"Ks. Władysław Zientarski (1916-1991) - badacz dziejów muzyki polskiej od XV do XIX wieku", Dariusz Sobczak, Lublin 2008 : [recenzja]

Piotr Wiśniewski

"Ks. Władysław Zientarski

(1916-1991) - badacz dziejów muzyki

polskiej od XV do XIX wieku", Dariusz

Sobczak, Lublin 2008 : [recenzja]

Seminare. Poszukiwania naukowe 27, 300-302

300

Jest zd ecy d o w an ie w arty dalszej re fle k sji n au k o w ej i p o szu k iw an ia n arz ę d z i e m p iry czn y ch m o g ą ­ c y ch go zw ery fik o w ać.

R o zd ział ó sm y p o k azu je ak tu aln e k ie ru n k i badali. P rezen tu je k o n iecz n o ść p o d ję c ia bardziej d o g łęb n y ch p o szu k iw ali w zak resie p ro cesó w w o licjo n aln y ch w p ersp ek ty w ie m o ty w acji do d z ia ­ łan ia. P rzed staw ia m o ty w y u k ry te i m o ty w acy jn e o b razy sam eg o sieb ie o raz zw iązek m ię d z y sp ó j­ n o ś c ią c eló w z m o ty w a m i a d o b ry m sam o p o czu ciem . W ro zd ziale ty m a u to r p re z e n tu je tak że w ła ­ s n ą k o n cep cję k o m p eten cji m o ty w acy jn y ch . K o n cep cja ta m a z a zad an ie w y jaśn ić, d lacz eg o s ą takie o soby, k tó re częściej n iż inne, n aw et b ez p rzek o n y w u jąceg o p o w o d u , w y k o n u ją czy n n o ści, k tó re nie s ą zg o d n e z ich u k ry ty m i m o ty w am i. N iesp ó jn o ść z m o ty w am i spraw ia, że o so b y tak ie m u s z ą c z a ­ sam i zm u szać się za p o m o c ą w y siłk u w o li d o p e w n y c h czynności.

O statn i ro z d z ia ł zaty tu ło w an y : Jak m ierzy ć m o ty w ację? u k azu je sch em at d iag n o zy d la o k re ­ ślenia ró ż n y c h fo rm i p ro b lem ó w m o ty w acji. S ch em at te n p rezen tu je cztery o g ó ln e k la s y fo rm m o ­ ty w a c ji o raz w ie le k las je j n ied o b o ró w . K lasy te zaró w n o p o d w zg lęd em treścio w y m , ja k i stru k tu ­ raln y m , m o ż n a dzielić dalej. W szczeg ó ln o ści n a le ż y je u ją ć o d d zieln ie d la k ażdej d zied z in y m o ty ­ w ó w (su k ces, w ła d z a itp.), ab y stru k tu ra d iag n o zy b y ła p rzejrzy sta.

N ie w ą tp liw ą z a s łu g ą au to ra je s t w sk azan ie pew nej lin ii d ziałan ia u k ieru n k o w u jącej d alsze p o ­ szu k iw an ia n a u k o w e d o ty czą ce zag ad n ien ia m o ty w acji o raz p rzy szłe b a d an ia em piryczne. C hoć w iele z p o g ląd ó w zaw arty ch w p rezen to w an ej p o z y c ji n ie je s t czym ś n o w y m , to m o ż n a w niej o d n a ­ leźć n o w e spo jrzen ie n a zag ad n ien ie m o ty w acji, ja k ch o ćb y p o stu la t u w zg lęd n ie n ia m o ty w acji w o licjo n aln ej. P o szu k iw an ia au to ra m o g ą stać się in s p ira c ją do d a lszy ch p o szukiw ali. K siążk a j e s t w a rta p rzeczy tan ia i m o że b y ć c iek a w y m p o d ręczn ik iem zaró w n o d la stu d en tó w p sy ch o lo g ii, ja k i d la osób in teresu jący ch się p ro b le m a ty k ą zach o w an ia, czy zag ad n ien iem m o ty w acji.

K s. D ariu sz B u k sik SD B U K S W , W a rszaw a

Ks. Dariusz So b c z a k , Ks. Władysław Zientarski (1916-1991) - badacz

dziejów muzyki połskiej od X V do XIX wieku, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin

2008, ss. 272.

I p o ło w a X X w ie k u to okres b ard zo b u rzliw y w h is to rii p o w szech n ej. S y tu acja p o lity c z n a sp o w o d o w ała law in ę c ie rp ie ń lu d zi i n aro d ó w . R ó w n ież w d zied z in ie n a u k i i sztu k i n a stą p iło g w a ł­ to w n e zah am o w an ie, w iele zab y tk ó w k u ltu ry u le g ło d ew astacji, b ą d ź zo stało zrab o w an y ch p rzez n iem ieck ich o k u pantów . N a ten b u rzliw y d la n aszej O jczy zn y czas p rz y p a d ły la ta m ło d o ści ks. W ład y sław a Z ien tarsk ieg o . N iestety , d ru g a w o jn a św iato w a p rze sz k o d z iła m u w zd o b y ciu u m ie ­ ję tn o ś c i m u zy cz n y ch . P o m im o to , j a k z a u w aża I. P aw lak , m u z y k ę tra k to w a ł ja k o Leitmotiv sw o jeg o

życia. Jak o w y k ład o w ca w P ry m aso w sk im W y ż sz y m S em in ariu m D u ch o w n y m w G n ieźn ie (1958- 1965) w p ajał a lu m n o m u m iło w a n ie w arto ścio w ej m u z y k i k o ścieln ej. B y ł ta k ż e d y ry g en tem C h ó ru K ated raln eg o p rz y B azy lice P ry m aso w sk iej (1 9 5 9 -1 9 6 5 ). R ep rezen tu je o n ty p czło w ie k a, k tó ry b y ł zaró w n o tw ó rc ą k u ltu ry , j a k i o d k ry w c ą p raw d y . P o z a ty m , o d zn aczając się n ie z w y k łą p a s ją b a d a w ­ czą, p rz y c z y n ił się do o ca le n ia o d n alez io n y ch m u zy k alió w , a ta k ż e d o p rze d s ta w ie n ia b io g ra fii n iezn a n y ch dotych czas tw ó rc ó w m u zy k i. Z w ie lk im z a a n g ażo w an iem p o sz u k iw a ł m u zy czn ej p rz e ­ szło ści G n iezn a, k o rzy stają c z n ie u p o rząd k o w an y ch z a so b ó w m u z y k a lió w A rc h iw u m A rc h id ie c e ­ zjaln eg o w G n ieźn ie. D zięk i ty m p o c z y n a n io m i u p o ro w i m ó g ł u d o stę p n ić szerszem u g ro n u w ia d o ­ m o ści d o ty czące m u zy k i i m u zy k ó w d z iałający ch w o śro d k a c h W ielk o p o lsk i i K u jaw , a w sz c z e ­ g ó ln o ści w arch ik ated rze g n ieźn ień sk iej. W te n sposób p rz y b liż y ł p o to m n y m d ziałaln o ść w ie lu m u zy k ó w i k o m p o zy to ró w z p rzeło m u X V III i X IX w ie k u , j a k n a p rz y k ła d M a te u sz a Z w ierzch o w - skiego, W o jciech a D an k o w sk ieg o , A n to n ieg o H ab la, Jó zefa Z e id le ra c z y F ran ciszk a S cigalskiego.

RECENZJE

₃₀₁

K siąd z W . Z ien tarsk i b y ł ta k ż e z n ak o m ity m w y ch o w aw cą, o czy m św iad czy je g o szczeg ó ln e zam iło w an ie do p ra c y z m ło d z ie ż ą i d ziećm i. S z c z e g ó ln ą je g o a m b ic ją b y ło b ard zo p o w ażn e tr a k ­ to w an ie k atech izacji. N a p o d staw ie ak t p erso n aln y ch w iad o m o , że ju ż część u rlo p u w ak acy jn eg o p o św ię c a ł n a p rzy g o to w an ie m a te ria łu n a u c z a n ia w n o w y m ro k u szkolnym .

Ż y c ie k s. Z ien tarsk ieg o w cało ści b y ło zw iązan e z m u zy k ą. Jego d ziałaln o ść m u z y cz n a b y ła in te g ra ln ą c z ę ś c ią je g o p ra c y d u szp astersk iej. Ś p iew to w a rz y s z y ł o rg an izo w an y m p rz e z n ie g o r ó ż ­ n eg o ro d z a ju w y jazd o m z m ło d z ie ż ą n a rek o lek cje. N ie m ając w y k ształcen ia m u zy cz n eg o , w y k a ­ z y w ał d u ży ta le n t w ty m zakresie. Jak o m u z y k -a m a to r w p isa ł się je d n a k w g ro n o w ażn y ch lo k a l­ n y c h m u zy k ó w , o czy m św iad czy je g o o d p o w ied zialn o ść z a m u zy k ę w całej A rch id iecezji G n ie ź ­ nień sk iej. Ó w czesn y P ry m as P olski, K ard y n ał S tefan W y szy ń sk i, m ia n o w a ł g o D y rek to rem C h ó ru P ry m aso w sk ieg o w B azy lice A rch ik ated raln ej. W sw ej d ziałaln o ści m u zy cz n ej, ja k zazn acza au to r ro zp raw y , ks. D. S o b czak, Z ien tarsk i k ła d ł g łó w n y n a c is k n a śpiew g reg o riań sk i i p o lifo n ię k la s y c z ­ ną. D b ał o to , ab y w śp iew y litu rg iczn e, n a ile to m o żliw e, w łączać tak że w sz y stk ic h w iern y ch . U cząc w ie rn y c h n o w y c h p ieśn i, d ąży ł do g łęb szeg o p rzeży w an ia p rzez n ic h o b rzęd ó w litu rg ic z ­ ny ch . S tu d iu m je g o ż y c ia i d ziałaln o ści staw ia go w rzęd zie n iep o śle d n ic h p o staci z ajm u jący ch się d ziejam i p o lsk iej m u zy k i religijnej.

P u b lik acja ks. D ariu sza S o b czak a je s t p io n ie rs k ą m o n o g ra fią p rz e d s ta w ia ją c ą cało k ształt ży cia i d ziałaln o ści ks. W ład y sław a Z ien tarsk ieg o . P o d ejm u jąc ż m u d n y w y siłe k stu d io w an ia ak t a rc h i­ w aln y ch o raz w ie lu in n y ch w ażn y ch , n ie zaw sze łatw o d o stęp n y ch d o k u m en tó w , p u b lik a c ji n a u k o ­ w y c h czy p rzep ro w ad zan ia w y w iad ó w , u ch ro n ił tę p o stać p rz e d zapo m n ien iem . A u to r, an alizu jąc sk ru p u latn ie z ab ran y m a te ria ł źró d ło w y , d o w o d zi, iż ks. Z ien tarsk i w p isa ł się n ie ty lk o w p o czet o d k ry w có w i p ro p ag ato ró w k u ltu ry m uzy czn ej G n iezn a, ale tak że P olski.

O m aw ian a k siążk a, zaw ierająca 272 strony, zo stała o g ło szo n a d ru k iem p rzez w y d aw n ictw o P o lih y m n ia w L u b lin ie w ro k u 2008. Z g ro m ad z o n y m a te ria ł b ad aw czy A u to r p rzed staw ił w p ięciu ro zd ziałach . T re ś c ią p ierw szeg o je s t szczeg ó ło w y życio ry s k s. W ład y sław a Z ien tarsk ieg o . P rzy b liża w n im je g o la ta m ło d zień cze, stu d ia sem in ary jn e p rzerw an e tra g e d ią d rugiej w o jn y św iato w ej, n a ­ stęp n ie ic h k o n ty n u a c ję p o zak o ń c z e n iu o k u p a c ji o ra z d ziałaln o ść d u sz p a s te rs k ą i archiw istyczną. W u sta la n iu w ie lu w a ż n y c h in fo rm ac ji c e n n y m ic h źró d łe m o k azały się ta k ż e p rz e p ro w ad zo n e lic z ­ n e w y w iad y z o so b am i, k tó re o so b iście z n a ły k s. Z ien tarsk ieg o .

W d ru g im ro z d z ia le k s. S o b czak o p isu je szero k o p o ję tą d ziałaln o ść m u z y c z n ą ks. Z ien tarsk ieg o , p o c z ą w sz y o d k sz ta łto w a n ia ta le n tu m u z y cz n eg o , p o p rz e z p ra c ę p a r a f ia ln ą aż d o p o d jęcia o b o w iązk ó w w sem in ariu m d u ch o w n y m w zak resie śp ie w u k o ścieln eg o o ra z p ro w a d z e n ia C h ó ru P rym asow skiego.

R o zd ział trz e c i d o ty c z y d z iałaln o ści m u zy k o lo g iczn ej k s. Z ien tarsk ieg o . O b ejm u je stu d ia n a d m u z y k ą o śro d k a g n ieźn ień sk ieg o z o k re s u o d X V d o X V II w iek u . A u to r z n ie z w y k łą d o k ła d n o ś c ią zrefero w ał a k ty w n o ść m u z y c z n ą k o le g ió w n iższeg o d u ch o w ień stw a k ated raln eg o (w ik ariu sze, m an sjo n arze, p sałterz y ści), sch o larzy , k an to ró w , o rg a n istó w i k a p e l m u zy cz n y ch . S tu d iu m teg o ro zd ziału p o zw ala p o z n a ć czy te ln ik o w i n a z w isk a w ie lu w y b itn y c h a rty stó w i k o m p o zy to ró w , k tó rzy u św ietn iali u ro czy sto ści k o ścieln e i m iejskie.

W ro zd ziale czw arty m , n ajb ard ziej o b sz e rn y m ze w szy stk ich , A u to r p o d d a ł re fle k sji n au k o w ej p u b lik acje ks. Z ien tarsk ieg o d o ty czą ce k u ltu ry m u zy czn ej k a te d ry gn ieźn ień sk iej i in n y c h o śro d k ó w W ielk o p o lsk i i K u jaw w X V III i X IX stuleciu. Z o sta ły w n im o m ó w io n e k lu c z o w e zag ad n ien ia p o d ejm o w an e p rzez Z ien tarsk ieg o : p o ls k i k lasy cy zm , k o m p o zy to rzy i ic h tw ó rczo ść, k a p e le w o k a l­ n o -in stru m en taln e. A u to r w y k a z a ł się o g ro m n ą e ru d y c ją w p rz e d s ta w ia n iu sy lw etek p o szczeg ó ln y ch k o m p o zy to ró w i d zia ła ją c y c h k ap el. W te n sp o só b d o w ió d ł, iż p o ls k a k u ltu ra m u z y c z n a w ta m ty m czasie nie o d b ieg ała o d tw ó rc z o ś c i o g ó ln o eu ro p ejsk iej. P o w o łan e d o is tn ie n ia liczn e z esp o ły w o k a l­ n o -in stru m en taln e o d e g ra ły z n a c z ą c ą ro lę w ż y c iu re h g ijn o -k u ltu ra ln y m n a ro d u p o lsk ieg o . K u ltu ra m u z y cz n a tam ty ch stu leci, d zięk i w y b itn y m tw ó rc o m , stw o rzy ła w y tw o rn ą m u z y k ę to w a rz y s z ą c ą cerem o n io m k o ścieln y m , a n ierzad k o ró w n ie ż św ieckim . P o w stające n o w e d z ie ła m u zy cz n e, z d u ­ m iew ające sw y m p ięk n em , zasp o k ajały n ajb ard ziej w y b red n e w y m ag an ia . K s. S o b czak, p o p rzez

302

in teresu jący n au k o w y w y w ó d , stara się p o k azać, iż d o ro b ek m u zy k ó w m in io n y ch w iek ó w św iad czy nie ty lk o o o g ro m n y m zap o trzeb o w an iu n a p ra w d z iw ą sztukę, ale tak że o w łaściw y m ro zu m ien iu liturgii i sp raw o w an iu słu żb y B ożej z g o d n ie z d u c h e m epoki.

O statn i z ro zd ziałó w , p iąty, u k azu je d o n io sło ść i zn aczen ie p rac ks. Z ien tarsk ieg o d la polskiej literatu ry n au k o w ej. A u to r k siążk i p o k azu je , iż d o k o n an ia n au k o w e Z ien tarsk ieg o stały się c e n n y m w sp arciem d la w ie lu m u zy k o lo g ó w , h isto ry k ó w i b ad a c z y k ultury. D o ty cząc z ale d w ie k ilk u w y b ra ­ n y c h o śro d k ó w W ielk o p o lsk i i K u jaw , w n io sły c a ły szereg ce n n y c h in fo rm acji n a te m a t z a p o m n ia ­ n y c h , c z y te ż n iezn a n y ch k o m p o zy to ró w c z y zesp o łó w , tw o rz ą c y c h d zied z ictw o p o lskiej k u ltu ry m u z y c z n e j.

P u b lik ację d o p ełn ia p rzed m o w a k s. p ro f, d ra h ab . Iren eu sza P aw la k a (K U L ), w stęp , b ib lio g ra ­ fia, zak o ń czen ie, an ek sy (d ek rety , św iad ectw a, listy , testam en t) i k ró tk ie streszczen ie w ję z y k u n iem ieck im . B ib lio g rafia zo sta ła p o d z ie lo n a na: Źródła·, Opracowania cytowane; Encyklopedie, słowniki, katalogi. D o d atk o w o Źródła p o d z ie lo n o na: Akta archiwalne·, Dokumenty Kościoła; Księgi liturgiczne; Kroniki; Publikacje ks. Zientarskiego; Relacje ustne, listy, wspomnienia i pamiątki.

W y d aje się, że d la fach o w eg o i rz e te ln e g o u ję c ia p o d ję te g o zag ad n ien ia, b ib lio g rafia je s t w sz e c h ­ stro n n a i w y starczająca. D u ży m atu tem p ra c y k s. S o b czak a s ą b a rd z o w arto ścio w e, k ró tk ie i tre śc i­ w e p o d su m o w an ia p o szczeg ó ln y ch ro zd ziałó w , c z y o m aw ian y c h zagadnień.

S zk o d a je d y n ie , iż A u to ro w i n ie u d a ło się d o trzeć d o n iep u b lik o w an y ch re fe ra tó w w y g ła sz a ­ n y c h p rz e z ks. Z ien tarsk ieg o , c z y p rz ep ro w ad zić k w e re n d y arch iw aln ej ró w n ie ż w in n y ch o śro d ­ k a c h w P o lsce, w k tó ry c h w ty m czasie ta k ż e u p raw ian o m u z y k ę k o ścieln ą. P o szerzy ło b y to z p e w ­ n o ś c ią w y n ik i stu d ió w ks. S o b czak a o ra z p o zw o liło b y u k a z a ć b o g a tą d ziałaln o ść Z ien tarsk ieg o w szerszy m k o n tek ście. W arto b y ło b y to u w zg lęd n ić w e w en tu aln y ch d a ls z y c h badan iach .

N ale ż y w y razić n a d zie ję, iż p rez e n to w a n a p u b lik a c ja k s. D . S o b czak a, b ę d ą c a w y ra z e m u z n a ­ n ia zło żo n eg o ks. W ład y sław o w i Z ien tarsk iem u , sp o tk a się z szero k im zain tereso w an iem n ie ty lk o śro d o w isk a g n ieźn ień sk ieg o , ale ró w n ież m u zy k o lo g ó w i h isto ry k ó w k ultu ry .

K s. P io tr W iśniew ski U K S W , W arszaw a