Polska i Litwa w latach 2009-2013 : dobre czy trudne sąsiedztwo?

Polska i Litwa w latach 2009-2013 :

dobre czy trudne sąsiedztwo?

Przegląd Wschodnioeuropejski 6/2, 69-84

2015

K

S

Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

POLSKA I LITWA W LATACH 2009–2013.

DOBRE CZY TRUDNE S¥SIEDZTWO?

Poland and Lithuania in 2009–2013.

A good or difficult neighbourhood?

S³owa kluczowe: relacje polsko-litewskie, mniejszoœæ polska na Litwie, polska polityka zagraniczna

Keywords: Polish-Lithuanian relations, Polish minority in Lithuania, Polish foreign policy ABSTRACT: The main research problem is the analysis of the Polish policy with regard to

Lithuania in 2009–2013. Some factors which influenced the crisis in mutual relations are presented. The initial dividing line is connected with worsening the mutual relations in 2009. The sources are based on the Minister of Foreign Affairs speeches, reports, press materials and professional books and articles. The author analyses the source materials. The problems of the Polish minority in Lithuania had a major impact on the relationship between the two countries. The difficulties in solving the problems were connected to their different percep-tion by the Polish and Lithuanian sides. Despite the difficulties in fixing those matters, the cooperation in other fields, like economy or military, was continued.

Wstêp

Polska popiera³a litewskie d¹¿enia niepodleg³oœciowe, kiedy Litwa og³osi³a Deklaracjê niepodleg³oœci 11 marca 1990 r., ale jednoczeœnie respektowano ak-tualne uwarunkowania geopolityczne. W styczniu 1991 r. po interwencji ra-dzieckiej w Wilnie potêpiono u¿ycie si³y, solidaryzowano siê z narodem litew-skim (Firewicz 2001, 47 i nn.). Oficjalne stosunki dyplomatyczne miêdzy Polsk¹ i Litw¹ zosta³y nawi¹zane 5 wrzeœnia 1991 r. (Modzelewski 2009, 49). 13 stycz-nia 1992 r. podpisano Deklaracjê o przyjaznych stosunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy (Deklaracja… 1992, 2). Traktat miêdzy Polsk¹ i Litw¹ o przyja-znych stosunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy podpisano 26 kwietnia 1994 r. (Jagie³³o 2000, 171). Poprzedzi³y to wydarzenie d³ugotrwa³e negocjacje i spory miêdzy stronami (Sobczak 2009, 112 i nn.). W nastêpnym okresie budowano

ró¿ne obszary wspó³pracy, a w 1997 r. pañstwa zawar³y partnerstwo strategicz-ne, obejmuj¹ce najwa¿niejsze kwestie w polityce zagranicznej – wejœcie do Unii Europejskiej (UE) i Paktu Pó³nocnoatlantyckiego (NATO) (Bukowiecka 2011, 64 i nn.). Przez kolejne lata realizowano wyznaczone cele, które ostatecznie zosta³y osi¹gniête w 2004 r., kiedy Polska i Litwa sta³y siê cz³onkami UE, a Litwa przyst¹pi³a do NATO. Polska by³a cz³onkiem tej organizacji od 1999 r.

Du¿e znaczenie we wzajemnych relacjach odgrywa³a mniejszoœæ polska na Litwie (Jagie³³o 1996, 30 i nn.). Polacy stanowili znacz¹cy odsetek ludnoœci ju¿ w okresie Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (LSRR) (Srebra-kowski 2000, 120 i nn.). Po 1989 r. nast¹pi³ spadek liczby ludnoœci polskiej na Litwie, ale podobne procesy demograficzne dotyczy³y ca³ego pañstwa (Kurcz 2005, 168 i nn.). W pierwszym okresie odrodzonej Litwy kontrowersje budzi³a propozycja autonomii terytorialnej na WileñszczyŸnie. W³adze litewskie rozwi¹-za³y samorz¹dy w polskich rejonach, co zaostrzy³o wzajemne relacje (Bobryk 2005, 154 i nn.). Wiêkszoœæ Polaków na Litwie popiera³a niepodleg³oœciowe aspiracje litewskie, ale jednoczeœnie obawiano siê wzrostu nacjonalizmu litew-skiego (£ossowski 2001, 233 i nn.). Szczególnie wa¿ny by³ g³os poparcia nie-podleg³oœci litewskiej w styczniu 1991 r., po interwencji radzieckiej w Wilnie, og³oszony przez Zwi¹zek Polaków na Litwie (Odezwa… 2013, 503 i nn.).

Celem artyku³u jest charakterystyka polityki Polski wobec Litwy w okresie 2009–2013 w kontekœcie problemów mniejszoœci polskiej na Litwie. Przez wiele lat relacje Polski i Litwy by³y okreœlane jako wzorcowe. W niniejszych rozwa¿a-niach próbowano przedstawiæ czynniki, które zadecydowa³y o pogorszeniu rela-cji miêdzy pañstwami w wymienionych latach, oraz okreœliæ dalsze perspektywy stosunków polsko-litewskich. Przyjêcie cezury 2009 r. jest zwi¹zane ze znacz¹-cym pogorszeniem siê relacji miêdzy pañstwami.

Dokonano analizy ró¿nych materia³ów Ÿród³owych, wœród których wa¿ne by³y wyst¹pienia ministra spraw zagranicznych Rados³awa Sikorskiego czy rapor-ty dorapor-tycz¹ce sytuacji Polaków i Polonii za granic¹. Wa¿n¹ czêœæ analizy stanowi³y informacje zamieszczane w prasie polskiej na Litwie w omawianym okresie w takich czasopismach, jak: „Kurier Wileñski”, „Tygodnik Wileñszczyzny”, „Znad Wilii”, „Wilnoteka”, „Delfi”. Bazowano na wydaniach internetowych wy-mienionych tytu³ów. Odwo³ano siê tak¿e do dostêpnej literatury i artyku³ów. 1. Pogorszenie relacji miêdzy pañstwami

Jeszcze w 2008 r. w wyst¹pieniu ministra spraw zagranicznych Sikorskiego nie akcentowano ¿adnych problemów w relacjach z Litw¹. Jednym z priorytetów polskiej polityki zagranicznej by³a unijna polityka wschodnia. Polska wraz ze Szwecj¹ mia³y byæ kreatorami tej polityki. Wœród partnerów, z którymi nale¿a³o

tê politykê prowadziæ, wymieniana by³a Litwa (Informacja rz¹du… 2009, 14). W nastêpnym roku Sikorski w kontekœcie Niemiec, Bia³orusi i Litwy zaznaczy³, ¿e „nadal bêdziemy podkreœlaæ potrzebê przestrzegania praw oraz uwzglêdniania potrzeb mieszkaj¹cych na ich terytorium polskich mniejszoœci” (Informacja rz¹-du… 2010, 27). Pierwsze sygna³y wskazuj¹ce na pogorszenie siê relacji polsko--litewskich pojawi³y siê na prze³omie 2008 i 2009 r. Zwi¹zane to by³o z wej-œciem w ¿ycie tzw. Karty Polaka, co spowodowa³o reakcjê nacjonalistów litew-skich. Obserwowano tak¿e pogorszenie siê kontaktów pomiêdzy Polskim Kon-cernem Naftowym Orlen, a w³adzami litewskimi (Buchowski 2013, 216).

Pocz¹tek 2009 r. nie wskazywa³ na to, ¿e tak mocno skomplikuj¹ siê stosun-ki polsko-litewsstosun-kie. 14 stycznia 2009 r. dosz³o do wizyty w Polsce Andriusa Kubiliusa, premiera litewskiego rz¹du. By³a to pierwsza zagraniczna podró¿ nowego premiera po wyborach parlamentarnych jesieni¹ 2008 r. Omówiono sprawy bilateralne, a wœród nich wa¿ne projekty infrastrukturalne – drogowe, kolejowe, energetyczne. Poruszono kwestiê projektu j¹drowego w Ignalinie. (Polska by³a zainteresowana przedsiêwziêciem, ale w wypadku jego op³acalno-œci). Tradycyjnie omówiono problemy mniejszoœci polskiej na Litwie. W spra-wie pisowni imion i nazwisk w jêzyku ojczystym przekazano informacjê, ¿e stosowny projekt ustawy by³ w parlamencie litewskim. Z drugiej strony rozwa-¿ono problem tzw. Karty Polaka. Strona polska nie chcia³a, aby dokument budzi³ nieporozumienia. Klimat rozmów oddawa³y s³owa wypowiedziane przez Donal-da Tuska, premiera polskiego rz¹du, który tu¿ po spotkaniu powiedzia³, ¿e „Pol-ska i Litwa s¹ sobie bardzo bliskie, relacje miêdzy Polakami i Litwinami s¹ w ca³ej Unii Europejskiej czymœ szczególnym” (Spotkanie premierów… 2011). Nic nie wskazywa³o, ¿e w krótkim czasie mog³o nast¹piæ och³odzenie wzajem-nych stosunków.

Od 1997 r. polsko-litewskie zgromadzenie parlamentarne systematycznie spotyka³o siê dwa razy w roku. Spotkania mia³y charakter tematyczny i koñczy³y siê wspólnymi deklaracjami (Obarski 2009, 328 i nn.). 8–10 maja 2009 r. w Wilnie odbywa³o siê XIX posiedzenie Zgromadzenia Parlamentarnego Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Republiki Litewskiej. Spotkanie sta³o siê okazj¹ do podsumowania wzajemnych relacji miêdzy pañstwami, a przyczyn¹ by³a rocznica podpisania traktatu polsko-litewskiego. W zwi¹zku z tym obrady mia³y okreœlony temat Piêtnaœcie lat Traktatu miêdzy Rzecz¹po-spolit¹ Polsk¹ a Republik¹ Litewsk¹ o przyjaznych stosunkach i dobros¹siedz-kiej wspó³pracy. Co dalej?. Jaros³aw Kalinowski, wspó³przewodnicz¹cy zgro-madzenia, podkreœli³ znaczenie wspó³pracy w zakresie bezpieczeñstwa europejskiego oraz energetycznego i wspólnych dzia³añ zwi¹zanych z wymiarem wschodnim Europejskiej Polityki S¹siedztwa (EPS). Jednoczeœnie zasygnalizo-wa³, ¿e stronie litewskiej nie uda³o siê zrealizowaæ postanowieñ traktatu, które odnosi³y siê do spraw mniejszoœci narodowych. Przypomnia³ tak¿e, i¿ by³y to

zobowi¹zania zwi¹zane z cz³onkostwem w UE i NATO. Wed³ug Kalinowskiego, mog³o to mieæ negatywny wp³yw na relacje polsko-litewskie. Z kolei Algis Kaðëta, wspó³przewodnicz¹cy zgromadzenia ze strony litewskiej, wskaza³, ¿e istniej¹ce problemy nie powinny przes³oniæ partnerstwa. Wed³ug niego du¿o zale¿a³o od zachowania polityków. Po raz pierwszy, odk¹d rozpoczê³o pracê zgromadzenie w 1997 r., nie wydano wspólnego oœwiadczenia. G³ówna czêœæ obrad by³a skoncentrowana na problemach mniejszoœci polskiej na Litwie i li-tewskiej w Polsce, przy czym du¿o wiêcej zarzutów pad³o w kierunku strony litewskiej. W trakcie posiedzenia powo³ano do ¿ycia zespó³ do spraw monitoro-wania realizacji traktatu polsko-litewskiego z 1994 r. (Zgromadzenie Parlamen-tarne… 2009, 27 i nn.). Piêtnaœcie lat po podpisaniu traktatu niektóre sprawy wróci³y do punktu wyjœcia (Traktat… 1995). Jeszcze w 2007 r. uroczyœcie obcho-dzono na Litwie œwiêto Konstytucji 3 Maja, które sta³o siê œwiêtem narodowym w tym kraju. 2 maja tego roku w uroczystej formie jednoczeœnie obradowa³y polski i litewski parlament, co mia³o podkreœliæ rangê obchodów (Buchowski 2009, 327). Sytuacja pokazywa³a, ¿e stan relacji w pierwszej po³owie 2009 r. nie by³ najlepszy. Powróci³y nierozwi¹zane sprawy mniejszoœci polskiej na Litwie, które poruszano przy wszelkich spotkaniach na ró¿nych szczeblach w³adz pañstwowych. Pomimo zapewnieñ strony litewskiej postulaty nie by³y realizowane. Wówczas to mia³ miejsce g³ówny obszar przesilenia w kontaktach polsko-litewskich

2. Problemy Polaków na Litwie

Potwierdza³y to polskie dokumenty. W œwietle raportu Ambasady RP w Wilnie z 2009 r. wskazywano, ¿e pomimo bardzo dobrych relacji dwustronnych miêdzy pañstwami w³adze litewskie nie zrealizowa³y wielu postulatów Polaków na Li-twie. Wœród najwa¿niejszych wymieniono wówczas kwestie: zwrotu ziemi w Wilnie i na WileñszczyŸnie (kluczowa sprawa dla po³o¿enia spo³eczno-ekono-micznego); oœwiaty polskiej; dwujêzycznej pisowni nazw ulic; stosowania jêzy-ka polskiego jako jêzyjêzy-ka lojêzy-kalnego; niekorzystnych przepisów o obywatelstwie; czêœci zapisów w ustawie o mniejszoœciach narodowych; progu procentowego w wyborach parlamentarnych i zmiany w okrêgach wyborczych w skupiskach mniejszoœci polskiej (Raport… 2009, 141 i nn.). Stwierdzono, ¿e polityka w³adz litewskich wobec mniejszoœci narodowych nie cechowa³a siê otwartoœci¹, a jej celem by³a asymilacja. Stosunek w³adz litewskich do problemów mniejszoœci polskiej na Litwie oddaj¹ s³owa raportu:

W przypadku wielu zagadnieñ, stanowi¹cych od lat nierozwi¹zane problemy polskiej spo³ecznoœci, w³adze litewskie stosuj¹ wypróbowan¹ zasadê przeci¹-gania w czasie podejmowania ostatecznych, pozytywnych dla Polaków, decyzji.

W relacjach oficjalnych niezmiennie deklaruj¹ dobr¹ wolê, niestety niepopart¹ od-powiednimi dzia³aniami (Raport… 2009, 144).

Mo¿na przyj¹æ, ¿e by³ to rodzaj taktyki stosowanej przez w³adze litewskie bez wzglêdu na to, jaka opcja polityczna mia³a wiêkszoœæ w parlamencie i tworzy³a rz¹d. Zjawisko to okaza³o siê bardzo niepokoj¹ce, gdy¿ stawia³o pod znakiem zapytania dalsz¹ œcis³¹ wspó³pracê pañstw. Politycy litewscy d¹¿yli do oddziele-nia problemów mniejszoœci narodowych od innych obszarów wspó³pracy, ale na to nie mog³a zgodziæ siê strona polska.

Pomimo up³ywu czasu sytuacja w zakresie przestrzegania praw mniejszoœci na Litwie nie ulega³a zmianie. W³adze polskie krytycznie ocenia³y tê sytuacjê. W kolejnym Raporcie o sytuacji Polonii i Polaków za granic¹ w 2012 roku oraz w informacjach podanych przez Ambasadê RP w Wilnie sygnalizowano istotne problemy mniejszoœci polskiej na Litwie. Do najwa¿niejszych spraw zaliczono: niewielki postêp w zwrocie ziemi by³ym w³aœcicielom narodowoœci polskiej; problemy oœwiaty polskiej; brak mo¿liwoœci korzystania z jêzyka polskiego w ¿yciu publicznym; zapisy imion i nazwisk w jêzyku ojczystym; nag³e zmiany w okrêgach wyborczych w okresie przedwyborczym; negowanie przez œrodowi-ska litewskie Karty Polaka (lojalnoœæ wobec pañstwa); brak ustawy o mniejszo-œciach narodowych. Sytuacja w szko³ach polskich na Litwie pogorszy³a siê w wyniku przyjêcia przez w³adze litewskie ustawy oœwiatowej 17 marca 2011 r. Najwa¿niejsze kwestie dotyczy³y obowi¹zkowego nauczania czêœci przedmio-tów w jêzyku litewskim w szko³ach mniejszoœci narodowych oraz ujednolicenia matury dla wszystkich typów szkó³ w 2013 r. Obawiano siê tak¿e, ¿e proces tzw. optymalizacji szkó³ móg³ spowodowaæ drastyczne zmniejszenie liczby szkó³ pol-skich na Litwie. Zwrócono uwagê na niekorzystny obraz mniejszoœci polskiej w mediach litewskich, które akcentowa³y walkê o prawa mniejszoœci jako posta-wê nielojalnoœci wobec pañstwa litewskiego (Raport… 2012, 138 i nn.).

3. Punkt krytyczny

Prace nad wspomnian¹ wy¿ej ustaw¹ oœwiatow¹ na Litwie i protesty mniejszoœci polskiej, która uwa¿a³a, ¿e wprowadzenie tej¿e ustawy mog³o zdecydowanie pogorszyæ sytuacjê polskiego szkolnictwa w tym kraju, spowodowa³y reakcjê polskiego rz¹du. 16 marca 2011 r. minister spraw zagranicznych Sikorski po-œwiêci³ znaczny fragment swojego wyst¹pienia relacjom z Litw¹. Nawi¹zano do wewnêtrznej sytuacji w tym kraju w kontekœcie nowelizacji ustawy o oœwiacie, która by³a mocno krytykowana przez œrodowiska polskie na Litwie. Sikorski powiedzia³:

Litwa i Polska powinny w polityce miêdzynarodowej iœæ ramiê w ramiê. Po upadku komunizmu Polacy wspierali drogê Litwinów do niepodleg³oœci, w warunkach jeszcze ciê¿szych ni¿ nasze. Id¹c razem ku NATO i Unii, budowaliœmy instytucje dialogu rz¹dowego i parlamentarnego, na miarê sentymentów wielowiekowej wspólnej przesz³oœci. Gotowi jesteœmy do powrotu do pog³êbionej wspó³pracy. Ale prosimy, aby nie pogarszaæ sytuacji szkolnictwa polskiego i zrealizowaæ od dawna stawiane postulaty Polaków na Litwie. S¹ to lojalni obywatele demo-kratycznej Litwy, z prawem do utrzymania swojej to¿samoœci, kultury i stanu posiadania. Z nadziej¹ przyjmujemy niedawne s³owa Pani Prezydent Dalii Grybauskaitë o równoprawnej roli Polaków w jej kraju. Niezmiennie liczymy na ich realizacjê. Zbli¿aj¹ce siê g³osowanie w litewskim Sejmie nad projektem nowej ustawy o oœwiacie, to niezwykle wa¿ny sprawdzian, jak dalece strona li-tewska chce chroniæ prawa swych mniejszoœci. Doceniamy rolê Litwy jako prezy-dencji we Wspólnocie Demokracji. Z sympati¹ obserwujemy te¿ dzia³ania litew-skiego przewodnictwa w OBWE (Informacja Ministra Spraw Zagranicznych… 2011).

Przyjêcie ustawy oœwiatowej na Litwie znacz¹co och³odzi³o wzajemne relacje, które od 2009 r. nie by³y najlepsze. We wrzeœniu 2011 r. rozpocz¹³ siê strajk w polskich szko³ach na Litwie. To sk³oni³o polskiego premiera Donalda Tuska do odbycia wizyty w Wilnie (Tusk ju¿ na Litwie… 2011). 4 wrzeœnia tego roku dosz³o do spotkania z litewskim premierem Andriusem Kubiliusem. G³ównym ustaleniem by³o powo³anie zespo³u ds. edukacji. Jego sk³ad mieli tworzyæ wice-ministrowie z obu krajów, eksperci oraz przedstawiciele mniejszoœci polskiej i litewskiej. Mniejszoœæ polska na Litwie obawia³a siê, ¿e zapowiadane ustaw¹ ujednolicenie matury w 2013 r. mog³o staæ siê pocz¹tkiem koñca szko³y polskiej w tym kraju. Poza tym lekcje historii i geografii Litwy oraz wiedzy o œwiecie, zagadnienia odnosz¹ce siê do Litwy, mia³y byæ wyk³adane w jêzyku litewskim. Przedmiot o nazwie podstawy wychowania patriotycznego mia³ byæ prowadzony tylko w jêzyku litewskim (Polski protest na Litwie... 2011). Powo³ana komisja nie rozwi¹za³a problemów, a przez kolejne miesi¹ce dochodzi³o do ró¿nych sporów miêdzy stronami. Przyk³adem by³o wycofanie siê strony polskiej z pro-jektu budowy elektrowni atomowej na Litwie czy spór o finansowanie pobytu polskich pilotów na Litwie w zwi¹zku z misj¹ NATO. W³adze polskie zak³ada³y, ¿e tylko zmiany polityczne na Litwie mog³y polepszyæ aktualn¹ sytuacjê miêdzy pañstwami. Odwo³ywano siê przy tym do zapisów traktatu z 1994 roku i przy-jêtych wówczas zobowi¹zañ wobec Polaków na Litwie (Buchowski 2013, 225 i nn.).

4. Wybory parlamentarne na Litwie w 2012 roku

W dorocznym wyst¹pieniu ministra spraw zagranicznych Sikorskiego w sejmie 29 marca 2012 r. w kontekœcie Litwy pad³y s³owa: „w stosunkach z Litw¹ liczymy na nowe otwarcie z rz¹dem, który wy³oni siê po paŸdziernikowych wyborach” (Informacja Ministra Spraw Zagranicznych… 2012). WyraŸnie dano do zrozumienia, ¿e dopiero po wyborach mo¿liwa by³a zmiana sytuacji i próba rozwi¹zania nabrzmia³ych wczeœniej problemów.

14 paŸdziernika 2012 r. odby³y siê na Litwie wybory parlamentarne. Wyniki pierwszej tury pokazywa³y, ¿e przewagê zyskiwa³y ugrupowania lewicowe. Du¿y sukces odnios³a Akcja Wyborcza Polaków na Litwie (AWPL), która po raz pierwszy przekroczy³a próg wyborczy w wyborach do litewskiego sejmu, uzy-skuj¹c 5,83% g³osów (Hyndle-Hussein 2012a). Zwyciêzc¹ wyborów zosta³a Li-tewska Partia Socjaldemokratyczna. Po drugiej turze natomiast ukszta³towa³a siê nowa koalicja, a na czele rz¹du stan¹³ socjaldemokrata Algirdas Butkevièius (Hyndle-Hussein 2012b). Do koalicji wesz³y tak¿e Partia Pracy, Porz¹dek i Spra-wiedliwoœæ i AWPL (Za³¹cznik Nr 1 do Umowy… 2012). Jednym z priorytetów nowego rz¹du by³a poprawa relacji z s¹siadami. Sprawom mniejszoœci narodo-wych poœwiêcono rozdzia³ X programu. W kontekœcie relacji z Polsk¹ pokreœlo-no wspólpokreœlo-notê interesów politycznych i ekopokreœlo-nomicznych (rozdzia³ XXI) (Seimas of the Republic… 2012). Za wa¿ny uznano powrót do zasad strategicznego partnerstwa z Polsk¹. Zapowiadano rozwi¹zanie najwa¿niejszych problemów mniejszoœci polskiej na Litwie. Wymieniono m.in. reformê finansów w szkolnic-twie, odsuniêcie w czasie ujednoliconego egzaminu maturalnego, zakoñczenie procesu zwi¹zanego ze zwrotem ziemi (szczególne problemy w Wilnie i na WileñszczyŸnie), wsparcie dla kultury mniejszoœci narodowych, przygotowanie nowej ustawy o mniejszoœciach narodowych oraz utworzenie Departamentu Mniejszoœci Narodowych. Obserwatorzy zwracali uwagê, ¿e wczeœniej premie-rzy litewskich rz¹dów tak¿e zapewniali, i¿ powy¿sze kwestie zostan¹ rozwi¹za-ne (Hyndle-Hussein 2012c; Radczenko, Podstawowe… 2012).

5. Akty wandalizmu

Pamiêæ historyczna mia³a du¿e znaczenie dla Polaków i Litwinów. O miejsca pamiêci narodowej dba³y szczególnie mniejszoœci narodowe w obu pañstwach. Niejednorodna interpretacja przesz³oœci i emocje z tym zwi¹zane wp³ywa³y na napiêcia. Cierpia³y na tym pomniki, cmentarze czy tablice pami¹tkowe (Bobryk 2013, 187 i nn.). Niektóre wydarzenia maj¹ce miejsce na Litwie by³y odbierane przez mieszkaj¹cych tam Polaków jako polityka zacierania polskoœci (Kabziñska 2009,

91 i nn.). Wielu Polaków stara³o siê, aby miejsca i wydarzenia nie uleg³y zapo-mnieniu (Kawêcki 2013, 193 i nn.). Co jakiœ czas w obu krajach dochodzi³o do aktów wandalizmu na tle narodowoœciowym. 24 listopada 2012 r. w Mauzoleum Matki i Serca Syna na wileñskiej Rossie zamieszczono obraŸliwe napisy w stosunku do Polaków: „Tomaszewski1_{, przestañ szkodziæ Litwie, inaczej} two-je miejsce – tu!”, „Uwaga, bomba!”, „Wo³aæ policjê” i „Polacy umr¹!”. Policja rozpoczê³a dochodzenie w tej sprawie (Atak na polskie… 2012). By³o to trzecie z kolei wydarzenie o takim charakterze. W 2011 r. umieszczono napis: „Pi³sud-ski = Hitler” (Maksymowicz 2012). Przedstawiciele spo³ecznoœci pol„Pi³sud-skiej na Litwie wskazywali, ¿e podobne dzia³ania by³y wynikiem nacjonalistycznej na-gonki na Polaków (Paczkowska 2012). Tym razem podejrzani zostali zatrzymani i postawiono im zarzuty (Postawiono zarzuty… 2012). Z kolei pod koniec 2013 r. dosz³o do aktu wandalizmu dokonanego przez obywateli polskich, którzy wycierali schody flag¹ litewsk¹ na cmentarzu Na Rossie w pobli¿u Mauzoleum Józefa Pi³sudskiego. Profanacja flagi pañstwowej zosta³a potêpiona przez MSZ Polski oraz Litwy, a tak¿e przez Zwi¹zek Polaków na Litwie. W oœwiadczeniu polskiego MSZ czytamy:

Ministerstwo Spraw Zagranicznych stanowczo potêpia akt profanacji flagi pañ-stwowej Litwy, którego dopuœci³o siê w Wilnie dwóch obywateli RP. Wyra¿amy g³êbokie ubolewanie z powodu tego godnego po¿a³owania wybryku chuligañskie-go. Atakowanie symboli narodowych i pañstwowych jest nie do zaakceptowania w ¿adnej postaci. Jesteœmy przekonani, ¿e incydent nie wp³ynie na stan relacji polsko-litewskich, które chcemy rozwijaæ w duchu przyjaŸni zgodnie z wielowieko-w¹ tradycj¹ wspó³istnienia i wspó³pracy naszych narodów (Litewsk¹ flag¹… 2013).

Sprawcy wydarzenia zostali zatrzymani. Bardzo wa¿n¹ rolê w tym procesie od-grywa³y media. W wypadku mediów litewskich kreowany by³ czêsto obraz Pola-ków jako nielojalnych obywateli Litwy. Du¿e znaczenie mia³y tak¿e stereotypy i mity historyczne, które wp³ywa³y na postawy spo³eczne (Buchowski 2006). 6. O¿ywienie polityczne na pocz¹tku 2013 roku

7 lutego 2013 r. przebywa³ w Polsce minister spraw zagranicznych Litwy Linas Linkevièius, który spotka³ siê z Sikorskim. Ostatni raz do spotkania na tym szczeblu dosz³o w 2009 r. Strona polska liczy³a na rozwi¹zanie problemów mniejszoœci polskiej na Litwie. Niektóre projekty mog³y byæ w dalszym ci¹gu realizowane. Rozmawiano o przy³¹czeniu do polskiej sieci gazowej. Litwa

otrzyma³a wsparcie Polski w zakresie zbli¿aj¹cej siê prezydencji (od 1 lipca 2013 r.). Linkevièius zapewni³, ¿e w³adze litewskie próbuj¹ rozwi¹zaæ sprawy dotycz¹ce mniejszoœci narodowych. Efektem pracy nowego rz¹du by³o powo³a-nie grupy roboczej, która sk³ada³a siê z przedstawicieli Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych, Ministerstwa Kultury, Oœwiaty oraz Sprawiedliwoœci. Jej zadaniem by³o znalezienie kompromisowych rozwi¹zañ m.in. w sprawie ustawy o mniejszoœciach narodowych (Litwa – Pol-ska… 2013). Litwa budowa³a swoj¹ politykê zagraniczn¹ w oparciu o wspó³pra-cê ze Skandynawi¹ i z Polsk¹. Tu¿ przed przyjazdem do Polski Linkevièius przeprosi³ za nieprzyjêcie ustawy w sprawie pisowni imion i nazwisk w 2010 r. (wydarzenie to mia³o miejsce w trakcie wizyty prezydenta Lecha Kaczyñskiego na Litwie). O rozwi¹zywaniu ró¿nych problemów mniejszoœci polskiej na Litwie mówi³, ¿e „to bêdzie skomplikowany i d³ugotrwa³y proces, ale da siê to zrobiæ” (Filipiak/Wieliñski 2013).

Kilka dni po wizycie litewskiego ministra spraw zagranicznych do Warsza-wy przyby³ premier Butkevièius. By³a to pierwsza symboliczna wizyta zagra-niczna litewskiego premiera, podczas której pad³y s³owa dotycz¹ce chêci popra-wy stosunków. Litewski premier akcentowa³ partnerstwo strategiczne pañstw. Poruszono sprawy wspólnych projektów, które obejmowa³y sektor energetyczny, po³¹czenia kolejowe (Rail Baltica) i drogowe miêdzy pañstwami. Odniesiono siê tak¿e do kwestii przysz³oœci obu pañstw w zakresie wspó³pracy w ramach Part-nerstwa Wschodniego, perspektywy finansowej UE na lata 2014–2020 oraz pre-zydencji Litwy w UE. Litewski premier podtrzyma³ deklaracje Linkevièiusa o powo³aniu grupy roboczej i mo¿liwym rozwi¹zaniu problemów mniejszoœci narodowych (Kozicz 2013a; Stosunki z Litw¹ powinny… 2013). Premier Butke-vièius spotka³ siê tak¿e z prezydentem Bronis³awem Komorowskim. Po omówie-niu kluczowych spraw wyra¿ono nadziejê na odbudowê dobrych relacji miêdzy pañstwami (Rozmowa z Premierem… 2013). W tym czasie pojawi³y siê proble-my zwi¹zane z zamkniêciem przez w³adze samorz¹dowe gminy Puñsk trzech szkó³ z litewskim jêzykiem nauczania (w Widugierach, Przystawañcach oraz Nowinnikach). Decyzja by³a spowodowana zbyt ma³¹ liczb¹ uczniów w tych placówkach. A. Butkevièius sygnalizowa³, ¿e liczy³ na pozytywny krok ze strony w³adz polskich (Butkevièius 2013). Dosz³o nawet do spotkania litewskiego pre-miera z wójtem gminy Puñsk, Witoldem Liszkowskim, w Wilnie (Minister oœwiaty… 2013). Z kolei Dainius Pavalkis, litewski minister oœwiaty i nauki, tak¿e sygnalizowa³ koniecznoœæ dobrej woli w³adz polskich w tej sprawie. W³a-dze litewskie chcia³y dofinansowaæ szko³y litewskie w Polsce (Pavalkis 2013).

Ju¿ 16 lutego tego roku Bronis³aw Komorowski przebywa³ na Litwie w zwi¹zku z obchodami Dnia Odrodzenia Pañstwa Litewskiego. Prezydent spo-tka³ siê z przedstawicielami mniejszoœci polskiej na Litwie (Potrzeba m¹dro-œci… 2013). W czasie rozmów z prezydent Grybauskaitë omawiano g³ównie

kwestie udzia³u pañstw w UE, w tym m.in. sprawê Partnerstwa Wschodniego. W kontekœcie relacji miêdzy pañstwami prezydent Komorowski zaznaczy³, i¿ „ma nadziejê, ¿e to od nas zale¿y, czy zdo³amy relacje polsko-litewskie wprowa-dziæ w nowe, dobre koleiny” (Mniejszoœæ polska… 2013). Polska i Litwa, we-d³ug prezydenta, sz³y w tym samym kierunku, w ramach pañstwa demokratycz-nego w UE i NATO (Polska i Litwa id¹… 2013). Komorowski wi¹za³ du¿e nadzieje z udzia³em AWPL w koalicji rz¹dowej, zarówno jeœli chodzi o wp³yw na rozwi¹zywanie wewnêtrznych problemów Litwy, jak i w kontekœcie poprawy relacji pañstw (Radczenko 2013). Grybauskaitë w wyst¹pieniu skupi³a siê g³ów-nie na podkreœleniu jednoœci narodu litewskiego, mówi¹c m.in.: „b¹dŸmy sku-pieni wokó³ tego, co jest najwa¿niejsze, i nie pozwólmy, by decydowa³ za nas ktoœ obcy. Nie wymieniajmy wolnoœci na krótkotrwa³e korzyœci ani w czasie wyborów, ani w staraniach o niepodleg³oœæ energetyczn¹, ani te¿ buduj¹c sto-sunki miêdzynarodowe” (Komorowski 2013), nie odnios³a siê do s³ów polskiego prezydenta. Udzia³ Komorowskiego w litewskich obchodach to swego rodzaju gest wobec w³adz i narodu litewskiego. Wspólne œwiêtowanie niepodleg³oœci w obu pañstwach by³o ju¿ pewn¹ tradycj¹. Pogarszaj¹ce siê stosunki miêdzy pañ-stwami zmieni³y sytuacjê, m.in. 11 listopada 2012 r. Grybauskaitë nie uczestni-czy³a w polskich obchodach Œwiêta Niepodleg³oœci (Maksymowicz 2013; Tara-siewicz 2013a).

20 lutego 2013 r. ponownie w Polsce goœci³ Linkevièius. W tym czasie odbywa³o siê spotkanie ministrów spraw zagranicznych krajów nale¿¹cych do Grupy Wyszehradzkiej. W czasie pobytu w Polsce litewski minister spraw za-granicznych powiedzia³ m.in.: „nic nie robiliœmy wspólnie, nie mogliœmy razem napisaæ listu, razem z³o¿yæ projektu w Unii Europejskiej. Teraz te sprawy kie³-kuj¹ niby œwie¿a trawa wiosn¹. «Zimny pokój» nie by³ sensownym okresem w naszych stosunkach” (Linkevièius… 2013; Kozicz 2013b).

Spotkania na wysokim szczeblu, które odby³y siê na pocz¹tku 2013 r., mia³y pewne znaczenie dla relacji obu pañstw. Przede wszystkim fakt, ¿e przez d³u¿szy czas do takich spotkañ nie dochodzi³o, by³ ju¿ wydarzeniem. Jednoczeœnie w ostatnim okresie nagromadzi³o siê kilka spraw w relacjach polsko-litewskich, które wymaga³y rozwi¹zania – spraw dotycz¹cych szczególnie sytuacji mniej-szoœci polskiej na Litwie. Strona polska liczy³a, ¿e pewien wp³yw na ocieplenie relacji miêdzy pañstwami mog³y mieæ zmiana polityczna, która dokona³a siê na Litwie jesieni¹ 2012 r., oraz udzia³ w koalicji rz¹dowej AWPL. Nie by³o to jednak pewne. Oczekiwano konkretnych kroków. Spotkania w lutym 2013 r. nie sta³y siê prze³omem we wzajemnych stosunkach, choæ mog³y byæ pocz¹tkiem powrotu do dobrych relacji.

11 marca 2013 r. przebywa³a w Wilnie w zwi¹zku z obchodami Dnia Nie-podleg³oœci delegacja Polsko-Litewskiego Zgromadzenia Poselskiego na czele z wicemarsza³kiem sejmu i jednoczeœnie wiceprzewodnicz¹cym zgromadzenia

Eugeniuszem Grzeszczakiem. Dosz³o do spotkania z Gediminasem Kirkilasem, wiceprzewodnicz¹cym zgromadzenia. Ustalono przywrócenie spotkañ wspólne-go zgromadzenia parlamentarnewspólne-go. Odby³y siê tak¿e rozmowy z Vydasem Gedvilasem, przewodnicz¹cym sejmu litewskiego. W uroczystoœciach bra³a udzia³ tak¿e Urszula Augustyn, zastêpca wspó³przewodnicz¹cego zgromadzenia, oraz Tadeusz Aziewicz, przewodnicz¹cy Polsko-Litewskiej Grupy Parlamentar-nej Sejmu RP(Wojni³³o 2013). Spotkanie Prezydium Zgromadzenia ustalono na 3 maja 2013 r. w celu ustalenia harmonogramu problemów (Polsko-Litewskie Zgromadzenie… 2013). Pomimo zapowiedzi do takiego spotkania nie dosz³o.

W marcu odby³o siê spotkanie marsza³ka sejmu Ewy Kopacz z Gedvilasem. Okazj¹ do rozmowy by³a V sesja Zgromadzenia Parlamentarnego Polski, Litwy i Ukrainy, która mia³a miejsce w Warszawie. Odniesiono siê do tak¿e do spraw zwi¹zanych z relacjami polsko-litewskimi (Marsza³ek Ewa Kopacz… 2013). Gedvilas spotka³ siê tak¿e z marsza³kiem senatu Bogdanem Borusewiczem. Przewodnicz¹cy podkreœla³ koniecznoœæ rozwi¹zywania problemów Polaków na Litwie oraz innych mniejszoœci narodowych, ale tak¿e kwestii dotycz¹cych Li-twinów w Polsce. Przedstawione w litewskim parlamencie propozycje rozwi¹-zañ, wed³ug Gedvilasa, wymaga³y czasu na dyskusjê. W sprawach oœwiaty prze-wodnicz¹cy wskazywa³ na podobn¹ bazê prawn¹ w Polsce i na Litwie, tak, aby prawa mniejszoœci by³y w obu pañstwach takie same (Litewski parlament… 2013; Gedvilas 2013).

W 2013 r. w tradycyjnym dorocznym wyst¹pieniu w polskim parlamencie, które dotyczy³o polskiej polityki zagranicznej, minister spraw zagranicznych Sikorski w kontekœcie relacji z Litw¹ powiedzia³:

W tym roku obchodzimy 150. rocznicê powstania styczniowego. Litewska Pogoñ na powstañczych sztandarach, obok Or³a i Archanio³a Micha³a, przypomina o ³¹-cz¹cej nas historii. Pamiêtaj¹c o wspólnym dziedzictwie, tym bardziej liczymy dziœ na wspó³pracê z nowym rz¹dem Litwy. Mamy nadziejê, ¿e rozwi¹zanie najbardziej pal¹cych kwestii, w tym praw mniejszoœci polskiej na Litwie, przyczyni siê do ³atwiejszej realizacji dwustronnych przedsiêwziêæ, w tym nowych po³¹czeñ drogo-wych, kolejowych oraz energetycznych. ¯yczymy Litwie powodzenia w sprawowa-niu unijnej prezydencji w drugiej po³owie roku (Informacja Ministra Spraw Zagra-nicznych… 2013).

Podkreœlono problemy polskiej mniejszoœci narodowej, ale jednoczeœnie s³owa ministra by³y zachêt¹ do dalszej wspó³pracy.

W drugiej po³owie roku politycy dwóch pañstw spotykali siê przy okazji ró¿nych wydarzeñ i uroczystoœci. Podczas nieformalnego spotkania ministrów spraw zagranicznych pañstw UE w Wilnie w dniach 6–7 wrzeœnia 2013 r. dosz³o do rozmowy Sikorskiego z Linkevièiusem. W tamtym okresie kluczowa by³a sprawa litewskiej prezydencji w UE, która rozpoczê³a siê 1 lipca tego roku, oraz,

równie¿ istotne, przygotowania do szczytu Partnerstwa Wschodniego (Spotkanie szefów… 2013). Przy okazji obchodów Œwiêta Niepodleg³oœci w Warszawie mia³o miejsce spotkanie Komorowskiego z Grybauskaitë (Spotkanie z prezy-dent… 2014). Z kolei 27–29 listopada 2013 r. odbywa³ siê w Wilnie szczyt Partnerstwa Wschodniego. Ponownie dosz³o do spotkania Sikorskiego z Linke-vièiusem (Spotkanie Sikorskiego z… 2013). Najwa¿niejszym wydarzeniem poli-tycznym mia³o byæ wówczas podpisanie umowy stowarzyszeniowej UE – Ukra-ina. Partner UE w ostatniej chwili wycofa³ siê z wczeœniej ustalonego porozumienia (¯danowicz 2013). W szczycie uczestniczy³ tak¿e B. Komorowski wraz z ministrem Jaromirem Soko³owskim (Szczyt Partnerstwa… 2013).

W koñcu tego roku na forum litewskiego parlamentu przedstawiono propo-zycjê powrotu do ustawy o mniejszoœciach narodowych z 1991 r., która obowi¹-zywa³a do koñca roku 2009. Projekt z³o¿yli przedstawiciele AWPL. W g³osowa-niu wykreœlon¹ tê sprawê z porz¹dku obrad. Przeciwnicy ustawy wskazywali, ¿e projekt by³ niezgodny z konstytucj¹ litewsk¹. Wniosek przeg³osowali opozycyj-ni konserwatyœci oraz wiêkszoœæ rz¹dowa, poza AWPL (Tarasiewicz 2013b). Rozwi¹zanie spraw polskiej mniejszoœci na Litwie by³o podstawowym warun-kiem, jaki postawi³y polskie w³adze w zwi¹zku z dalsz¹ wspó³prac¹ z Litw¹. Udzia³ AWPL w koalicji rz¹dowej nie wp³yn¹³ na poprawê sytuacji.

Podsumowanie

Pogorszenie stosunków polsko-litewskich nast¹pi³o w 2009 r. Nie dochodzi³o do spotkañ komitetu prezydenckiego, wspólnego zgromadzenia parlamentarnego, ju¿ wczeœniej nie zbiera³a siê rada miêdzyrz¹dowa (Sidorkiewicz 2013, 191 i nn.) Najwiêkszy wp³yw na tê sytuacjê mia³y nierozwi¹zane problemy mniej-szoœci polskiej na Litwie. Okaza³o siê, ¿e ustalenia traktatu z 1994 r. w opinii strony polskiej nie zosta³y wprowadzone w ¿ycie, pomimo up³ywu wielu lat od podpisania dokumentu. Wed³ug przedstawicieli mniejszoœci polskiej na Litwie w niektórych obszarach nast¹pi³o pogorszenie jej po³o¿enia, np. w sprawach oœwiaty. Przeciwnego zdania by³y w³adze litewskie.

W³adze polskie liczy³y, ¿e zmiany polityczne na Litwie, zwi¹zane z wynika-mi wyborów parlamentarnych w 2012 r., mog³y wynika-mieæ wp³yw na polepszenie wzajemnych relacji, tym bardziej, ¿e takie sygna³y p³ynê³y ze strony czêœci polityków litewskich. Liczono tak¿e na to, i¿ udzia³ przedstawicieli AWPL w koalicji rz¹dowej na Litwie wp³ynie na inne nastawienie do problemów Pola-ków na Litwie i skuteczne ich rozwi¹zanie. Zadanie okaza³o siê niezwykle trud-ne. Powo³ywano ró¿ne zespo³y, które mia³y rozwi¹zywaæ konkretne sprawy. Naj-bardziej skomplikowane by³o przyjêcie ustawy o mniejszoœciach narodowych.

W 2013 r. okaza³o siê to niemo¿liwe. O¿ywienie polityczne miêdzy pañstwami w 2013 r. nie spowodowa³o rozwi¹zania spraw, które mia³y wp³yw na pogorsze-nie wzajemnych stosunków w 2009 r. Na pewno wiele kwestii sta³o siê tematem debaty publicznej na Litwie, co by³o tak¿e konsekwencj¹ udzia³u AWPL w koalicji rz¹dowej. W zwi¹zku z wyborami prezydenckimi na Litwie w maju 2014 r. oraz wyborami do Parlamentu Europejskiego w tym samym terminie zapowiedziano zajêcie siê tymi problemami w okresie powyborczym. Wprowa-dzenie zmian, zwi¹zanych z postulatami mniejszoœci polskiej na Litwie, by³o bardzo trudne. Politycy litewscy musieli liczyæ siê z nastrojami w spo³eczeñ-stwie. Badania z po³owy 2014 r. pokazywa³y, ¿e Polska by³a postrzegana przez ponad 25% Litwinów jak pañstwo wrogie. Za najwiêkszego wroga Litwy uwa-¿ano Rosjê, ale Polska znalaz³a siê na drugim miejscu. Jak te wyniki prze³o¿¹ siê na podejmowane decyzje polityczne? Ostatnie lata pokazywa³y, ¿e niechêæ do rozwi¹zywania problemów Polaków na Litwie nie mia³a barwy politycznej, a deklaracje g³oszone przez polityków ró¿nych opcji nie przek³ada³y siê na realne fakty.

Nale¿y dodaæ, ¿e istnia³y obszary wspó³pracy miêdzy pañstwami, które roz-wija³y siê bardzo dobrze. Wspólnie przygotowano projekt po³¹czenia elektro-energetycznego, otrzymano dofinansowanie ze œrodków UE. Podobnie by³o w wypadku budowy wspólnego gazoci¹gu. Inwestycje mia³y wp³yn¹æ na popra-wê bezpieczeñstwa energetycznego obu pañstw. Dobrym przyk³adem okaza³a siê tak¿e wspó³praca wojskowa. Polscy piloci systematycznie uczestniczyli w ochronie przestrzeni powietrznej Litwy, ale tak¿e £otwy i Estonii, w ramach natowskiej operacji Air Policing. Wspólne projekty realizowano równie¿ w ra-mach wspó³pracy transgranicznej.

Bibliografia

Atak na polskie sanktuarium na Rossie (2012). W: http://kurierwilenski.lt/2012/11/24/atak-na-polskie-sanktuarium-na-rossie/ [dostêp 30 XI 2012].

Bobryk, A. (2005), Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987–1997. Toruñ. Bobryk, A. (2013), Polsko-litewskie spory o pomniki i tablice pami¹tkowe. W: Nijakowski, L. M.

(red.), Litwini. Warszawa, 187–209.

Buchowski, K. (2006), Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej po³owie XX wieku. Bia³ystok.

Buchowski, K. (2009), O stosunkach polsko-litewskich w latach 1989–2007. W: Roman, W. K./ /Marsza³ek-Kawa, J. (red.), Stosunki polsko-litewskie wczoraj i dziœ. Historia, kultura, polity-ka. Toruñ, 327.

Buchowski, K. (2013), Polityka zagraniczna Litwy 1990–2012. G³ówne kierunki i uwarunkowa-nia. Bia³ystok.

Bukowiecka, H. (2011), Litwa. W: K. Szczepanik (red.), Dialog polityczny i wspó³praca ekono-miczna Polski z s¹siadami 1989–2008. Warszawa, 64–78.

Butkevièius, A. (2013), Niech Polska te¿ zrobi krok. W: http://pl.delfi.lt/aktualia/litwa/butkevi-cius-niech-polska-tez-zrobi-krok.d?id=60730717 [dostêp 21 II 2013].

Deklaracja o przyjaznych stosunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy miêdzy Republik¹ Litewsk¹, a Rzeczpospolit¹ Polsk¹ (1992). W: Kurier Wileñski. 9, 2.

Filipiak, A./Wieliñski, B. T. (2013), Prze³om na linii Polska–Litwa. Szef litewskiego MSZ dla „Gazety Wyborczej”. W: http://wyborcza.pl/1,75478,13365631,Przelom_na_ linii_Polska_Li-twa__Szef_ litewskiego_MSZ.html [dostêp 17 II 2013].

Firewicz, A. (2001), Litwa po raz drugi. Toruñ.

Gedvilas, V. (2013), Prawa Polaków na Litwie i Litwinów w Polsce powinny byæ jednakowe. W: http://kurierwilenski.lt/2013/03/28/gedvilas-prawa-polakow-na-litwie-i-litwinow-w-pol-sce-powinny-byc-jednakowe [dostêp 30 III 2014].

Hyndle-Hussein, J. (2012a), Pierwsza tura wyborów parlamentarnych na Litwie. W: http:// www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2012-10-17/pierwsza-tura-wyborow-parlamentarnych-na-litwie [dostêp 18 X 2012].

Hyndle-Hussein, J. (2012b), Litwa – kryzys polityczny po wyborach. W: http://www.osw.waw.pl/ pl/publikacje/best/2012-11-07/litwa-kryzys-polityczny-po-wyborach [dostêp 17 XI 2012]. Hyndle-Hussein, J. (2012c), Centrolewicowy rz¹d na Litwie przejmuje w³adzê. W: http://

www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2012-12-19/centrolewicowy-rzad-na-litwie-przejmuje-wladze [dostêp 18 XII 2012].

Informacja Ministra Spraw Zagranicznych na temat polityki zagranicznej RP w 2011 r. (2011). W: http://archiwalny.msz.gov.pl/ Expos%C3%A9,2011,41979.html [dostêp 9 II 2014]. Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o za³o¿eniach polskiej polityki zagranicznej

w 2012 roku (2012). W: http://archiwalny.msz.gov.pl/Expos%C3%A9,2012,50762.html [do-stêp 10 II 2014].

Informacja Ministra Spraw Zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2013 roku (2013). W: http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosci/informacja_ministra_spraw _zagranicznych_o_zadaniach_polskiej_polityki_zagranicznej_w_2013_roku [dostêp 12 II 2014]. Informacja rz¹du na temat polskiej polityki zagranicznej w 2008 roku (przedstawiona przez

ministra spraw zagranicznych Rados³awa Sikorskiego na posiedzeniu Sejmu 7 maja 2008 roku) (2009). W: Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej, 14.

Informacja rz¹du na temat polskiej polityki zagranicznej w 2009 roku (przedstawiona przez ministra spraw zagranicznych Rados³awa Sikorskiego na posiedzeniu Sejmu 13 lutego 2009 roku) (2010). W: Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej, 27.

Jagie³³o, M. (2000), Partnerstwo dla przysz³oœci. Szkice o polityce wschodniej i mniejszoœciach narodowych. Warszawa.

Jagie³³o, M. (1996), Lietuva – mûsø ðauksmas…. Vilnius.

Kabziñska, I. (2009), Miêdzy pragnieniem idea³u a rzeczywistoœci¹. Polacy na Litwie, Bia³orusi i Ukrainie w okresie transformacji systemowej prze³omu XX i XXI wieku. Warszawa. Kawêcki, K. (2013), Polacy na WileñszczyŸnie 1990–2012. Warszawa.

Komorowski do Litwinów: Idziemy w tym samym kierunku. A Grybauskaitë ani s³owa o goœciu (2013). W: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,13412684, Komorowski_do_Li-twinow__Moze_i_realizujemy_odrebne.html?lokale=olsztyn#BoxWiadTxt [dostêp: 17 II 2013]. Kozicz, M. (2013a), Relacje powinny byæ lepsze ni¿ dobre. W:

http://www.wilnoteka.lt/pl/arty-kul/relacje-powinny-byc-lepsze-niz-dobre [dostêp 14 II 2013].

Kozicz, M. (2013b), Nowy impuls w relacjach z Polsk¹. W: http://www.wilnoteka.lt/pl/artykul/ nowy-impuls-w-relacjach-z-polska [dostêp 23 II 2013].

Kurcz, Z. (2005), Mniejszoœæ polska na WileñszczyŸnie. Studium socjologiczne. Wroc³aw. Linkevièius L. (2013), „Zimny pokój” z Polsk¹ by³ bez sensu. W: http://pl.delfi.lt/aktualia/litwa/

linkevicius-zimny-pokoj-z-polska-byl-bez-sensu.d?id=60714621 [dostêp 20 II 2013]. Litewsk¹ flag¹ wycierali schody. Akt profanacji potêpili wszyscy (2013). W: http://pl.delfi.lt/

aktualia/litwa/litewska-flaga-wycierali-schody-akt-profanacji-potepili-wszy-scy.d?id=63605174 [dostêp 22 II 2014].

Litewski parlament: Jesteœmy gotowi do rozstrzygania kwestii dotycz¹cych Polaków (2013). W: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,13656989,Litewski _parlament__jestesmy _gotowi_do_rozstrzygania.html?lokale=olsztyn#BoxWiadTxt [dostêp 30 III 2013].

Litwa – Polska nieporozumienia powinny odejœæ w przesz³oœæ (2013). W: http://kurierwilenski.lt/ 2013/02/08/litwa-polska-nieporozumienia-powinny-odejsc-w-przeszlosc/ [dostêp 15 II 2013]. £ossowski, P. (2001), Litwa. Warszawa.

Maksymowicz, E. (2012), Zatrzymano sprawców dewastacji Mauzoleum Pi³sudskiego na Rossie. W: http://www.wilnoteka.lt/pl/artykul/zatrzymano-sprawcow-dewastacji-mauzoleum-pilsud-skiego-na-rossie [dostêp 30 XI 2012].

Maksymowicz, E. (2013), Mahomet do góry, czyli nie przysz³a koza do woza. W: http://www.wil-noteka.lt/pl/ artykul/mahomet-do-gory-czyli-nie-przyszla-koza-do-woza [dostêp 17 II 2013]. Marsza³ek Ewa Kopacz spotka³a siê z szefem litewskiego Sejmu (2013). W:

http://www.znadwi-lii.lt/ aktualnosci/20130326/marszalek-ewa-kopacz-spotkala-sie-z-szefem-litewskiego-sejmu [dostêp 28 marca 2013].

Minister oœwiaty Litwy przyjedzie do Polski, odwiedzi litewskie szko³y (2013). W: http:// www.znadwilii.lt/aktualnosci/20130305/minister-oswiaty-litwy-przyjedzie-do-polski-odwie-dzi-litewskie-szkoly [dostêp 10 III 2013].

Mniejszoœæ polska odnajduje swoje miejsce na Litwie (2013). W: http://www.prezydent.pl/aktu-alnosci/wizytyzag raniczne/art,225,mniejszosc-polska-odnajduje-swoje-miejsce-na-litwie.html [dostêp 24 VIII 2013].

Modzelewski, W. T. (2009), Stosunki polsko-litewskie. W: Modzelewski. W. T. (red.), Polska wobec s¹siadów. Wspó³czesne stosunki polityczne. Olsztyn.

Obarski, M. T. (2009), Polsko-litewska wspó³praca miêdzyparlamentarna. Zapis pierwszej deka-dy. W: Roman, W. K./Marsza³ek-Kawa, J. (red), Stosunki polsko-litewskie wczoraj i dziœ. Historia, kultura, polityka. Toruñ, 328–340.

Odezwa Zwi¹zku Polaków na Litwie w zwi¹zku z agresj¹ radzieckich s³u¿b specjalnych w Wilnie (2013). W: Srebrakowski, A. (oprac.), My nie bracia, my s¹siedzi. Polska perspektywa sto-sunków polsko-litewskich. Wybór tekstów i dokumentów. Wroc³aw, 503–504.

Paczkowska, Cz. (2012), Szowinizm polityczny odbija siê echem prymitywnych prowokacji. W: Tygodnik Wileñszczyzny, nr 637, http://www.tygodnik.lt/201249/ [dostêp 20 XI 2012]. Pavalkis: Wszystko zale¿y od dobrej woli Polski (2013). W:

http://pl.delfi.lt/aktualia/litwa/paval-kis-wszystko-zalezy-od-dobrej-woli-polski.d?id=60880007 [dostêp 13 III 2013].

Polska i Litwa id¹ w tym samym kierunku (2013). W: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizy-ty-zagraniczne/art,224,polska-i-litwa-ida-w-tym-samym-kierunku.html [dostêp 24 VIII 2013]. Polski protest na Litwie – Tusk interweniuje: powstanie zespó³ ds. edukacji (2011). W: http:// wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80277,10226688,Polski_protest_na_Litwie ___powsta-nie _zespol_ds__edukacji.html [dostêp 4 IX 2011].

Polsko-Litewskie Zgromadzenie Poselskie wznawia pracê (2013). W: http://www.znadwilii.lt/aktual-nosci/20130311/polsko-litewskie-zgromadzenie-poselskie-wznawia-prace [dostêp: 13 III 2013]. Postawiono zarzuty za zbezczeszczenie mauzoleum marsza³ka Pi³sudskiego (2012). W: http://

www.znadwilii. lt/aktualnosci/20121130/postawiono-zarzuty-za-zbezczeszczenie-mauzoleum-marszalka-pilsudskiego [dostêp 30 XI 2012].

Potrzeba m¹droœci w relacjach z Litw¹ (2013). W: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/art,226,potrzeba-madrosci-w-relacjach-z-litwa.html [dostêp 24 VIII 2013]. Radczenko, A. (2012), Podstawowe za³o¿enia programowe rz¹du Algirdasa Butkevièiusa.

W: http://pl.delfi.lt/archive/podstawowe-zalozenia-programowe-rzadu-algirdasa-butkeviciu-sa.d?id=60201 059 [dostêp 12 II 2014].

Radczenko, A. (2013), Komorowski: Jestem goœciem Litwy nowoczesnej i demokratycznej. W: http://pl.delfi.lt/aktualia/litwa/komorowski-jestem-gosciem-litwy-nowoczesnej-i-demokra-tycznej. d?id=60691065 [dostêp 17 II 2013].

Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granic¹ 2009 (2009). W: http://www.msz.gov.pl/resource/ 90f1454c-8ac1-439a-9e5f-ac2ca6a0f013 [dostêp 8 II 2014].

Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granic¹ 2012 (2012). W: http://www.msz.gov.pl/resource/ b8b3993a-2df7-408b-a4c4-20b7ef465d34:JCR [dostêp 22 II 2014].

Rozmowa z Premierem Republiki Litewskiej (2013). W: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/ wydarzenia/art,2455rozmowa-z-premierem-republiki-litewskiej.html [dostêp 24 II 2013]. Seimas of the Republic of Lithuania resolution no xii-51 on the programme of the government

of the Republic of Lithuania, 13 December 2012 Vilnius, Programme of the sixteenth govern-ment for 2012–2016 (2012). W: http://www.lrv.lt/bylos/vyriausybes/16_vyr_%20progra-ma_EN.pdf [dostêp 12 II 2014].

Sidorkiewicz, K. (2013), Dzia³alnoœæ polsko-litewskiej rady miêdzyrz¹dowej w œwietle dokumen-tów (1997–1998). W: Przegl¹d Wschodnioeuropejski. IV, 191–201.

Sobczak J. (2009), Potomkowie Lecha i Giedymina. Stosunki polityczne miêdzy Litw¹ a Polsk¹ w pierwszych latach odrodzenia pañstwa litewskiego. Poznañ.

Spotkanie premierów Polski i Litwy (2009). W: http://www.premier. gov.pl/centrum_ prasowe/ wydarzenia/spotkanie_premierow_polski_i_l,671/ [dostêp 31 VIII 2011].

Stosunki Polski z Litw¹ powinny byæ lepsze ni¿ dobre (2013). W: http://kurierwilenski.lt/2013/ 02/13/stosunki-polski-z-litwa-powinny-byc-lepsze-niz-dobre/ [dostêp 14 II 2013].

Spotkanie Sikorskiego z Tomaszewskim (2013). W: http://kurierwilenski.lt/2013/11/28/spotka-nie-sikorskiego-z-toma szewskim/ [dostêp 4 I 2014].

Spotkanie szefów dyplomacji UE (2013). W: http://fede.org.pl/baltycki-lacznik-25-09-2013/ [do-stêp 18 II 2014].

Spotkanie z prezydent Litwy (2013). W: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/marsz-razem-dla-niepodleglej/aktualnos ci/art,19,spotkanie-z-prezydent-litwy.html [dostêp 10 II 2014]. Srebrakowski, A. (2000), Polacy w Litewskiej SRR 1944–1989. Toruñ.

Szczyt Partnerstwa Wschodniego w Wilnie (2013). W: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/ wizyty-zagraniczne/art,286,szczyt-partnerstwa-wschodniego-w-wilnie.html [dostêp 10 II 2014]. Tarasiewicz, S. (2013a), Czy prezydent Polski by³ mile widziany w Wilnie? W:

http://kurierwi-lenski.lt/2013/02/18/czy-prezydent-polski-byl-mile-widziany-w-wilnie/ [dostêp 23 II 2013]. Tarasiewicz, S. (2013b), Znowu zablokowano Ustawê o Mniejszoœciach Narodowych. W: http://

kurierwilenski.lt/2013/12/27/znowu-zablokowano-ustawe-o-mniejszosciach-narodowych/ [dostêp 4 I 2014].

Traktat miêdzy Rzeczpospolit¹ Polsk¹ a Republik¹ Litewsk¹ o przyjaznych stosunkach i dobros¹-siedzkiej wspó³pracy, sporz¹dzony w Wilnie dnia 26 kwietnia 1994 r. (1995). W: Dz.U., Nr 15, poz. 71.

Tusk ju¿ na Litwie. „Poœpieszna wizyta”, „wyprawa krzy¿owa” (2011). W: http://wiadomosci.ga-zeta.pl/Wiadomosci/1,80277,10226458,Tusk_juz_na_Litwie___Pospieszna _wizyta ____wy-prawa.html [dostêp 4 IX 2011].

Wojni³³o, W. (2013), Delegacja Sejmu RP w Wilnie na obchodach 11 Marca. W: http://www.wil-noteka.lt/pl/artykul/delegacja-sejmu-rp-w-wilnie-na-obchodach-11-marca [dostêp 13 III 2013].

Za³¹cznik Nr 1 do Umowy Koalicji Wspólnej Pracy dla Litwy Partii Socjaldemokratów Litwy, Partii Pracy i Partii Porz¹dek i Sprawiedliwoœæ, 15 listopada 2012 r., Wilno (2012). W: http:// www.awpl.lt/index.php?option=com_content&view=article&id=419%3Azacznik-do-umowy-koalicji&catid=42%3Aaktualia&Itemid=59&lang=pl [dostêp 6 I 2014].

Zgromadzenie Parlamentarne Sejmu i Senatu RP i Sejmu RL (2009). W: Kronika Sejmowa. 37, 27–28.

¯danowicz, Z. (2013), Trzeci szczyt Partnerstwa Wschodniego. W: Tygodnik Wileñszczyzny. 690, http://www.tygodnik.lt/201349/ [dostêp 5 I 2014].