Niektóre aspekty funkcjonowania osobowościowego kandydatów na nauczycieli

Konstantinos Tsirigotis, Ewa

Lewik-Tsirigotis

Niektóre aspekty funkcjonowania

osobowościowego kandydatów na

nauczycieli

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 155-174

2004

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis

Niektóre aspekty funkcjonowania

osobowościowego kandydatów na nauczycieli

W stęp

O sobow ość nauczyciela je s t czynnikiem niezm iernie w ażnym w procesie na­ uczania i w ychow yw ania, poniew aż przez nią, ja k przez „filtr” przechodzą w szyst­ kie cele i założenia edukacyjne, program y edukacyjne itp. Innym i słowy, nie tylko rozporządzenia i w ytyczne m inisterialne (gdzieś tam „na górze” bliżej nie określo­ nej) dla ucznia dalekie, lecz rów nież osobow ość nauczyciela je s t w tych procesach w ażna, poniew aż to nauczyciel w życiu szkolnym codziennie styka się z uczniem . W zw iązku z tym , od tego jak im on je st człow iekiem zależy to, ja k i będzie jeg o wpływ na ucznia (nie tylko jako specjalisty, fachowca, lecz rów nieżjako człowieka).

W pracy niniejszej, za M urray' e m 1, ujm ujem y osobow ość jak o organ kierują­ cy ciałem, instytucję, która od urodzenia aż do śm ierci zajęta je s t nieustannie trans- form atyw nym i operacjam i funkcjonalnym i. U w aża on, że osobow ość to hipote­ tyczna struktura um ysłu, organizacja stanów i procesów, która m anifestuje się w sposób pow tarzalny w w ew nętrznych i zew nętrznych aktach zachow ania; w aż­ ny w je g o koncepcji je s t w ym iar czasu: organizm dla niego to „tim e binding orga­ nizm ”, czyli człow iek zachow uje w spom nienia z przeszłości, żyje teraźniejszością i przew iduje zdarzenia w przyszłości2. Do struktury osobow ości zalicza on jak o zm ienne, potrzeby (jaw ne i ukryte), różne w ew nętrzne czynniki i ogólne cechy.

P o trz e b a , je s t konstruktem (dogodną fikcją lub pojęciem hipotetycznym ), który reprezentuje pew ną siłę (o nieznanej fizykochem icznej naturze) w okolicy mózgu, siłę, która organizuje percepcję, apercepcję, myślenie, dążenia, akt woli i działanie w taki sposób, żeby zm ienić w określonym kierunku p ew n ą istniejącą niezadow a­ lającą sytuację.

W ym ienia on potrzeby pierwotne, w iscerogenne (primary, viscerogenic needs) i w tórne, psychogenne (secondary, psychogenic п.), ze w zględu na ich

pochodzę-1 M urray Η. Л ., P róba a n a lizy sil kierunkow ych osobow ości, [W]: R eykow ski J.(red.), Problem y osobowości i m otywacji w Psychologii am erykańskiej, PWN, Warszawa 1964

1 M urray H .A., K luckhohn C., Schneider D., Personality in nature, society a nd culture. N ew York

156

nie” . Ze w zględu na kierunek i nastaw ienie w yróżnia potrzeby pozytyw ne, „do, ku” (positive, adient n.) oraz negatyw ne, „od” (negative, abient). Pod w zględem zw iązków czynnościow ych w yróżnia potrzeby uzupełniające, pom ocnicze (subsi­ diary) i determ inanty. Ze w zględu na pozycję człow ieka w stosunku do przedm iotu potrzeby w ym ienia też potrzeby infraw ertyw ne i supraw ertyw ne. Jeśli chodzi 0 "adresata" korzyści płynących z zaspokojenia w ym ienia potrzeby egocentrycz­ ne lub egofilne (egophile; gr., εγω = ]α + φ ιλ ω = kocham , m iłuję) i socjocentryczne lub socjofilne. Ze w zględu na kryterium jaw ności w yróżnia potrzeby jaw ne, „uprzed­ miotowione” (objectified) i ukryte, latentne, „na wpół uprzedmiotowione”, „upodmio- tow ione” (latent, sem iobjectified, subjectified). Św iadom e i nieśw iadom e potrzeby w ym ienia ze w zględu na kryterium św iadom ości3. N astępnie w yróżnił potrzeby czynnościow e (activity п.), do których zalicza potrzeby aktyw ności (process n.) 1 potrzeby form y (m ode п.), oraz potrzeby „efektu” (effect п.); ponadto w ym ienia też potrzeby tw órczości (creativity п.), potrzeby proaktyw ne, reaktyw ne, proreak- tyw ne i reproaktyw ne oraz potrzeby m ające przew agę (prepotency) w obec in­ nych, dom inujące, pilne4.

W ażnym elem entem osobow ości człow ieka je st hierarchia w artości przez niego uznawanych. N auczyciel/w ychow aw ca w sposób św iadom y lub nieśw iadom y prze­ kazuje uczniom /w ychow ankom inform acje czy sygnały o w artościach przez siebie uznaw anych czy w ręcz w ychow uje ich w edle swojej hierarchii w artości. W ycho­ w anie zatem m ożna rozpatrzyć ja k o proces w pajania w artości.

W pracy niniejszej przyjm ujemy, za Rokeachem , że w a rto ś ć to pojedyncze prze­ konanie kierujące sądam i i działaniem ; je s t to trw ałe przekonanie, że określony sposób postępow ania lub ostateczny cel istnienia je st osobiście lub społecznie pre­ ferowany w stosunku do przeciw nego lub odw rotnego sposobu postępow ania bądź celów istnienia.

Rokeach dzieli wartości na in s tru m e n ta ln e (in s tru m e n ta l v alu es) i o sta ­ teczne (te rm in a l v.), co w ynika z różnic m iędzy preferow anym i sposobam i za­ chow ania a preferow anym i celami egzystencji, m iędzy w artościam i reprezentują­ cymi środki i cele. W a rto ść in s tru m e n ta ln a to pojedyncze przekonanie (single beliefe), w formie: „W ierzę że taki to a taki sposób postępow ania (np. am bicja, odw aga) je s t osobiście i społecznie preferow any we w szystkich sytuacjach i w o­ bec w szystkich przedm iotów ” ; w artości instrum entalne to jakby m odelow e zacho­ wania, które znajdują odbicie w dyrektyw ach i celach działania. W śród w artości instrum entalnych w yróżnia on w artości m oralne (m oral v.) i w artości kom peten­ cyjne lub spraw nościow e (com petence v.). Z drugiej strony, w artość ostateczna to stw ierdzenie o formie: „W ierzę, że taki to a taki cel ostateczny egzystencji (np.

1 M urray Л. Λ .(red.), Explorations in personality, O xford University Press, N ew York 1949. 4 M urray Η. Λ ., P róba a n a lizy s il kierunkow ych osobow ości, (w ): R eykow ski J.(red.), Problem y osobowości І m otywacji w Psychologii am erykańskiej, PWN, Warszawa 1964

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

157

m ądrość, praw dziw a przyjaźń) osobiście lub społecznie w art je s t w alki” . Wartości ostateczne to w artości autoteliczne, nadrzędne, stanow ią przedm ioty dążeń. A utor dzieli je na osobiste lub osobow ościow e (personal v.) i społeczne (social v.). War­ tości m ogą być osiągane tylko poprzez realizację założonych celów życiow ych i dlatego sferę w artości celów życiow ych (dążeń) pow inna charakteryzow ać zgod­ ność, spójność i kom plem entarność.

Im w ażniejsza je s t dana w artość, tym silniej w pływ a na życie psychiczne i na zachow anie człow ieka5,6.

Rozpatrując kw estię osobow ości nauczyciela przykładow o w ym ienim y badania przeprow adzone na początku lat '80-tych oraz badania z ubiegłego roku, w których zastosow ano tę sam ą m etodologię.

Bartel i M ichowska-Gorysz7 zrealizowały projekt badań w śród nauczycieli przed­ szkoli, szkół podstaw ow ych i akadem ickich za p om ocą Testu Przym iotników za­ kładając, że m iędzy nauczycielam i pracującym i na różnych szczeblach eduka­ cyjnych, pow inno zachodzić podobieństw o; interesow ały się one nasileniem u nauczycieli potrzeby zm ian (zachow ania innow acyjne, postaw a tw órcza) oraz potrzeby rozum ienia siebie i innych (funkcje osobotw órcze). N a podstaw ie w yni­ ków tych badań stwierdziły m.in., że nasilenie potrzeby zm ian i potrzeby rozum ie­ nia siebie i innych m ieściło się w granicach w yników średnich, tj. były niższe od oczekiw anych, oraz że u nauczycieli pracujących ponad 20 lat, w ystępow ało gor­ sze przystosow anie społeczne.

Autorzy now szych badań8 zainteresow ali się zbadaniem m ożliw ych różnic m ię­ dzy realnym a idealnym obrazem siebie u nauczycieli, rów nież za pom ocą testu przym iotnikow ego (ACL). W w yniku tych badań, autorzy ci doszli do w niosku, że badani nauczyciele spraw nie funkcjonująw sferze działaniowej i zadaniow ej, m ają zadow alające kontakty interpersonalne, predyspozycje do kierow ania innym i, za­ ufanie do siebie i poczucie sam okontroli; autorzy za niepokojące uznali stw ierdzo­ ne u badanych osób zachow ania obronne, niską tendencję do zm iany dotychczaso­ wego sposobu funkcjonowania, niski poziom działania intuicyjnego oraz tendencje do podejm ow ania podrzędnych ról społecznych.

Poniew aż w w iększości dotychczasow ych prac badano różne aspekty funk­ cjonowania nauczycieli ju ż pracujących9, 10,11, w pracy niniejszej postanow iono zba­

f Rokeach M., Beliefs, attitudes a n d values, Jossey-B ass, San Franscisco 1968.

6 R okeach M., The nature o f hum an values, Free Press, New York 1973.

7 Darlel S., M ichow ska-G orysz D.„Próba charakterystyki psychologicznej nauczycieli, „Psychologia W ychowawcza”, 1983, 5

8 Poleszak W., Bogucki J., C echy osobow ości wybranych grup nauczycieli w św ietle analizy psycho­

logicznej, „E dukacja”, 2000, I

9 Schulz R., Kształtowanie /wstaw i zachowań innowacyjnych nauczyciela, „Nauczyciel i Wychowanie”, 1977, 3 ł0 W łodarski Z., Pożądane cechy nauczyciela i sposoby porozum iew ania się w pro cesie nauczania, (w): Przetacznikow a M., W łodarski Z.: Psychologia W ychowawcza, PWN, Warszawa 1979

158

dać osobow ościow e funkcjonow anie kandydatów na nauczycieli, tj. studentów kie­ runków nauczycielskich, w tym rów nież ich system w artości.

M etodologia badań

W celu zrealizow ania postaw ionych celów badaw czych badaniom poddano 70- osobow ą grupę studentów (35 m ężczyzn, 35 kobiet) kierunków nauczycielskich w Kolegium N auczycielskim w Wieluniu za pom ocą polskiej wersji Adjective Check List (A C L) G ougha i H eilbruna, tj. Testu Przym iotników i K w estionariusza (Skali)

Wartości, tj. polskiej w ersji R okeach Value Survey (RVS, VS,) M. R okeacha12,13, 14

w opracow aniu B rzozow skiego15, 16, 17 z uwagi na dopracow aną i rozbudow aną koncepcję w artości tegoż autora.

T est P rz y m io tn ik ó w (A C L ) składa się z 300 określeń opisujących różne ce­ chy osobow ości; zostało ono skonstruow ane do zbadania cech osobow ości i p o ­ trz e b . N ajnow sza am erykańska w ersja zaw iera 37 skal, do których w niniejszej pracy dołączono jeszcze 4 (D fn i Lab ze starszej w ersji oraz Sam lub Sac i O pt M atkow skiego). Skale narzędzia zostały uporządkow ane w pięć g ru p . P ierw szą część stanow ią 4 sk a le „ m o d u s o p e ra n d i” m ające częściow o charakter skal k o n tro ln y c h inform ujących o postaw ie , ja k ą p rz y ję ła osoba badana w obec sytu­ acji badania i ostrzegających przed m ożliw ościam i zniekształceń w yników pozo­ stałych skal.

1. N o .C k d -C a lk o w ita L iczb a Z a z n a c z o n y c h (w y b ra n y c h ) P rz y m io tn ik ó w (N u m b e r o f A d je c tiv e s C h e c k e d ).

W ynik w tej skali je s t istotny przy obliczaniu w yników standardow ych pozo­ stałych skal; w skazuje rów nież na poziom aktyw ności w oddziaływ aniach i kontaktach z innymi.

2. F a v -L ic z b a w y b ra n y c h p rz y m io tn ik ó w p o zytyw nych (N u m b e r o f fav o ­ ra b le a d je c tiv e s ).

Skala bada skłonność do oddziaływ ań zw iązanych ze zdobyw aniem akcep­ tacji społecznej i konw encjonalnego zachow ania.

3. U nfav-L iczba w y b ra n y c h p rz y m io tn ik ó w n egatyw nych (N u m b e r of u n fa ­ v o ra b le a d -je c tiv e s).

12 Rokcach M., Beliefs, attitudes a nd values, Jossey-Bass, San Franscisco 1968. IJ R okeach M., The nature o f hum an values, Free Press, N ew York 1973. M Rokeach M., Value Survey, H algrcn Tests, Sunnyvale, 1982.

15 B rzozow ski P., P o lska w ersja Testu W artości R o kea ch a i j e j te o re tyczn e p o d sta w y , „P rzegląd Psychologiczny” , 1986, 2, 527-40.

,6 B rzozow ski P., S kala W artości-Polska w ersja testu M iltona Rokeacha, [W]: D rwal R.L. (red.): Techniki kw estionariuszowe w diagnostyce psychologicznej, UMCS, Lublin 1987, 81-122.

17 B rzozow ski P., Skala Wartości (SW ). Polska adaptacja Value Survey M. R okeacha. Podręcznik, PTPsychol., W arszaw a 1989.

Konstanlinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

159

W yniki w tej skali w sk azu jąn a stopień kontroli nad w rogim i, agresyw nym i nastawieniam i.

4. C om -T ypow ość (C om unality).

Skala ta została wprowadzona później i ma zadanie dwojakie: identyfikację nie­ rzetelnie wypełnionych protokołów oraz ocenę czynnika typowości odpowiedzi18.

5. D fn -N a sta w ien ie o b ron n e (D efen siv n ess).

Skala ta stosow ana w pracy niniejszej pochodzi ze starszej w ersji narzędzia

i za zadanie m a w ykryw anie fałszow ania odpow iedzi19.

D rugą część narzędzia stanow i grupa 15 skal potrzeb skonstruow anych

w oparciu o koncepcję potrzeb M urray'a, pozw alających na określenie osobo­ w ościow ych korelatów potrzeb psychicznych.

6. A ch -P o trzeb a O siągn ięć (A ch ievem en t).

D ążenie do osiągania sukcesu i społecznie uznaw anego znaczenia.

7. D om -Potrzeba D om inacji (D om inance).

D ążenie do pełnienia przyw ódczej roli w grupie oraz chęć w yw ierania w pły­ w u na innych.

8 . E nd-Potrzeba W ytrw ałości (Endurance).

Potrzeba w ytrw ania w podejm ow anych przedsięw zięciach.

9. O rd-Potrzeba Porządku (O rder).

T roska o porządek, system atyczność, organizow ane i planow anie sw ojej ak­ tywności.

10. Int-Potrzeba R ozum ienia siebie i innych (Intraception).

D ążenie do rozum ienia sw ego zachow ania i postępow ania innych.

11. N ur-Potrzeba O piekow ania się innym i (N urturance).

A ngażow anie się w działania na rzecz innych (m aterialnie lub em ocjonalnie).

12. A ff-Potrzeba Przynależności, afiliacji (A ffiliation).

Poszukiw anie i utrzym yw anie przyjaznych stosunków z w ielom a osobam i.

13. H et-P o trzeb a K on tak tów H etero sek su a ln y ch (H etero sex u a lity ).

Poszukiw anie kontaktów i czerpanie zadow olenia z interakcji z rów nym i sobie osobam i płci przeciwnej.

14. E xh-Pptrzeba E kshibicjonizm u, pokazania się (Exhibition).

Tendencja i gotow ość do zachow ań zm ierzających do zw racania na siebie uwagi.

18 G ough И. G ., H eilbrun А. В. (Jr), The A djective C heck List m anual, Palo ЛІЮ І980, C onsulting Psychologists Press.

19 Gough H. G., Heilbrun Л. В. (Jr), The A djective C heck List Manual. Palo Alto 1971, Consulting Psychologists Press.

160

Potrzeba działania niezależnego od innych ludzi oraz od społecznych oczeki­ w ań i w artości.

16. A gg -P o trzeb a A gresji (A ggression ).

Tendencja do zachow ań atakujących innych lub spraw iających innym przy ­ krość.

17. C ha-Potrzeba Zm ian (C hange).

T endencja do poszukiw ania now ych dośw iadczeń i unikania rutyny.

18. Suc-P otrzeba O parcia (Succorance).

Z abieganie o m iłość, sym patię, pom oc lub em ocjonalne w sparcie ze strony innych.

19. A ba-P otrzeba P oniżania się (A basem ent).

W yrażanie poczucia niższości przez przeżyw anie poczucia w iny i sam okryty­ cyzm lub niezaradność społeczną.

2 0 . D ef-P otrzeb a U leg ło ści (D eferen ce).

Skłonność do poszukiw ania i podejm ow ania podporządkow anych ról w sto­ sunkach z innymi.

T rzecia część narzędzia zaw iera 10 skal tem atycznych, obejm ujących różne aspekty osobow ości i zachow ań interpersonalnych.

21. CRS-Gotowość do poddania się poradnictwu (Counceling Readiness Scale).

Poziom m otyw acji do zm iany siebie pod w pływ em oddziaływ ań psychoko- rekcyjnych i psychoterapeutycznych.

22. S-C n-Sam okontrola (Self-C ontrol).

Poziom kontrolow ania się i koncentracji na przestrzeganiu norm społecznych.

23. S-C fd -Z au fan ie do sam ego siebie (S elf-C onfidence).

Poziom zrów now ażenia i pew ności siebie w relacjach interpersonalnych.

24. P -A d j-P rzystosow an ie O sob ow ościow e (P erson al A dju stm en t).

Poziom życiow ego optym izm u i zdolności adaptacyjnych.

25. ISS-Skala Idealnego „Ja” (Ideal S elf Scale).

Skala ta pozw ala określić stopień zgodności obrazu siebie z preferow anym ideałem osobow ości i stanow i altern aty w n ą strategię w obec skali P-Adj w zakresie oceny przystosow ania.

2 6 . C PS-Skala Tw órczej O sobow ości (C reative P erson ality Scale).

Bada ona tw órcze w łaściw ości osobow ości.

27. M L S-Skala (w ojskow ych) Z dolności Przyw ódczych (M ilitary L eader­ ship Scale).

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

161

Skala opracow ana dla celów w ojska, diagnozuje cechy przydatne w kierow a­ niu grupami ludzkimi.

2 8 . M as-S k ala M ęsk ości (M ascu lin e A ttrib u tes Scale) oraz 2 9 . F em -Skala K obiecości (F em in in e A ttrib u te Scale).

Skale te sp ełn iają trzy funkcje, z których najw ażniejsza to um iejscow ienie osób badanych na kontinuum , którego jed en kraniec obejm uje cechy „m niej” m ęskie, bardziej zależne i skrom ne, drugi zaś zachow ania „m ęskie”, pełne inicjatywy.

3 0 . L ab-Skala L abilności (Lability)

Skala bada takie cechy ja k spontaniczność, elastyczność, brak konw encjona- lizmu, indywidualizm.

Czw arta część narzędzia to 5 skal opracow anych na bazie teorii A nalizy Trans­ akcyjnej Berne'a, w edle której zachow ania intrapsychiczne i interpersonalne, „trans­ akcje”, m ożna opisyw ać w kategoriach poszczególnych stanów ego, jak o w yw o­ dzące się z je g o trzech pierw otnych stanów. Te trzy podstaw ow e stany pełnią pięć funkcji, które są obecne w każdej transakcji.

3 1 . С Р-R odzic K rytyczny (C ritical Parent).

Tendencje do zachow ań surow ych, rygorystycznych i karzących w stosunku do innych.

3 2 . N P-R odzic W ychow ujący (N urturing Parent).

Tendencje do zachow ań opiekuńczych i ochronnych w stosunku do innych.

3 3 . А -D orosły (A dult).

Poziom integracji osobow ościowej i zdolności do empatii.

3 4 . F C -N atu raln e (sw ob od n e) D ziecko (F ree C hild).

Tendencje do działań spontanicznych, umiejętność zaspokajania w łasnych pra­ gnień em ocjonalnych.

3 5 . А С -P rzystosow an e D ziecko (A dapted C hild).

Poziom przystosow ania do w ym ogów społecznych, uleganie konw encjonal­ nym zachow aniom .

O statnią, piątą część narzędzia stanow ią 4 skale O rygin aln ościln teligen -cji oparte na koncep-cji W elsha, w g której tw órczość (oryginalność) i inteligencja

stanow iąniezależne w ym iary i struktury osobowości; dla tych w ym iarów stworzył on dw a neologizm y: O rigence i Intellectence. Jakości te m ogą w ystępow ać w czterech różnych, niezależnych od siebie konfiguracjach obrazujących odm ienne funkcjonow anie osobowości.

3 6 . A l-W y so k a O rygin aln ość, N iska Inteligencja.

162

3 7 . A 2 -W y so k a O ry g in a ln o ść , W y so k a In te lig e n c ja . Typ intelektualny i intuicyjny.

3 8 . A 3 -N isk a O ry g in a ln o ś ć , N isk a In te lig e n c ja . Typ pragm atyczny i konw encjonalny.

3 9 . A 4 -N isk a O ry g in a ln o ś ć , W y so k a In te lig e n c ja . Typ naukow y i analityczny.

Skale Com , ISS, CPS, M LS, M as, Fern, CP, NP, A, FC, АС, A l , A2, A3 і A 4 są now e i w ystępują w w ersji narzędzia z 1980r.

W Polsce narzędzie to je s t od daw na stosow ane w kilku różnych w ersjach; z tego pow odu M atkow ski przeprow adził adaptację i norm alizację oraz dodał ska­ lę S a m o a k c e p ta c ji (S am , S-ac) i O p ty m iz m u (O p t), które zastosow ano rów nież w pracy niniejszej20,21,22.

Z adanie osoby badanej polega jed y n ie na oznaczeniu tych przym iotników , spo­ śród 300, które opisują j ą samą. Instrukcja i w ykonanie je s t bardzo proste a to zadecydow ało o w yborze tej techniki do badań w niniejszej pracy. Skale tak orygi­ nalnej w ersji ja k i adaptacji A CL dokonanej przez M atkow skiego charakteryzują się w ysoką rzetelnością i trafnością.

K w e stio n a riu sz (S k a la ) W a rto śc i (R V S) służy do pom iaru w artości podm io­ tow ych i składa się z dwóch podskal po 18 pozycji każda; je d n a z podskal przezna­ czona je s t do pom iaru W a rto śc i O stateczn y ch (W O ), tj. najw ażniejszych celów

istnienia a druga do badania W arto ści In s tru m e n ta ln y c h (W I), tj. najogólniej­ szych sposobów postępow ania. W tej pracy zastosow ana została polska adaptacja w ersji E, w której ob. otrzym uje dw ie listy po 18 w artości każda (W O i W I) i jej zadanie polega na porangow aniu ich od 1 do 18 w g w ażności każdej w artości dla niej; rangę 1 otrzym uje w artość najw ażniejsza a 18 najm niej ważna. W artości w podskalach są ułożone alfabetycznie i przy nazw ie każdej w artości je s t dopisane krótkiejej określenie. Nazwy wartości w podskalí WI m ająform ę przymiotnika, imie­ słowu lub inną, do określania najbardziej preferowanych sposobów postępowania.

1. W A R T O Ś C I O S T A T E C Z N E

B ezpieczeństw o N arodow e (Zabezpieczenie przed napaścią). B ezpieczeństw o Rodziny (Troska o najbliższych)

20 Matkow'ski M., Test Przym iotników ja k o narzędzie do badania struktury po trzeb je d n o stki, „Prze­ gląd Psychologiczny”, 1984, 2

21 W olińska Jo lan ta, D rw al R. L., Test P rzym io tn iko w y A C L H .C . C o u g h a i A.B. H eilb ru n a w

badaniach sam ooceny i p ercepcji społecznej, [W]: Drwal R. (red.): Techniki kw estionariuszow e w d ia­

gnostyce psychologicznej. Wybrane zagadnienia, UMCS, Lublin 1987

22 Wolińska J., Drwal R.Ł., Test Przym iotnikow y (ACL) II .G. Gougha i A.B. H eilbruna w badaniach

sam ooceny i percepcji społecznej, [W]: Drwal R.Ł. (red.): A daptacja kw estionariuszy osobow ości PWN,

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

163

D ojrzała M iłość (B liskość seksualna i duchow a) D ostatnie Życie (D obrobyt)

M ądrość (D ojrzałe R ozum ienia życia)

Poczucie D okonania (W niesienie trw ałego w kładu) Poczucie W łasnej G odności (Sam opow ażanie) Pokój na Św iecie (Św iat w olny od w ojen i konfliktu) Praw dziw a Przyjaźń (B liskie koleżeństw o)

Przyjem ność (M iłe uczucia, brak nadm iernego pośpiechu) R ów now aga W ew nętrzna (B rak konfliktów w ew nętrznych) R ów ność (B raterstw o, jednakow e szanse dla w szystkich) Szczęście (R adość, zadow olenie)

Św iat Piękna (Piękno natury i sztuki) U znanie Społeczne (Pow ażanie, podziw )

W olność (N iezależność osobista, w olność w yboru) Zbaw ienie (Z baw ienie duszy, życie w ieczne) Życie Pełne W rażeń (Podniecające, aktyw ne)

II. W A RTO ŚC I IN ST R U M E N T A L N E

A m bitny (Pracowity, z aspiracjam i) Czysty (Zadbany, schludny)

Intelektualista (Inteligentny, m yślący) K ochający (Czuły, delikatny) Logiczny (K onsekw entny, rozum ny)

N iezależny (N ie podporządkow any nikom u, sam odzielny) O bdarzony w yobraźnią (Śm iały, tw órczy)

O dpow iedzialny (N iezawodny, rzetelny) O dw ażny (B roniący sw oich przekonań) O panow any (Pow ściągliw y, zrów now ażony) O szerokich horyzontach (O otw artym um yśle) Pogodny (W esoły, niefrasobliw y)

Pom ocny (Pom agający, niosący pom oc)

Posłuszny (W ypełniający polecenia, pełny szacunku) U czciw y (N iezdolny do oszustw a, szczery, praw dom ów ny) U przejm y (Życzliw y, grzeczny w obec innych)

U zdolniony (O dużych um iejętnościach) W ybaczający (G otow y do w ybaczania innym ).

164

Tak oryginalna w ersja E S V ja k i polska adaptacja E-4 SW charakteryzują się w ysoką trafnością i rzetelnością.

Dane ilościow e uzyskane w w yniku przeprow adzonych badań poddano analizie statystycznej stosując takie statystyki i m etody ja k średnia ( x), odchylenie stan­ dardow e (σ ), test „t” , za p om ocą kom puterow ego pakietu statystycznego Statisti-

ca PL 5.1 f o r W indows23.

Wyniki badań własnych i ich omówienie.

Ogólna charakterystyka struktury osobowości studentów

kolegium nauczycielskiego

Wyniki uzyskane przez osoby badane zam ieszczone są w tab. 1 i wykr. 1.

Tab. 1: Wyniki osób badanvch w skalach ACL.

32. N P 48,30 7,69 33. A 41,62 7,92 34. FC 43,36 8,40 35. A C 54,44 10,42 36. A l 47,50 10,00 37. A2 50,60 9,01 38. A3 48,36 9,45 39. A4 34,76 9,09 40. S am 53,84 9,48 41. O p t 54,80 8,82 16. A gg 46,64 10,59 17. C h a 52.56 9,58 18. Suc 52,04 10,66 19. A b a 49,16 10,07 20. D ef 51,50 11,25 2 1 .C R S 48,92 10,88 22. S C n 53,14 7,98 23. S C f 46.34 10,18 24. P A d j 44,98 8,08 2 5 . 1SS 46,60 8,27 26. C P S 45,26 8,64 27. M L S 43,48 9,34 28. M as 50,44 10,07 29. Fem 50.74 10.12 30. Lal) 53.06 10,62 31. C P 49,52 8,65 S K A L A X σ 1. N C k 44,63 9,88 2. F a v 50,54 8,96 3. U nfav 50,91 9,09 4. C o ra 38.42 9,47 5. D fn 4 3,37 7,76 6. A ch 52,78 8,70 7. D om 54,26 10,18 8 . E n d 5 3,30 9,56 9. O r d 51,54 9,52 10. Lnt 51.38 9,93 U . N u r 54.82 9,19 12. A ff 42,98 7,68 13. H e l 4 7 ,97 10,86 14. Exil 49,76 8,74 15. A u t 53,34 9,69

Przyglądając się profilow i pow stałem u ze średnich w yników grupy badanych studentów m ożna stwierdzić, że m ieści się on w granicach przeciętnego (30-70 T), gdyż skale przew aż-nie oscylują w okół 50 T.

Spośród skal m o d u s o p e ra n d i, najw yższy w ynik osiągnęły one w skali Unfav, co oznacza, że występuje u nich słaba kontrola nad w rogim i przejaw am i osobow

Konstantinos Tsirigotis, Ew a Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty ... 1 6 5

Wykr. I: Profil osobowości osób badanych w A C L.

ści, bunt i pesymizm. Najniższy wynik osiągnęły one w skali Com, co może świad- czyć o tym, że są ambiwalentne w stosunku do innych, mają tendencje obronne i problemy w relacjach interpersonalnych.

W części składającej się ze skal potrzeb, najwyższy wynik uzyskały w skali Nur, badającej dążenie do podejmowania działań na rzecz innych ludzi, do udziele­ nia pomocy i opieki, co oznaczać może, że są one gotow e udzielać pomocy, w spie­ rać potrzebujących. Druga co do w ysokości skala w ich profilu jest skala Dom, badająca tendencje do wywierania w pływu w kontaktach z innymi, co oznaczać może, że są one energiczne, wytrwałe i zdecydowane w działaniu. N ajniższe w y­ niki uzyskały w skalach A gg i Aff. Skala A gg bada skłonności do zachowań agre­ sywnych, przynoszących innym ludziom szkodę; zatem taki wynik wskazywać może na to, iż osoby badane w stosunkach międzyludzkich są łagodne, cierpliwe, wyro­ zumiałe, unikąjąkonfliktów. Skala A ffbada tendencje do poszukiwania i utrzymy­ wania przyjaznych stosunków z innymi ludźmi; wynik taki może świadczyć o tym, że są one indywidualistami, którzy źle się czują gdy sytuacja wymaga intensyw­ niejszych i dłuższych kontaktów z ludźmi.

W grupie skal tem atycznych najwyższe wyniki osiągnęły w skalach S-Cn i Lab, najniższe zaś w skalach MLS i PAdj. Skala S-Cn bada stopień samokontroli i dostosowania do zewnętrznych kryteriów norm i ocen społecznych, a wynik przez osoby badane uzyskany oznaczać m oże, że osoby te są poważne, sumienne, odpo­ wiedzialne, godne zaufania, być może nadmiernie się kontrolujące. Skala Lab bada występowanie takich cech jak spontaniczność, elastyczność, odrzucenie

konwen-166

cjonalizm u, indyw idualizm , a w ynik przez nie uzyskany oznaczać m oże, że m ają szerokie zainteresow ania, bo g atą w yobraźnię, są w rażliw e na to, co now e i cieka­ w e, ale też pełne napięcia i niespokojne. Skala PAdj bada pozytyw ną postaw ę w obec życia, optym izm oraz gotow ość do dostosow ania się, a w ynik przez osoby badane uzyskany św iadczyć m oże o niezadow oleniu, napięciu, zm ienności nastro­ jów , unikaniu bliskich stosunków z innymi. W ynik w skali MLS oznaczać może, że nie w ierzą one w skuteczność nieustannych starań i sam odyscypliny, lubią zm iany i urozm aicenie.

Spośród skal analizy transakcyjnej najw yższy wynik uzyskały one w skali AC, najniższy zaś w skali A. W ynik w skali AC oznaczać m oże, że brakuje im sam o­ dzielności, czu ją się niepew ne co do podołania w ym ogom dorosłego życia. Wynik w skali A m oże św iadczyć o niskiej skuteczności osoby badanej w radzeniu sobie z w ym ogam i pracy i odpow iedzialnością zw iązaną z ro lą dorosłego.

Spośród skal O ryginalności-Inteligencji W elsha, najw yższy w ynik uzyskały one w skali A2, najniższy zaś w skali A4. W ynik w skali A2 (W ysoka O ryginalność, W ysoka Inteligencja, typ Intelektualny i Intuicyjny) m oże w skazyw ać na oryginal­ ność procesów poznaw czych, w rażliw ość estetyczną, silna w olę, niezależność. W ynik w skali A4 (N iska O ryginalność, W ysoka Inteligencja, typ N aukow y i A na­ lityczny) m oże w skazyw ać na niską kontrolę i zm ienność24,25,26,27,28.

R easum ując m ożna stw ierdzić, że w funkcjonow aniu osobow ościow ym i psy­ chologicznym badanych studentów w ystępują tendencje do udzielania pom ocy i w spierania potrzebujących, w stosunkach m iędzyludzkich w ykazują łagodność, cierpliwość, w yrozum iałość; aczkolw iek m ająpew ne tendencje dom inacyjne, uni- kająkonfliktów . M ożna ich określić jak o osoby poważne, sum ienne, odpow iedzial­ ne, godne zaufania, lecz być może nadm iernie kontrolujące się. Badani m ająszero- kie zainteresow ania, oryginalne m yślenie, bo g atą w yobraźnię, w rażliw ość este­ tyczną, lubiąnow ości, ale są też pełni napięcia i niespokojni.

Z drugiej strony m ożna stw ierdzić u nich słabą kontrolę nad wrogim i przejawam i osobow ości, bunt i pesym izm ; w ykazująam biw alencję w stosunku do innych, m ają tendencje obronne i problem y w relacjach interpersonalnych. S ą indyw idualistam i, którzy źle się czu ją gdy sytuacja w ym aga intensyw niejszych kontaktów z ludźm i

24 Gough H. G ., H eilbrun А. В. (Jr), The A djective C heck List M anual, Palo A lto 1971, Consulting Psychologists Press.

^ Gough H. G., Ileilbrun A. B. (Jr), The Adjective C heck List m anual, Palo A lto l9 8 0 , C onsulting

Psychologists Press.

26 M atkowski M., Test Przym iotników ja k o narządzie do badania struktury potrzeb je d n o stki, „Prze­ gląd Psychologiczny”, 1984, 2

27 W olińska Jo lan ta, D rw al R. L., Test P rzym io tn iko w y A C L H .C . G ougha i A.B. H eilb ru n a w

badaniach sam ooceny i p ercepcji społecznej, [W]: D rwal R. (red.), Techniki kw estionariuszow e w dia­

gnostyce psychologicznej. Wybrane zagadnienia, UMCS, Lublin 1987

3 Wolińska J., Drwal R.Ł.: Test Przymiotnikowy (ACL) H.C. Gougha i A.B. Heilbruna w badaniach samooce­

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

167

i może dlatego unikająbliskich stosunków z innymi. Często tow arzyszy im niezado­ w olenie, napięcie, zm ienność nastrojów. Brakuje im sam odzielności, czu ją się nie­ pew ne co do podołania w ym ogom dorosłego życia, nie zaw sze skutecznie radzą sobie z w ym ogam i pracy i odpow iedzialnością zw iązaną z ro lą dorosłego.

Pam iętać należy, że w yniki uzyskane przez badanych studentów, w w iększości o scylują w okół w artości przeciętnych (z nielicznym i w yjątkam i) zatem w opisie przedstaw ione są cechy i zachow ania, które być m oże dom inują w ich funkcjono­ w aniu intrapsychicznym i w relacjach interpersonalnych.

Ogólna charakterystyka hierarchii wartości studentów

kolegium nuczycielskiego

H ierarchia w artości zbadana za pom ocą polskiej wersji R okeach Value Survey (RVS) przedstaw iona je s t w tab. 2 oraz w wykr. 2 i 3. Poniew aż w g instrukcji osoby badane miały uporządkow ać w artości ze w zględu na ich w ażność przypisu­ ją c w artości najw ażniejszej rangę 1 a najm niej ważnej rangę 18, im niższa liczba przypisana została danej w artości, tym w artość ta je s t w ażniejsza.

W hierarchii Wartości O statecznych badani studenci KN najw yższe pozycje przy­ znały B ezpieczeństw u Rodzinnem u, P o ko jo w i na Św iecie i M ądrości, najniż­

sze za ś - Św iatu Piękna, U znaniu Społecznem u i Życiu P ełnem u Wrażeń.

Tab. 2: Hierarchia Wartości Ostatecznych i Instrumentalnych, badanych za pomocą RVS, u studentów KN (rangi) L p W A R T O Ś C I O S T A T E C Z N E X W A R T O Ś C I IN S T R U M E N T . X

1 B ezp ieczeń stw o R o dziny 3,12 K o chajcy 4,94 2 Pokój na Ś w iecie 5,62 U czciw y 5,31 3 M ądrość 6,15 O d p o w ied zialn y 6,63 4 Szczęście 6,45 P o m ocny 8,49 5 W olność 7,02 N iezależn y 8,55 6 D o jrzała M iło ść 7,62 W ybaczający 8,55 7 P o czu cie W łasnej G odności 8,05 Intelek tu alista 8,57 8 B ezp ieczeń stw o N aro d o w e 8,12 A m b itn y 9,18 9 P raw d ziw a Przy jaźń 8,29 L ogiczny 9,62 10 R ów n o w ag a W ew nętrzna 9,09 U p rzejm y 9,65 U Z b aw ien ie 11,55 C zysty 9,66 12 R ó w n o ść 11,66 O d w ażny 9,89 13 D o statn ie Ż ycie 12,23 O p an o w an y 10,66 14 Przy jem n o ść 12,74 O b d arzo n y W yo b raźn ią 11,11 15 Po czu cie D o k onania 12,88 P o godny 11,12 16 Św iat Piękna 13,09 O Szero k ich H o ry zo n tach 11,43 17 U zn an ie Społeczne 13,46 U zd o ln io n y 12,09 18 Z y cie P ełn e w rażeń 13,94 P osłuszny 15,88

168

Wykr. 2: H ierarchia Wartości O statecznych i Instrum entalnych, badanych za pom ocą RVS, u studentów KN (rangi)

M ożna stąd wyw nioskować, że dla nich najw ażniejsza je s t troska o najbliższych; taki w ynik pozostaje w zgodzie z tendencjądo opiekow ania się innym i i udzielania pom ocy potrzebującym 29. W artość ta w chodzi w skład bieguna B ezpieczeństw a R odzinnego V I-ego dw ubiegunow ego, w yodrębnionego przez R okeacha30, czyn­ nika B ezp ieczeń stw o S p o leczn e-B ezp ieczeń stw o R odzinne.

D rugą co do w ażności w arto ścią je s t P okój na Św iecie, tj. św iat w olny od w ojen i konfliktów ; w artość ta należy do bieguna O rientacji Społecznej IV-ego czynnika O rientacja Spoleczna-O rientacja O sobista. W ybór tych dw óch w ar­ tości m oże być w yrazem próby zapew -nienia sobie poczucia bezpieczeństw a.

T rzecią pozycję w tej hierarchii zajm uje Mądrość, tj. dojrzałe rozum ienie życia, w artość należąca do bieguna G ratyfikacji O droczonej I-ego czynnika G ratyfika­

cja B e zp o śre d n ia -G ra ty fik a c ja O droczona.

Je d n ą z najniższych pozycji (szesnastą) w tej hierarchii zajm uje Św iat Piękna, tj. piękno natury i sztuki, co pozw ala przypuszczać, że kategorie estetyczne i piękno dla osób badanych nie są zbyt ważne. N astępne m iejsce (siedem naste) zajm uje

Uznanie Społeczne, tj. pow ażanie i podziw ; je s t to w artość należąca do bieguna

P ow ażania VI-ego czynnika Poważanie-M ilość R okeacha i do czynnika O sią­ gnięć Schw artza i B ilsky-ego31. N a ostatnim m iejscu w hierarchii W artości O sta­

7> Lew ik-Tsirigotis E., Tsirigotis Κ., C echy osobow ości kandydatów na nauczycieli, [W ]: M ikołaje-

wicz W. (red.), Kształcenie i doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej, Impuls, Kraków 2001, 137-51 30 R okeach M., The nature o f hum an values, Free Press, N ew York 1973.

υ Schwartz S.H., Bilsky W., Toward a universal psychological structure o f human values, „Journal o f Personality and Social Psychology”, 1987, 53, 550-62

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

169

tecznych je s t Życie Pełne W rażeń, tj. życie aktyw ne i podniecające; je s t to w ar­ tość zw iązana z biegunem G ratyfikacji Bezpośredniej 1-ego czynnika G ratyfika­

cja B ezp o śred n ia -G ra tyfika cja O droczona i z H edonizm em Życiow ym .

N a uw agę zasługuje pew ne „skupisko” wartości, które uzyskały bardzo zbliżone rangi, „śro d k o w e” : P o czu cie W łasnej G odności, B e zp iec zeń stw o N arodow e

i P rzyjaźń; są to w artości w chodzące w skład IV-ego czynnika O rientacja Spo- leczna-O rientacja Osobista. N astępne skupisko środkow e tw o rzą w artości Zba­ wienie i R ówność, w artości kw alifikow ane do w artości Prospołecznych. O stat­

nie skupisko w artości o rangach raczej niskich obejm uje Przyjem ność, P oczucie

D okonania, Ś w ia t Piękna, U znanie Społeczne i Życie P ełne Wrażeń', w ybory

te w w iększości są zw iązane z hedonizm em życiow ym i w artościam i osobistym i. W hierarchii W artości Instrum entalnych najw yższe pozycje zajęły następujące w arto ści: K ochający, Uczciwy, O d p o w ied zia ln y i P om ocny, n a jn iższe za ś

-O Szerokich H oryzontach, U zdolniony i P osłuszny. N ajw ażniejsza w artość to

m iłość, czułość i delikatność ja k o najbardziej pożądany sposób postępow ania w chodzi ona w skład bieguna M iłości V I-ego czynnika Poważanie-M ilość. D rugą pozycję w tej hierarchii zajęła uczciw ość, praw dom ów ność i szczerość, która na­ leży do bieguna sam oograniczenia się III-ego czynnika Sam oograniczenie się-

Ekspansja sieb ie32 i do P rospoleczności33. N astępna w artość to odpow iedzial­

ność, niezaw odność i rzetelność a czw arta to pom oc, tj. w artości prospołeczne. W ynika stąd, że najw ażniejsze są tu w artości zw iązane z relacjam i interpersonal­ nym i, z przychylną postaw ą w obec drugiego człow ieka.

Wartości, które zajęły ostatnie m iejsca w hierarchii W artości Instrum entalnych,

O Szerokich H oryzontach, U zdolniony i P osłuszny, w chodzą w skład III-ego

czynnika S am oograniczenia się-E kspansja siebie; stąd m ożna w yw nioskow ać o tendencjach osób badanych do sam oograniczania się niż do ekspansji; poza tym s ą to w artości zw iązane z kom petencjam i.

N iska pozycja w artości posłuszeństw a pozostaje w zgodzie z tendencjam i domi- nacyjnym i, które stw ierdzono u kandydatów na nauczycieli w innej pracy34.

W hierarchii w artości instrum entalnych w ystąpiły trzy skupiska w artości, które otrzym ały zbliżone rangi. W jednym skupisku o w ysokiej pozycji znalazły się w ar­ tości pom oc, niezależność, w ybaczanie i inteligencja, które w chodzą w skład II- ego czynnika K om petencja-M orałność Religijna. W drugim skupisku o środko­ wej pozycji znalazły się w artości logika, uprzejm ość, czystość i odw aga w

chodzą-32 R okcach M., The nature o f hum an values, Free Press, N ew York 1973.

33 Schwartz S.М., Bilsky W., Toward a universal psychological structure o f human values, „Journal o f Personality and Social Psychology”, 1987, 53, 550-62

34 Lew ik-Tsirigotis E., Tsirigotis Κ., C echy osobow ości kandydatów na nauczycieli, [W]: M ikołaje- svicz W. (red.), Kształcenie i doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatywnej, Impuls, Kraków 2001,

Nauczyciel i Szkota 1-2 2004

ce rów nież w skład II-ego czynnika K om petencja-M oralność R eligijna35 oraz czynnika O graniczanie się36. O statnie skupisko o pozycji raczej niskiej obejm uje w yobraźnię, pogodę i otw artość um ysłu, tj. w artości raczej kom petencyjne.

N a wykr. 3 przedstaw iona je s t łączna hierarchia w szystkich w artości, bez p o ­ działu na podskale w artości ostatecznych i instrum entalnych.

Wykr. 3: Ł ączn a h ie rarch ia w arto ści (O stateczn y ch i In stru m e n taln y ch ), bad a n y ch га p o m o c ą RVS, u studentów KN (rangi; w yróżnione są Wartości O stateczne).

N a podstaw ie danych zaw artych w tym w ykresie m ożna stw ierdzić, że w y stę­ puje w iększe rozproszenie w yników w hierarchii W artości O statecznych niż In­ strum entalnych. Z kolei rangi przypisane skupiskom w hierarchii w artości instru­ m entalnych s ą o w iele bardziej do siebie zbliżone, niż w przypadku w artości osta­ tecznych. N ależy zw rócić uw agę rów nież na to, że W artościom O statecznym przy­ pisano rangi bardziej „krańcow e” (w ysokie i niskie) natom iast W artościom Instru­ m entalnym przypisano rangi bardziej „środkow e” , średnie, w środkow ym prze­ dziale. Podobnie, ja k zobaczym y później, ostateczne cele egzystencji w w iększym stopniu różnicująhierarchię w artości m ężczyzn od hierarchii wartości kobiet. M oże zatem m ieć m iejsce większe zdecydow anie a w ybory m ogą być jaśn iejsze w przy­ padku ostatecznych celów istnienia niż w przypadku najbardziej preferow anych sposobów postępow ania.

R ozpatrując łączną hierarchię w artości w kategoriach czynników w yodrębnio­ nych przez R okeacha37 m ożna stwierdzić, że w przypadku czynnika I-ego (G raty­

•V R okeach M., The nature o f hum an values, Free Press, N ew York 1973.

Schw artz S.H., Bilsky W., Toward a universal psychological structure o f human values, „Journal o f Personality and Social Psychology” , 1987, 53, 550-62

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

171

fikacja B ezpośrednia-G ratyfikacja O droczona), w ybory osób badanych leżą bliżej bieguna G ratyfikacji O droczonej, przy sporym rozproszeniu w yników (pozycje w ysokie, środkow e i niskie). W przypadku czynnika II-ego (K om petencje-M oral- ność Religijna), w ybory rozłożyły się w środkow ym przedziale, bez wyraźnej ten­ dencji ku którem uś z biegunów. Rozproszenie wyników w czynniku trzecim (Orien­ tacja Społeczna-O rientacja O sobista) je st w iększe z tendencją ku O rientacji Spo­ łecznej. Podobnie rozproszone są w yniki w czynniku V-ym (B ezpieczeństw o Ro- dzinne-B ezpieczeństw o Społeczne), bliżej bieguna B ezpieczeństw a Rodzinnego. W ybory w artości czynnika V I-ego (Pow ażanie-M iłość) rów nież charakteryzuje spore rozproszenie, a są leżą one bliżej M iłości. M niejsze rozproszenie w ystępuje w śród w yników w czynniku V II-ym (K ierow anie w ew nętrze-K ierow anie z ze­ w nątrz), bez wyraźnej tendencji ku którem uś z biegunów. N iskie pozycje zajęły w artości schem atu H edonizm u Życiow ego.

Spośród czynników w yodrębnionych przez Schw artza i B ilsky'ego38, w ysokie pozycje zajęły w artości czynnika Prospołeczności i B ezpieczeństw a, niskie zaś w artości w chodzące w skład czynnika Przyjem ności i czynnika Osiągnięć.

Podsum ow ując w yniki przeprow adzonych badań m ożna stw ierdzić, że w pod­ skalí W O dla osób badanych najw ażniejsza je s t troska o najbliższych, tj. B ezpie­

czeństw o R odziny, drugą co do w ażności w arto ścią je s t P o kó j na Św iecie, tj.

św iat w olny od w ojen i konfliktów, a trzecią pozycję w tej hierarchii zajm uje M ą­

drość, tj. dojrzałe rozum ienie życia. Jedną z najniższych pozycji (szesnastą) w tej

hierarchii zajm uje Św iat Piękna, tj. piękno natury i sztuki, następne m iejsce (sie­ dem naste) zajm uje Uznanie Społeczne, tj. pow ażanie i podziw , a na ostatnim m iej­ scu je s t Życie P ełne Wrażeń, tj. życie aktyw ne i podniecające. W zakresie WI najw ażniejszą dla nich okazała się miłość, czułość i delikatność (Kochający), drugą pozycję w tej hierarchii zajęła uczciw ość, praw dom ów ność i szczerość (U czci­ wy), trzecią zaś je s t odpow iedzialność, niezaw odność i rzetelność a czw arta to pom oc (Pom ocny). W artości, które zajęły ostatnie m iejsca, O Szerokich H ory­

zo n ta c h i P o słu s zn y z w ią z a n e są z sa m o o g ra n ic z a n ie m się, a U zd o ln io n y

z kom petencjam i. W łącznej hierarchii, W artościom O statecznym przypisano rangi bardziej „krańcow e” (w ysokie i niskie) natom iast W artościom Instrum entalnym przypisano rangi bardziej „środkow e”, średnie, w środkowym przedziale. Wyżej była ceniona G ratyfikacja O droczona, O rientacja Społeczna i Prospołeczność, B ez­ pieczeństw o Rodzinne, niżej zaś H edonizm Życiow y i Przyjem ność.

K ończąc przedstaw ienie w yników badań nad hierarchią w artości u studentów KN m ożna stw ierdzić, że w podskalí W artości O statecznych najw ażniejsza je st troska o najbliższych, świat wolny od wojen i konfliktów i dojrzałe rozumienie życia.

•w Schw artz S.H., Bilsky W., Toward a universal psychological structure o f human values, „Journal o f Personality and Social Psychology” , 1987, 53, 550-62

172

N ajm niej w ażne to piękno natury i sztuki, pow ażanie i podziw oraz życie aktyw ne i podniecające. W zakresie W artości Instrum entalnych najw ażniejsza je s t m iłość, czułość i delikatność, uczciwość, praw dom ów ność i szczerość, odpow iedzialność, niezaw odność i rzetelność oraz pom oc. W artości najm niej w ażne to otw artość um ysłu i posłuszeństw o, zw iązane z sam oograniczaniem się oraz duże um iejętno­ ści zw iązane z kom petencjam i. W łącznej hierarchii, W artościom O statecznym przypisano rangi bardziej „krańcow e” (w ysokie i niskie) natom iast W artościom Instrum entalnym przypisano rangi bardziej „środkow e” , średnie, w środkow ym przedziale. Wyżej była ceniona G ratyfikacja O droczona, O rientacja Społeczna i Prospołeczność, B ezpieczeństw o Rodzinne, niżej zaś H edonizm Życiow y i Przy­ jem ność.

N a podstaw ie pow yższych w yników badań i w yw odów m ożna stw ierdzić, że aczkolw iek trudno je s t poddać się „chirurgii osobow ości” w celu dokonania zm ian w jej strukturze i w nasileniu poszczególnych cech, m ożna udoskonalić pew ne aspekty funkcjonow ania intrapsychicznego i interpersonalnego, zanim kandydaci p odejm ą pracę w zaw odzie, jeszcze w trakcie studiów.

Bibliografia:

B artel S., M ichow ska-G orysz D ., P róba charakterystyki p sych o lo g iczn e j na­

uczycieli, „Psychologia W ychow aw cza” , 1983, 5

B rzozow ski P., P olska w ersja Testu Wartości R okeacha i j e j teoretyczne p o d ­

stawy, „Przegląd Psychologiczny” , 1986, 2, 527-40.

B rzozow ski P., S ka la W artości-P olska w ersja testu M ilto n a R okeacha, (w): D rwal R.Ł. (red.), Techniki kw estionariuszow e w diagnostyce psychologicz­ nej, UM CS, Lublin 1987, 81-122.

B rz o z o w s k i P., S k a la W a r to śc i (S W ). P o ls k a a d a p ta c ja V alu e S u rv e y M. R okeacha. Podręcznik, PTPsychol., W arszawa 1989.

G ough H. G., H eilbrun А. В. (Jr), The A djective C heck L ist M anual, Palo A lto 1971, C onsulting Psychologists Press.

G ough H. G ., H eilb ru n A. В. (Jr), The A d je c tiv e C h eck L is t m a n u a l, Palo A lto 1980, C onsulting Psychologists Press.

L ew ik-Tsirigotis E., T sirigotis K., C echy osobow ości kandydatów na nauczy­

cieli, (w): M ikołajew icz W. (red.), K ształcenie i doskonalenie nauczycieli (dla) edukacji alternatyw nej, Im puls, Kraków, 2001, 137-51

L ew ik-Tsirigotis E., T sirigotis K ., H ierarchia w artości u kandydatów na n a ­

Konstantinos Tsirigotis, Ewa Lewik-Tsirigotis - Niektóre aspekty

173

M atkow ski M ., Test P rzym iotników ja k o narządzie do badania stru ktu ry p o ­

trzeb jednostki, „Przegląd Psychologiczny” , 1984, 2

M urray H. A .(ed.), E xplorations in personality, O xford U niversity Press, N ew York 1949.

M urray H. A ., P ró b a analizy s il kierunkow ych osobow ości, (w): R eykow ski J.(red.): P roblem y osobow ości i m otyw acji w P sychologii am erykańskiej, PW N, W arszawa 1964,

M urray H.A., K luckhohn C., Schneider D.: Personality in nature, society a n d

culture, K nopf, N ew York 1953,

P o leszak W., B o g u ck i J., C ech y o so b o w o śc i w y b ra n ych g ru p n a u c zy c ie li

w św ietle analizy psychologicznej, „E dukacja” , 2000, 1

Rokeach M., B eliefs,attitudes a n d values, Jossey-Bass, San Franscisco 1968. R okeach M ., The nature o f hum an values, Free Press, N ew York 1973. R okeach M ., Value Survey, H algren Tests, Sunnyvale, 1982.

Schulz R., Kształtowanie postaw i zachow ań innowacyjnych nauczyciela, „N a­ uczyciel i W ychow anie”, 1977, 3

Schw artz S.H ., B ilsky W., Toward a universal p sych o lo g ica l structure o f hu­

m an values, „Journal o f Personality and Social P sy ch o lo g y ” , 1987, 53,

550-62

StatSoft Polska: Statistica PL, K raków 1997

W ło d arsk i Z ., P o żą d a n e c ech y n a u czyciela i sp o so b y p o ro z u m ie w a n ia się

w procesie nauczania, (w): Przetacznikow a M ., W łodarski Z.: Psychologia

W ychow aw cza, PW N W arszawa 1979

W o liń sk a J o la n ta , D rw al R. Ł ., Test P r z y m io tn ik o w y A C L H .C . G ou g h a

i A.B. H e ilb ru n a w b a d a n ia ch sa m o o c e n y i p e r c e p c ji sp o łeczn ej, (w ):

D rw al R. (re d .), T echniki k w e stio n a riu szo w e w d ia g n o sty c e p s y c h o lo ­

gicznej. W ybrane zagadnienia, UM CS, Lublin 1987

W olińska J., D rw al R.Ł., Test P rzym iotnikow y (ACL) H.G. G ougha i A.B. H e­

ilbruna w badaniach sam ooceny i p ercep cji społecznej, (w): D rw al R.Ł.

(red.): A d a p ta cja kw estio n a riu szy osobow ości, PW N , W arszaw a 1995 Z aborow ski Z., P sychospołeczne determ inanty p r a c y nauczyciela, „K w artal­

174

S u m m a ry

The aim o f th e p ap er w as a d escrip tio n o f th e p erso n ality fu n ctio n in g o f p ro sp ectiv e (a sp i-ra n t) teach ers. 70 c o lleg e stu d e n ts (35 m e n ,35 w om en) w ere ex a m in ed u sin g th e P o lish v e r-sio n o f the Adjective Check List (ACL) and the Rokeach Value Survey (RVS) as tools.

It w as found that the students have a tendency to offer help and succorance, in th eir inter-personal relationships they show mildness, patience and forbearance; how ever they have some dominative tenden­ cies, they avoid conflicts. For them the most im portant term inal val-ues were: taking care o f the loved ones, a world free o f w ar and conflict and a mature under-standing o f life. Among the instrumental values the m ost im portant w ere: love, honesty and responsibility.