SZYMON £UKASIEWICZ, JACEK OLEKSYN
ZRÓ¯NICOWANIE PRZESTRZENNE ELEMENTÓW
METEOROLOGICZNYCH I ICH WP£YW
NA ROZWÓJ KASZTANOWCA ZWYCZAJNEGO
(AESCULUS HIPPOCASTANUM L.)
W WARUNKACH MIEJSKICH POZNANIA
ZARYS TREŒCI
W pracy przedstawiono zró¿nicowanie warunków topoklimatycznych na obszarze szeroko ro-zumianego centrum Poznania. Badania prowadzono od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. na 21 stanowiskach na terenie miasta. Wykonywane co godzinê, automatyczne pomiary dotyczy³y czterech elementów meteorologicznych: temperatury powietrza i temperatury punktu rosy oraz wilgotnoœci wzglêdnej i bezwzglêdnej powietrza. Z uzyskanych t¹ drog¹ danych obliczono niedosyt wilgotnoœci powietrza. Wyniki wykaza³y m.in.: znaczne zró¿nicowanie temperatur i wilgotnoœci na stanowiskach w obrêbie miasta, dominuj¹cy wp³yw w³aœciwoœci pod³o¿a na zró¿nicowanie ww. ele-mentów meteorologicznych oraz opóŸnienie wzrostu wilgotnoœci powietrza w centrum miasta po wyst¹pieniu opadów – w porównaniu do stanowisk o naturalnej, tj. nieutwardzonej powierzchni gleby.
WSTÊP
MIEJSKA WYSPA CIEP£A
Temperatura powietrza wewn¹trz mia-sta jest zazwyczaj wy¿sza ni¿ na tere-nach le¿¹cych poza nim. Zjawisko to okreœla siê w literaturze przedmiotu ter-minem „wyspa ciep³a”. Tak rozumiana wyspa ciep³a nie stanowi jednorodnego obszaru o wy¿szej temperaturze, lecz sk³ada siê z wielu, ró¿ni¹cych siê ter-micznie, powierzchni. Kontrasty cieplne pod³o¿a mog¹ wynosiæ nawet kilkanaœ-cie stopni. Miar¹ tego zjawiska w danej aglomeracji jest ró¿nica temperatur maksymalnych miêdzy centrum miasta a obszarem pozamiejskim. Na przyk³ad w Poznaniu ró¿nica temperatury po-wietrza miêdzy centrum a obszarem niezurbanizowanym mo¿e wynosiæ 6 do 7°C (OKE 1997 za: LEWIÑSKA 2000).
CEL PRACY
Celem pracy by³o przedstawienie zró¿-nicowania elementów meteorologicz-nych na 21 stanowiskach w obrêbie sze-roko rozumianego centrum Poznania (rys. 1), na których prowadzono szersze badania œrodowiskowe wykorzystuj¹-ce drzewa kasztanowca zwyczajnego
Aesculus hippocastanum L. jako
indykato-ra warunków œrodowiska (£UKASIEWICZ
2002).
MATERIA£ I METODY
Pomiary wybranych elementów meteo-rologicznych w 1999 r. zosta³y wyko-nane w ramach badañ (1995–1999) wp³y-wu œrodowiska miejskiego na rozwój osobników kasztanowca zwyczajnego
(Aesculus hippocastanum L.), rosn¹cych na terenie szeroko rozumianego cen-trum Poznania (£UKASIEWICZ 2002).
Tak-son ten jest w pe³ni zaaklimatyzowany w Polsce i czêsto rozmna¿a siê przez
samosiew. Wra¿liwoœæ kasztanowca na kompleks niekorzystnych warunków miejskich sprawia przy tym, i¿ jest on dogodnym obiektem badawczym ze wzglêdu na jego wyraŸne reakcje na
Rys. 1. Rozmieszczenie 21 stanowisk badawczych kasztanowca zwyczajnego (bia³ego) Aesculus
hippocastanum L. na terenie Poznania, na tle obci¹¿enia powietrza emisj¹ zanieczyszczeñ
Objaœnienia numerów stanowisk zamieszczono w tabeli 1
Fig. 1. Location of 21 sites of horsechestnut, Aesculus hippocastanum L. in Poznan in relation to pollution immission
30–153 4–30 0–4
niekorzystne zmiany parametrów œro-dowiska (£UKASIEWICZ 1978, 1995).
Na ogóln¹ liczbê 21 powierzchni ba-dawczych, na których wykonywano m.in. obserwacje fenologiczne i pomiary meteorologiczne, na 14 stanowiskach wybrano po dwa drzewa w wieku od ok. 40 do 70 lat. Na 7 powierzchniach wystêpowa³y jedynie pojedyncze drze-wa. Dane dotycz¹ce wybranych drzew i powierzchni badawczych przedstawio-no w tabeli 1, a rozmieszczenie staprzedstawio-no- stano-wisk obrazuje rys. 1. Granicami tego obszaru s¹: od pó³nocy – Aleja Wiel-kopolska, od po³udnia – ul. Hetmañska, od zachodu – Ogród Botaniczny i od wschodu – rzeka Warta.
Tak okreœlona powierzchnia obejmu-je swym zasiêgiem trzy obejmu-jednostki geo-morfologiczne: w czêœci zasadniczej, od zachodu i po³udniowego zachodu – wy-soczyznê morenow¹ p³ask¹, któr¹ ogra-niczaj¹: od po³udniowego wschodu i od wschodu – terasy zalewowe rynny gla-cjalnej Warty, a od pó³nocy – terasa zalewowa rynny glacjalnej Bogdanki (BARTKOWSKI, KRYGOWSKI 1959; KRYGOWSKI
1975; STANKOWSKI 1981). Geneza
wymie-nionych jednostek nie okreœla jednak¿e typów i rodzajów gleb ze wzglêdu na dominuj¹cy w mieœcie udzia³ gruntów nasypowych.
Powierzchnie z wystêpuj¹cym A.
hippo-castanum L. zosta³y wyznaczone w
stre-fie najwiêkszej emisji zanieczyszczeñ, w przeliczeniu na tzw. emisjê równo-wa¿n¹ [t/ha] (rys. 1). Pod pojêciem tym rozumie siê sprowadzenie negatywnego oddzia³ywania wszystkich emitowanych zanieczyszczeñ do poziomu szkodliwoœ-ci SO2 (Œrodowisko naturalne... 1996).
Ze wzglêdu na niewielkie przekszta³-cenia gleby, przy obecnoœci podobnych zanieczyszczeñ atmosfery, punktem od-niesienia w przedstawionych badaniach by³y osobniki kasztanowca bia³ego ros-n¹ce w Ogrodzie Botanicznym UAM.
Wybór tej powierzchni na pocz¹tku ba-dañ jako stanowiska kontrolnego by³ uza-sadniony z kilku powodów:
· usytuowanie na wspólnej z innymi kasztanowcami „platformie”, tj. wyso-czyŸnie morenowej p³askiej zlodowace-nia ba³tyckiego (BARTKOWSKI, KRYGOWSKI
1959; KRYGOWSKI 1975; STANKOWSKI1981),
· porównywalna z innymi stanowis-kami presja zanieczyszczeñ atmosferycz-nych (Œrodowisko naturalne... 1996),
· „neutralnoœæ” topoklimatyczna miej-sca w postaci unikniêcia zwartego drze-wostanu z jednej strony lub ca³kowicie otwartej powierzchni z drugiej,
· brak znacz¹cych przekszta³ceñ pod-³o¿a w postaci g³êbokich przekopów lub nasypów antropogenicznych.
Czynniki te stanowi¹ o istnieniu na tym stanowisku presji œrodowiska kul-turowego w postaci opadu py³u i obec-noœci w atmosferze zanieczyszczeñ ga-zowych. Brak zwarcia typu leœnego po-woduje nieograniczone nas³onecznienie wymuszaj¹ce utratê wilgoci, co umo¿li-wia porównanie tej powierzchni ze sta-nowiskami na terenie miasta. Pokrywa glebowa ma odbiegaj¹c¹ od optymalnej zawartoœæ analizowanych pierwiastków. Jest ona jednak utworem o zrównowa-¿onym sk³adzie chemicznym, aktyw-nym mikrobiologicznie. Zachodz¹ tu procesy akumulacji i rozk³adu próch-nicy, niezak³ócona wymiana gazowa ry-zosfery i dostawa wilgoci z opadów at-mosferycznych.
Wybieraj¹c stanowiska w obrêbie miasta, starano siê uchwyciæ wystêpu-j¹ce na obszarach zurbanizowanych ró¿-nice, polegaj¹ce m.in. na ró¿nym udziale biologicznie czynnej powierzchni gleby. Mog¹ one byæ Ÿród³em zró¿nicowania:
· dop³ywu szkodliwych substancji (Na, Cl, Pb, Cd i innych);
· wartoœci albeda;
Tabela 1. Zestawienie wybranych parametrów obserwowanych osobników Aesculus hippocastanum L. z 21 stanowisk na terenie Poznania Table 1. Traits of Aesculus hippocastanum L. trees recorded on 21 sites in Poznañ Stanowisko Lata
ob-serwacji fenolo- gicznych Wysokoœæ 2000 r. Promieñ korony 2000 r. Obwód pnia 2000 r. Przyrost pêdu 1997 r. Gruboœæ pêdu 1997 r. Masa owocu 1998 r. Wolna po-wierzchnia 2000 r. Natê¿enie ruchu 1995–1998 Temp. max. lipiec 1999 [m] [cm] [mm] [g] [m 2 ] [pojazdy/h] [° C] 21 Aleja Wielkopolska 1 1996–1999 16,00 6,5 1,92 4,7 7,8 10,9 530,0 830 32,3 2 1996–1999 11,25 4,5 1,42 3,2 6,0 0,0 125,0 830 14 Bema 1 1994–1999 8,50 3,5 0,95 9,8 8,8 21,5 10,0 1756 34,0 2 1995–1999 8,25 4,0 1,00 8,8 8,8 0,0 50,0 1756 19 Dominikañska 1 1995–1999 14,25 5,0 1,80 8,0 5,6 17,8 0,5 2323 34,4 2 1997–1999 14,00 4,0 1,70 2,5 5,7 0,0 0,5 2323 1 G³ogowska I 1 1994–1999 16,75 5,0 1,60 3,2 6,1 23,6 60,0 1247 33,2 13 G³ogowska II 1 1994–1999 13,00 6,3 1,95 3,5 5,8 0,0 135,0 2362 34,0 7 Grunwaldzka I 1 1994–1999 10,25 4,0 1,45 2,2 7,0 0,0 2,0 1708 36,6 6 1995–1999 10,00 4,5 1,45 2,7 7,1 11,0 2,0 1708 6 Grunwaldzka II 1 1994–1999 14,75 5,0 1,75 5,3 8,1 0,0 1,0 1708 34,9 2 1997–1999 15,75 7,5 1,79 10,0 6,7 15,6 1,0 1708 15 Jerzego 1 1995–1999 15,25 6,0 1,80 8,8 8,9 20,5 110,0 850 31,9 2 1997–1999 15,50 5,0 1,00 8,3 7,0 16,0 90,0 850 8 Koœcielna 1 1994–1999 19,75 7,0 2,45 4,0 7,7 18,4 5,0 1456 33,6 10 Koœciuszki 1 1994–1999 18,25 6,5 1,95 5,5 6,8 18,6 1,0 427 32,8 Nrna rycinie1 Nrdrzewa
2 Matejki 1 1994–1999 22,50 6,0 2,10 19,7 7,2 27,4 420,0 862 32,8 2 1997–1999 18,75 4,5 1,70 4,8 6,3 15,5 50,0 862 9 Noskowskiego 1 1994–1999 15,50 6,0 1,60 10,5 7,8 14,2 450,0 50 34,0 2 1997–1999 16,75 5,5 2,00 7,5 8,4 14,5 95,0 50 17 Ogród Botaniczny 1 1995–1999 15,50 6,0 1,70 8,3 9,1 15,4 450,0 0 32,8 2 1997–1999 15,00 5,0 1,85 15,2 8,1 11,1 315,0 0 18 Prusa 1 1995–1999 16,25 5,0 1,95 8,7 7,8 15,3 30,0 350 33,6 12 Spadzista 1 1994–1999 24,00 8,0 2,60 9,2 8,2 20,4 750,0 1282 31,1 2 1997–1999 18,75 7,0 1,86 13,3 8,9 21,8 570,0 1282 20 Staszica 1 1994–1999 17,75 4,5 1,90 7,5 8,2 15,0 55,0 1837 33,2 2 1997–1999 14,50 3,0 1,17 1,5 6,2 0,0 65,0 1837 5 Œwiêcickiego 1 1994–1999 12,00 4,5 1,60 5,3 7,4 18,4 20,0 1708 33,2 2 1995–1999 14,75 5,7 1,55 2,7 6,4 13,6 1,0 1708 4 U³añska 1 1994–1999 17,50 7,0 2,00 4,5 6,8 13,4 310,0 1923 35,3 2 1995–1999 21,00 9,0 2,50 8,3 8,3 13,0 1020,0 1923 11 Wieniawskiego 1 1994–1995 13,25 5,5 1,70 6,3 8,5 14,5 1,0 50 34,4 3 Wojskowa 1 1994–1999 12,75 6,1 1,95 4,3 6,9 13,4 140,0 936 34,9 3 1995–1999 12,25 5,5 1,60 5,3 6,9 13,9 45,0 936
· wymiany gazowej ryzosfery; · mo¿liwoœci samonawo¿enia; · rozwoju procesów glebotwórczych. Brak lub istnienie w bezpoœrednim s¹siedztwie drzew terenów pokrytych zieleni¹ sprzyja powstaniu ró¿nic ele-mentów meteorologicznych miêdzy po-szczególnymi stanowiskami. Synergicz-ne oddzia³ywanie warunków pogodo-wych i w³aœciwoœci pod³o¿a jest szcze-gólnie widoczne w okresie suszy i let-nich upa³ów. Objawia siê to postêpu-j¹cymi nekrozami liœci ju¿ od pocz¹tku lata (fot. 1).
Wyszczególnione w opisie poszcze-gólnych lokalizacji powierzchnie biolo-gicznie czynne wokó³ drzew (tab. 1) od-noszone s¹ do okrêgu o promieniu 2r (r – promieñ korony).
POMIARY TEMPERATURY I WILGOTNOŒCI POWIETRZA
W marcu 1999 r. na ka¿dym z 21 sta-nowisk zainstalowano mikrorejestratory temperatury i wilgotnoœci powietrza (Hobo Pro Series Data Loggers, Onset Computer Corporation, USA). Dysponu-j¹c informacjami o sumie opadów i ich rozk³adzie rocznym (dane z IMGW), uzupe³nionymi o wartoœci wilgotnoœci i temperatury powietrza na stanowis-kach, mo¿na okreœliæ dominuj¹ce cechy wystêpuj¹cego tam re¿imu pogody. Wy-mienione elementy meteorologiczne s¹ bowiem g³ównymi parametrami okreœ-laj¹cymi klimat danego obszaru (WOŒ
1994, 1999).
Mikrorejestratory temperatury i wil-gotnoœci powietrza dziêki du¿ej pojem-noœci pamiêci mikroprocesora (zdolnej do zapisania 65000 pomiarów), wodo-odpornoœci, ma³emu poborowi energii (jedna bateria wystarcza na 3 lata), do-k³adnoœci (0,1°C w zakresie od –30 do +70°C, 3% RH) i ma³ym rozmiarom (œrednica 8 cm) umo¿liwiaj¹ zapisywa-nie wartoœci temperatur i wilgotnoœci na
dowolnych stanowiskach. W omawia-nym przypadku zosta³y one zamoco-wane bezpoœrednio przy pniu drzewa, po stronie pó³nocnej, na wysokoœci 4 metrów nad powierzchni¹ gruntu. Umiejscowienie czujników wewn¹trz korony by³o spowodowane koniecznoœ-ci¹ ich zainstalowania w sposób trwa³y, tj. przytwierdzenia do pnia. Wystawa pó³nocna pozwoli³a na wyeliminowanie wahañ temperatury wywo³anych bez-poœrednim promieniowaniem s³onecz-nym. Czujniki zosta³y zaprogramowane na dokonywanie pomiarów co godzinê i zawieszone 9 marca 1999 r. w go-dzinach porannych, a zdjête 13 grudnia 1999 r. We wszystkich przypadkach Ho-bo Data Loggers zosta³y umieszczone na pierwszym z obserwowanych drzew na danym stanowisku. Dokonywanie po-miarów zosta³o zaprogramowane od 10 marca, a ostatnie pomiary do obli-czeñ odczytano do 12 grudnia w³¹cznie. Termin rozpoczêcia pomiarów na sta-nowiskach wyprzedza³ o ok. miesi¹c uka-zywanie siê pierwszych liœci na obser-wowanych osobnikach kasztanowców. Zdjêcia czujników dokonano po opad-niêciu ostatnich liœci na wszystkich drze-wach. ród³em odniesienia, tj. standar-dowych danych meteorologicznych dla terenu Poznania, by³a stacja sieci pomia-rowej IMGW Poznañ-£awica.
Czujniki dokonywa³y automatycznie pomiarów temperatury i wilgotnoœci: wilgotnoœci wzglêdnej – RH [%], wil-gotnoœci bezwzglêdnej – HUM [gm–3], temperatury – T [°C] oraz temperatury punktu rosy – DP [°C].
POMIAR NATʯENIA PROMIENIOWANIA FOTOSYNTETYCZNIE CZYNNEGO
W celu okreœlenia wp³ywu ulistnienia kasztanowca na ocienienie powierzchni gruntu wykonano pomiary natê¿enia œwiat³a pod koronami i poza ich obrê-bem za pomoc¹ czujnika œwiat³a
foto-syntetycznie czynnego LI – 190SA Quan-tum Sensor [ìmol s–1m–2] i Data Loggera
typ LI-1000 (LI – COR, Lincoln, Nebras-ca, USA). Pomiarów dokonano w sierp-niu 2001 r. na trzech stanowiskach: U³añska, Spadzista i Jerzego, na których wystêpowa³y drzewa z zachowanymi nisko uga³êzionymi koronami.
NIEDOSYT WILGOTNOŒCI POWIETRZA
Ten element meteorologiczny dope³nia omówione powy¿ej wskaŸniki pogodo-we, pozwalaj¹c na lepsz¹ ocenê istot-nych dla roœlin fizyczistot-nych czynników atmosferycznych w œrodowisku zurba-nizowanym.
Do obliczenia prê¿noœci (ciœnienia) pary wodnej nasyconej zastosowano wzór (KÊDZIORA 1999) o postaci:
es= 6,123exp(17,25t/t + 237,20) (1) gdzie: es– prê¿noœæ pary wodnej nasyco-nej w danasyco-nej temperaturze [hPa], t – war-toœæ temperatury [°C].
Do powy¿szego wzoru w miejsce temperatury t mo¿na wstawiæ dwa ro-dzaje temperatur zapisywanych przez mikrorejestratory: T – temperaturê aktu-aln¹ lub DP – temperaturê punktu rosy. Dziêki temu mo¿na obliczyæ dwa ro-dzaje danych: aktualn¹ prê¿noœæ pary wodnej (eDP) oraz prê¿noœæ (ciœnienie) pary wodnej nasyconej obliczone dla ak-tualnej temperatury powietrza (eT). W wy-niku ich ró¿nicy otrzymujemy wartoœci niedosytu wilgotnoœci powietrza:
d = eT– eDP (2)
gdzie: d – niedosyt wilgotnoœci powie-trza, eT – ciœnienie pary wodnej nasyco-nej w danasyco-nej temperaturze, eDP– aktualne ciœnienie pary wodnej.
W tabeli 2 zestawiono wartoœci nie-dosytu wilgotnoœci w kolejnych miesi¹-cach od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Wartoœci niedosytu wilgotnoœci powie-trza zosta³y w niej przedstawione jako
wartoœci œrednie dobowe wraz z zakre-sami minimalnych i maksymalnych œrednich dobowych wartoœci niedosytu w danych miesi¹cach.
Zdolnoœæ ewaporacyjn¹ (si³ê ss¹c¹) powietrza wyliczono ze wzoru (K ÊDZIO-RA1999, patrz równanie 3 w rozdz.
Wy-niki).
WYNIKI
TOPOKLIMAT 21 STANOWISK NA TERENIE POZNANIA
Ze wzglêdu na dominuj¹cy wp³yw oto-czenia na korony drzew uzyskane w ni-niejszej pracy wyniki pomiarów tempe-ratury i wilgotnoœci nale¿y rozpatrywaæ w kategorii pomiarów topoklimatycz-nych. Nie mo¿na ich natomiast zaliczyæ do pomiarów mikroklimatycznych ze wzglêdu na brak, obejmuj¹cej wszystkie stanowiska, jednorodnej powierzchni to-poklimatycznej jako jednostki wy¿szego rzêdu. Dla elementów meteorologicz-nych 21 stanowisk odniesieniem jest skala przestrzenna mezoklimatu miasta.
Podczas analizy wyników nale¿y braæ pod uwagê nastêpuj¹ce uwarun-kowania i czynniki limituj¹ce:
1. Dokonywane pomiary obrazuj¹ wahania wartoœci elementów pogodo-wych we wnêtrzu korony. Opisana loka-lizacja czujników pozwala wiêc na do-konywanie przez urz¹dzenia „uœrednio-nych” pomiarów. Pominiête zostaj¹ bo-wiem wartoœci skrajne na tzw. powierz-chni czynnej, gdzie zachodz¹ intensyw-ne procesy zamiany eintensyw-nergii. Dotyczy to zarówno temperatur maksymalnych w dzieñ, jak i odczuwalnych szczególnie nad ranem na otwartej powierzchni wy-ch³odzeñ typu radiacyjnego.
2. Skrajne wyniki mierzonych ele-mentów meteorologicznych, w skali prze-strzennej œródmieœcia Poznania, wyni-kaj¹ z ró¿nych w³aœciwoœci pod³o¿a
wo-kó³ stanowisk. Oznacza to dominacjê warunków topoklimatycznych nad bio-klimatem tworzonym przez koronê po-jedynczego drzewa (fot. 2).
W tabelach 2–9 zamieszczono obli-czone na podstawie wskazañ godzin-nych wartoœci œredniodobowe kolejgodzin-nych elementów meteorologicznych wraz z ich zakresami dla poszczególnych miesiêcy, od marca do grudnia 1999 r. W przy-padku temperatur i wilgotnoœci wzglêd-nej odniesieniem mog¹ byæ dane ze sta-cji IMGW Poznañ-£awica.
ŒREDNIA TEMPERATURA POWIETRZA
Œrednie dobowe temperatury dla 21 sta-nowisk we wszystkich miesi¹cach s¹ wy¿sze od analogicznych wartoœci stacji IMGW (tab. 3, rys. 2A). Najwiêksze
bez-wzglêdne wartoœci tych ró¿nic dotycz¹ miesiêcy letnich, od czerwca do wrzeœ-nia w³¹cznie. Natomiast miêdzy stano-wiskami krañcowe (siêgaj¹ce ponad 2°C) ró¿nice temperatur wyst¹pi³y w lipcu i sierpniu. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e tak znaczne ró¿nice temperatur wystêpowa³y na powierzchniach le¿¹-cych w niewielkiej odleg³oœci od siebie. Jest to wynikiem znacznego zró¿nicowa-nia czynników radiacyjnych na omawia-nych stanowiskach – bilansu promie-niowania i bilansu cieplnego. Œwiadczy to tak¿e o tym, i¿ w³aœciwoœci fizyczne pod³o¿a w promieniu do kilkuset met-rów maj¹ bezpoœredni wp³yw na w³aœci-woœci elementów meteorologicznych, ta-kich jak temperatura i wilgotnoœæ (fot. 2).
Na rys. 2A przedstawiono wartoœci œrednich temperatur na wybranych sta-nowiskach, w porównaniu do tempe-ratury odnotowanej na stacji IMGW. Ze wzglêdu na czytelnoœæ wykresu za-mieszczono w nim przebieg temperatur na powierzchniach krañcowo ró¿nych spoœród 21 stanowisk. Warto zwróciæ uwagê na fakt, i¿ ogó³ stanowisk, na których rejestrowano omawiane elemen-ty, posiada wszystkie wartoœci wy¿sze od danych ze stacji meteorologicznej.
20 15 10 5 0 0 5 10 15 20 A B 30 40 50 60 70 80 90 100 30 40 50 60 70 80 100 90 1:1 1:1
Rys. 2. Zwi¹zek œredniej temperatury (A) i wzglêd-nej wilgotnoœci powietrza (B) na wybranych stanowiskach i na stacji meteorologicznej IMGW
Poznañ-£awica
Proste regresji wykreœlono dla œrednich tygodniowych wartoœci temperatur i wilgotnoœci powietrza w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Przedstawione stano-wiska charakteryzuj¹ siê skrajnymi wartoœciami mierzo-nych elementów meteorologiczmierzo-nych (patrz tabele 3 i 9) Fig. 2. Relationship between mean air tempera-ture (A) and relative humidity (B) at selected sites and meteorological station Poznañ-£awica of the Institute of Meteorology and Water
Ma-nagement (IMGW)
Regression lines are for 7-days averaged temperature and air humidity values measured between March 10 and December 12, 1999. Shown sites were characte-rized with diverse values of measured meteorological
Tabela 2. Wartoœci œrednie miesiêczne oraz maksymalne wartoœci niedosytu wilgotnoœci powietrza [hPa] w poszczególnych miesi¹cach, zarejestrowane na 21 stanowiskach w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Jako sezon wegetacyjny dla stanowisk przyjêto okres od ukazania siê pierwszych liœci do daty koñca ich opadania, tj. d³ugoœæ utrzymywania siê liœci na drzewie Table 2. Average and maximal monthly values of air humidity deficit [hPa] in different months measured at 21 sites between March 10 and December 12, 1999. The growing season was defined as the period from the leaves unfolding to their fall Stanowisko marzec* kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik listopad grudzieñ* œrednia œrednia/ sezon we-getacyjny Aleja Wielkopolska 2,0 3,3 5,9 4,5 8,7 8,3 7,5 1,5 0,0 0,4 4,2 5,6 (14,2) (18,6) (24,7) (19,6) (31,6) (28,1) (24,8) (15,2) (7,4) (4,0) (8,7) (31,6) Bema 3,0 3,9 6,9 5,1 9,6 9,3 6,0 0,2 0,0 0,0 4,3 5,8 (27,7) (24,3) (29,4) (22,3) (36,5) (32,7) (23,6) (14,1) (6,4) (3,4) (9,6) (36,5) Dominikañska 2,6 4,2 7,8 6,5 11,8 10,8 7,6 1,7 0,2 0,7 5,4 7,1 (17,4) (21,5) (29,9) (24,4) (38,1) (33,6) (24,6) (13,6) (7,1) (3,4) (11,8) (38,1) G³ogowska I 2,5 3,8 7,0 4,6 9,8 9,9 6,7 0,8 0,0 0,2 4,5 6,1 (16,3) (19,2) (29,2) (21,2) (36,0) (32,1) (23,5) (9,9) (5,5) (2,3) (9,9) (36,0) G³ogowska II 2,6 3,7 7,5 5,7 11,2 10,8 7,5 0 0,0 0,0 4,8 6,9 (16,5) (19,3) (30,5) (25,2) (39,2) (35,8) (29,4) (16,7) (6,7) (3,0) (11,2) (39,2) Grunwaldzka I 2,5 3,9 8 6,8 12 11,0 7,5 1,2 0,0 0,5 5,3 7,2 (18,1) (21,4) (41,8) (35,1) (45,5) (42,6) (29,8) (13,1) (5,1) (3,1) (12,0) (45,5) Grunwaldzka II 2,6 4,2 8, 6,7 12,2 11 7,8 1,5 0,1 0,6 5,5 7,4 (16,0) (19) (30,0) (27,3) (39,4) (37,3) (25,3) (13,7) (5,7) (3,2) (12,2) (39,4) Jerzego 2,1 3,5 6,4 4,8 9,1 8,9 5,8 0,7 0,0 0,2 4,1 5,3 (14,0) (16,3) (25,3) (19,1) (31,1) (27,2) (18,8) (9,0) (3,8) (2,4) (9,1) (31,1) Koœcielna 2,4 3,9 7,5 6,1 11,4 10,3 7,0 1,4 0,1 0,7 5,1 6,4 (14,9) (17,9) (27,4) (23,3) (35,9) (32,5) (21,1) (11,9) (5,5) (3,1) (11,4) (35,9) Koœciuszki 2,4 3,8 6,9 5,6 10,3 9,8 6,9 1,5 0,2 0,8 4,8 6,1 (15,7) (19) (26,5) (20,6) (33,1) (29,7) (21,1) (11,4) (5,1) (3,2) (10,3) (33,1) Kosiñskiego 2,4 3,8 6,9 5,4 10,2 9,7 6,8 1,4 0,1 0,7 4,7 6,4 (15,2) (17) (26,8) (20,7) (33,7) (29,5) (21,6) (11,4) (5,6) (3,1) (10,2) (33,7) Matejki 2,7 4 6,7 4,7 9,7 9,5 6,9 1,0 0,0 0,3 4,5 5,9 (17,3) (20) (25,7) (20,3) (33,6) (31,0) (22,3) (11,6) (5,2) (2,7) (10,7) (33,6) Noskowskiego 2,6 4,3 7,4 5,8 10,9 10,1 6,9 1,2 0,0 0,4 4,9 6,6 (16,1) (22,3) (29,2) (23,3) (36,6) (33,3) (23,3) (12,0) (5,9) (2,9) (10,9) (36,6) Ogród Botaniczny 1,9 2,9 5,4 3,7 8,8 7,7 4,9 0,0 0,0 0,0 3,4 4,6 (14,4) (18,2) (25,1) (19,8) (33,7) (31,2) (23,6) (12,5) (4,2) (1,5) (8,8) (33,7) Prusa 2,5 3,9 7,3 5,7 11 10,1 6,9 1,3 0,1 0,7 4,9 6,4 (15,1) (17,9) (28,7) (21,5) (35,6) (32,6) (21,8) (11,1) (5,2) (3,1) (11,0) (35,6) Spadzista 2,0 3,5 6,2 4,4 8,5 8,7 6 0,9 0,0 0,1 4,0 5,5 (14,3) (18,1) (23,1) (17,8) (28,0) (25,5) (19,9) (9,2) (4,0) (2,4) (8,7) (28,0) Staszica 2,4 3,7 6,9 5,4 10,2 9,5 6,8 1,2 0,0 0,4 4,6 6,4 (15,2) (18,3) (26,6) (21,6) (34,3) (30,8) (21,9) (11,7) (5,8) (3,0) (10,2) (34,30 Œwiêcickiego 2,4 3,8 7,1 5,6 10,5 9,7 6,8 1,2 0,0 0,4 4,8 6,4 (16,8) (18,7) (28,0) (22,4) (36,3) (31,3) (21,3) (11,1) (5,1) (3,0) (10,5) (36,30 U³añska 2,7 3,9 7,6 5,8 11,0 10 6,7 0,0 0,0 0,0 4,6 6,4 (22,4) (22,6) (30,3) (25,0) (40,9) (36,7) (35,9) (15,7) (7,7) (0,1) (11,0) (40,9) Wieniawskiego 2,7 4,1 7,3 5,7 10,8 10,3 7,0 1,3 0,1 0,7 5,0 6,6 (26,7) (26,1) (29,7) (24,1) (38,9) (34,5) (23,8) (12,0) (5,3) (3,2 (10,8) (38,9) Wojskowa 2,1 3,5 7 5,2 10,4 9,4 6,1 0,2 0 0,0 4,2 5,9 (16,8) (19,9) (30,6) (23,8) (39,3) (35,7) (28,2) (15,5) (4,6) (1,3) (10,4) (39,3) Œrednia 2,4 3,8 7 5,4 10,4 9,7 6,8 0,9 0,0 0,2 4,7 6,2 (1,9–3,0) (2,9–4,3) (5,4–8,0) (3,7–6,8) (8,5–12,2) (7,7–11,0) (4,9–7,8) (0,0–1,5) (0,0–0,2) (0,0–0,8) (4,6–7,4) * zamieszczone wyniki dotycz¹ podanego w tytule okresu pomiarów
Tabela 3. Wartoœci œrednie miesiêczne oraz zakresy œrednich dobowych temperatur powietrza zarejestrowanych na 21 stanowiskach w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Jako sezon wegetacyjny dla stanowisk przyjêto okres od ukazania siê pierwszych liœci do daty koñca ich opadania, tj. d³ugoœæ utrzymywania siê liœci na drzewie Table 3. Average monthly and range of daily air temperatures measured at 21 sites between March 10 and December 12, 1999. The growing season was defined as the period from the leaves unfolding to their fall Stanowisko marzec* kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik listopad grudzieñ* œrednia œrednia/ sezon we-getacyjny Aleja Wielkopolska 5,4 10,4 14,2 16,9 20,9 18,9 17,5 9,0 3,1 4,9 12,8 15,3 (–2,9–20,2) (0,7–20,6) (4,6–28,7) (7,4–26,3) (12,9–32,3) (10,2–29,1) (8,2–27,1) (–0,2–20,6) (–6,3–14,5) (–1,1–9,4) (3,1–20,9) (3,2–26,4) Bema 6,4 11,0 14,9 17,7 21,7 19,7 18,1 9,4 3,3 4,9 13,5 16 (–2,9–27,5) (1,6–24,0) (4,6–30,3) (8,2–27,9) (12,9–34,0) (10,6–31,1) (8,2–28,3) (–0,2–21,7) (–6,3–15,2) (–1,1–9,8) (3,3–21,7) (3,5–27,3) Dominikañska 6,4 11,4 15,7 18,3 22,4 20,4 18,7 9,8 3,8 5,2 14 16,5 (–2,0–21,3) (2,5–22,5) (5,8–30,7) (9,4–28,3) (14,1–34,4) (11,8–31,1) (9,0–28,7) (0,7–21,3) (–6,3–15,2) (–0,2–9,4) (3,8–22,4) (3,9–27,8) G³ogowska I 6,1 11,1 15,0 17,3 21,6 19,8 18,3 9,3 3,3 4,8 13,4 15,9 (–2,0–20,6) (1,6–21,3) (5,8–30,3) (9,8–27,1) (13,7–33,2) (11,4–31,1) (9,4–28,3) (0,3–21,3) (–4,8–14,5) (–0,6–9,0) (3,3–21,6) (3,5–27,0) G³ogowska II 6,3 11,0 15,0 17,7 21,9 20,1 18,7 9,5 3,4 4,8 13,6 16,4 (–2,0–21,0) (1,6–21,7) (5,4–29,9) (9,8–27,9) (14,1–34,0) (11,4–30,7) (8,6–28,3) (0,3–24,4) (–5,3–14,9) (–0,6–9,4) (3,4–21,9) (3,5–27,8) Grunwaldzka I 5,8 10,8 15,3 18,1 22,1 20,1 18,3 9,1 3,3 4,8 13,6 16,1 (–2,4–22,1) (1,2–23,2) (4,6–32,3) (9,4–31,9) (13,3–36,6) (11,4–34,0) (7,8–30,3) (–0,2–22,1) (–5,8–15,2) (–1,1–9,8) (3,3–22,1) (3,2–28,3) Grunwaldzka II 6,2 11,4 15,8 18,5 22,7 20,5 18,8 9,6 3,5 5 14 16,7 (–2,0–20,6) (1,6–21,3) (5,0–30,7) (10,2–29,5) (14,1–34,9) (11,8–31,5) (8,6–29,1) (0,3–21,7) (–4,8–14,9) (–0,6–9,4) (3,5–22,7) (3,5–28,6) Jerzego 5,7 10,7 14,5 17,2 21,2 19,5 17,9 9,3 3,4 5,0 13,2 15,2 (–2,0–18,7) (2,0–19,4) (5,4–28,7) (9,8–26,3) (14,5–31,9) (12,2–29,1) (9,4–26,0) (0,3–19,8) (–4,8–14,5) (–0,6–9,4) (3,4–21,2) (–0,1–26,5) Koœcielna 6 11,1 15,4 18,0 22,3 20,1 18,3 9,5 3,6 5,1 13,7 15,5 (–2,4–19,8) (2,0–20,6) (5,0–29,5) (9,8–27,5) (14,5–33,6) (11,8–34,0) (8,6–27,1) (0,3–20,6) (–5,8–14,5) (–0,6–9,4) (3,6–22,3) (–0,5–27,9) Koœciuszki 6,2 11,0 14,8 17,5 21,5 19,7 18,2 9,7 3,9 5,3 13,5 15,3 (–1,5–21,0) (2,0–21,0) (5,4–29,1) (10,2–26,7) (14,5–32,8) (12,6–29,5) (9,8–26,7) (1,2–19,8) (–5,3–14,5) (–0,2–9,8) (3,9–21,5) (0,1–26,8) Kosiñskiego 6 10,9 14,8 17,5 21,5 19,7 18,2 9,5 3,6 5,1 13,4 16 (–2,0–19,4) (2,0–19,8) (5,8–29,1) (9,8–26,7) (14,5–32,8) (12,2–29,1) (8,6–26,7) (0,3–20,6) (–5,3–15,2) (–0,6–9,4) (3,6–21,5) (3,6–26,9) Matejki 6,5 11,3 14,9 17,2 21,4 19,7 18,4 9,3 3,3 4,7 13,4 15,6 (–2,4–21,7) (1,2–23,2) (5,4–29,5) (9,8–26,7) (13,7–32,8) (11,4–30,3) (9,4–27,5) (0,7–20,2) (–4,3–14,1) (–1,1–9,0) (3,3–21,4) (1,9–27,0) Noskowskiego 6,4 11,6 15,4 17,9 22,1 20,0 18,3 9,4 3,3 4,8 13,7 16,2 (–2,9–21,3) (1,6–26,0) (4,6–30,7) (8,2–27,9) (14,1–34,0) (11,0–31,1) (8,6–28,3) (0,3–21,7) (–5,8–14,9) (–1,1–9,8) (3,3–22,1) (3,4–27,3) Ogród Botaniczny 5,4 10,3 13,9 16,7 20,7 18,7 17,5 9 3,2 4,9 12,7 14,9 (–3,4–19,8) (0,7–20,6) (4,6–28,7) (7,4–26,3) (12,9–32,8) (10,2–29,9) (8,2–27,5) (–0,2–21,0) (–5,8–14,1) (–1,1–9,4) (3,2–20,7) (3,1–26,3) Prusa 6,1 11,0 15,1 17,6 21,9 19,9 18,2 9,4 3,6 5,1 13,6 15,7 (–2,0–19,4) (1,6–20,2) (5,4–30,3) (9,4–27,5) (14,1–33,6) (11,4–30,7) (9,4–27,1) (0,7–20,2) (–5,3–14,5) (–0,6–9,8) (3,6–21,9) (2,1–27,6) Spadzista 5,5 10,7 14,4 16,9 20,7 19,2 17,8 9,2 3,2 4,7 13 15,4 (–2,0–18,7) (2,0–20,6) (5,0–27,9) (9,0–25,6) (14,1–31,1) (11,8–28,3) (9,0–26,0) (0,3–19,4) (–4,8–13,7) (–0,2–9,0) (3,2–20,7) (3,2–25,5) Staszica 6,1 10,9 14,8 17,5 21,5 19,6 18,2 9,5 3,7 5,1 13,4 16,1 (–2,0–20,2) (2,0–21,0) (5,4–29,5) (9,8–27,1) (14,1–33,2) (11,8–29,9) (9,8–27,1) (0,7–20,2) (–5,3–14,5) (–0,2–9,4) (3,7–21,5) (3,8–27,3) Œwiêcickiego 5,8 10,9 14,9 17,5 21,6 19,6 18,1 9,3 3,4 4,8 13,3 15,9 (–2,4–20,6) (1,6–20,6) (5,0–29,9) (9,8–27,5) (13,7–33,2) (11,4–29,5) (9,0–27,1) (0,3–20,2) (–5,3–14,5) (–0,6–9,4) (3,4–21,6) (3,4–27,2) U³añska 6,1 11,0 15,3 17,8 21,9 19,8 18,5 9,3 3,3 4,8 13,5 16 (–2,4–24,4) (1,2–23,2) (5,0–30,3) (9,4–28,7) (13,3–35,3) (11,4–31,5) (9,0–30,3) (0,3–22,5) (–5,3–15,6) (–1,1–9,8) (3,3–21,9) (3,5–27,8) Wieniawskiego 6,2 11,0 15,0 17,6 21,7 19,8 18,2 9,3 3,4 4,9 13,5 15,9 (–2,0–28,7) (1,6–26,0) (5,0–30,7) (9,8–28,3) (13,7–34,4) (12,2–31,5) (8,6–28,3) (0,3–20,6) (–5,8–14,9) (–0,6–9,4) (3,4–21,7) (3,3–27,5) Wojskowa 5,9 10,9 15,1 17,6 21,8 19,8 18,5 9,3 3,1 4,7 13,4 15,9 (–2,9–21,7) (0,7–21,3) (5,4–30,7) (9,0–28,3) (13,7–34,9) (11,4–31,5) (9,0–29,1) (0,3–22,5) (–5,3–14,9) (–1,5–9,4) (3,1–21,8) (3,5–27,8) Œrednia 6 11,0 14 17,6 21,7 19,7 18,2 9,4 3,4 4,9 12,6 15,8 (5,4–6,5) (10,4–11,6) (13,9–15,8) (16,7–18,5) (20,7–22,7) (18,7–20,5) (17,5–18,8) (9,0–9,8) (3,1–3,9) (4,7–5,3) (3,4–21,7) (14,9–16,7) IMGW 4,5 9,2 13,5 16,3 20,2 17,9 17 8,5 2,8 4,8 11,5 14,6 ** Poznañ-£awica (–0,7–10,7) (3,8–13,6) (8,6–20,8) (10,9–20,4) (16,3–25,8) (13,3–22,9) (13,5–20,1) (2,4–15,2) (–3,9–11,4) (1,1–7,8) (2,8–20,2 ) (2,4–25,8) * zamieszczona œrednia dotyczy podanego w tytule okresu pomiarów; ** sezon wegetacyjny za okres od 1 IV d o 31 X
Stosunkowo niewielki zakres tych ró¿-nic, jaki istnieje przy temperaturach blis-kich 0°C, sukcesywnie siê zwiêksza w mia-rê wzrostu wartoœci temperatur. Œwiad-czy to o umacnianiu siê zjawiska miej-skiej wyspy ciep³a wraz ze wzrostem temperatury.
Na rysunku 3A przedstawiono den-drogram grupuj¹cy stanowiska wed³ug podobieñstwa œredniej dziennej tempe-ratury powietrza. Widoczne na dendro-gramie grupy stanowisk ró¿ni¹ siê œred-ni¹ temperatur¹ okresu pomiarowego o ponad jeden stopieñ C (rys. 3 B–C). Do najcieplejszych lokalizacji nale¿¹ stano-wiska Grunwaldzka II oraz Dominikañ-ska o œredniej temperaturze 14,0°C (dla okresu pomiarowego 10 marca do 12 grudnia 1999 r.). Natomiast do naj-ch³odniejszych, o wartoœci 12,9°C, na-le¿¹, obok lokalizacji Spadzista i Jerzego, powierzchnie badawcze Ogród Bota-niczny i Aleja Wielkopolska. Obraz ten powtarza siê w przypadku dendrogra-mu grupuj¹cego stanowiska wed³ug œred-niej temperatury dla poszczególnych go-dzin. Tak¿e tutaj do grup krañcowych nale¿¹ te same stanowiska. Warto przy tym zauwa¿yæ, ¿e skrajne grupy sta-nowisk maj¹, odpowiednio, najmniejsze i zbli¿one do optymalnych wielkoœci nie-utwardzonej powierzchni wokó³ drzew. Pe³niejszy obraz warunków termicznych
A B 15 14 13 12 11 10 I III II 22 C Grupa III II I 20 18 16 14 12 0 5 10 15 20
Rys. 3. A – podzia³ 21 stanowisk pod wzglêdem podobieñstwa przebiegu œrednich dziennych wartoœci temperatury powietrza w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. B – œrednia dzienna temperatura powietrza w okresie pomiarowym, dla grup wydzielonych w dendrogramie A. C – do-bowy przebieg temperatury powietrza dla trzech
wyodrêbnionych grup
Fig. 3. A – dendrogram of cluster groupings of mean daily air temperature values measured between March 10 and December 12, 1999. B – mean daily temperatures for the cluster groups shown in dendrogram A. C – daily pattern of air temperatures for three clusters
oddaj¹ za³¹czone zestawienia œrednich miesiêcznych temperatur maksymalnych i minimalnych (tab. 4–5).
TEMPERATURY MAKSYMALNE
Œrednie temperatury maksymalne ogó³u stanowisk pozostaj¹ nieco wy¿sze od wartoœci zanotowanych na stacji IMGW (o dziesi¹te czêœci stopnia C), jednak¿e przy szerszych zakresach temperatur (tab. 4). Dolne wartoœci tych zakresów mog¹ wynikaæ z dokonywania pomia-rów na wysokoœci 4 metpomia-rów, w popomia-rów- porów-naniu do wysokoœci dwóch metrów, na której dokonywane s¹ pomiary w stacji. Natomiast ich górny zakres, znacznie wy¿szy ni¿ na stacji meteorologicznej, mo¿e byæ dobrym odzwierciedleniem panuj¹cych na poszczególnych stanowi-skach warunków termicznych. Podobn¹ charakterystykê zró¿nicowania tempera-tur zawieraj¹ dane œredniej temperatempera-tury maksymalnej w sezonie wegetacyjnym. Ró¿nice miêdzy stanowiskami wahaj¹ siê tu od 18,8 do 21,9°C, wobec wartoœci 20,1°C ze stacji meteorologicznej.
Najwiêksze ró¿nice temperatur maksy-malnych zanotowano na stanowiskach Spadzista i Grunwaldzka I. Stwierdzono tam kolejno 31,1 i 36,6°C (tab. 4). Na uzyskane wyniki na stanowisku Spa-dzista tonuj¹cy wp³yw maj¹: ukszta³to-wanie terenu (dolinne po³o¿enie terasy zalewowej Warty), wystawa pó³nocna (os³oniêcie œcian¹ wysokiego budynku) oraz naturalny charakter nawierzchni pod³o¿a. Stanowisko Grunwaldzka na-tomiast cechuje siê zabudowanym, za-asfaltowanym i utwardzonym pod³o¿em w promieniu kilkuset metrów (fot. 2). W³aœciwoœci fizyczne nienaturalnej po-wierzchni czynnej wywo³uj¹ negatywne, w kontekœcie ich oddzia³ywania na or-ganizmy roœlinne, zmiany elementów me-teorologicznych.
Na wykresie temperatur maksymal-nych (rys. 4A) zwracaj¹ uwagê
najwy¿-sze wartoœæ na stanowiskach: Grunwal-dzka I, U³añska, GrunwalGrunwal-dzka II, Woj-skowa, Dominikañska oraz Wieniaw-skiego*. Wymienione lokalizacje w ich najbli¿szym s¹siedztwie otaczaj¹ zaas-faltowane i zabetonowane nawierzchnie ulic w promieniu nawet do kilkuset met-rów. Generuj¹ one wzrost temperatury powietrza wynikaj¹cy ze zmienionych wartoœci: niskiej wartoœci albeda asfaltu oraz wysokiej betonowych nawierzchni chodników. Efektem tych w³aœciwoœci jest akumulacja energii przez bry³y bu-dynków, rozgrzanie nawierzchni asfal-towych, a tak¿e odbicie promieniowania przez jasne nawierzchnie œcian i chod-ników. Procesy te, nak³adaj¹c siê na sie-bie, powoduj¹ najwy¿sze wartoœci tem-peratur ok. godziny 15.00. Skutkuje to zarejestrowanymi o tej godzinie maksy-malnymi temperaturami powietrza. Wy-kazano, ¿e stanowiska Grunwaldzka II i Dominikañska s¹ najcieplejsze w se-zonie wegetacyjnym spoœród 21 analizo-wanych powierzchni.
TEMPERATURY MINIMALNE
Nieco odmiennie od temperatur maksy-malnych kszta³tuj¹ siê œrednie tempe-ratury minimalne dla stanowisk (tab. 5). S¹ one we wszystkich miesi¹cach zdecy-dowanie wy¿sze od wartoœci zarejestro-wanych na stacji Poznañ-£awica. Znacz-nemu przesuniêciu, w kierunku wy¿-szych wartoœci w stosunku do danych IMGW, uleg³y tak¿e ich zakresy. Naj-wiêksze ró¿nice dochodz¹ tu do 6,9°C. Wyniki pomiarów przedstawiono w po-staci œredniej dla okresu pomiarowego i sezonu wegetacyjnego (tab. 5). W okre-sie od marca do grudnia œrednia
mini-* Wyj¹tek stanowi usytuowanie korony drze-wa przy ul. Wieniawskiego, gdzie wzrost tem-peratury w koronie drzewa zosta³ spowodowa-ny bezpoœrednim s¹siedztwem czarnej nawierz-chni dachu parterowego budynku drukarni.
Tabela 4. Wartoœci œrednie miesiêczne oraz zakresy temperatur maksymalnych w miesi¹cu [° C] zarejestrowane na 21 stanowiskach w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Jako sezon wegetacyjny dla stanowisk przyjêto okres od ukazania siê pierwszych liœci do daty koñca ich opadania, tj. d³ugoœæ utrzymywania siê liœci na drzewie Table 4. Average and range of maximal monthly air temperatures [° C] measured at 21 sites between March 10 and December 12, 1999. The growing season was defined as the period from the leaves unfolding to their fall Stanowisko marzec* kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik listopad grudzieñ* œrednia œrednia/ sezon we-getacyjny Aleja Wielkopolska 9,8 14,9 18,6 20,4 25,1 23,1 22,5 12,3 5,5 7,0 15,9 19,6 (1,6–20,2) (5,8–20,6) (11,0–28,7) (13,7–26,3) (18,7–32,3) (16,4–29,1) (15,2–27,1) (5,0–20,6) (–1,5–14,5) (3,3–9,4) (5,0–32,3) Bema 12,6 15,9 19,9 21,8 26,5 24,3 23,3 12,8 6,0 7,4 17,0 20,6 (2,0–27,5) (5,8–24,0) (11,8–30,3) (14,5–27,9) (19,0–34,0) (17,5–31,1) (16,8–28,3) (5,4–21,7) (–1,5–15,2) (3,3–9,8) (5,4–34,0) Dominikañska 10,7 15,9 20,3 22,0 26,9 24,6 23,5 13,1 6,2 7,4 17,1 20,8 (2,0–21,3) (6,2–22,5) (12,6–30,7) (14,8–28,3) (19,4–34,4) (18,3–31,1) (16,8–28,7) (5,4–21,3) (–1,1–15,2) (3,7–9,4) (5,4–34,4) G³ogowska I 10,1 15,3 19,6 21,0 26,2 24,2 22,7 12,4 5,5 6,8 16,4 20,2 (1,6–20,6) (5,4–21,3) (11,4–30,3) (14,1–27,1) (19,0–33,2) (17,5–31,1) (15,6–28,3) (5,4–21,3) (–1,5–14,5) (3,3–9,0) (5,4–33,2) G³ogowska II 10,7 15,2 19,4 21,4 26,4 24,2 23,5 13,1 5,6 6,9 16,6 20,7 (1,6–20,9) (5,4–21,7) (11,8–29,9) (14,1–27,9) (19,0–34,0) (17,5–30,7) (15,6–28,3) (5,4–24,4) (–1,5–14,8) (3,3–9,4) (5,4–34,0) Grunwaldzka I 10,4 15,9 21,9 23,8 28,4 26,1 24,0 12,8 5,6 7,1 17,6 21,9 (1,6–22,1) (5,8–23,2) (12,6–32,3) (14,1–31,9) (19,4–36,6) (18,3–34,0) (17,1–30,3) (5,4–22,1) (–1,5–15,2) (3,3–9,8) (5,4–36,6) Grunwaldzka II 10,3 15,8 20,4 22,8 27,5 25,1 23,8 13,0 5,7 7,1 17,2 21,3 (2,0–20,6) (6,2–21,3) (12,9–30,7) (14,5–29,5) (20,2–34,9) (18,3–31,5) (17,5–29,1) (5,8–21,7) (–1,5–14,8) (3,3–9,4) (5,8–34,9) Jerzego 9,2 14,5 18,4 20,4 25,1 23,1 21,5 11,9 5,3 6,9 15,6 18,8 (1,6–18,7) (5,4–19,4) (11,4–28,7) (13,7–26,3) (18,3–31,9) (17,1–29,1) (14,8–25,9) (5,0–19,8) (–1,5–14,5) (3,3–9,4) (5,0–31,9) Koœcielna 9,8 15 19,9 21,5 26,5 24,1 22,4 12,5 5,7 7,2 16,5 19,6 (1,6–19,8) (6,2–20,6) (12,2–29,5) (14,5–27,5) (19,0–33,6) (17,1–34,0) (16,0–27,1) (5,0–20,6) (–1,5–14,5) (3,7–9,4) (1,6–34,0) Koœciuszki 10,4 15,3 19,1 20,9 25,5 23,4 22,4 12,4 5,8 7,2 16,2 19,2 (2,0–20,9) (5,4–20,9) (11,8–29,1) (14,1–26,7) (19,0–32,8) (17,1–29,5) (16,8–26,7) (5,8–19,8) (–1,1–14,5) (3,7–9,8) (1,6–32,8) Kosiñskiego 9,7 14,7 18,9 20,9 25,5 23,3 22,2 12,3 5,7 7,1 16,0 19,8 (2,0–19,4) (5,8–19,8) (11,4–29,1) (13,7–26,7) (18,7–32,8) (16,8–29,1) (16,0–26,7) (5,8–20,6) (–1,5–15,2) (3,3–9,4) (5,8–32,8) Matejki 11,3 15,7 19,1 20,4 25,7 23,8 22,5 12,2 5,3 6,7 16,3 19,6 (2,0–21,7) (5,8–23,2) (10,6–29,5) (14,1–26,7) (19,0–32,8) (17,1–30,3) (15,6–27,5) (5,0–20,2) (–1,1–14,1) (3,3–9,0) (5,0–32,8) Noskowskiego 11,4 17 20,2 21,8 26,7 24,6 23,1 12,7 5,7 6,9 17,0 20,8 (2,5–21,3) (6,2–25,9) (11,8–30,7) (14,1–27,9) (19,4–34,0) (17,9–31,1) (17,5–28,3) (5,4–21,7) (–1,5–14,8) (3,3–9,8) (5,4–34,0) Ogród Botaniczny 9,6 14,7 18,6 20,3 25,2 23,2 22,4 12,3 5,6 7,1 15,9 19,3 (1,6–19,8) (5,4–20,6) (10,6–28,7) (13,3–26,3) (18,3–32,8) (16,8–29,9) (15,2–27,5) (4,6–20,9) (–2,0–14,1) (3,7–9,4) (4,6–32,8) Prusa 9,9 15,1 19,4 21,2 26,4 23,9 22,3 12,2 5,6 7,0 16,3 19,7 (2,5–19,4) (5,4–20,2) (11,8–30,3) (14,1–27,5) (19,0–33,6) (17,1–30,7) (14,5–27,1) (5,4–20,2) (–1,1–14,5) (3,3–9,8) (5,4–33,6) Spadzista 9,2 15,0 18,4 19,9 24,2 22,6 21,5 11,7 5,2 6,6 15,4 19,0 (1,6–18,7) (5,8–20,6) (11,4–27,9) (13,7–25,6) (18,3–31,1) (16,8–28,3) (15,6–25,9) (4,6–19,4) (–1,5–13,7) (3,3–9,0) (4,6–31,1) Staszica 9,9 14,8 19,1 21,0 25,7 23,4 22,3 12,3 5,9 7,0 16,1 20,0 (2,0–20,2) (5,8–20,9) (11,8–29,5) (13,7–27,1) (18,7–33,2) (17,1–29,9) (16,0–27,1) (5,4–20,2) (–1,1–14,5) (3,7–9,4) (5,4–33,2) Œwiêcickiego 10,2 15,3 19,9 21,3 26,0 23,6 22,3 12,1 5,5 7,0 16,3 20,1 (2,0–20,6) (5,8–20,6) (11,4–29,9) (13,7–27,5) (18,7–33,2) (16,8–29,5) (16,0–27,1) (5,4–20,2) (–1,5–14,5) (3,3–9,4) (5,4–33,2) U³añska 11,8 16,5 20,9 22 27,1 24,9 24,5 13,3 6,1 7,3 17,4 21,3 (2,5–24,4) (5,4–23,2) (12,2–30,3) (13,7–28,7) (19,4–35,3) (17,5–31,5) (17,9–30,3) (5,8–22,5) (–1,5–15,6) (4,2–9,8) (5,4–35,3) Wieniawskiego 12,2 16,1 19,9 21,3 26,4 24,5 23 12,3 6 7,0 16,9 20,5 (1,6–28,7) (5,8–25,9) (11,4–30,7) (14,1–28,3) (18,7–34,4) (17,1–31,5) (16,8–28,3) (5,0–20,6) (–1,5–14,8) (2,9–9,4) (5,0–34,4) Wojskowa 10,7 15,6 20,1 21,7 26,7 24,5 23,5 12,8 5,7 7,0 16,9 20,7 (2,0–21,7) (5,4–21,3) (12,2–30,7) (13,7–28,3) (18,3–34,9) (17,1–31,5) (16,8–29,1) (5,4–22,5) (–1,5–14,8) (3,3–9,4) (5,4–34,9) Œrednia 10,5 15,4 19,6 21,3 26,2 24,0 22,8 12,5 5,7 7,0 16,5 20,2 IMGW 9,4 14,6 19,2 21,2 26,0 24,0 22,9 12,7 5,7 7,3 17,1 20,1** Poznañ-£awica (1,3–19,6) (5,5–19,3) (13,4–29,1) (13,2–27,3) (18,8–32,9) (18,1–30,7) (17,3–28,4) (5,0–20,9) (–1,4–14,5) (3,3–10,4) (5,0–32,9) * zamieszczona œrednia dotyczy podanego w tytule okresu pomiarów; ** sezon wegetacyjny za okres od 1 IV d o 31 X
Tabela 5. Wartoœci œrednie miesiêczne oraz zakresy temperatur minimalnych w miesi¹cu [° C] zarejestrowane na 21 stanowiskach w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Jako sezon wegetacyjny dla stanowisk przyjêto okres od ukazania siê pierwszych liœci do daty koñca ich opadania, tj. d³ugoœæ utrzymywania siê liœci na drzewie Table 5. Average and range of minimal monthly air temperatures [° C] measured at 21 sites between March 10 and December 12, 1999. The growing season was defined as the period from the leaves unfolding to their fall Stanowisko marzec* kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik listopad grudzieñ* œrednia œrednia/ sezon we-getacyjny Aleja Wielkopolska 1,3 6,0 9 13,0 16,3 14,5 13,1 6,0 0,9 2,7 8,3 11,2 (–2,9–7,4) (0,7–11,4) (4,6–16,4) (7,4–16,8) (12,9–19,4) (10,2–19,0) (8,2–17,1) (–0,2–11,0) (–6,3–8,6) (–1,1–5,8) (–0,2–19,4) Bema 1,5 6,3 9,3 13,5 16,6 14,9 13,4 6,2 0,9 2,4 8,5 11,3 (–2,9–7,8) (1,6–11,4) (4,6–17,1) (8,2–17,1) (12,9–20,6) (10,6–19,8) (8,2–17,1) (–0,2–11,0) (–6,3–7,8) (–1,1–5,0) (–0,2–20,6) Dominikañska 2,4 7,2 10,3 14,3 17,5 16,0 14,3 7 1,6 3,0 9,4 12,3 (–2,0–8,2) (2,5–11,8) (5,8–17,9) (9,4–17,9) (14,1–21,3) (11,8–21,3) (9,0–17,5) (0,7–11,8) (–6,3–8,6) (–0,2–5,8) (0,7–21,3) G³ogowska I 2,5 7,2 10,1 13,7 17,1 15,7 14,2 6,6 1,3 2,7 9,1 12,1 (–2,0–9,0) (1,6–12,2) (5,8–17,5) (9,8–17,5) (13,7–20,6) (11,4–20,6) (9,4–18,7) (0,3–11,0) (–4,8–8,2) (–0,6–5,4) (0,3–20,6) G³ogowska II 2,4 7,1 10,0 13,8 17,2 15,8 14,1 6,5 1,3 2,7 9,1 12,2 (–2,0–8,2) (1,6–11,8) (5,4–16,8) (9,8–18,3) (14,1–20,6) (11,4–20,6) (8,6–18,7) (0,3–11,0) (–5,3–8,2) (–0,6–5,4) (0,3–20,6) Grunwaldzka I 1,9 6,5 9,4 13,4 16,7 15,1 13,5 6,0 1 2,5 8,6 11,5 (–2,4–7,4) (1,2–11,4) (4,6–16,4) (9,4–17,5) (13,3–20,6) (11,4–20,2) (7,8–17,9) (–0,2–10,6) (–5,8–7,4) (–1,1–5,4) (–0,2–20,6) Grunwaldzka II 2,5 7,1 10,2 14,1 17,5 15,8 14,2 6,7 1,4 2,7 9,2 12,3 (–2,0–8,2) (1,6–12,2) (5,0–17,1) (10,2–18,3) (14,1–20,9) (11,8–20,9) (8,6–18,7) (0,3–11,4) (–4,8–8,2) (–0,6–5,4) (0,3–21,0) Jerzego 2,3 7,0 9,9 13,8 17,1 15,8 14,1 6,7 1,6 2,9 9,1 11,8 (–2,0–8,2) (2,0–11,8) (5,4–16,8) (9,8–17,5) (14,5–20,6) (12,2–20,6) (9,4–17,5) (0,3–11,0) (–4,8–8,6) (–0,6–5,8) (0,3–20,6) Koœcielna 2,2 7,1 10,0 14,1 17,5 15,8 14,2 6,8 1,5 3,0 9,2 11,7 (–2,4–7,8) (2,0–11,8) (5,0–17,5) (9,8–18,7) (14,5–21,7) (11,8–20,6) (8,6–17,5) (0,3–11,4) (–5,8–9,0) (–0,6–5,8) (–1,1–21,7) Koœciuszki 2,8 7,4 10,2 14,2 17,4 16,0 14,4 7,2 2,1 3,4 9,5 12,0 (–1,5–8,2) (2,0–12,2) (5,4–17,5) (10,2–17,9) (14,5–20,9) (12,6–20,9) (9,8–17,5) (1,2–12,2) (–5,3–9,0) (–0,2–6,2) (–0,6–21,0) Kosiñskiego 2,5 7,2 10,0 13,9 17,3 15,8 14,2 6,8 1,6 3,0 9,2 12,2 (–2,0–8,6) (2,0–12,2) (5,8–16,8) (9,8–17,5) (14,5–20,6) (12,2–20,9) (8,6–17,9) (0,3–11,8) (–5,3–8,6) (–0,6–5,8) (0,3–21,0) Matejki 2,5 7,2 10,1 13,7 16,9 15,6 14,2 6,6 1,4 2,6 9,1 11,8 (–2,4–8,6) (1,2–11,8) (5,4–17,5) (9,8–17,9) (13,7–20,9) (11,4–20,2) (9,4–18,7) (0,7–11,0) (–4,3–8,6) (–1,1–5,4) (0,7–21,0) Noskowskiego 1,8 6,7 9,7 13,7 17,1 15,4 13,9 6,4 1,1 2,6 8,8 11,9 (–2,9–7,4) (1,6–11,8) (4,6–17,1) (8,2–17,5) (14,1–20,2) (11,0–20,6) (8,6–17,5) (0,3–11,4) (–5,8–8,2) (–1,1–5,4) (0,3–20,6) Ogród Botaniczny 1,4 5,8 8,8 12,9 16,0 14,3 13,0 6,0 0,9 2,8 8,2 10,8 (–3,4–7,0) (0,7–11,0) (4,6–15,6) (7,4–16,8) (12,9–19,0) (10,2–19,0) (8,2–16,8) (–0,2–11,0) (–5,8–9,0) (–1,1–5,8) (–0,2–19,0) Prusa 2,8 7,2 10,2 13,8 17,3 15,9 14,3 6,7 1,7 3,1 9,3 12 (–2,0–8,6) (1,6–12,2) (5,4–17,5) (9,4–18,3) (14,1–21,3) (11,4–20,6) (9,4–18,7) (0,7–11,4) (–5,3–9,0) (–0,6–5,8) (0,7–21,3) Spadzista 2,1 7,1 9,9 13,7 16,8 15,6 14,1 6,8 1,2 2,7 9,0 11,9 (–2,0–8,2) (2,0–11,8) (5,0–17,1) (9,0–17,1) (14,1–20,2) (11,8–19,8) (9,0–17,5) (0,3–11,8) (–4,8–7,8) (–0,2–5,0) (0,3–20,2) Staszica 2,6 7,2 10 13,9 17,3 15,7 14,4 6,9 1,8 3,3 9,3 12,3 (–2,0–8,2) (2,0–11,8) (5,4–17,9) (9,8–18,7) (14,1–21,7) (11,8–20,6) (9,8–17,5) (0,7–11,8) (–5,3–9,0) (–0,2–5,8) (0,7–21,7) Œwiêcickiego 2,2 6,8 9,9 13,8 17,1 15,6 14,2 6,6 1,3 2,6 9,0 12,1 (–2,4–7,8) (1,6–11,8) (5,0–17,1) (9,8–17,9) (13,7–20,9) (11,4–20,2) (9,0–18,3) (0,3–11,0) (–5,3–8,2) (–0,6–5,4) (0,3–21,0) U³añska 2,1 6,8 9,9 13,8 17,2 15,4 14,0 6,4 1,0 2,5 8,9 11,9 (–2,4–7,8) (1,2–12,2) (5,0–17,1) (9,4–17,9) (13,3–20,9) (11,4–20,2) (9,0–17,9) (0,3–10,6) (–5,3–8,2) (–1,1–5,4) (0,3–21,0) Wieniawskiego 2,4 7 10,1 14 17,2 15,7 14,0 6,6 1,4 2,8 9,1 12,1 (–2,0–8,2) (1,6–11,8) (5,0–17,5) (9,8–17,9) (13,7–20,9) (12,2–20,6) (8,6–17,5) (0,3–11,0) (–5,8–8,2) (–0,6–5,4) (0,3–21,0) Wojskowa 1,8 6,5 9,9 13,7 17,0 15,3 14,0 6,3 0,8 2,3 8,8 11,8 (–2,9–7,8) (0,7–11,4) (5,4–17,1) (9,0–18,3) (13,7–20,9) (11,4–20,2) (9,0–17,9) (0,3–11,0) (–5,3–8,2) (–1,5–5,0) (0,3–21,0) Œrednia 2,2 6,9 9,9 13,8 17,0 15,5 14,0 6,6 1,3 2,8 9,0 11,9 IMGW 0,4 4,4 7,1 11,2 14,3 11,6 11,3 5,0 0,0 1,9 6,7 9,3** Poznañ-£awica (–4,7–5,3) (–2,5–11,1) (0,6–13,1) (3,7–15,3) (10,2–20,3) (5,7–17,3) (6,6–17,3) (–3,2–12,3) (–6,8–7,9) (–1,6–4,5) (–3,2–20,3) * zamieszczona œrednia dotyczy podanego w tytule okresu pomiarów; ** sezon wegetacyjny za okres od 1 IV d o 31 X
malna temperatura powietrza 21 stano-wisk w Poznaniu by³a o 2,3°C wy¿sza od zanotowanej na stacji IMGW. Jeszcze wiêksza ró¿nica wyst¹pi³a dla sezonu wegetacyjnego, gdzie ww. zró¿nicowa-nie osi¹gnê³o wartoœæ 2,6°C.
Rysunek 5A przedstawia dendro-gram grupuj¹cy stanowiska cechuj¹ce siê podobieñstwem wystêpowania tem-peratur minimalnych. Analiza wykaza³a istnienie czterech grup stanowisk o zbli-¿onych wartoœciach sezonowej dyna-miki temperatur minimalnych. Spoœród 21 powierzchni wyodrêbniaj¹ siê stano-wiska: Aleja Wielkopolska i Ogród Bo-taniczny oraz Grunwaldzka II i Domini-kañska. Na rysunku 5B przedstawiono wykres temperatur ww. grup stanowisk w okresie dobowym. W jego przebiegu charakterystyczne jest wystêpowanie wy¿szych temperatur minimalnych na terenach intensywnej zabudowy, w po-równaniu do powierzchni otoczonych wiêkszymi zespo³ami zieleni. Powierz-chnie zabudowane cechuje przesuniêcie naturalnego przebiegu temperatury w kie-runku wartoœci wy¿szych. Ekstremalne ró¿nice dotycz¹ godzin nocnych, z mini-mum temperatury przypadaj¹cym na go-dziny 4.00–5.00 oraz dziennych od 13.00 do 15.00 (tab. 5, 6). W godzinach noc-nych stanowiska najch³odniejsze cechuje spadek œredniej temperatury minimalnej rzêdu 1,5°C w porównaniu do zabudo-wanych powierzchni miejskich. W ci¹gu dnia w sposób wyraŸny zaznacza siê odrêbnoœæ dobowego rytmu temperatur na stanowiskach Dominikañska i Grun-waldzka II, ró¿ni¹cych siê o ok. 2°C od Alei Wielkopolskiej i Ogrodu Botanicz-nego. Odzwierciedla to powolniejsze och³adzanie w porze nocnej przestrzeni zabudowanych, o wiêkszej pojemnoœci cieplnej i wy¿szych zakresach tempe-ratur w godzinach po³udniowych. Skut-kuje to utrzymywaniem siê na nich pod-wy¿szonych temperatur, tak¿e minimal-nych, w ca³ym przedziale dobowym.
Na rysunku 4B, przedstawiono war-toœci absolutnej temperatury minimalnej na wszystkich stanowiskach. Warto w tym miejscu zauwa¿yæ, i¿ najni¿sze wartoœci dotycz¹ stanowisk o po³o¿eniu dolinnym. Aleja Wielkopolska przebiega na terasie zalewowej rzeki Bogdanki, na-tomiast Bema oraz Dominikañska po-³o¿one s¹ na terasie zalewowej Warty.
Rys. 4. Wartoœci maksymalnej (A) i minimalnej (B) temperatury powietrza odnotowane na 21 stano-wiskach kasztanowca zwyczajnego Aesculus
hippo-castanum L. w Poznaniu w okresie od 10 marca
do 12 grudnia 1999 r.
Fig. 4. Maximal (A) and minimal air tempe-ratures recorded in 21 sites of horsechestnut,
Aesculus hippocastanum L. in Poznañ for the
period March 10 and December 12, 1999 0 –2 –4 –6 –8 [°C] B A 40 38 34 36 32 30 [°C]
Na wszystkich tych stanowiskach zano-towano w okresie pomiarowym mini-maln¹ temperaturê –6,31°C. Podobny
cha-rakter maj¹ stanowiska Noskowskiego oraz Wieniawskiego o temperaturze mi-nimalnej –5,81°C. Tak¹ sam¹ wartoœæ przyjmuje omawiana cecha na stanowis-kach Ogród Botaniczny, Grunwaldzka I i Koœcielna.
Przedstawione powy¿ej wyniki pro-wadz¹ do wniosku, i¿ czynnikiem od-powiedzialnym za przestrzenny rozk³ad temperatur minimalnych na terenie Po-znania jest zjawisko sp³ywu ch³odnych mas powietrza do lokalnych obni¿eñ, powoduj¹ce spadki temperatur i
two-Rys. 5. A – dendrogram grupuj¹cy stanowiska
pod wzglêdem podobieñstwa œrednich
temperatur minimalnych w sezonie
wegetacyjnym (od 1. 04. do 31. 10. 1999. B –
przebieg œredniej temperatury minimalnej
w okresie dobowym dla grup przedstawionych na dendrogramie A
Fig. 5. A – Dendrogram of cluster groupings of sites based on similarity of minimal monthly air temperatures measured during the growing sea-son (between April 1 and October 31, 1999). B – Pattern of minimal monthly air temperatu-res for four cluster groups shown in
dendro-gram A.
T a b e l a 6. Godziny wystêpowania temperatur minimalnych na 21 stanowiskach pomiarowych na terenie Poznania w okresie od 10 marca do
12 grudnia 1999 r.
T a b l e 6. List of hours when minimal tem-peratures were observed at 21 sites between
March 10 and December 12, 1999 Godzina Stanowisko 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 Aleja Wielkopolska · · · Ogród Botaniczny · · · · · Bema · · Noskowskiego · · · Dominikañska · · · G³ogowska II · · · Grunwaldzka II · · · Matejki · · · U³añska · · · Wojskowa · · Koœcielna · G³ogowska I · · Grunwaldzka I · · Jerzego · · Koœciuszki · · Kosiñskiego · · Prusa · · Spadzista · · Staszica · · Œwiêcickiego · · Wieniawskiego · · A B 18 16 14 12 10 8 0 5 10 15 20 Grupa I II III IV
Tabela 7. Œrednie miesiêczne wartoœci amplitud temperatur 21 stanowisk na terenie Poznania, obliczone jako ró¿nica miêdzy temperaturami o godzinach 15.00 i 5.00. W nawiasach podano wartoœci amplitud miesiêcznych dla godzin 5.00 i 15.00 Table 7. Average monthly amplitudes of air temperatures measured at 21 sites in Poznan between March 10 and December 12, 1999. The amplitude was measured as the difference between temperatures at 3 pm, and 5 am Stanowisko marzec* kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik listopad grudzieñ* œrednia œrednia/ sezon we-getacyjny Aleja Wielkopolska 7,2 7,8 8,5 5,9 7,9 7,9 8,7 4,6 2,9 1,9 6,3 7,2 (10,7 ; 19,5) (11,0 ; 15,2) (12,6 ; 19,7) (8,5 ; 16,1) (9,9 ; 13,7) (8,8 ; 14,6) (10,8 ; 12,3) (15,0 ; 15,6) (14,3 ; 17,6) (5,9 ; 6,1) (10,8 ; 15,0) Bema 8,6 8,2 9,5 6,8 9,0 8,6 9,2 5,1 3,5 2,3 7,1 8,1 (10,7 ; 22,5) (9,7 ; 17,1) (13,0 ; 20,5) (8,9 ; 17,7) (9,2 ; 16,1) (9,2 ; 17,0) (10,8 ; 11,6) (15,4 ; 15,9) (12,9 ; 18,7) (6,3 ; 6,5) (10,6 ; 16,4) Dominikañska 7,2 7,6 8,9 6,3 8,5 7,8 8,6 4,7 2,9 1,9 6,4 7,4 (10,2 ; 19,7) (9,7 ; 17,1)) (13,2 ; 20,1) (7,7 ; 16,5) (8,8 ; 15,0) (9,6 ; 16,3) (9,6 ; 11,9) 14,5 ; 15,9) 12,3 ; 17,4) 5,5 ; 5,7) (10,1 ; 15,6) G³ogowska I 6,4 6,9 8,4 5,8 8 7,4 7,7 4,3 2,7 2,1 6 7,0 (11,4 ; 20,3) (10,6 ; 16,0) (12,9 ; 20,5) 7,7 ; 16,5) (8,8 ; 13,7) (9,2 ; 16,6) (9,2 ; 11,9) (14,1 ; 15,6) (12,3 ; 17,5) (5,9 ; 6,1) (10,2 ; 15,5) G³ogowska II 6,7 7,0 7,9 5,9 8,1 7,6 8,4 4,8 2,7 2,0 6,1 7,1 (11,0 ; 21,1) (10,6 ; 15,5) (14,0 ; 20,1) (8,1 ; 17,3) (8,8 ; 15,0) (9,2 ; 16,6) (10,0 ; 13,8) (14,6 ; 16,0) (12,3 ; 17,9) (5,9 ; 6,1) (10,4 ; 16,0) Grunwaldzka I 7,2 8,1 10,0 7,6 9,8 9,6 9,6 5,0 3,1 2,1 7,2 8,5 (10,2 ; 20,5) (10,6 ; 16,7) (14,9 ; 22,9) (7,7 ; 18,9) (9,5 ; 17,1) (8,8 ; 19,9) (10,0 ; 13,2) (13,8 ; 15,5) (12,0 ; 17,9) (6,3 ; 6,5) (10,4 ; 16,9) Grunwaldzka II 6,7 7,6 9,0 6,8 9,0 8,6 8,9 4,8 2,8 2 6,6 7,8 (11,0 ; 19,0) (10,6 ; 15,1) (14,4 ; 20,1) (7,7 ; 18,1) (8,4 ; 14,7) (9,2 ; 16,3) (10,0 ; 11,6) (14,6 ; 15,9) (11,9 ; 17,1) (6,3 ; 6,1) (10,4 ; 15,4) Jerzego 5,8 6,5 7,6 5,4 7,2 6,6 6,7 3,7 2,4 1,9 5,4 6,1 (11,0 ; 17,5) (9,7 ; 13,6) (12,5 ; 19,3) (8,1 ; 15,7) (7,6 ; 13,6) (8,4 ; 14,6) (9,2 ; 11,1) (14,5 ; 14,9) (12,7 ; 17,6) (5,9 ; 6,1) (10,0 ; 14,4) Koœcielna 6,3 6,9 7,8 5,4 7,5 7,1 7,6 4,1 2,5 2,0 5,7 6,5 (10,7 ; 17,9) (10,1 ; 14,0) (15,2 ; 19,7) (8,0 ; 16,1) (9,2 ; 14,1) (9,2 ; 15,0) (10,0 ; 11,1) (14,1 ; 15,2) (12,7 ; 17,1) (5,9 ; 6,1) (10,5 ; 14,6) Koœciuszki 6,4 6,7 7,9 5,5 7,2 6,5 7,3 3,8 2,3 1,9 5,6 6,2 (10,5 ; 20,7) (9,7 ; 16,0) (13,6 ; 19,7) (7,7 ; 15,7) (8,0 ; 13,7) (8,4 ; 15,0) (8,8 ; 10,0) (13,6 ; 14,0) (11,8 ; 17,5) (5,0 ; 6,1) (9,7 ; 14,8) Kosiñskiego 6,1 6,5 7,8 5,6 7,3 6,7 7,4 4,1 2,6 2,0 5,6 6,5 (10,5 ; 18,2) (10,1 ; 14,0) (12,5 ; 19,7) (7,7 ; 15,7) (7,6 ; 14,1) (8,4 ; 14,6) (9,6 ; 10,7) (14,5 ; 14,8) (12,3 ; 17,6) (5,9 ; 5,7) (9,9 ; 14,5) Matejki 6,6 7,2 8,1 5,5 8,0 7,4 7,6 4,0 2,5 2,1 5,9 6,7 (11,0 ; 19,5) (11,0 ; 16,3) (12,9 ; 20,1) (8,1 ; 15,7) (8,4 ; 13,7) (8,8 ; 16,2) (9,2 ; 11,5) (14,1 ; 15,2) (12,7 ; 16,1) (5,9 ; 6,1) (10,2 ; 15,1) Noskowskiego 7,3 8,3 9,3 6,5 8,5 8,2 8,4 4,3 2,7 2,1 6,6 7,6 (11,1 ; 20,4) (10,6 ; 15,1) (13,7 ; 20,5) (8,5 ; 17,3) (8,8 ; 14,6) (9,6 ; 16,3) (10,0 ; 10,4) (14,1 ; 15,2) (12,8 ; 17,1) (5,9 ; 6,1) (10,5 ; 15,3) Ogród Botaniczny 7,0 7,7 8,8 6,0 8,3 8,1 8,7 4,6 3,0 2,0 6,4 7,4 (10,3 ; 18,7) (11,0 ; 15,2) (11,8 ; 19,3) (8,5 ; 16,1) (9,2 ; 14,4) (8,8 ; 15,8) (10,8 ; 13,0) (14,6 ; 16,0) (14,9 ; 17,1) (6,3 ; 6,6) (10,6 ; 15,2) Prusa 6,1 6,8 8,4 5,9 8,1 7,1 7,2 3,9 2,4 2,0 5,8 6,7 (10,5 ; 19,1) (10,5 ; 14,8) (14,0 ; 20,9) (8,5 ; 17,3) (8,8 ; 14,6) (9,6 ; 16,6) (9,6 ; 12,3) (13,7 ; 14,4) (11,8 ; 17,1) (5,5 ; 5,7) (10,2 ; 15,3) Spadzista 6,0 6,5 7,5 5,1 6,7 6,3 6,7 3,7 2,5 1,9 5,3 6,1 (11,0 ; 17,9) (10,1 ; 14,0) (12,5 ; 18,1) (7,7 ; 13,8) (7,2 ; 12,8) (8,4 ; 13,4) (9,2 ; 9,6) (14,5 ; 14,1) (12,4 ; 16,7) (5,5 ; 5,7) (9,9 ; 13,6) Staszica 6,2 6,5 8,1 5,8 7,4 6,8 7,3 4,0 2,5 1,9 5,7 6,6 (11,0 ; 19,5) (9,7 ; 14,8) (14,0 ; 20,5) (8,8 ; 16,1) (9,1 ; 14,5) (9,2 ; 15,8) (9,2 ; 11,1) (14,1 ; 14,4) (11,8 ; 17,6) (5,5 ; 6,1) (10,2 ; 15,0) Œwiêcickiego 6,6 7,2 8,0 5,8 7,7 7 7,4 4,0 2,6 1,9 5,8 6,7 (11,1 ; 19,5) (10,6 ; 14,0) (14,0 ; 20,5) (7,7 ; 16,5) (9,2 ; 14,5) (9,2 ; 15,4) (9,2 ; 10,7) (14,1 ; 14,8) (12,3 ; 17,6) (6,3 ; 5,7) (10,4 ; 14,9) U³añska 8,3 8,2 8,8 6,3 8,3 8,4 9,5 5,2 3,1 2,1 6,8 7,8 (11,1 ; 23,7) (11,0 ; 17,9) (14,4 ; 21,3) (8,4 ; 17,3) (9,9 ; 15,0) (8,8 ; 17,4) (9,2 ; 12,0) (14,2 ; 17,1) (12,8 ; 18,3) (6,3 ; 6,1) (10,6 ; 16,6) Wieniawskiego 7,9 7,6 8,7 6,1 8,2 7,6 8 4,1 2,8 1,9 6,3 7,2 (10,6 ; 26,0) (10,6 ; 18,2) (14,4 ; 21,7) (7,3 ; 17,7) (9,2 ; 15,3) (8,8 ; 17,4) (9,6, ; 11,5) (14,1 ; 14,8) (11,5 ; 17,6) (5,9 ; 6,1) (10,2 ; 16,6) Wojskowa 7,4 7,9 8,8 6,2 8,4 8,1 8,7 4,8 3,0 2,1 6,5 7,5 (11,5 ; 20,2) (11,4 ; 16,3) (13,6 ; 20,9) (8,1 ; 18,1) (9,2 ; 16,1) (9,2 ; 17,8) (10,0 ; 11,9) (14,6 ; 16,3) (13,3 ; 17,9) (6,4 ; 6,6) (10,7 ; 16,2) Œrednia 6,8 7,3 8,5 6 8,1 7,6 8,1 4,4 2,7 2,0 6,1 7,1 (10,8 ; 20,1) (10,4 ; 15,6) (13,5 ; 20,3) (8,1 ; 16,7) (8,8 ; 14,6) (9,0 ; 16,1) (9,7 ; 11,6) (14,3 ; 15,3) (12,6 ; 17,5) (5,9 ; 6,1) IMGW 9,0 10,3 12,1 9,9 11,7 12,4 11,6 7,6 5,7 5,4 9,6 10,8** Poznañ-£awica (10,0 ; 18,3) (13,6 ; 13,8) (12,5 ; 15,7) (11,6 ; 14,1) (10,1 ; 14,1) (11,6 ; 12,6) (10,7 ; 11,1) (15,5 ; 15,9) (14,7 ; 15,9) (6,1 ; 7,1) (12,2 ; 13,9) * zamieszczona œrednia dotyczy podanego w tytule okresu pomiarów; ** sezon wegetacyjny za okres od 1 IV d o 31 X
rzenie siê zamrozisk. W tym kontekœcie decyduj¹ce znaczenie odgrywa po³o¿e-nie dolinne jako forma terenu. Drug¹ wa¿n¹ cech¹ jest brak b¹dŸ niewielki stopieñ pokrycia terenu i wynikaj¹ce z tego potencjalnie du¿e mo¿liwoœci wy-ch³odzenia pod³o¿a typu radiacyjnego. Dotyczy to takich stanowisk, jak: Woj-skowa, Grunwaldzka I i Koœcielna. Czyn-niki te mo¿na uznaæ jako odpowiedzial-ne za zró¿nicowanie wystêpuj¹cych na terenie miasta temperatur minimalnych.
AMPLITUDY TEMPERATUR
Dope³nieniem charakterystyki warun-ków termicznych s¹ œrednie dobowe wartoœci amplitud dla kolejnych mie-siêcy (tab. 7). W ka¿dym przedziale po-miarowym, od marca do grudnia, uzys-kane na terenie miasta wartoœci s¹ ni¿-sze od analogicznych danych ze stacji meteorologicznej Poznañ-£awica. Ró¿-nice s¹ znaczne i wynosz¹ od 30 do 40% wartoœci zanotowanej na stacji IMGW.
W miesi¹cach od kwietnia do paŸ-dziernika wystêpuj¹ mniejsze amplitudy temperatur minimalnych oraz wy¿sze temperatur maksymalnych. Ekstremalne ró¿nice tych ostatnich dochodz¹ nawet do 60% wartoœci odniesienia (sierpieñ: IMGW – Grunwaldzka I). Natomiast bio-r¹c pod uwagê jedynie okres sezonu wegetacyjnego, ró¿nice œrednich ampli-tud temperatur na stanowiskach w po-równaniu do stacji meteorologicznej wy-nosz¹ 35%. Wœród lokalizacji najmniej-sze amplitudy temperatur dobowych za-notowano na stanowiskach: Jerzego i Spa-dzista.
Najwy¿sze sezonowe wartoœci am-plitud zanotowano na stanowiskach Be-ma, Dominikañska, Grunwaldzka I i II oraz U³añska. Cech¹ tych ostatnich jest istnienie, w promieniu nawet do kilku-set metrów, nieos³oniêtych, sztucznych nawierzchni terenu, co sprzyja nadmier-nej akumulacji ciep³a w ci¹gu dnia oraz
umo¿liwia niezak³ócony przebieg wy-ch³odzeñ radiacyjnych w porze nocnej.
Wahania temperatur na poszczegól-nych stanowiskach znajduj¹ swoje od-zwierciedlenie w ró¿nicach pojawów fe-nologicznych drzew. Wp³yw amplitudy na pocz¹tek i d³ugoœæ trwania faz feno-logicznych przedstawiony jest graficznie na rys. 6A–C. Przedstawiona wielkoœæ obejmuje ró¿nicê miêdzy temperaturami maksymaln¹ i minimaln¹. W warunkach miejskich wartoœci wymienionych tem-peratur s¹ œciœle uzale¿nione od wiel-koœci wolnej powierzchni gleby wokó³ drzew (rys. 7).
TYPY POGODY
Tabela 8 przedstawia podzia³ okresu ob-serwacyjnego na typy pogody wed³ug WOSIA (1999), na podstawie wartoœci
œrednich temperatur dziennych. Wszyst-kie dane i dyskusja dotycz¹ okresu od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Od-nosz¹c uzyskane wartoœci do wyników pomiarów ze stacji Poznañ-£awica, zwra-ca w nich uwagê mniejsza o 40% liczba dni z temperatur¹ poni¿ej 0°C. Na ¿ad-nym ze stanowisk nie zanotowano licz-by dni identycznej ze stacj¹. Zbli¿one przedzia³y czasowe dla poszczególnych typów pogody wystêpuj¹ jedynie na sta-nowiskach o po³o¿eniu dolinnym (Aleja Wielkopolska, Bema) lub z minimaln¹ b¹dŸ ograniczon¹ dostaw¹ ciep³a pocho-dzenia antropogenicznego (Ogród Bota-niczny, Matejki). Najwiêksze ró¿nice do-tycz¹ zakresów wy¿szych od 15°C. Na terenie Poznania w przedziale od 15 do 25°C zanotowano œrednio o 10% dni wiêcej tego zakresu temperatur. Jeszcze wiêksze ró¿nice wystêpuj¹ w typie dni gor¹cych, który charakteryzuje siê œred-nimi temperaturami dobowymi³ 25°C. Przy jednym dniu takiej temperatury odnotowanej na stacji IMGW zanoto-wano na trzech stanowiskach a¿ od 10 do 12 dni z ww. typem pogody. Tak
du¿a przewaga dni o tym typie pogody nie wynika z prostego przesuniêcia licz-by dni typu bardzo ciep³ego do go-r¹cego, gdy¿ ni¿szy przedzia³, 15–25°C, tak¿e cechuje siê przewag¹ dni tego ty-pu na stanowiskach w mieœcie. Jedno-czesna przewaga dni zakwalifikowa-nych jako gor¹ce i bardzo ciep³e œwiad-czy o dominuj¹cym re¿imie wy¿szych temperatur panuj¹cych na powierzch-niach wewn¹trz obszaru miasta.
WILGOTNOή POWIETRZA
W tabeli 9 przedstawiono œrednie mie-siêczne wartoœci wilgotnoœci wzglêdnej powietrza wraz z zakresami ich wy-stêpowania. Zwraca w nich uwagê ni¿-szy od odniesienia (stacja meteorologicz-na Pozmeteorologicz-nañ-£awica) œredni poziom tego elementu dla 21 stanowisk, w kolejnych miesi¹cach, od marca do wrzeœnia w³¹cz-nie. Natomiast od paŸdziernika zazna-cza siê trend wzrostu wilgotnoœci wzglêd-nej na terenie miasta w stosunku do stacji IMGW. Jest to szczególnie widocz-ne w listopadzie i grudniu. Najni¿sze
90 80 70 60 50 45 B y= –23,9 + 12,93x r p 2 = 0,45 = 0,001 40 A r p 2= 0,44 = 0,001 y= 108,6 – 12,07x 35 25 15 5 C 270 r p 2= 0,40 = 0,02 y= 313,6 – 8,66x 260 250 240 6,5 7,5 8,5
Rys. 6. Zale¿noœæ miêdzy dobow¹ amplitud¹ temperatur powietrza a pocz¹tkiem pêkania p¹ków liœciowych (A), d³ugoœci¹ fazy p¹ków liœciowych (B) oraz pocz¹tkiem przebarwiania liœci (C) Aesculus
hippocastanum L. na terenie Poznania
Fig. 6. Relationship between daily temperature amplitudes and phenological observations of
Aesculus hippocastanum L.: (A) beginning of leaf
bud break, (B) length of leaf bud stage, and (C) day of year when fall leaf coloration was
ob-served
Rys. 7. Zale¿noœæ œredniej wzglêdnej wilgotnoœci powietrza (w okresie od kwietnie do paŸdziernika) od wielkoœci nieutwardzonej powierzchni gleby
wokó³ drzew Aesculus hippocastanum L. Fig. 7. Relationship between the average relative air humidity (measured between April and October) and unpaved ground surrounding
Aesculus hippocastanum L. tree
200 75 70 65 60 0 400 600 800 1000
wartoœci œrednie zarówno dla terenu miasta, jak i odniesienia osi¹gane s¹ w maju oraz w lipcu i sierpniu. Nie koreluje to jednak z wartoœciami wil-gotnoœci bezwzglêdnej (tab. 10), której wzrost notowany by³ do lipca–sierpnia w³¹cznie. Wydaje siê, i¿ taki stan jest skutkiem wzrostu temperatury (tab. 3), która odpowiada za spadek wilgotnoœci wyra¿anej w procentach, pomimo istot-nego zwiêkszenia jej bezwzglêdnej za-wartoœci [gm–3] w powietrzu. Znacz¹ce
ró¿nice wystêpuj¹ na poszczególnych stanowiskach w œredniej wilgotnoœci wzglêdnej dla sezonu wegetacyjnego, w porównaniu z analogicznymi wartoœ-ciami uzyskanymi na stacji meteorolo-gicznej Poznañ-£awica. Blisko po³owa badanych powierzchni cechuje siê mniejszymi o 10% œrednimi wartoœciami wilgotnoœci wzglêdnej powietrza.
Zró¿nicowanie warunków wilgotnoœ-ciowych na wybranych, skrajnych stano-wiskach, w porównaniu do wyników
Ta b e l a 8. Liczba dni przypadaj¹ca na typy pogody na 21 stanowiskach z Aesculus hippocastanum L.
w Poznaniu w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Przedzia³y podano za WOSIEM (1999)
T a b l e 8. Average number of days with different types (see WOŒ1999) of weather types at 21 sites in
Poznañ between March 10 and December 12, 1999 Pogoda
Stanowisko
zimna ch³odna ciep³a bardzo ciep³a gor¹ca
Temperatura œrednia dobowa [°C]
x£ 0 0,1³ x < 5,0 5,1 ³ x < 15,0 15,1 ³ x < 25,0 x³ 25,0 Aleja Wielkopolska 9 39 105 124 1 Bema 7 36 105 128 2 Dominikañska 5 35 101 127 10 G³ogowska I 7 39 101 127 4 G³ogowska II 7 35 105 125 6 Grunwaldzka I 7 39 100 122 10 Grunwaldzka II 6 35 100 125 12 Jerzego 6 39 104 127 2 Koœcielna 6 37 103 124 8 Koœciuszki 3 39 106 127 3 Kosiñskiego 6 37 105 128 2 Matejki 8 35 103 129 3 Noskowskiego 7 37 101 127 6 Ogród Botaniczny 8 40 108 121 1 Prusa 4 37 107 124 6 Spadzista 7 41 102 127 1 Staszica 4 40 104 127 3 Œwiêcickiego 7 37 104 127 3 U³añska 7 37 102 128 4 Wieniawskiego 6 37 105 125 5 Wojskowa 6 37 105 125 5 Œrednia 6 37 104 126 5 IMGW Poznañ-£awica 10 38 115 114 1
Tabela 9. Œrednie miesiêczne oraz zakresy œrednich dobowych wartoœci wilgotnoœci wzglêdnej powietrza RH [%] zarejestrowane na 21 sta-nowiskach w okresie od 10 marca do 12 grudnia 1999 r. Jako sezon wegetacyjny dla stanowisk przyjêto okres od ukazania siê pierwszych liœci do daty koñca ich opadania, tj. d³ugoœæ utrzymywania siê liœci na drzewie Table 9. Average monthly and range of daily relative air humidity RH [%] values measured at 21 sites between March 10 and December 12, 1999. The growing season was defined as the period from the leaves unfolding to the ir fall Stanowisko marzec* kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik listopad grudzieñ* œrednia œrednia/ sezon we-getacyjny Aleja Wielkopolska 76 73 65 77 67 65 64 83 94 88 75 69 (60–76) (48–99) (43–93) (59–95) (48–90) (46–90) (40–95) (63–103) (75–104) (60–104) (64–94) (40–99) Bema 72 71 62 77 68 64 75 96 100 98 78 69 (53–89) (44–100) (42–91) (55–99) (46–101) (43–97) (48–104) (75–104) (88–104) (69–104) (62–100) (42–103) Dominikañska 72 68 59 70 60 58 66 82 88 83 71 64 (55–88) (45–98) (39–87) (50–91) (42–86) (40–86) (45–90) (68–95) (75–98) (67–93) (58–88) (39–98) G³ogowska I 73 70 61 78 65 61 69 88 94 88 75 67 (45–94) (41–100) (38–95) (52–100) (42–88) (36–93) (44–97) (73–99) (80–100) (79–98) (61–94) (36–100) G³ogowska II 72 72 59 74 62 59 70 99 103 100 77 65 (47–91) (43–104) (35–93) (45–100) (37–92) (30–94) (33–104) (77–104) (95–104) (72–104) (59–103) (35–104) Grunwaldzka I 72 70 58 70 60 58 67 85 91 86 72 66 (48–90) (44–99) (37–87) (46–92) (39–86) (35–89) (46–91) (72–98) (79–99) (69–97) (58–91) (37–99) Grunwaldzka II 71 69 58 70 59 58 66 83 89 84 71 63 (47–89) (43–97) (38–87) (47–92) (39–85) (35–87) (45–90) (68–94) (79–98) (69–94) (58–89) (35–97) Jerzego 74 71 62 76 66 63 72 89 95 89 76 70 (54–90) (46–98) (41–92) (55–96) (46–90) (41–92) (47–98) (76–100) (83–103) (73–100) (62–95) (41–100) Koœcielna 73 70 59 72 60 59 67 84 89 83 72 64 (53–88) (45–96) (40–89) (48–93) (38–88) (37–87) (47–90) (70–94) (78–97) (68–93) (59–89) (37–96) Koœciuszki 72 69 60 73 62 60 68 83 88 82 72 64 (52–90) (44–99) (39–87) (51–94) (42–86) (38–86) (47–90) (69–94) (77–97) (66–95) (60–88) (38–99) Kosiñskiego 72 70 61 73 63 60 68 84 89 83 72 65 (50–89) (44–97) (40–89) (52–93) (44–86) (39–88) (45–91) (71–97) (78–98) (68–96) (60–89) (39–97) Matejki 72 70 62 77 65 62 69 87 93 87 74 69 (46–93) (42–99) (39–91) (53–98) (44–89) (37–91) (44–96) (72–100) (79–102) (72–98) (62–93) (37–100) Noskowskiego 73 69 61 74 62 61 69 85 92 86 73 66 (56–94) (46–99) (41–88) (52–98) (43–87) (40–86) (48–91) (71–97) (79–101) (69–99) (61–92) (40–99) Ogród Botaniczny 77 77 68 82 68 69 78 97 102 101 82 74 (62–94) (53–104) (43–95) (59–101) (45–95) (44–98) (48–103) (79–104) (91–104) (88–104) (68–102) (43–104) Prusa 71 69 59 73 61 59 68 84 89 83 72 65 (49–88) (44–98) (38–89) (48–95) (39–87) (35–89) (45–92) (71–97) (78–97) (67–96) (59–89) (35–98) Spadzista 75 71 63 77 67 63 71 87 94 90 76 66 (55–89) (45–99) (41–89) (58–95) (46–89) (41–88) (46–95) (74–99) (83–104) (72–102) (63–94) (35–97) Staszica 72 70 60 73 62 60 68 85 91 86 73 68 (51–88) (45–96) (40–88) (50–95) (40–90) (38–90) (46–93) (70–97) (80–101) (69–98) (60–91) (38–97) Œwiêcickiego 72 70 61 74 63 61 68 85 91 86 73 68 (48–89) (44–97) (39–88) (50–94) (40–88) (36–89) (45–92) (72–95) (80–100) (69–96) (61–91) (36–97) U³añska 73 71 59 73 62 61 72 99 102 104 78 71 (48–91) (43–100) (38–88) (50–95) (42–88) (35–93) (43–104) (80–104) (93–104) (104–104) (59–104) (35–104) Wieniawskiego 71 69 59 73 61 59 68 84 89 83 72 68 (50–88) (43–96) (39–87) (49–93) (41–86) (37–87) (47–90) (71–95) (78–97) (67–93) (59–89) (37–96) Wojskowa 76 74 62 77 65 65 75 100 103 103 80 74 (51–101) (45–104) (37–96) (49–101) (41–95) (33–100) (44–104) (82–104) (98–104) (94–104) (62–103) (33–104) Œrednia 73 71 61 74 63 61 69 88 94 89 74 82 (71–77) (69–77) (58–68) (70–82) (59–68) (58–69) (64–78) (83–100) (88–103) (82–104) (61–94) (61–94) IMGW 76 73 69 79 69 68 74 86 89 81 76 74** Poznañ-£awica (59–90) (52–96) (47–91) (65–96) (50–90) (49–92) (56–94) (69–96) (78–97) (67–89) (68–89) (68–86) * zamieszczona œrednia dotyczy podanego w tytule okresu pomiarów; ** sezon wegetacyjny za okres od 1 IV d o 31 X
