Andrzej F. Dziuba
"The Anointed Community. The Holy
Spirit in the Johannine Tradition",
Gary M. Burge, Grand Rapids :
[recenzja]
Collectanea Theologica 63/3, 189-191
G a ry M. B U R G E , T h e A n o in te d C o m m u n ity . T h e H o ly S p ir it in th e
J o h a n n i ne T r a d itio n , W illia m B. E e rd m a n a P u b lis h in g C o m p a n y , G ra n d R a p id s 1987 s. 269.
P r o b le m a ty k a p n e u m a to lo g ic z n a s ta n o w i sz c z e g ó ln ie in te r e s u ją c y d z ia ł te o lo g ii b ib lijn e j. W ła ś c iw e je j o s a d z e n ie w cało ść p rz e k a z u P is m a Ś w ię te go p rz y jm o w a ło n a p r z e s tr z e n i d z ie jó w z ró ż n ic o w a n e fo rm y . W y n ik a ły o n e często z p r z e s ła n e k p o z a b ib lijn y c h , a w ię c ó w c z e sn y c h sz e ro k o p o ję ty c h u w a r u n k o w a ń te o lo g ic z n y c h . T a k ż e p o szczeg ó ln e tr a d y c je c h rz e ś c ija ń s tw a r ó ż n ią się tu m ię d z y so b ą, choć g e n e r a ln ie są to ró ż n ic e n ie w ie lk ie . T rz e b a jesz c z e z a u w a ż y ć , iż n u r t c h rz e ś c ija ń s tw a w sc h o d n ie g o je s t t u sz c zeg ó ln ie w y c z u lo n y zw ła sz c z a w w y m ia r z e p ra k ty c z n o -ż y c io w y m . N ie m o ż n a je d n a k p o m in ą ć i w y k ła d u n u r t u p ro te s ta n c k ie g o , k tó r y z k o le i ja k b y m a w ię k sz y w k ła d w p ła s z c z y ź n ie te o r e ty c z n e j. Id z ie t u z w ła sz c z a o s tu d ia b ib lijn e w o s ta tn ic h d z ie s ię c io le c ia c h .
W ła ś n ie w ty m o s ta tn im n u r c i e m ie śc i się p r a c a d y p lo m o w a G. M. B u r - g e ’a p rz e d s ta w io n a p o d k ie r u n k ie m H o r a r d a M a r s h a lla w K in g ’s C o lleg e n a U n iw e rs y te c ie w A b e rd e e n . A u to r je s t o b e c n ie w y k ła d o w c ą n a u k b ib lijn y c h n a W y d z ia le H u m a n is ty c z n y m K in g C o lleg e w B ris to lu .
P o e le m e n ta c h w s tę p n y c h , n a k tó r e s k ła d a się sp is tr e ś c i (s. V —V III) p rz e d s ło w ie p r o m o to r a (s. IX —X ), w p ro w a d z e n ie (s. X I—X I I ) , w y k a z s k r ó tó w (s. X I I I —X V ) i w s tę p (s. X V I—X V III) c a ło ść p ra c y p o d z ie lo n a z o sta ła n a d w ie części, a te z k o le i n a p ię ć m n ie js z y c h je d n o s te k . „ P a r a k le t i p n e u m a to lo g ia ” to ty t u ł p ie rw s z e j części (s. 1—45). J e s t to p ró b a sz e ro k ie g o u k a z a n ia a k tu a ln e g o s ta n u b a d a ń n a d p n e u m o to lo g ią J a n o w ą. Z a s a d n ic z y m j e s t w ła ś c iw e z ro z u m ie n ie s a m e g o p o ję c ia p a r a k le t. T rz e b a b o w ie m p a m ię ta ć , iż o k re ś le n ie to w in n o b y ć ro z p a tr y w a n e w k o n te k ś c ie w ie lo r a k ic h u w a r u n k o w a ń . N ie id z ie t u ty lk o o e le m e n ty re lig ijn e , a le ta k ż e filo z o fic z n o -s p o łe c z n e czy k u ltu ro w e . W r e f le k s ji J a n o w e j n ie m o ż n a p o m in ą ć s to s o w a n e g o p rz e z n ie g o ro z r ó ż n ie n ia m ię d z y p a r a k l e t a p n e u - m a , k tó r e s ta n o w ią is to t n y e le m e n t całeg o o b ra z u te o lo g ii p n e u m a to lo g ic z - n e j U m iło w a n e g o U c z n ia . J e s t to je d e n z e le m e n tó w r o z w o ju i n o w o śc i w p o g łę b ia n iu p r a w d y o D u c h u Ś w ię ty m w p ie r w o tn y m K o śc ie le czasó w a p o sto lsk ic h .
,.D uch Ś w ię ty u J a n a ” to te m a t d ru g ie j, a z a ra z e m z a s a d n ic z e j części p re z e n to w a n e j r o z p r a w y (s. 47— 221). G e n e ra ln ie je s t to p ró b a u s y s te m a ty z o w a n ia d y s k u s ji n a d p n e u m a to lo g ią p is m ja n o w y c h . A u to r n a jp i e r w z w r a ca u w a g ę n a r e la c je m ię d z y D u c h e m a c h ry s to lo g ią , p rz e d e w s z y s tk im w sły n n y m te k ś c ie J a n o w y m 1,29—34. W ty m k o n te k ś c ie ja w i się cało ść p o s ła n n ic tw a M e s ja s z a w m ocy D u c h a d la s p e łn ia n ia d z ie ła z a d a n e g o p rz e z O jca. T e n tr y n it a r n y c h a r a k t e r je s t is to tn y m z n a m ie n ie m p e łn i czasów . U k a z a n ie ro li D u c h a w z ie m sk ie j m is ji C h ry s tu s a w J a n o w e j te o lo g ii n ie p o z w a la je d n a k n a o d w o ła n ie się do c h rz tu Je z u s a . B r a k b o w ie m u n ieg o te g o o b ra z u , ch o ć s a m a je g o m y ś l p o ś re d n io z a is tn ia ła . D u c h je s t ściśle z in te g ro w a n y z o so b ą J e z u s a — s tw ie rd z a a u to r . T r u d n o je d n a k w lu d z k im ję z y k u w p e łn i w y ra z ić t ę rz e c z y w is to ść z b a w c z ą . O ż y w ia ją c e j w o d y m oże u d z ie lić ty lk o J e z u s i o s ta te c z n ie je s t o n a o s ią g a ln a p rz e z k rz y ż i jeg o tw ó rc z e m is te r iu m c ie r p ie n ia . D o d a tk o w o z a m ie sz c z o n y t u z o s ta ł jesz c z e e k s k u r s z a ty tu ło w a n y : D z ie w ic z e n a r o d z e n ie a lb o p r e e g z y s te n c ja L ogosu? D u c h i p o c h o d z e n ie J e zu s a . K o le jn y b lo k p n e u m a to lo g ii J a n o w e j k o n c e n tr u je się n a r e l a c ji : D u c h i e sc h a to lo g ia . E s c h a to lo g ia Jan o w a· sz c z e g ó ln ie m o c n o a k c e n t u je je d n o ś ć z b a w c z ą D u c h a i C h ry s tu s a . J e s t to je d n o ś ć w ie lo p ła sz c z y z n o w a . Z d a n ie m B u rg e ’a is tn ie je re a ln o ś ć C h ry s tu s a w D u c h u . D u c h je s t ż y c ie m J e z u s a w y z w o lo n e g o p rz e z ś m ie rć ze ś m ie rc i. K ie d y J e z u s o s ią g n ą ł ży cie z m a r tw y c h w s ta n ia , to p rz e s z ło o n o w d a rm o w y m d a r z e z b a w c z y m n a je g o u c z n ió w , z g o d n ie z z a p is e m J 20,22. J e d n o ś ć C h ry s tu s a i D u c h a je s t sz c z e g ó ln ie w i
d o c z n a w c h w a le , k ie d y D u ch J e z u s a b ę d z ie z u c z n ia m i n a n o w e j d ro d z e k u e sc h a to lo g ic z n e j p e łn i. T rz e b a p rz y z n a ć , że d o ś w ia d c z e n ie D u c h a , szcze
g ó ln ie w e w s p ó ln o ta c h ja n o w y c h . b y ło d o ś w ia d c z e n ie m Je z u s a . B y ła to n o w a ja k o ś ć ś w ia d o m o śc i z a p o c z ą tk o w a n y c h w D u c h u czasó w e s c h a to lo g ic z n y c h .
D alsze u w a g i B ü rg e k o n c e n tr u ją się b a r d z ie j n a p r a k ty c z n e j re a liz a c ji d z ie ła D u c h a , n a p o s trz e g a n iu G o w r e a lia c h z ie m sk ie g o życia. A u to r d o ty k a z a te m n a jp ie r w k w e s tii r e l a c ji s a k r a m e n tó w d o D u c h a . J e s t to w a ż n y fe n o m e n J a n o w e j te o lo g ii, n ie s te ty , dość c zęsto n ie z a u w a ż a n y w p rz e s z ło ści, p r z y n a jm n ie j n ie m ia ł on w y s ta r c z a ją c e g o w p ły w u n a e w a n g e liz a c y jn ą ś w ia d o m o ść K o ścio ła. N a u k a ta m a ju ż je d n a k d o ść d łu g ą tr a d y c ję , co w ię cej, m a sw e tr a d y c y jn e fo rm y i n o w sz e p ró b y ro z w ią z a ń . Z a in te re s o w a n ie p n e u m a to lo g ią s a k r a m e n ta ln ą k o n c e n tr u je się sz c z e g ó ln ie n a tr e ś c ia c h ro z d z ia łu trz e c ie g o i szó steg o E w a n g e lii ja n o w e j. P ie r w s z y z n ic h p o d n o si r e la c ję m ię d z y D u c h e m a p o n o w n y m n a ro d z e n ie m , n a to m ia s t d r u g i r e la c ję m ię d z y d u c h e m a E u c h a ry s tią . Ż y c io d a jn a w o d a s ta je ja k o n o w a ja k o ś ć w y c h o d z e n ia B oga d o lu d u , d o s to so w a n a d o e ta p u h is to r ii z b a w ie n ia . C h le b ży c ia u k a z a n y je s t ja k o p o k a rm lu d z i D u c h a w d ro d z e p ie lg rz y m ie g o w y p e łn ia n ia z a d a n e g o ży cia. W re sz c ie B ü rg e p o d ją ł ta k ż e a n a liz ę in n e g o J a n o w e g o te k s tu o k u lc ie w D u c h u i P r a w d z ie ( J 4,20— 24). Ź ró d łe m n o w eg o ży cia i n o w e g o k u ltu je s t D u ch Ś w ., k tó r y m a ta k ż e p rz y b ie ra ć z e w n ę trz n e fo rm y .
C h rz e s t i U c z ta P a n a w id z ia n a w d o ś w ia d c z e n iu D u c h a s ta n o w ią je d y n ą p e rs p e k ty w ę ic h p o p ra w n e g o o d c z y ta n ia , a p rz e d e w s z y s tk im ży cio w eg o s p o ż y tk o w a n ia . O b a w y d a rz e n ia m a j ą o d n ie s ie n ie d o ż y c ia i o rę d z ia C h ry s tu s a . O d ro d z e n ie w D u ch u , w e d łu g te o lo g ii J a n o w e j, je s t w a ż n ie js z e n iż c h rz e s t, co w id a ć m .in . w je g o p ie rw s z y m liście. N a to m ia s t E u c h a ry s tia n ie b y ła p u s tą tr a d y c ją , c e le b r a c ją czy p a m ią tk ą , a le m ie js c e m s p o tk a n ia , g d z ie w ie rz ą c y m o g li z e tk n ą ć się z C h ry s tu s e m ż y ją c y m o d tą d w D u c h u . T a k a w y d a je się być, z d a n ie m B u rg e ’a, d e f in ic ja p ra w d z iw e g o k u ltu , co w ię c e j, ty lk o ta k i m a w y m ia r z b aw czy w sp o łe c z n o śc i e s c h a to lo g ic z n e j. D a le j to j e s t w y ra z w ia ry , w ś w ie tle d z ia ła n ia k rz y ż a , k u a d o r a c ji B oga w C h ry s tu s ie , k tó r y je s t p e łe n m ocy w D u ch u . J a n w o b r a z ie k u ltu b a z u je n a r e a liz m ie k rz y ż a i w ia ry . Ż y w o tn o ść î e n tu z ja z m c h r z e ś c ija ń s tw a i c h rz e ś c ija n m o że b y ć ty lk o p rz y p is a n y D u ch o w i. K u lt z aś w te o lo g ii J a n o w e j je s t k u lte m p n e u m a to lo g ic z n y m . O s ta tn i b lo k d r u g ie j części z a ty tu ło w a n y z o s ta ł: „D u ch , m is je i a n a m - n e s a ” . A u to r k o n c e n tr u je się n a jp i e r w n a r e la c ji d w ó c h p ie rw s z y c h e le m e n tó w , tj. D u c h a i m isji. O b ra z te n o p ie r a p rz e d e w s z y s tk im n a te k ś c ie J 20,21. E w a n g e liz a c y jn a p o słu g a o b e c n y c h o w o c ó w z b a w ie n ia m u s i by ć p n e u m a to lo g ic z n ą , g d y ż ty lk o w ó w c z a s je s t w p e łn y m teg o sło w a m is y jn ą . Z k o lei z w ra c a u w a g ę n a p ro b le m s p o tk a n ia d o ś w ia d c z e n ia i o b ja w ie n ia , r o z p a t r u j ą c je ca ły c zas w k o n te k ś c ie e w a n g e liz a c y jn e g o p o s ła n n ic tw a g ło s z e n ia d o b re j n o w in y . N ie m o ż n a n ig d y o g ra n ic z a ć s ię ty lk o do te o r ii, do w ie d z y , a le s e n s w ła ś c iw y i p e łn y d o s trz e g a n y je s t i re a liz o w a n y życiem .
B ü rg e z w ra c a u w a g ę , że J e z u s b y ł n a m a s z c z o n y , t a k i w k o n s e k w e n c ji je g o u c z n io w ie są n a m a s z c z e n i D u c h e m C h ry s tu s a . P rz e ś la d o w a li J e z u s a i je g o u c z n ió w p r z e ś la d o w a ć b ę d ą , s tw ie rd z a e w a n g e lis ta J a n , co je s t k o n s e k w e n c ją b y to w e g o z w ią z k u z M istrz e m . T rz e b a b y ć w św iecie, c z y te ln y m d la in n y c h , p rz e d s ta w ic ie le m B o g a ta k j a k J e z u s b y ł te ż p rz e d s ta w ic ie le m O jc a (por. J 17,18; 20,21). P ie r w s i c h rz e ś c ija n ie m ie li w D u c h u siłę ś w ia d e c tw a . Z re s z tą s a m J e z u s b y ł c e n tr a ln y m p u n k te m ś w ia d e c tw a D u c h a . D u c h zaś ja k b y w y k ła d a ł C h ry s tu s a i p r a w d ę o N im ś w ia tu .
C ało ść o p ra c o w a n ia z a m y k a e p ilo g (s. 223— 224), b ib lio g r a fia (s. 225— 254), in d e k s a u to r ó w (s. 255— 260) o ra z in d e k s b ib lijn y (s. 261—269).
Do r ą k c z y te ln ik ó w tr a f iło in te r e s u ją c e o p ra c o w a n ie , ch o ć n o s i o no n a so b ie w y ra ź n e cech y a k a d e m ic k ie j p ra c y d y p lo m o w e j. P r o b le m a ty k a p n e u
-m a to lo g ii J a n o w e j je s t sz c z e g ó ln ie in te re su ją c a ., a z a ra z e -m i w a ż n a d la z ro z u m ie n ia w ie lu e le m e n tó w p ó ź n ie jsz e g o ro z w o ju te g o d z ia łu teologii. W n a r r a c ji , a z w ła sz c z a o p in ia c h a u to r a d o strz e c m o ż n a n u r t p ro te s ta n c k i, k tó r y w y ra ż a się m . in. w a k c e n to w a n iu teo lo g ii k rz y ż a i c ie r p ie n ia . Z re sz tą je s t to d ziś m o d n y n u r t te o lo g ic z n y d o ch o d z ą c y ta k ż e do g ło su w k a to lic y z m ie. W a ż n y m s tw ie rd z e n ie m je s t w n io se k , iż w y s tę p u ją c e u J a n a o k re ś le n ie „ p a r a k l e t” n ie ma· ź ró d e ł g n o s ty c k ic h czy h e lle ń s k ic h , a le ż y d o w sk ie . S zcze g ó ln ie li te r a t u r a m ię d z y te s ta m e n ia ln e g o ju d a iz m u m o że by ć w id z ia n a ja k o źró d ło , a z a ra z e m i w a ż n y e le m e n t in t e r p r e ta c y jn y p n e u m a to lo g ii c h rz e ś c i ja ń s k ie j, a w ty m z w ła sz c z a J a n o w e j.
B ü rg e a k c e n tu je d o s trz e g a n e u J a n a d w ie p ła s z c z y z n y d o św ia d c z e n ia D u c h a , tj. w e r ty k a ln ą i h o ry z o n ta ln ą . O b ie je d n a k o w o w a ż n e , co w ię c e j w y m a g a ją się w z a je m n ie d la w ła śc iw e g o b a la n s u . Ś w ia d o m o ś ć ta k ie g o r e a liz m u ży cio w eg o D u c h a p o z w o liła J a n o w i n a ta k sz e ro k ie a k c e n to w a n ie Jeg o ro li w p o słu d z e C h ry s tu s a , a ta k ż e i w e w s p ó ln o c ie lu d u B ożego.. To o s t a t n ie z a g a d n ie n ie n ie je s t je d n a k w y ra ź n ie o d n o sz o n e i p o d k re ś la n e p rz e z a u to r a . W y d a je się, iż je s t k o n s e k w e n c ją p e w n y c h te o lo g ic z n y c h zało ż eń k o n c e p c ji rz e c z y w is to śc i z ie m sk ie j w s p ó ln o ty C h ry s tu s a . D oszły t u do g ło su p ro te s ta n c k ie z a ło ż e n ia e k le z jo lo g ic z n e .
W a ż n y m e le m e n te m w iz ji p n e u m a to lo g ii b ib lijn e j je s t n a u k a P a w ła i Ł u k a sz a . T ru d n o je d n a k d la je j k o m p le tn o ś c i n ie d o s trz e g a ć n u r t u te o lo g ii J a n a . W a ż n y m je s t p o z n a n ie tego, co n a u c z a ły i j a k żyły. w s p ó ln o ty
z w ią z a n e z je g o tr a d y c ją . D o p ie ro ś w ia d e c tw o ży cia lu d u B ożego w id z ia n e w p is m a c h J a n o w y c h p o z w a la n a k o m p le m e n ta rn o ś ć b ib lijn e g o o b ra z u d z ie ła D u c h a w ś w ie c ie i K o ściele.
A n g ie ls k i b a d a c z p o d a je o b s z e rn ą lite r a tu r ę , k tó r a je s t d o b r ą b a z ą ź ró d ło w ą i p o m o cn iczą. W id a ć ta k ż e o b fite c z e rp a n ie z p o m o cy p u b lik o w a n y c h n ie ty lk o w ję z y k u a n g ie ls k im , co je s t n ie z b y t c z ę sty m z ja w is k ie m w ty m k rę g u ję z y k o w y m . J a k o c ie k a w o s tk ę w a r to o d n o to w a ć , iż z p o ls k ic h a u to r ó w p o w o łu je się n a a r t y k u ł A. N o sso la o p u b lik o w a n y w ję z y k u n ie m ie c k im (s. 193). W a rto je s z c z e z a u w a ż y ć , iż c y to w a n a l i t e r a t u r a je s t ta k ż e d o b ry m p rz e g lą d e m o sią g n ię ć b ib lis ty k i o s ta tn ic h l a t w b a d a n ia c h n a d p n e u m a to lo g ią J a n o w ą .
W a rto s ię g n ą ć po p re z e n to w a n e o p ra c o w a n ie . M im o c z a se m n a p o ty k a n y c h ró ż n ic in te r p r e ta c y jn y c h , w y n ik a ją c y c h z tr a d y c ji a n g lik a ń s k ie j, je s t ono d o b ry m p rz y k ła d e m p o s z u k iw a ń , a p rz e d e w s z y s tk im s y s te m a ty z a c ji o s ią g n ię ty c h ju ż w y n ik ó w . P n e u m a to lo g ia św . J a n a z y s k a ła w p ra c y G a ry M. B u rg e ’a s o lid n e g o rz e c z n ik a .
ks. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r sza w a
G. B O SIO , E. D A L C O V O L O , M. M A R IT A N O , In tr o d u z io n e ai P a d ri
d ella C hiesa, S o c ie tà E d itr ic e In te r n a z io n a le , t. I : S e c o li l e II, R o m a 1990,
s. 265; t. I I : S e c o li I I e I I I, R o m a 1991, s. 435.
O jc o w ie K o śc io ła są n ie z r ó w n a n y m i ś w ia d k a m i p ie r w s z y c h w ie k ó w is tn ie n ia c h rz e ś c ija ń s tw a . Ic h życie i d z ie ła u k a z u ją ic h b o g a c tw o d u c h o w e, g o rliw o ść a p o s to ls k ą , w y so k i p o zio m k u ltu r y i a k ty w n o ś ć sp o łeczn ą. Im te ż p o św ię c o n e są n ie z lic z o n e p u b lik a c je , k tó r y c h lic z b a w z r a s ta z d n ia n a d z ie ń . S to s u n k o w o m a ło je s t je d n a k p a tr o lo g ii, w k tó r y c h e le m e n t a n to - lo g iczn y z o s ta łb y w sp o só b s a ty s fa k c jo n u ją c y u w z g lę d n io n y . T e n w y m ó g z d a je się s p e łn ia ć o m a w ia n a tu t a j p o z y c ja . J e s t o n a n a no w o p rz e p r a c o w a n y m , u z u p e łn io n y m i o d n o w io n y m w y d a n ie m d w u to m o w e j p a tro lo g ii, n a p is a n e j p rz e z G u id o В o s i о, In iz ia z io n e a i P a d ri, S o c ie tà E d itric e I n t e r n a z io n a le , t. I : L a C h iesa p r im itiv a , T o rin o 1963, s. 642; t. I I : L a d o ttr in a
d élia C hiesa, T o rin o 1964, s. 592.
