Reformacja w Niemczech

(1)

Reformacja w Niemczech

Wprowadzenie Przeczytaj

Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Wojna chłopska w Niemczech, wojsko chłopskie otacza rycerza. Choć powstańcy powoływali się na idee Marcina Lutra, to

(2)

W 1517 r. Marcin Luter ogłosił w Wittenberdze 95 tez, w których poddał ostrej krytyce sprzedaż odpustów. Wydarzenie to jest uznawane za początek reformacji, choć przez pierwszych kilka lat

wywołana przez Lutra dyskusja miała raczej charakter wewnętrznej polemiki w Kościele. Z czasem jednak spór się zaostrzał, a poglądy obu stron ulegały polaryzacji. Gdy w 1520 r. papież wydał bullę, w której nakazał Marcinowi Lutrowi wyrzeczenie się swoich poglądów, ten bullę spalił, za co został obłożony ekskomuniką. W następnym roku cesarz Karol V wydał edykt wormacki potępiający nauki Lutra i wyjął go spod prawa. Podział w łonie Kościoła katolickiego stawał się coraz bardziej nieuchronny.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz przyczyny wybuchu wojny chłopskiej i jej następstwa.

Przedstawisz zróżnicowanie ruchu protestanckiego w Niemczech.

Wyjaśnisz przyczyny i następstwa wojen szmalkaldzkich.

Ocenisz znaczenie pokoju augsburskiego.

Reformacja w Niemczech

Wojna chłopska w Niemczech, wojsko chłopskie otacza rycerza. Choć powstańcy powoływali się na idee Marcina Lutra, to sam Luter jawnie przeciwstawiał się poglądom zradykalizowanych reformatorów, m.in. Tomasza Münzera.

Źródło: Rosenzweig, Wikimedia Commons, domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Radykalny Münzer – rywal Lutra

W czasie, gdy Marcin Luter ukrywał się w Wartburgu, aktywną działalność rozpoczęli reformatorzy znacznie bardziej od niego radykalni. Należał do nich Tomasz Münzer z Zwickau, który wyrósł na głównego rywala Lutra w Niemczech. Tomasz Münzer odrzucał wszelkie przejawy przepychu w ceremoniach religijnych, jako jedyną formę kultu religijnego dopuszczał czytanie Pisma Świętego i śpiewanie psalmów. Był twórcą kierunku mistycznego w chrześcijaństwie, który znalazł wielu naśladowców. Część z nich nazwano anabaptystami (od greckiego anabaptisto - powtórnie chrzczę), ponieważ głosili potrzebę chrztu w wieku dorosłym. W swoich naukach występował przeciwko hierarchii świeckiej i duchowej i nawoływał do gruntownej przebudowy ustroju społecznego.

Poglądy Münzera spotkały się z żywym

zainteresowaniem wśród najuboższych warstw społecznych. W 1524 r. w Szwabii wybuchła wojna chłopska, która szybko ogarnęła całe południowe Niemcy. Chłopi wystąpili przede wszystkim przeciwko nasilającemu się uciskowi i rosnącym powinnościom feudalnym, a pod wpływem nauk Münzera do swoich żądań dołączyli postulaty religijne. W lutym 1525 r. w szwabskim mieście Memmingen uchwalili program walki, składający się z 12 artykułów. Domagali się w nim m.in. prawa do swobodnego wyboru proboszcza przez wspólnotę paraﬁalną, ograniczenia dziesięciny, zmniejszenia pańszczyzny i opłat dzierżawnych, dostępu do lasów i pastwisk oraz prawa do polowań i połowu ryb. Najdalej idącym żądaniem było zniesienie poddaństwa.

Dzięki poparciu ubogiej ludności miejskiej powstańcy zaczęli odnosić znaczące sukcesy. Chłopi napadali i rabowali głównie zamki i klasztory, ale zaatakowali również kilka miast.

Oddziały powstańcze były jednak źle zorganizowane i słabo uzbrojone, a początkowe sukcesy

zawdzięczały w dużej mierze zaskoczeniu

przeciwników. Wobec rozmachu buntu chłopskiego do wspólnego działania przystąpili i katolicy, i luteranie. Dobrze uzbrojone i wyszkolone wojska książęce zaczęły zadawać chłopom dotkliwe porażki.

Do decydującego starcia doszło 15 maja 1525 r. pod Frankenhausen w Turyngii. Oddziały chłopskie zostały całkowicie rozgromione w nierównym boju, a Tomasza Münzera, który dostał się do niewoli, poddano torturom i zabito. Po zdławieniu powstania ciężary feudalne, przeciwko którym wystąpili chłopi, zostały powiększone, a ogólne położenie chłopów uległo pogorszeniu.

Portret Tomasza Münzera autorstwa Christopha van Sichem, graﬁka powstała w XVI lub XVII w.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Powstańcy z okresu wojny chłopskiej w Niemczech według XVI-wiecznej ilustracji. Zwróć uwagę na uzbrojenie chłopów.

Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

(4)

Rozłam religijny w Niemczech

Zdławienie radykalnego nurtu reformacji nie oznaczało przywrócenia jedności Kościoła. Przeciwnie – umiarkowane nauki Marcina Lutra zdobywały coraz szersze rzesze zwolenników. Coraz przychylniejszym okiem spoglądali na nie również niektórzy książęta, których pociągało hasło ubogiego Kościoła i szansa na sekularyzację dóbr kościelnych. Oczekiwano, że papież zwoła sobór powszechny, który

rozstrzygnąłby problemy teologiczne i przywrócił jedność Kościoła. Klemens VII odwlekał jednak tę decyzję w obawie przed nawrotem koncyliaryzmu.

Po stłumieniu powstania chłopskiego ponownie zaktywizowali się luteranie. W 1526 r. sejm Rzeszy w Spirze uznał prawa książąt do samodzielnego regulowania spraw religijnych w ich księstwach. Był to niewątpliwy sukces zwolenników Lutra. Wywołało to zdecydowaną reakcję zwolenników katolicyzmu, którzy trzy lata później przeprowadzili uchwały zakazujące propagandy luterańskiej w krajach katolickich i gwarantujące prawa katolików w państwach luterańskich. Przeciwko temu formalny protest

złożyło pięciu książąt i czternaście miast – odtąd zwolenników reformacji zaczęto nazywać protestantami.

Kolejny sejm poświęcony problemom religijnym odbył się w 1530 r. w Augsburgu. Luteranie przedłożyli Karolowi V opracowane przez Filipa Melanchtona i zaaprobowane przez Lutra swoje wyznanie wiary – od tego dokumentu wyznanie luterańskie nazywa się wyznaniem augsburskim.

Miało charakter umiarkowany i było wyrazem pewnej ugodowości luteranów. Zapewne z tego powodu nie zadowoliło ani co bardziej radykalnych protestantów, ani katolików. W tej sytuacji cesarz Karol V wydał dekret, w którym potwierdził edykt wormacki z 1521 r. potępiający Lutra i jego nauki.

Decyzje sejmu augsburskiego oznaczały ostateczny rozłam między katolikami a protestantami. Książęta protestanccy z inicjatywy księcia saskiego Jana i landgrafa heskiego Filipa założyli w 1531 r. związek obronny, nazwany od miejsca utworzenia (w mieście Schmalkalden) Związkiem Szmalkaldzkim. W jego skład weszło sześciu książąt, dwóch hrabiów i jedenaście miast. Nad Rzeszą zawisło widmo wojny domowej, choć tym razem udało się jej uniknąć za sprawą zagrożenia tureckiego. Zmusiło ono zwaśnione obozy chrześcijańskie do chwilowego zawieszenia broni i wspólnego przeciwstawienia się tureckiej agresji.

Czas wojen religijnych

Zaangażowanie się Karola V w wojnę z Francją, a jego brata Ferdynanda (od 1531 r. króla niemieckiego) w konﬂikt z Turcją sprzyjało dalszemu rozprzestrzenianiu się reformacji w Niemczech. Książęta

przystępujący do obozu protestanckiego częściej kierowali się względami politycznymi i gospodarczymi niż religijnymi. Przyjmując luteranizm, podporządkowywali sobie kler i zajmowali dobra kościelne.

Biskupi zmieniający wyznanie dokonywali sekularyzacji dóbr i zamieniali je na dziedziczne księstwa.

Największy zasięg terytorialny w Rzeszy luteranizm osiągnął ok. 1548 r., objął wtedy północne, środkowe i wschodnie Niemcy.

Filip Melanchton (1497–1560), portret namalowany przez Łukasza Cranacha starszego w 1532 r. Melanchton był niemieckim humanistą i teologiem działającym na uniwersytecie w Wi enberdze, jednym z ważniejszych twórców doktryny luterańskiej. Jego poglądy wzbudzały jednak kontrowersje wśród wyznawców luteranizmu, bo uznawał wpływ wolnej woli człowieka na zbawienie i potrzebę dobrych uczynków. Zasłynął również jako reformator szkolnictwa w duchu humanistycznych ideałów wychowania (nazywany jest nauczycielem Niemiec).

(5)

Rzesza Niemiecka w czasie reformacji.

Jednocześnie jednak uległa poprawie sytuacja w obozie katolickim. Pomyślny przebieg wojen z Francją (zawarcie rozejmu w Crépy w 1544 r.) pomógł Karolowi V, a rozpoczęcie soboru trydenckiego 1545 r.

dawało nadzieję na reformę wewnętrzną Kościoła. W obozie protestanckim brakowało jedności. W tych okolicznościach rozpoczęta przez Karola V w 1546 r. tzw. I wojna szmalkaldzka zakończyła się jego sukcesem. W bitwie pod Mühlbergiem nad Łabą pokonał wojska saskie, a elektora saskiego Jana Fryderyka wziął do niewoli oraz pozbawił posiadłości i godności elektorskiej.

Bitwa pod Mühlbergiem i uwięzienie księcia elektora saskiego Jana Fryderyka I, autor nieznany, 1630 rok.

Karol V postanowił uregulować kwestie religijne w Rzeszy. W 1548 r. wydał tzw. interim augsburskie – 26 przepisów regulujących tymczasowo (do czasu rozpatrzenia sprawy przez sobór trydencki) stosunki polityczne i religijne w cesarstwie. Jednak dokument ten, poza zgodą na małżeństwa księży i komunię pod dwiema postaciami, był właściwie powtórzeniem zasad wiary katolickiej. Nie zadowolił więc książąt protestanckich, a próby wzmocnienia władzy cesarskiej przez Karola V sprawiły, że przeciw niemu odwrócili się jego dotychczasowi sojusznicy. Książęta niemieccy, broniąc swoich przywilejów,

sprzymierzyli się więc z królem francuskim Henrykiem II i w 1552 r. rozpętali II wojnę szmalkaldzką. Tym razem jej przebieg był niepomyślny dla Karola V. Cesarz nie miał już sił na dalszą walkę i postanowił abdykować.

(6)

Misja zakończenia wojny przypadła więc bratu i następcy Karola V – Ferdynandowi I.

Uporządkowaniem stosunków religijnych

i politycznych w Niemczech miał się zająć kolejny sejm w Augsburgu. Po długich sporach 25 września 1555 r. ustanowiono pokój religijny. Jego ustalenia regulowały stosunki między katolikami a luteranami (nie obejmowały innych wyznań). Pokój augsburski wprowadzał zasadę: cuius regio, eius religio – czyj kraj, tego religia. Nie ogłaszał więc wolności

religijnej, uznawał jedynie, że o obowiązującej religii w poszczególnych państwach niemieckich

decydować będzie jego władca. Poddani byli zobowiązani przyjąć jego wyznanie lub emigrować.

W ten sposób oﬁcjalnie uznano w Rzeszy Kościół Ewangelicko – Augsburski. Jego doktryna opiera się na 5 zasadach: sola Scriptura – jedynie Pismo; solus Christus – jedynie Chrystus; solum Verbum – jedynie Słowo, sola gratia i sola ﬁde – jedynie łaska i jedynie wiara. Najwyższą władzę stanowi Synod, czyli

zebranie duchownych i świeckich przedstawicieli poszczególnych diecezji. Naczelną władzą administracyjną i organem wykonawczym Synodu Kościoła jest rada zwana Konsystorzem, na czele której stoi Biskup.

Pokój augsburski kończył okres walki o religijne oblicze Niemiec, choć nie rozstrzygał najważniejszych problemów związanych z możliwością dalszej sekularyzacji dóbr kościelnych i mógł stanowić zalążek kolejnych wojen. Konﬂikty religijne przyniosły dalsze osłabienie władzy cesarskiej i pogłębiły i tak już silne partykularyzmy lokalne.

Słownik

abdykacja

(łac. abdicatio) zrzeczenie się władzy przez panującego monarchę anabaptyści

(z gr. anabaptizein – na nowo chrzcić) sekta chrześcijańska powstała w okresie reformacji

w Niemczech, odrzucająca chrzest niemowląt oraz głosząca równość i wspólnotę wszelkich dóbr polaryzacja

znaczące różnice między jakimiś pojęciami, poglądami poddaństwo

(fr. servage) osobista, sądowo‑administracyjna i gruntowa zależność chłopa od pana feudalnego reformacja

(łac. reformatio) ruch religijny w Europie w XVI w. o podłożu społeczno‑politycznym zapoczątkowany w Niemczech przez Marcina Lutra, dążący do przeprowadzenia reform w zakresie doktryny, kultu i organizacji oraz obyczajów, a także powrotu do pierwotnej czystości wiary chrześcijańskiej Rzesza

(niem. Reich) historyczne określenie państwa niemieckiego; w latach 962‑1806 istniało Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego zwane też I Rzeszą; w latach 1871‑1918 była to II Rzesza;

w latach 1918‑1933 Rzesza Niemiecka zwana również Republiką Weimarską; a w latach 1933‑1945 III Negocjowanie pokoju w Augsburgu w 1555 r. Komu delegaci

odczytują dokument?

(7)

Rzesza sekularyzacja

(z łac. saecularis – świecki) zeświecczenie, które może dotyczyć majątku i uprawnień instytucji religijnych (np. Kościoła) lub życia społecznego i kulturowego

koncyliaryzm

(z łac. consilium – rada, narada, sobór) doktryna katolicka głoszona w XIV i XV w., według której najwyższą władzę w Kościele mają sobory powszechne, a nie papież

partykularyzm

(z łac. particularis – oddzielny, szczególny) dbanie o własne interesy, przedkładanie ich nad interesy ogółu

Słowa kluczowe

reformacja, Tomasz Münzer, anabaptyści, wojna chłopska, augsburskie wyznanie wiary, Filip Melanchton, Związek Szmalkaldzki, wojny szmalkaldzkie, pokój augsburski, interim augsburskie

Bibliograﬁa

Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego. T 3. Czasy nowożytne 1517‑1758, Warszawa 1989.

Chaunu P., Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250‑1550), tłum. J. Grosfeld, Warszawa 1989.

Dawson Ch., Podział chrześcijaństwa na Zachodzie, Warszawa 1967.

Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t 1: Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej, Warszawa 1986.

Decot R., Mała historia reformacji w Niemczech, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2007.

Friedenthal R., Marcin Luter. Jego życie i czasy, tłum. C. Tarnogórski, Warszawa 1991.

Green V. , Reformacja, tłum. S. Bartosiak, Warszawa 2000.

Grzybowski S., Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. X, Warszawa 2010.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

(8)

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Ustal, z jakimi krajami pod względem religijnym sąsiadowały niemieckie państwa protestanckie i państwa katolickie.

Polecenie 3

Rozstrzygnij, czy poniższe zdanie jest zgodne z prawdą - odpowiedź uzasadnij odwołując się do informacji z mapki: Powstanie chłopskie objęło wyłącznie niemieckie kraje katolickie.

(9)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie wskaż zdania zgodne z jego treścią.

List otwarty Marcina Lutra do książąt saskich z końca lipca 1524 roku

Ten list wystosowałem do waszych książęcych mości jedynie dlatego, żem się dowiedział, jak również wywnioskowałem z ich pisma, iż ten sam duch nie chce poprzestać na samym tylko słowie, lecz zamyśla o uderzeniu pięścią i chce stawiać zbrojny opór zwierzchności i niezwłocznie wywołać straszny bunt […]. Jakkolwiek zaś wiem, że wasze książęce moście lepiej sobie z tym radzić potraﬁą, niżbym ja umiał doradzać, jednak moja wiernopoddańcza gorliwość każe mi przyczynić się również do tego i prosić uniżenie waszych książęcych mości o energiczne wystąpienie i o odparcie, wedle obowiązku należytej władzy, takiego gwałtu, i o uprzedzenie buntu. […] Dlatego wasze książęce moście nie powinny zasypiać sprawy ani zwlekać, Bóg bowiem zażąda rachunku z niedbałego użycia

powierzonego miecza. Również i przed ludźmi, i przed światem nie można by tego usprawiedliwić, gdyby wasze książęce moście miały znieść i ścierpieć tę pieśń buntowniczą a zbrodniczą.

Źródło: List otwarty Marcina Lutra do książąt saskich z końca lipca 1524 roku, [w:] Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac.

Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 74.

“

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj poniższą ilustrację i napisz, do którego postulatu zwolenników reformacji odnosi się jej treść.

Ilustracja pochodzi z niemieckiej książki z przełomu XIX i XX w.

輸

(10)

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie na podstawie jego treści oraz własnej wiedzy wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

2 […] Tak więc Jego Cesarski Majestat, my a także książęta elektorowie, książęta i stany Świętego Cesarstwa nie będziemy żadnego stanu Rzeszy za pomocą gwałtownych czynów prześladować, wyrządzać mu szkody, zwalczać z powodu wyznania augsburskiego, jego nauki, religii i wiary albo inną drogą odrywać lub w przyszłości móc odrywać bez jego zgody, wiedzy i woli od wspomnianego wyznawania religii augsburskiej, wiary, praktyk kościelnych, liturgii i ceremonii, ograniczać w ich księstwach, krajach i władztwach lub z pomocą nakazu czy innej formy uciskać lub dyskryminować. […]

3 Na odwrót stany wyznające religię augsburską poręczają Rzymskiemu

Majestatowi Cesarskiemu, nam, książętom elektorom, książętom i innym stanom Świętego Cesarstwa obstającym przy starej religii, duchownym, i świeckim, wraz z ich kapitułami i innymi członkami stanu duchownego bez względu na to, czy i gdzie przenieśliby się lub obrali rezydencję […] wolne pozostawanie przy ich religii, wierze, praktykach kościelnych, liturgii i ceremoniach. […]

10 Żadnemu także stanowi nie wolno przeciągać na swoje wyznanie, odstręczać od praktyk religijnych innego stanu, jak również jego poddanych, wbrew ich

zwierzchności brać w ochronę, opiekę czy bronić w […] jakikolwiek sposób. Dań w naszym króla Ferdynanda i Świętego Cesarstwa mieście Rzeszy Augsburgu w dniu 25 września w roku od narodzenia naszego kochanego Pana Chrystusa tysięcznym pięćsetnym pięćdziesiątym piątym, w dwudziestym piątym roku naszego panowania w królestwie rzymskim, w dwudziestym dziewiątym zaś w innych krajach.

Źródło: , [w:] Z. Boras i M. Serwański, Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, Poznań 1978, s. 79–81.

“

醙

(11)

Ćwiczenie 4

Przeczytaj fragment odezwy do górników z Mansfeld i na podstawie jego treści i własnej wiedzy wskaż autora tekstu, a następnie uzasadnij swój wybór.

Odezwa do górników w Mansfeld

W Fuldzie w Wielkim Tygodniu zniszczono cztery kolegiaty. Chłopi w Kle gau, Hegau i Schwarzwaldzie już powstali w sile trzech tysięcy, a ich liczba stale rośnie.

[…]

Teraz więc do czynu, do czynu, do czynu. Nadszedł czas. Nikczemnicy są tchórzliwi jak psy […]. Nie przejmujcie się skomleniem tych bezbożników, którzy będą was po przyjacielsku upraszać, płakać, błagać jak dzieci. Nie oszczędzajcie ich, jak to już Bóg przez Mojżesza nakazał. I nam też to samo polecił. Podnieście po wsiach i miastach ludność, szczególnie górników i innych dobrych chłopców, którzy będą się do tego nadawać. Nie możemy spać już dłużej […]. Chłopi z Eichsfeld załatwili się już z trzema junkrami, krótko mówiąc nie okazali im żadnej łaski. Niech to będzie dla was przykładem. Na was kolej, nadszedł już czas. […]

Do czynu, do czynu, dopóki ogień nie wystygł, niech miecz wasz zanurzy się we krwi.

Pisano w Mühlhausen, roku 1525.

Źródło: Odezwa do górników w Mansfeld, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Reformacja, t. 13, oprac. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960.

“

醙

(12)

Ćwiczenie 5

Przeanalizuj poniższą ilustrację i wykonaj zamieszczone pod nią polecenia.

Marcin Luter i jego żona. Ilustracja z epoki.

Źródło: Geschichte der Neuzeit - Das religiöse ... Verlag: Berlin, Ullstein Verlag Erscheinungsdatum: 1907, str. 309, tylko do użytku edukacyjnego.

醙

(13)

Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst źródłowy i dokonaj podziału przytoczonych postulatów na społeczne, gospodarcze i religijne.

Przyporządkuj im odpowiednie numery paragrafów.

Dwanaście artykułów

[…] Po pierwsze: jest nasza pokorna prośba i żądanie a także nas wszystkich wola i mniemanie, iż my odtąd chcemy mieć władzę i moc, aby cała gmina proboszcza sama wybierała i naznaczała, aby miała też władzę tegoż usuwać, gdyby nie prowadził się należycie. […]

Po trzecie: dotychczas był zwyczaj, że uważano nas za ludzi poddanych, nad czym należy się litować, zważywszy, że Chrystus wszystkich nas Swą drogocenną krwią zbawił i odkupił, tak samo pasterzy, jak i dostojników, nikogo nie wyłączając.

Dlatego wynika z Pisma świętego, że jesteśmy wolnymi i przeto chcemy nimi być [naprawdę]. […]

Po czwarte: dotychczas był zwyczaj, że żaden ubogi człowiek nie miał prawa do zwierzyny, ptactwa i ryb w płynącej wodzie nie mógł łowić, co uważamy za całkiem niewłaściwe, niegodziwe i niezgodne ze Słowem Bożym. […]

Po piąte: uskarżamy się także na wyrąb drzewa, ponieważ nasi panowie

przywłaszczyli sobie sami wszystkie lasy, i kiedy biedny człowiek czego potrzebuje, musi on wszystko kupować za podwójną cenę. Uważamy więc, iż wszystkie lasy, czy są w rękach duchownych czy świeckich, których oni nie kupili, powinny zostać znowu zwrócone całej gminie. […]

Po ósme: jesteśmy bardzo obciążeni, gdyż wielu [chłopów], którzy trzymają grunty, nie mogą podołać czynszom, które na tych gruntach ciążą […], czynsze te mają być zniżone, aby chłop nie pracował za darmo. […]

Po dziesiąte: skarżymy się, ponieważ niektórzy panowie przywłaszczyli sobie łąki, a również i role, które do gminy należą. Ziemie te chcemy z powrotem przejąć we władanie gminy.

Źródło: Postulaty powstańców chłopskich z 1525 r., [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 65–67.

“

難

(14)

Ćwiczenie 7

Przeczytaj fragmenty dwóch opracowań historycznych i na ich podstawie wyjaśnij, na czym polegała różnica w ich ocenie obowiązywania zasady cuius regio, eius religio.

Źródło A

Źródło B

Zbigniew Wójcik

Dobra kościelne sekularyzowane przed rozejmem passawskim przyznano

protestantom, a jurysdykcja biskupów katolickich w odniesieniu do protestantów została skasowana. Jednym z postanowień pokoju augsburskiego, kryjącym zarazem najwięcej niebezpieczeństw na przyszłość, było ustalenie modus vivendi między obu wyznaniami na zasadzie cuius regio eius religio (czyj kraj, tego religia), dzięki której nie mogło być mowy o żadnej wolności religijnej w Niemczech.

Źródło: Zbigniew Wójcik, , [w:] Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 2012, s. 191–192.

“

Stanisław Grzybowski

Augsburski landfryd znany jest głównie z zasady cuius regio, eius religio – „czyje panowanie, tego wyznanie”. Nie jest to ścisłe. Nie tylko sama formuła jest znacznie późniejsza, ale i w tekście tego dokumentu, i w obowiązującej, sankcjonowanej przez niego, wcześniej, i wynikającej z niego późniejszej praktyce spotyka się od niej wiele wyjątków. […] Po czwarte, dozwala poddanym, którzy wyznają inną religię niż ich zwierzchnik, na emigrację, nie stwierdzając bynajmniej, że inni też muszą przyjąć wyznanie panujące, pozbawiając ich zatem tylko wolności kultu, a nie wolności wyznania. Przeciwnie, z treści tego dokumentu – niezbyt zresztą tu jasno sformułowanego, może celowo – wynika, że uznaje się prawo poddanych do wolności sumienia, natomiast wolność kultu przysługuje tylko stanom Rzeszy.

Źródło: Stanisław Grzybowski, , [w:] Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453-1605, Warszawa 2005, s. 437–

438.

“

難

(15)

Ćwiczenie 8

Na podstawie mapy podziel wymienione państwa/kraje niemieckie według wyznania.

難

(16)

Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz Przedmiot: Historia

Temat: Reformacja w Niemczech Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy

XVI. Reformacja i jej skutki. Uczeń:

1) wyjaśnia religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa reformacji, opisując jej główne nurty i postaci;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia przyczyny wybuchu wojny chłopskiej i jej następstwa.

przedstawia zróżnicowanie ruchu protestanckiego w Niemczech.

wyjaśnia przyczyny i następstwa wojen szmalkaldzkich.

ocenia znaczenie pokoju augsburskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

(17)

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji Faza wstępna:

1. Wyświetlenie tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Wybrana osoba zbiera pytania do urny. Nauczyciel dzieli uczniów na 5‑osobowe grupy, które losują pytania z puli i przygotowują odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz

z nauczycielem weryﬁkują poprawność odpowiedzi.

2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie 2 : „Ustal, z jakimi krajami pod względem religijnym sąsiadowały niemieckie państwa protestanckie i państwa katolickie.”. Poleca uczniom, aby podzielili się na grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.

3. Nauczyciel czyta polecenie 3 : „Rozstrzygnij, czy poniższe zdanie jest zgodne z prawdą - odpowiedź uzasadnij odwołując się do informacji z mapki: Powstanie chłopskie objęło wyłącznie niemieckie kraje katolickie.” i poleca uczniom, aby wykonali je w parach. Wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też uczniom informacji zwrotnej.

4. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 1, 2 i 3. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

5. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia nr 4 i 5, które zostały wyświetlone na tablicy. Nauczyciel śledzi na platformie postępy uczestników zajęć, sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie dobierają się w pary i wymieniają poglądami, dzielą się tym, czego się nauczyli na temat:

„Reformacja w Niemczech”.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Wykonaj w domu ćwiczenia niezrealizowane na lekcji.

2. Zaproponuj inne materiały źródłowe do tematu lekcji „Reformacja w Niemczech”.

Materiały pomocnicze:

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oﬁcyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.

Wybór tekstów źródłowych do wskazanej epoki.

Wskazówki metodyczne:

(18)

Cały e‑materiał może być wykorzystany do realizacji zajęć metodą odwróconej klasy. Wtedy uczniowie zapoznają się z informacjami w sekcji „Mapa interaktywna” i przygotowują swoje propozycje odpowiedzi. W szkole następuje czytanie i ocena koleżeńska opracowań uczniów.