Paternalizm w etyce zawodowej

Paternalizm w etyce zawodowej

Etyka zawodów prawniczych

• Kwestia definicji i oceny

paternalizmu podnoszona była w ramach europejskiej i

amerykańskiej filozofii

społecznej od XIX wieku.

• Nazwa „paternalizm” pochodzi od łacińskiego słowa pater –

ojciec.

Odwołanie się do metafory ojcostwa przy opisywaniu roli władzy państwowej

było przez wieki

rozpowszechnione.

• Wiele prób budowania definicji

paternalizmu ma charakter jawnie wartościujący.

• Wspólnymi elementami definicji

paternalizmu jest ograniczenie czyjejś autonomii (wolności) uzasadniane

powodami należącymi do zamkniętej

klasy.

• Krytyka paternalizmu prowadzona była i nadal jest przede wszystkim z pozycji liberalnych. Paternalizm

zdaje się nie do pogodzenia z autonomią człowieka.

• Zło tkwiące w paternalizmie polega

na naruszeniu wspólnego dobra.

• Ludzie uważają, że życie w swych różnorodnych aspektach jest tak

skomplikowane, że aby dokonywać prawidłowych wyborów trzeba

dysponować bardzo specjalistyczną

wiedzą.

• Specjaliści

(profesjonaliści) uzyskują władzę nad zwykłymi

obywatelami.

J. S. Mill

– surowy krytyk paternalizmu

- uznawał potrzebę wprowadzenia obowiązku szkolnego

- uważał, że państwo powinno chronić

obywateli przed negatywnymi odległymi

konsekwencjami ich decyzji.

J.S. Mill

• Usprawiedliwieniem ingerencji w sferę autonomii człowieka jest fakt, że

większość ludzi nie potrafi

przewidzieć takich odległych w czasie

konsekwencji swoich czynów.

Paternalizm miękki

• Pozwala ingerować w sferę wolności człowieka jeśli osoba, której

wolność się ogranicza nie ma

pełnego rozeznania sytuacji.

• Przykładem takiej postaci paternalizmu jest sytuacja, w której człowiek nieposługujący się znanym nam językiem zamierza wejść na uszkodzony most. Skoro zatem nie możemy ustrzec go przed niebezpieczeństwem,

mamy prawo powstrzymać go siłą.

• Inaczej sytuacja wygląda, gdybyśmy

wiedzieli, że człowiek ten –będący przy zdrowych zmysłach – chce popełnić

samobójstwo. W takim przypadku należy

uszanować jego wolę i nie powstrzymywać

go przed tym krokiem.

Paternalizm twardy

• W takiej sytuacji usprawiedliwiałby

powstrzymanie samobójcy nawet w sytuacji, w której

mielibyśmy pewność, że jego

władze psychiczne są w pełni

sprawne.

Paternalizm w prawie

•Gerald Dworkin podał listę regulacji prawnych demaskowanych jako paternalistyczne, np.

1. nakaz noszenia kasków ochronnych przez motocyklistów i pasażerów w czasie jazdy;

2. zakaz pływania na publicznym kąpielisku poza godzinami pracy ratowników;

3. zakaz wykonywania pewnych prac przez kobiety i dzieci;

4. zakaz hazardu;

5. zakaz pojedynkowania się.

• Paternalizm regulacji może

przejawiać się również w tym , że powodują one dla swych adresatów istotne

utrudnienia lub wręcz

uniemożliwiają realizację

planów.

Przykłady regulacji utrudniających realizację planów podawanych przez Geralda Dworkina

1. prawo nakazujące sądom, by uznawały za nieważne pewne typy umów nawet w tych przypadkach, gdy umowy zostały zawarte z zachowaniem pełnej swobody stron;

2. zakaz uwzględniania zgody ofiary jako okoliczności wyłączającej

odpowiedzialność karną zabójcy lub

sprawcy napadu;

Paternalizm w etyce zawodowej

Paternalizm jest poddawany krytyce w oparciu o argumenty wysuwane na gruncie etyki zawodowej.

Problem paternalizmu jest przedmiotem

debaty na gruncie etyki lekarskiej.

Etyka lekarska

• Tylko lekarz wyposażony w wiedzę

medyczną jest w stanie dostrzec, co jest dobre dla jego pacjenta.

• Pacjentowi przyświeca jeden cel: powrót

do pełnego zdrowia.

• W ostatnich dwóch dekadach XX wieku

zaczął zwyciężać jednak pogląd, zgodnie z którym obok zdrowia pacjenta równie

ważnym dobrem w ramach relacji

terapeutycznej jest autonomia pacjenta.

• Dzięki poszanowaniu tego dobra pacjent staje się podmiotem w ramach relacji

terapeutycznej i nie jest

uprzedmiotowiony.

Warunki uzasadniające paternalizm

1. ryzyko spowodowane brakiem

interwencji lekarza lub niewypełniania jego zaleceń dla pacjenta jest znaczne;

2. ryzyko związane z interwencją jest względnie małe;

3. spowodowane tą interwencją

ograniczenie autonomii nie jest duże.

Etyka prawnicza

• W etyce lekarskiej kluczowe znaczenie ma ustalenie właściwej relacji lekarza do pacjenta, podobnie dla etyki zawodów

prawniczych podstawowe znaczenie ma ustalenie właściwej relacji między

adwokatem, radcą prawnym a klientem.

• Kwestia dopuszczalności przyjmowania

paternalistycznej postawy wobec klienta, czyli

poszanowania jego

autonomii, należy do

fundamentalnych problemów, do których musi się odnieść

etyka zawodów prawniczych.

Paternalizm prawniczy

• Jest to postawa polegająca na

podejmowaniu przez prawników działań w interesie klienta i dla jego dobra w

sposób samodzielny, bez uzgodnienia z

samym klientem, często nawet wbrew

jego woli.

Dyskurs egalitarystyczny w sferze politycznej

• Głównym zadaniem

prawników jest zapewnienie wszystkim obywatelom

równej pomocy prawnej,

która ma na celu ochronę

praw i wolności.

Dyskurs elitarystyczny w odniesieniu do pozycji społecznej zawodów prawniczych

• Umożliwienie wszystkim obywatelom równej pomocy prawnej możliwe jest

jedynie dzięki szczególnym kompetencjom

intelektualnym i etycznym prawników.

eksperci

• Ekspert to osoba mogąca z powodzeniem rościć sobie prawo do określonych

umiejętności lub znajomości pewnych

obszarów wiedzy niedostępnych dla laika.

Systemy eksperckie

• To systemy każdej wiedzy specjalistycznej.

• Bardziej istotne jest tutaj ogólne

zaufanie do systemów eksperckich, niż do zaufanie do konkretnej

jednostki – eksperta.

Prawnicy jako profesjonaliści

• Prawnicy to eksperci; prawo to system ekspercki.

• Laicy zwierzają się prawnikom, czyli obdarzają ich ogólnym zaufaniem.

• Zadanie prawników nie ogranicza się

jedynie do aplikacji prawa do konkretnych sytuacji.

• Zadaniem prawników jest refleksyjne

rozwijanie wiedzy prawnej poprzez

krytycyzm.

Dominacja ekspertów

• Nie musi być ona z konieczności paternalistyczna.

• Specjalizacja i profesjonalizacja są

zjawiskami powszechnymi i każdy ekspert jest jednocześnie laikiem w innych

dziedzinach.