Jerzy Nosowski
"L’Islam", Youakim Moubarac,
Casterman 1962 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 4/2, 414-416
4 1 4 R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A [ 3 6 ]
ja ń stw o , a k tó re to w a ru n k i o grom n ie rzu tu ją n a n aszą r z e c z y w i stość.
O sta tn ia część posiad a in d ek sy : n azw g eo g ra ficzn y ch w y stęp u ją cy ch na m ap ach i w te k ś c ie (185— 205), im ion (206—212), a u to ró w sta r o ż y t n y c h (213), fo to g ra fij (216) oraz k o m en ta rz do m ap (213—216). C ałe d zieło je s t sta ra n n ie w y d a n e , m ap y są b a rw n e na k red o w y m p a p ie rze, ilu str a c je w y ra źn e, p r z e jr z y sty druk, w ie lo b a r w n a o b w o lu ta i p łó cien n a opraw a. D obór zd jęć z o sta ł p o d y k to w a n y n ie zm y słem e ste ty czn y m , lecz k o n ieczn o ścią z ilu str o w a n ia p o stęp u k u ltu r y i c y w ili zacji św ia ta ch rześcija ń sk ieg o z p o d k reślen iem k a żd orazow ym n o w y ch sp e c y fic z n y c h cech w y stę p u ją c y c h n a p r z ed sta w ia n y m i k o m e n to w a n y m zd jęciu.
O boje a u to ro w ie A tla su są p ro feso ra m i U n iw e r sy te tu K a to lick ieg o w N im ègu e: C h ristin e M o h r m a n n je s t sp e c ja listk ą w filo lo g ii ła c iń sk ie j, n a to m ia st O. F. v a n der M e e r je s t arch eo lo g iem i h is to ry k iem sztu k i. H. I. M arrou p o d k reśla w p rzed m o w ie, że ob o je a u to r o w ie są n ie ty lk o k o m p e te n tn y m i u czo n y m i w s w y c h d ziedzinach: są h u m a n ista m i, a u te n ty c z n y m i sp a d k o b ierca m i i k o n ty n u a to ra m i tra d y cji h u m an izm u ch rześcija ń sk ieg o , o d zied ziczon ego po O jcach K o ścioła.
A tla s, k tó ry zo sta ł w y d a n y w języ k u h o len d ersk im , fra n cu sk im , a n g ie lsk im i n iem ieck im , jest k o n ieczn ą i n ieo d zo w n ą p om ocą dla h is to r y k ó w sta ro ży tn o ści ch rześcija ń sk iej i dla p a trologów .
ks. T. A. Z a j k o w s k i
R ELIG IO ZN A W STW O
Z c z te r o -i d w u le tn im o p ó źn ien iem d o ta rły do p o lsk ich ośrod k ów n a u k o w y ch d w ie p o z y c je b ib lio g r a fic z n e z zak resu isla m isty k i, k tó re za słu g u ją n a k ró tk ą w zm ia n k ę recen zy jn ą .
Y (ouakim ) M O U B A R A C , L ’Isla m , C asterm an 1962, 213 s. A u tor, k a to lic k i is la m o lo g p o ch o d zen ia arab sk iego, m a ją cy w sw y m dorobku lic z n e i cen n e p ra ce z zak resu zw ła szcza eg zeg ezy te k s tó w k o ra n iczn y ch , sz czeg ó ln ie w u jęciu p o ró w n a w czy m z te m a ty k ą b ib lijn ą, w sw e j m o n o g ra fii sy n te ty c z n e j ,Is l a m ’ p o d ejm u je się ch a ra k tery sty k i p o d sta w o w y c h za g a d n ień zw ią za n y ch z g en ezą r e lig ii M ah om eta (15—■ — 51), jej d ok tryn ą (52— 66), jej p ra k ty k a m i k u lty c z n y m i (67— 96), n a s tę p n ie z h isto ry czn ą ek sp a n sją d o k try n y m a h o m eta ń sk iej w ok resie śr ed n io w ieczn y m (97— 103; 104·— 126) i w r e sz c ie z ak tu a ln ą sy tu a cją św ia ta isla m u , p er sp e k ty w a m i tej r e lig ii i sto su n k ie m do ch ry stia n izm u (127— 206). Z a łą czn ik i za w iera ją k o lejn o : ta b licę d em o g ra ficzn ą św iata m u zu łm a ń sk ieg o , s ta ty s ty k i d o ty czą ce isla m u w L ib a n ie, w y k a z g łó w
[ 3 7 ] R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A 4 1 5
n y ch św ią t m u zu łm a ń sk ich oraz sło w n ik w y ra żeń isla m isty c z n y c h w y stę p u ją c y c h w książce.
O ile p ierw sza część k sią żk i (L ’Is la m d e s o rig in e s et les c o n s t a n te s
d e l’I s l a m ) oraz druga (L ’I s la m m é d i é v a l ) poza c e n n y m i u w a g a m i in te r
p r e ta c y jn y m i au tora w zasad zie n ie w n o sz ą n iczeg o n o w eg o do w ied zy 0 h isto ry czn y m isla m ie p on ad to, co zn a n e je s t już z lic z n y c h p u b lik a cji tegot ty p u zw ła szcza z o sta tn ich 10-ciu la t (por. np. L. G ardet, J. A. W illia m s, F. Sch ou n , L. M assign on ), o t y le trzecia część, o is la m ie w sp ó łczesn y m , jest zn a czn ie w a rto śc io w sz a a p rzez to bardziej in te r e su ją c a z u w a g i n a p o d a n e p rzez au tora zu p ełn ie n o w e w ia d o m o ści d oty czą ce sy tu a c ji, r o li i za m ierzeń śro d o w isk a m u zu łm a ń sk ieg o w a k tu a ln y m u k ła d zie sto su n k ó w r e lig ijn y c h , k u ltu r a ln y c h i p o lity c z n ych na arenie· św ia to w e j.
W p rop orcji do sw ej o b jęto ści k sią żk a M oubaraca p oru sza zbyt w ie le zagad n ień , ab y m o g ły one b yć ro zp ra co w a n e d o sta teczn ie d o k ła d n ie i w y czerp u ją co . A u to r m ó g łb y o g ra n iczy ć się raczej w y łą c z n ie do zagad n ień p o ru szo n y ch w 3 -ej części jako b ardziej o ry g in a ln ej i p io n ie r sk ie j, b ez zb y teczn eg o p o w ta rza n ia o g ó ln ie zn a n y ch isla m isto m w ia d o m o ści z h isto rii i d ok try n y m o n o te isty c z n e j r e lig ii M ahom eta. Z teg o też w zg lęd u w yp a d a ogran iczyć się w n in ie jsz y c h u w a g a ch do n iek tó ry ch te m a tó w d o ty czą cy ch isla m u w sp ó łczesn eg o . P ię tn a ś c ie k r ó t k ich p a ra g ra fó w poru sza m ia n o w ic ie k o lejn o n a stęp u ją ce zagad n ien ia: ro zp rzestrzen ien ie a k tu a ln e św ia ta m ń zu łm a ń sk ieg o ; te n d e n c je w sp ó ł czesn eg o isla m u ; za g a d n ien ia a k tu a ln e k ra jó w m u zu łm a ń sk ich (z p u n k tu w id z e n ia p o lity czn o -k u ltu ra lrieg o i ek on om iczn ego); n a to m ia st z pu n k tu w id z e n ia ś c iśle r e lig ijn e g o autor rozw aża sto su n ek r e lig ii m a h o m eta ń - sk iej do r e lig ii ch rześcija ń sk iej i m o jżeszo w ej (Izraela) i w r e sz c ie m o ż liw o śc i e w e n tu a ln e g o d ialogu m ięd zy ch ry stia n izm em a m a h o m e- ta n izm em w oparciu o te e le m e n ty d o k try n a ln e, k tó re b y m o g ły sta n o w ić p u n k t w y jśc ia i p ła szczy zn ę w z a je m n e g o zb liżen ia. Jak o c z y n n ik i m o g ą ce zb liży ć o b y d w ie r e lig ie autor w y m ien ia : g en ety czn ą 1 ch ron ologiczn ą w sp ó ln o tę o b y d w ó ch n u r tó w r e lig ijn y c h — ch ry - stia n izm u i m a h o m eta n izm u (d zięk i S ta rem u T e sta m e n to w i i E w a n g eliom ), n a stę p n ie ■— m o n o teizm w p o ję c iu b ib lijn y m (jed y n o ść B oga w a sp ek cie m o r a ln o -a sc e ty c z n y m teo lo g ii) w p r z e c iw sta w ie n iu do b u d zących k o n tr o w e r sje m eta fiz y c z n y c h d y sty n k c ji m ię d z y n atu rą a o so bą, w y su w a n y c h przez te o lo g ię ch rześcijań sk ą; dalej — stu d ia nad P ism a m i O b ja w io n y m i (m. in. autor w sk a z u je na p race b a d a czy m u zu łm a ń sk ich o te m a ty c e e w a n g e lijn e j oraz p race b ad aczy ch r z e śc i ja ń sk ich o te m a ty c e k oran iczn ej); w r e sz c ie — o b u stro n n e rozw ażan ia te o r e ty c z n e na tem a t in sp ira cji, o b ja w ien ia oraz p ro fety zm u (b ib lij nego i koran iczn ego). A u tor sięg a , p o w o łu ją c się na M assign on a, ta k że do m isty k i is la m isty c z n e j, jak o d om en y, k tó ra b y m o g ła n ie z a le ż n ie od ro zb ieżn o ści ś c iśle d o k try n a ln y ch , sta n o w ić w sp ó ln e dobro d u ch ow e
4 1 6 R E C E N Z J E I ä P iiA W O Z D A N I A [ 3 8 ]
ch ry stia n izm u i isla m izm u , oraz na p od ob n e u jm o w a n ie p rzez oba s y ste m y r o li i g o d n o ści M aryi M atk i Jezu sa, k tó rej p o w o ła n ie, zarów no w e d łu g E w a n g e lii jak i K oran u , dok on ało się p oprzez .z n a k i’, ,S ł o w o ’
(K a l i m a t ) i za p rzy czy n ą ,D u c h a ’ (Ś w ięteg o — R ü h al-Q u d ü s ). W za
k r e sie ty c h za g a d n ień au tor d ostrzega e le m e n ty , k tó re w y stę p u ją w p o d ob n ych u jęcia ch zarów n o w d o k try n ie ch ry stia n izm u jak i d o k try n ie isla m izm u i d zięk i te m u m ogą b yć p u n k tem w y jśc ia dla ew e n tu a ln e g o d ia lo g u zb liża ją ceg o ob y d w a obozy. W k o n k lu zji autor ch a ra k tery zu je n a stro je i sto su n k i o g ó ln o -r e lig ijn e w krajach isla m u kończąc w yrazam i op tym izm u , iż is tn ie ją m u zu łm a ń scy in terlo k u to rzy , ch ętn i d la p rzep ro w a d zen ia e w e n tu a ln e g o d ialogu z ch ry stia n izm em , d ia lo g u dobrej w o li, w z a je m n e g o sza cu n k u i ży czliw o ści.
K sią żk a M oubraca d la c z y te ln ik a n ie -is la m is ty sta n o w i w a rto ścio w ą in fo rm a cję d ającą o g ó ln y obraz r e lig ii M ah om eta i jako ta k a za słu g u je n a sp o p u la ry zo w a n ie, n a w e t na te ren ie p olsk im . N a to m ia st ze w zg lęd u n a sw o ją o sta tn ią część, o is la m ie w sp ó łc z e sn y m i jeg o sto su n k u do ch ry stia n izm u , m o że on a sta n o w ić dla b a d a c z a -isla m isty p u n k t w y jśc ia do rozw ażań b ardziej szcz e g ó ło w y c h w zak resie raczej p o b ieżn ie i o g ó l n ik o w o o m ó w io n y ch w n iej tem a tó w . N ie w ą tp liw ie D ek la ra cja Soboru W at. II z dn. 28. X . 1965 r. o sto su n k u K o ścio ła do r e lig ii n ie c h r z e ś c ija ń sk ic h , o g ło szo n a w trzy la ta po w y d a n iu k sią żk i M oubaraca, s t a w ia ją c o m ó w io n e z a g a d n ien ia w n o w y m św ie tle , m o że b y ć do teg o szczeg ó ln ą zach ętą i pom ocą.
K s. J e r z y N o s o w s k i
A . J. A R BER R Y : A sp e c ts o f Is la m ie C iv ilisa tio n (A s D ep icted in th e O rig in a l T e x ts), L ondon 1964, s. 408
A u tor, k tó r y p o św ię c ił stu d io m nad c y w iliz a c ją i k u ltu rą isla m u ponad 30 la t, w o m a w ia n ej k sią ż c e z a p rezen to w a ł fra g m e n ty d oko n a n y c h p rzez sie b ie p rzek ła d ó w z lite r a tu r y isla m u (arab sk iej i p er sk iej) z zam iarem z ilu str o w a n ia a u ten ty czn y m i źró d ła m i g łó w n y c h n u r tó w id eo lo g iczn y ch tej relig ii. M a teria ł u sy s te m a ty z o w a n y ze w z g lę du na ró żn e a sp e k ty te m a ty c z n e o d zw iercied la b o g a ctw o i ro zm a ito ści c y w iliz a c ji isla m u p o czą w szy od g e n e z y tej r e lig ii aż po d zień d z is ie j szy. A u tor u siłu je m o ż liw ie w ie r n y m i w n ik liw y m p rzek ła d em te k s tó w p och od zących od w y b itn y c h p isa rzy m u zu łm a ń sk ich , oddać g łę b ię ich p rzeży ć a je d n o cześn ie d u ch o w o ść ca łeg o ży cia śro d o w isk a m u zu łm a ń sk ieg o p o zostającego n a p rzestrzen i h isto r ii pod w ię k sz y m lu b m n iejszy m w p ły w e m s w y c h id e o w y c h i d u ch o w y ch p rzy w ó d có w . C harakter o g ó ln y d zieła, zam iary i c e le autora, zb ieżn e są z a n a lo g iczn ą pracą A. J e f f e r y (A R e a d e r on Is la m , H ague 1962), ja k k o lw ie k w y b ó r te k s tó w jest in n y w o b y d w u k siążk ach .
