Lifelong Learning w zarysie profesjologicznym

Marcin Jeziorny

Lifelong Learning w zarysie

profesjologicznym

Problemy Profesjologii nr 2, 157-165

2009

Problemy Profesjologii 2/2009

M a r c in J e z i o r n y

LIFELONG LEARNING

W ZARYSIE PROFESJOLOGICZNYM

Co my wiemy, to tylko kropelka. Czego nie wiemy, to cały ocean

Isaac N ew ton

Streszczenie

Z d o b y w a n ie w ie d z y p rz e z c a te ż y c ie sta n o w i fu n d a m e n t f u n k c jo n o w a n ia je d n o s tk i. W ia d o m o , ż e c z ło w ie k u c z y s ię p r z e z c a le ż y c ie s ta ra ją c s ię z ro z u m ie ć o ta c z a ją c y g o św ia t.

W r o z u m ie n iu p r o fe s jo lo g ic z n y m n a u k a o d z w ie r c ie d la s te re o ty p w ie d z y i u m ie ję tn o ś c i je d n o s t ­ ki w o s ią g a n iu a tr y b u tó w z a w o d o w y c h p o z w a la ją c y c h s p e łn ia ć w s z e lk ie z a ło ż e n ia z w ią z a n e z r o z w o je m in d y w id u a ln y m .

Summ ary

L if e - lo n g k n o w le d g e a c q u is itio n d e te r m in e s fu n d a m e n ta l f u n c tio n s O f an in d iv id u a l. H u m a n b e ­ in g le a rn s w h o le life a tte m p tin g to c o m p r e h e n d th e w o rld a ro u n d h im . F ro m p ro fe s s io n a l p o in t o f v ie w , le a rn in g r e fle c ts k n o w le d g e s te re o ty p e a n d in d iv id u a l's s k ills in a c h ie v in g p r o fe s s io n a l a ttr ib u te s th a t a llo w to fu lfill a n y g u id e lin e s c o n n e c te d w ith in d iv id u a l d e v e lo p m e n t.

U rz e c z y w istn ie n ie k o n c e p c ji u c z e n ia się p rz e z całe ży cie je s t w io d ący m asp e k te m strateg ii lizb o ń sk iej, w której e d u k a c ja je s t je d n ą z n a jw a ż n ie jsz y c h d z ie d z in m a ją c y c h w p ły w na o sią g n ię c ie stra te g ic z n e g o celu d ą ż e n ia do teg o , ab y g o sp o d a rk a U nii E u ro p ejsk iej s ta ła się najb ard ziej k o n k u re n c y jn ą i d y n a m ic z n ą g o s p o d a rk ą w św ie c ie - o p a rtą n a w ie d z y , a sp o łe ­ c z e ń stw o stało się sp o łe c z e ń stw e m w ie d z y 1.

P o jecie lifelo n g learn in g , czy li k sz ta łc e n ie u sta w ic z n e m o d e lu je p o trz e b ę ro zw o ju , z d o b y w a n ia w ie d z y o ra z z a sp o k a ja n ia c ie k a w o śc i p o p rz e z p o z n a w a n ie św iata, a u to d o ś w ia d - c z a n ia p raw fizy k i, c h e m ii, b io lo g ii i m atem aty k i. O w e czy n n ik i z e w n ę trz n e , m a ją k lu czo w y w p ły w na p o d e jm o w a n e d e c y z je je d n o s tk i w k o n te k śc ie k sz ta łc e n ia i s a m o d o sk o n a le n ia na przestrzen i całeg o ży cia , p o c z ą w sz y od p ie rw sz y c h n au k p rz e k a z y w a n y c h p rz e z ro d zicó w , p o p rz e z św ia d o m e fo rm y e d u k a c ji szk o ln y c h i p o z a sz k o ln y c h , aż po ro zw ó j z d o ln o śc i poza- z a w o d o w y c h ro z w ija n y c h c z ę sto w o k re s ie sp o c z y n k u z a w o d o w e g o 2.

K ształcen ie, ja k ró w n ie ż d o k sz ta łc a n ie się w sen sie p ro fe sjo lo g ic z n y m , a u to m a ty c z n ie z w ię k sz a sz a n se do o sią g n ię c ia su k c e su na ry n k u pracy. P ro ces c ią g łe g o d o sk o n a le n ia , ja k sa m a n a z w a w sk azu je, je s t n ie p rz e rw a n y m c iąg iem w y d arzeń o b fitu ją c y c h w o k o lic z n o śc i

' G. K lim ow icz, K O M U N IK A T K O M ISJI E U RO P EJSK IE J, http://w w w .socrates.org.pl.

2 M. G rzabka, Lifelong learning-czyli: ja k , g d zie i dlaczego w arto się uczyć p rze z cale życie. W ydaw nic­ two „E dustacja.pl” , Poznań 2009, s. 24-25.

158 MA R C IN JE Z IO R N Y

sp rzy jają ce c ią g łe m u p o d n o sz e n iu w ie d z y ’, co z n a c z n ie u p ra s z c z a in d y w id u a ln y ro zw ó j z a ­ w o d o w y . Je d n o s tk i, k tó re k ro k po k ro k u ro z w ija ją s w o ją p e rc e p c ję e d u k a c y jn ą a u to m a ty c z n ie w z m a c n ia ją p o sta w ę p ra c o w n ik a w ro zw o ju o so b isty m j a k i z a w o d o w y m . S ą b ard ziej o d p o r­ ne na ró żn eg o ro d zaju b o d ź c e z e w n ę trz n e np. je ż e li p ra c o w n ik sk a z a n y je s t na w sp ó łp ra c ę z g ru p ą o só b n ie p rz e ja w ia ją c y c h ch ęci p o d n o sz e n ia k w a lifik a c ji z a w o d o w y c h lub ro z w ija n ia w łasn y ch p a sji, je s t w ie lc e p ra w d o p o d o b n e , iż w p e rsp e k ty w ie c zasu , je ż e li nie p o ja w ią się inne im p u lsy z e w n ę trz n e , s p o z a śro d o w isk a p racy , p ra c o w n ik b ęd zie p rz e ja w ia ł b iern e z a ­ ch o w an ia, p o d o b n ie ja k c a ły z e sp ó ł w sp ó łp ra c o w n ik ó w . S y tu a c ja m o ż e w y g lą d a ć n ie c o in a­ czej, g dy je d n o s tk a trafi n a zesp ó ł, w którym o b se rw o w a n e je s t tak zw a n e z ja w is k o zn a n e ja k o „ w y śc ig s z c z u ró w ” 4.

O d w ielu p o k o le ń ro z w o jo w i naszej c y w iliz a c ji to w a rz y s z ą p o trz e b y ro zw o ju je d n o s t­ ki o ra z sp o łe c z e ń stw a . J e d n a k ż e id ea k s z ta łc e n ia u s ta w ic z n e g o w o sta tn ic h latach n a b ie ra co raz w ię k sz e g o z n a c z e n ia i co ra z b ard ziej w n ie p o ró w n y w a n ie w ięk szej sk ali w c ie la n a je s t w życie. R o zw ó j te c h n ik i, n o w y ch te c h n o lo g ii i g lo b a liz a c ja p ro cesó w w y m a g a od sp o łe ­ c z e ń stw c ią g łe g o ro z w o ju , a b y sp ro sta ć co ra z w ię k sz y m w y z w a n io m ew o lu u ją c e j c y w iliz a c ji. S p ro stan ie ty m w y z w a n io m m o ż liw e je s t d zięk i ro z w o jo w i p o w sz e c h n e g o k s z ta łc e n ia u sta ­ w iczn eg o i w z ra sta ją c e m u p o z io m o w i e d u k a c ji. K raje w k tó ry ch p o zio m k sz ta łc e n ia je s t w y ższy , c h a ra k te ry z u ją się w y ra ź n ie d łu ższy m ż y c ie m sw o ich o b y w a te li o raz w y ż sz y m p o ­ zio m em życia.

W szy scy d o sk o n a le z n a m y z n a c z e n ie p o w ie d z e n ia , że c z ło w ie k u czy się p rz e z c a łe życie. S z c z e g ó ln ie w o b e c n y c h cza sa c h stw ie rd z e n ie to n a b y w a d u ż e g o zn a c z e n ia . T ra d y c y jn y sy s­ tem k sz ta łc e n ia o p ie ra ł się n a z a ło ż e n iu , że c z ło w ie k je d n o ra z o w o p o d e jm u je d e c y z ję o w y ­ b o rze sw o je g o z a w o d u . W rz e c z y w is to śc i d y n a m ik a ro zw o ju c y w iliz a c ji p o w o d u je, że w ie d z a i u m ie ję tn o śc i z d o b y te w sz k o le b a rd z o szy b k o s ta rz e ją się i w y m a g a ją c ią g łe g o u z u p e łn ia n ia . T ra d y c y jn ie ro z u m ia n a e d u k a c ja d o ro sły c h s ta w ia ła so b ie z a cel p o m o c w n a d ro b ie n iu b ra ­ ków e d u k a c y jn y c h o so b o m , któ re z ja k ic h ś p rzy czy n nie m o g ły u k o ń c z y ć sz k o ły w n o rm a l­ nym trybie. D ziś e d u k a c ja d o ro s ły c h m a u m o ż liw ia ć d a lsz e i ciąg łe k ształcen ie. D z isie jsz a e d u k a c ja d o ro sły c h m a n ie u s ta n n ie to w a rz y s z y ć c z ło w ie k o w i w je g o k arierze z a w o d o w e j i sty m u lo w a ć je g o n ie u s ta n n y ro zw ó j.

G e n e ra ln ie w p ro g ra m ie L L P (an g . L ifelo n g L e arn in g P ro g ra m m e ) b ie rz e u d z ia ł 2 7 k rajó w c z ło n k o w sk ic h U nii E u ro p e js k ie j, k raje E F T A : Islan d ia, L ich ten stein , N o rw e g ia o ra z k a n d y ­ d u ją c y do c z ło n k o s tw a w U E: T u rcja .

W skład p ak ietu L LP w c h o d z ą n a stę p u ją c e p ro g ram y , fu n k c jo n u ją c e w o k re ś lo n y c h d z ia ła ­ n ia c h 5:

• p ro g ram C o m e n iu s - d la sz k ó ł

• p ro g ram E ra sm u s - d la u czeln i w y ższy ch • p ro g ram G ru n d tv ig - e d u k a c ja d o ro sły ch

• p ro g ram L e o n a rd o d a V inci - e d u k a c ja z a w o d o w a i sz k o le n ia

G łó w n y m n a rz ę d z ie m sy ste m u L L P je s t p o ra d n ic tw o z a w o d o w e . Z g o d n ie z d e fin ic ją re z o lu ­ cji R ady U n ii E u ro p e jsk ie j z listo p a d a 20 0 8 r. p o ra d n ic tw o z a w o d o w e o k re ś la n e je s t m ian em

3 Ibidem , s. 27. 4 Idem , s. 27.

stałeg o p ro cesu , k tó ry p o z w a la o b y w a te lo m , n ie z a le ż n ie od ich w iek u i w k ażd y m m o m e n c ie ich ży cia , o k re ślić sw o je u m ie ję tn o śc i, k o m p e te n c je i z a in te re so w a n ia , p o d e jm o w a ć d ec y z je w z a k re sie k ształcen ia, sz k o le n ia , p ra c y a ta k ż e w innych sy tu acjach , w k tó ry ch m o ż liw e je s t n ab y cie lub w y k o rz y sta n ie ty ch u m ie ję tn o śc i i k o m p e te n c ji6.

P ro fe sjo lo g ic z n y m asp e k te m k s z ta łc e n ia u sta w ic z n e g o je s t m o ż liw o ść z ró w n o w a ż e n ia p e w ­ nej d y sp ro p o rc ji m ięd zy nadal p a n u ją c y m b e z ro b o c ie m , a tru d n o śc ia m i z e z n a le z ie n ie m o d ­ p o w ied n io w y k w a lifik o w a n y c h p ra c o w n ik ó w . D lateg o też, d o ra d z tw o i k sz ta łc e n ie je s t m e to ­ d ą lep szeg o o d n a le z ie n ia się o só b w śró d p o trz e b rynku pracy. Je d n o s tk a p o w in n a u św ia d o m ić sobie, że n au k a p rzez całe ż y c ie m o ż e u łatw ić sa m o d z ie ln e i z d ru g iej stro n y b e z p ie c z n ie js z e d e c y d o w a n ie o ście ż c e in d y w id u aln ej k a rie ry w o b e c n y c h w a ru n k ach n a ry n k u p racy o raz p o m a g a ć w d o jśc iu do u c h w y c e n ia ró w n o w a g i m ię d z y ży cie m o so b isty m a za w o d o w y m .

D z isie jsz y św iat u le g a c ią g ły m z m ia n o m . U św ia d o m ie n ie teg o faktu m a d u ż e k o n se ­ k w en cje d la w szelk ich d z ia ła ń . C z ło w ie k p o p rz e z in d y w id u a ln ą a k ty w n o ść p o w in ien d o sto ­ so w y w a ć się do św ia ta w k tó ry m rz e c z y w is to ść te c h n o lo g ic z n a , sp o łe c z n a , g o sp o d a rc z a , o b y c z a jo w a z m ie n ia się b a rd z o szy b k o . W k tó ry m c o d z ie n n o ś c ią je s t sta w a n ie cią g le przed n o w y m i w y z w a n ia m i. C ią g ło ść u c z e n ia i ro z w ija n ia się je s t p o d s ta w ą u le p s z a n ia sty lu ż y c ia prz e z ludzi ja k ró w n ie ż o sią g a n ia sa ty sfa k c ji z a w o d o w e j. W św ie c ie , g d z ie ż y c ie n a b iera o g ro m n e g o tem p a, c z ło w ie k p o w in ie n stru k tu ra liz o w a ć sw o je d e c y z je z a w o d o w e ze w zg lęd u na d u ż ą k o n k u re n c y jn o ść na ry n k u pracy.

P ro fesjo lo g ia ja k o n a u k a o ro z w o ju za w o d o w y m c z ło w ie k a , ja k ró w n ie ż idea k sz ta ł­ c e n ia u sta w ic z n e g o , p o sia d a w ie le cech w sp ó ln y c h o p arty ch na fu n d a m e n ta c h lu d zk iej id e ­ olo g ii ro zw o ju o so b iste g o i z a w o d o w e g o , o k re śla ją c e g o w sp ó ln y m ia n o w n ik z w ię k sz o n y c h k w alifik acji w celu p o d ję c ia p ra c y n a c o ra z b ard ziej k o n k u re n c y jn y m ry n k u p racy . C z ło w ie k ja k o istota ro z u m n a p o d le g a ją c a p raw o m n a tu ry do teg o , b y się ro zw ijać i a d a p to w a ć się do o d p o w ie d n ic h w a ru n k ó w ż y c ia ja k i pracy, p o w in ien z w ię k sz a ć a k ty w n o ść z a w o d o w ą p o ­ p rz e z ró żn eg o ro d zaju in stru m e n ty ry n k u pracy. P ra w d z iw a a k ty w n o ść łą c z y się z p o d m io to ­ w o ścią, d o k o n y w a n ie m w y b o ró w , d o św ia d c z a n ie m ż y c ia i p rzy jem n o śc i istn ien ia. B y cie a k ­ ty w n y m to b y cie na sw o im m ie jsc u , to b y cie w sy tu acji, g d z ie p o trz e b y i w a rto śc i je d n o s tk i s ą re a lizo w an e. T o ró w n ie ż o p ty m a ln y stan c z ło w ie k a , czas d z ia ła n ia p rz e p la ta n e g o o d p o ­ czy n k ie m i z ab aw ą. N ie ste ty p o je d y n c z e o so b y , a ta k ż e całe g ru p y z a w o d o w e m o g ą stra c ić tą z d o ln o ś ć i p o d d ać się in e rc ji7. W iz u a liz a c ja p rzy szło ści zaw o d o w e j p rz e d e w sz y stk im p o w in ­ na o p ierać się na p ew n y m p sy c h o lo g ic z n y m p re d y k a to rz e m o ty w a c y jn y m , g d z ie ja k o c z y n n ik o d p o w ia d a ją c y z a p o d e jm o w a n ie p ew n y ch d z ia ła ń u m o żliw i z w ię k sz e n ie a k ty w iz a c ji z a w o ­ d o w ej, p o p rz e z ro z p o c z ę c ie d o d a tk o w y c h sz k o le ń lub p o p rz e z p o d ję c ie d alszej ed u k acji. J e d ­ n ak że u czen ie się i w y k o rz y sty w a n ie o d p o w ie d n io zd o b y tej w ied zy .

D avid A. G rav in , z n a n y a u to ry te t w d z ie d z in ie z a rz ą d z a n ia p rz e d s ię b io rstw e m , p ro fe so r U n i­ w ersy tetu H arv ard a, w sk a z u je , że o s o b a u c ząca się p rz e d e w sz y stk im ro z u m ie ideę u cz e n ia się i w ła śc iw ie z a rz ą d z a w ie d z ą fu n k c jo n u je w e d łu g z a sa d y „trz e c h M ” 8:

6 D ziennik U rzędow y Unii E uropejskiej. (2008/C 319/02) s. C 319/14.

7 J. Jakubow ski, Jedno j e s t d ziś p ew n e - zm iana, A rtykuł Edustacja.pl sp. z o. o., w w w .edustacja.pl, P o­ znań 2009, s. 3.

* D. A. G ravin, B udow anie organizacji uczącej się. H arvard Business Review , artykuł po raz pierw szy ukazał się w 1993 roku.

160 MA R C IN JE Z IO R N Y

• m e a n in g , czyli z n a c z e n ie ; ro z u m ie i p o tra fi z d e fin io w a ć co d la niej z n a c z y te rm in o so b a u c z ą c a się,

• m a n a g e m e n t, cz y li z a rz ą d z a n ie ; po trafi sk u te c z n ie z a rz ą d z a ć w ied zą,

• m e a s u r e m e n t, cz y li p o m ia r; sto su je m e to d y o cen w za k re sie u c z e n ia się i p o z io m u z d o b y te j w ie d z y 9.

N a w ią z u ją c do p ro c e su u c z e n ia się n ależ y z a z n a c z y ć , że p ro c e s ten to p rz e b ie g z d o b y w a n ia i g ro m a d z e n ia d o ś w ia d c z e ń , w w y n ik u czeg o p o w s ta ją n o w e fo rm y z a c h o w a n ia się i d z ia ła n ia lub n a stę p u je m o d y fik a c ja zac h o w a ń i d z ia ła ń w c z e śn ie j n ab y ty ch . U czen ie m o ż n a ro z p a try ­ w ać ja k o c z y n n o ść (p o je d y n c z ą , k ró tk o trw a łą ) lub ja k o p ro c e s (z b ió r c zy n n o ści p o so b n y c h i/lub ró w n o le g ły c h , d łu g o trw a ły ). O ty m c z y d a n a c z y n n o ść lub p ro ces zach o d zi w n io s k u je ­ m y n a p o d sta w ie z a o b se rw o w a n y c h zm ian - u cz e n ie w ięc je s t p ro cesem n a b y w a n ia d o ś w ia d ­ czeń w y ra ż a ją c e się m o d y fik a c ją z a c h o w a n ia . Z a p a m ię ty w a n ie za le ż y od w ielu c z y n n ik ó w , któ re u m o w n ie m o ż n a p o d z ie lić na c z te ry grupy:

P ie rw s z ą s ą w a ru n k i z e w n ę trz n e , w k tó ry c h p rz e b ie g a z a p a m ię ty w a n ie . G dy się u c z y m y p o ­ w in n iśm y m ieć m iłą i w o ln ą od lęku a tm o sferę.

D ru g ą s ą sp o so b y z a p a m ię ty w a n ia . L u d zie m a ją w ró żn y m sto p n iu ro z w in ię te z m y sły i ró żn e ty p y pam ięci i to od n ich z a le ż y m e to d a nauki ja k a b ę d z ie sk u te c z n a u danej o so b y . S łu c h o w ­ cy n ajw ięc ej z a p a m ię ta ją n a w y k ła d z ie , a n a js k u te c z n ie jsz a m e to d ą ich nauki b ę d z ie g ło ś n e cz y ta n ie te k stu k tó re g o m a ją się nau czy ć.

T rz e c ią je s t m a te ria ł, c z y li m a te ria ł ja k ie g o je d n o s tk a m a się nau czy ć.

C z w a rtą je s t w ła śc iw o ś ć p o d m io tu , czyli kto z a p a m ię tu je . O so b y p o sia d a ją c e sp e c ja ln e u z d o ln ie n ia np. m a te m a ty c z n e ła tw ie j p rz y s w a ja ją m a te ria ł z w ią z a n y z tą d z ie d z in ą n auki. N a le ż y je d n a k p a m ię ta ć , o b ie te rz e c z y n ie w y sta rc z ą . M u s z ą b y ć w sp o m a g a n e innym i c z y n ­ n ik am i, tak im i j a k np. n a sta w ie n ie i z a a n g a ż o w a n ie em o c jo n a ln e . M ając p o z y ty w n y s to su n e k do p rz e ra b ia n e g o m a te ria łu sp ra w ia , że łatw iej się go z a p a m ię tu je . W p ro c e sie u c z e n ia się istotnym je s t ta k ż e w ie k o so b y . Z a o b se rw o w a ć m o ż e m y w o k ó ł sieb ie, iż dzieci łatw iej z a p a ­ m ię tu ją n iż o so b y w p o d e sz ły m w iek u . D zieck u zajm ie m n iej c zasu n a u k a o b słu g i n o w eg o p ro g ram u k o m p u te ro w e g o n iż o so b ie , k tó ra w ię k s z ą czę ść ż y c ia m a j u ż z a sobą. P rz y jm u je się, iż p a m ię ć c z ło w ie k a p ra c u ją c e g o u m y sło w o o sią g a sw ó j n a jw y ż sz y p o zio m w w iek u 20- 25 lat (n a le ż y je d n a k z a u w a ż y ć , że w y s tę p u ją cza se m p e w n e o g ra n ic z e n ia ). C z a s w k tó ry m p rz y p a d a n a jw ię k s z a c h ło n n o ś ć u m y słu p o k ry w a się z o k resem stu d ió w . W łaśn ie n a tym e ta ­ p ie o g ó ln ej e d u k acji n a le ż y p rz y s w o ić n ajw ięc ej m a te ria łu i w n a jsz e rsz y m z a k re s ie . W a ż n ą rolę w p ro c e s ie u c z e n ia się o d g ry w a z a in te re s o w a n ie b ę d ą c e sz c z e g ó ln y m ro d zajem m o ty w a ­ cji z a w ie ra ró w n ie ż e le m e n t e m o c jo n a ln y . K a ż d y c z ło w ie k łatw iej i ch ętn iej p rz y s w a ja w ie ­ d z ę na tem at, k tó ry g o in teresu je. Z a in te re so w a n ie d a n y m m ateriałem p o b u d z a w ię c c h ę ć p o ­ z n a n ia i w p ły w a n a e fe k ty w n o ś ć n au k i. M o ty w a c ją do nauki nie je s t ty lk o z a in te re s o w a n ie , za le ż n e w dużej m ie rz e od je d n o s tk i, ale ró w n ie ż m o ż e być w y n ik iem kary lub n a g ro d y . T o , co nas m o b iliz u je je s t r z e c z ą in d y w id u a ln a . M o ty w u c z e n ia się ja k o sp e c ja ln e g o ro d zaju św iad o m ej d z ia ła ln o ś c i s ą ró ż n o ro d n e . Z m ie n ia ją się o n e w raz z w iek iem o só b u c z ą c y c h się. M ałe d zieci u k tó ry ch p ro c e s u c z e n ia się m a c h a ra k te r m im o w o ln y , p rz e w a ż n ie nie z d a ją s o ­ b ie w o g ó le sp ra w y z te g o , że c z y n ią co ś po to , ab y w z b o g a c ić sw e d o św ia d c z e n ie . D o p iero

1 E. M uszyńska-P lew a, Lijelong learning-czyli: ja k , g d zie i dlaczego warto się uczyć p rze z cale życie.

w o k resie p rz e d s z k o ln y m , a p o tem w m ło d sz y m w iek u sz k o ln y m , m o ty w a c ja s ta je się b ar­ d ziej św ia d o m a , a z w iek iem c o ra z b ard ziej p e rsp e k ty w ic z n a . T o z n a c z y d o ty c z ą c a celó w o d leg ły ch , a nie ty lk o u z y sk a n ia d o b ry c h o cen n a św iad ectw ie.

W u czen iu się starszy ch d z ie c i, m ło d z ie ż y i d o ro sły ch d o m in u ją c ą rolę o d g ry w a ją ro z m a ite m o ty w y . Jed en z nich je s t p rz e w a ż n ie u danej o so b y d o m in u ją c y , a p o z o sta łe u b o czn e. Istn ie­ j ą w literatu rze p sy c h o lo g ic z n e j ro z m a ite p ro p o z y c je k lasy fik ac ji m o ty w ó w u c z e n ia się sz k o ln e g o lub k sz ta łc e n ia u sta w ic z n e g o . P rz y ję te p rz e z ró żn y ch au to ró w p o d z ia ły w y w o d z ą się b ą d ź to z o k re ślo n y c h te o rii u c z e n ia się, b ą d ź te ż o p a rte s ą na w y n ik a c h b ad ań e m p iry c z ­ nych. O w y b o rz e k tó re g o ś (je d n e g o lub w ię c e j) m o ty w u d e c y d u ją c e c h y o s o b iste u c z n ia lub o so b y starszej je d n a k ż e e d u k a c ja d o ro s ły c h w d z isie jsz y c h czasach co ra z czę śc ie j z a c z y n a o d c h o d z ić od ty p o w y c h sz k ó ł i p rz y b ie ra z ró ż n ic o w a n e fo rm y , u m o ż liw ia ją c w te n sp o só b d o sto so w a n ie fo rm y k sz ta łc e n ia do m o ż liw o śc i i p o trzeb „ u c z n ió w ” .

U d z ia ł P o lak ó w w k sz ta łc e n iu u sta w ic z n y m je s t d o sy ć n isk i. W śró d p a ń stw U E P o lsk a z a jm u je d o ln e m ie jsc e w ran k in g u , razem z k ra ja m i E u ro p y i L itw ą. D o św ia d c z e n ia n ie k tó ­ rych k rajó w e u ro p e jsk ic h p o k a z u ją je d n a k , że z w ię k sz e n ie u d ziału o b y w a te li w ed u k acji ustaw iczn ej je s t m o żliw e. D laczeg o zate m s y tu a c ja w P o lsce w y g lą d a ta k ź le ? Ja k ie b ariery s to ją P o lak o m n a d ro d z e do p o sz e rz a n ia k w a lifik a c ji?

P rzed e w szy stk im w y d a je się, ż e w P o lsce w c ią ż brak je s t św ia d o m o śc i k o n ie c z n o śc i stałeg o a k tu a liz o w a n ia i u z u p e łn ia n ia k w a lifik a c ji. P raw ie co d rugi P olak, n ie p la n u ją c y p o d jąć w n a jb liż sz y m ro k u k sz ta łc e n ia w ja k ie jk o lw ie k fo rm ie, u z a sa d n ia to brak iem tak iej p otrzeby. Ś w iad czy to w dużej m ie rz e o k ró tk o w z ro c z n o śc i lub g łę b o k o z a k o rz e n io n y m w p sy ch ice p rz e k o n a n iu , ż e raz z d o b y ta w ie d z a w y sta rc z y n am na całe ży cie.

P o n ad to , w ed u k acji u sta w ic z n e j u c z e s tn ic z ą p rz e d e w sz y stk im o so b y j u ż w y p o sa ż o n e w w y ­ so k ie k w a lifik a c je - o so b y z w y k sz ta łc e n ie m w y ż sz y m , p racu jące na sta n o w isk a c h sp e c ja li­ sty c z n y c h , k ie ro w n ic z y c h i te c h n ic z n y c h . P ro b lem p o le g a n a m ałym u d z ia le w ed u k acji u staw iczn ej o só b o nisk ich k w a lifik a c ja c h , b ezro b o tn y c h lub z a g ro ż o n y c h b e z ro b o c ie m 10.

K sz ta łc e n ie u sta w ic z n e z a w ie ra w so b ie z a ró w n o k sz ta łc e n ie fo rm a ln e (k la sy , sto p n ie , szk o ły , p ro g ra m y i p o d rę c z n ik i) j a k i n ie fo rm a ln e (d z ia ła ln o ść k sz ta łc ą c o - w y c h o w u ją c a p ro w a d z o n a p o z a u sta n o w io n y m fo rm a ln y m sy stem em sz k o ln y m ) o ra z tzw . k sz ta łc e n ie in cy ­ d e n ta ln e (n ie z o rg a n iz o w a n y i n ie sy ste m a ty c z n y p ro ces n a b y w a n ia p rz e z k ażd e g o c z ło w ie k a w ia d o m o śc i, sp ra w n o śc i, p rz e k o n a ń etc .) np. o tw a rc ie ry n k ó w p racy m ięd zy P o ls k ą a krajam i „starej U n ii” w y k re o w a ło n o w ą sy tu a c ję w o b sz a rz e sam e g o sy stem u k sz ta łc e n ia u sta w ic z n e ­ go. Z je d n e j stro n y p o ja w ił się z w ię k sz o n y p o p y t n a n iek tó re k ieru n k i k sz ta łc e n ia (np. ku rsy ję z y k o w e ), z d ru g iej stro n y s p o ra cz ę ść o só b w y je c h a ła w celach zaro b k o w y c h . K o n se k w e n ­

c ją z a o b se rw o w a n e j m ig ra c ji z a ro b k o w e j je s t p o ja w ia ją c e się ju ż o b e c n ie z n a c z n e z a p o trz e ­ b o w a n ie n a sz k o le n ia p rz y u c z a ją c e do z a w o d ó w , w k tó ry ch m o ż n a z n a le ź ć z a tru d n ie n ie po w y je ź d z ie z a g ran icę.

Z m ia n y n a ry n k u p ra c y d o ty k a ją je d n a k w sz y stk ic h - n ie ty lk o ty c h , k tó rz y z d e c y d o ­ w ali się n a w y ja z d z a g ran icę. W ię k sz a d y n a m ik a na ry n k u p racy sp ra w ia , ż e k o n ie c z n e je s t bardziej in te n sy w n e ro z w ija n ie sy ste m u d o k sz ta łc a n ia i z d o b y w a n ia k w a lifik a c ji p ra c o w n i­

111 http://w w w .zrp.pI/D ziałanośćZ R P/O św iatazaw odow a/K .ształcenie ustaw iczne/tabid/270/language/pl- PL/D efault.aspx. W arszaw a 2007.

162 M A RC IN JE Z IO R N Y

czy ch , k tó re p o z w o li sp raw n iej d o p a so w y w a ć u m ie ję tn o śc i k ad r do z a p o trz e b o w a n ia z g ła s z a ­ neg o p rz e z p ra c o d a w c ó w " .

Jak w sk a z u je a n a liz a ty c h z a g a d n ie ń , w d o ty c h c z a so w e j p ra k ty c e e d u k a c y jn e j d o m i­ n u je k sz ta łc e n ie fo rm a ln e , ro z u m ia n e ja k o sy stem k sz ta łc e n ia o p arty na stały ch p od w z g lę ­ d em czasu i tre śc i n a u k i fo rm a c h , p ro w a d z ą c y o d n a u c z a n ia p o c z ą tk o w e g o d o u n iw e rs y te tu i w łą czający (o b o k k u rs ó w w y k sz ta łc e n ia o g ó ln e g o ) w ie le p ro g ram ó w sp e c ja ln y c h o ra z in sty ­ tu cji sta c jo n a rn e g o k s z ta łc e n ia te c h n ic z n e g o i z a w o d o w e g o . Jest to sto su n k o w o p ro s ty sy stem k sz ta łc e n ia p ro w a d z ą c y o d p rz e d s z k o la d o u n iw ersy tetu .

Z m ie n ia ją c y się ry n e k p racy , n o w e te c h n o lo g ie , n o w e z a w o d y i sp e c ja ln o śc i p o w o d u ją n ato m iast, iż s to p n io w o w z ra sta z n a c z e n ie k sz ta łc e n ia n ie fo rm a ln e g o , ja k im je s t św ia d o m a i z o rg a n iz o w a n a d z ia ła ln o ś ć k s z ta łc ą c o -w y c h o w u ją c a p ro w a d z o n a p o z a u sta n o w io n y m fo r­ m aln y m sy ste m e m sz k o ln y m , u m o ż liw ia ją c a o k re ś lo n e j g ru p ie u cze stn ik ó w o sią g n ię c ie z a ło ­ żo n y ch c e ló w k s z ta łc e n ia 12.

O b o k k s z ta łc e n ia fo rm a ln e g o i n ie fo rm a ln e g o d y d a k ty k a w y ró ż n ia ta k ż e k sz ta łc e n ie in c y d e n ­ ta ln e - trw a ją c y p rz e z c a łe ż y c ie n ie z o rg a n iz o w a n y i n ie s y ste m a ty c z n y p ro c e s n a b y w a n ia p rz e z k ażd eg o c z ło w ie k a w iad o m o ści, sp ra w n o śc i, p rzek o n ań i p o sta w na p o d sta w ie c o d z ie n ­ n eg o d o św ia d c z e n ia o ra z w p ły w ó w w y c h o w a w c z y c h o to cze n ia.

T ra k to w a n ie k s z ta łc e n ia fo rm a ln e g o , n ie fo rm a ln e g o i in c y d e n ta ln e g o w sp o só b k o m ­ p lem e n ta rn y — p rz y u w z g lę d n ie n iu sta n d a rd ó w k w a lifik a c ji z a w o d o w y c h - u m o ż liw ia p rz e ­ n ik an ie się s tru k tu r o rg a n iz a c y jn y c h sy stem u e d u k a c ji, z n a c z n ie u ła tw ia z d o b y w a n ie i u z n a ­ w a n ie k w a lifik a c ji z a w o d o w y c h . T o ta k ż e k rok w k ieru n k u b u d o w a n ia o tw a rte g o i e la s ty c z ­ n eg o sy ste m u e d u k a c ji, rz e c z y w is te g o w sp ie ra n ia a k ty w n o śc i p o zn aw czej i p rz e d s ię b io rc z o ­ ści - p ro w a d z ą c y c h d o z w ię k s z a n ia sz a n s z a tru d n ie n ia na w sp ó łc z e sn y m ryn k u p racy . Z te g o te ż p o w o d u w o sta tn ic h latach M in iste rstw o E d u k acji N a ro d o w e j u zn ało z a n ie z b ę d n e w y ­ z n a c z e n ie k ie ru n k ó w ro z w o ju k sz ta łc e n ia u sta w ic z n e g o w k o n te k śc ie idei u c z e n ia się p rz e z c a łe ż y c ie i b u d o w a n ia s p o łe c z e ń stw a o p a rte g o n a w ied zy . M in iste ria ln a s tra te g ia o p ie ra się n a d ia g n o z a c h d o ty c z ą c y c h p ro c e s ó w sp o łe c z n o - g o sp o d a rc z y c h i p o lity c z n y c h , z a m ie s z ­ czo n y ch w s tra te g ic z n y c h d o k u m e n ta c h rz ą d o w y c h , tak ich ja k : P ro g ra m G o sp o d a rc zy R zą d u „ P rze d s ię b io r c zo ść - R o zw ó j - P ra c a " , N a ro d o w y P la n R o zw o ju 2 0 0 4 -2 0 0 6 , a ta k ż e w in­ nych śre d n io i d łu g o o k re so w y c h d o k u m e n ta c h rz ą d o w y c h , w ty m N a ro d o w e j S tr a te g ii W zro­ s tu Z a tr u d n ie n ia i R o zw o ju Z a so b ó w L u d zk ic h w la ta c h 2 0 0 0 -2 0 0 6 o raz p rzy jętej p rz e z R ząd Polski i K o m isję E u ro p e js k ą W sp ó ln ej O c e n ie Z a ło ż e ń P o lsk ie j P o lity k i Z a tr u d n ie n ia (JAP).

W ty m k o n te k ś c ie n ie m o ż e m y z a p o m in a ć o k ształcen iu za w o d o w y m . P ro ces k sz ta ł­ c e n ia z a w o d o w e g o o p is u je s ię c z ę sto k ro ć w p o sta c i k ilku u z u p e łn ia ją c y c h się o g n iw o c h a ­ rak terze o g ó ln y m . Z je d n e j stro n y je s t to p o w ią z a n ie ład u z e w n ę trz n e g o i w e w n ę trz n e g o , k tó ­ re u m o ż liw ia tw o rz e n ie w a ru n k ó w d o s k u te c z n e g o d z ia ła n ia u czn ió w . W tym p ro c e s ie istotne je s t p o z n a w a n ie fak tó w je d n o s tk o w y c h i k sz ta łto w a n ie po jęć. W k sz ta łc e n iu z a w o d o w y m isto tn e je s t ta k ż e łą c z e n ie te o rii z p rak ty k ą, k sz ta łto w a n ie u m ie ję tn o śc i i n a w y k ó w , u trw a la n ia w iad o m o ści i u m ie ję tn o śc i o ra z k o n tro la i o c e n y w y n ik ó w k sz ta łc e n ia . O g n iw a te w p ra k ty c e w zn a c z ą c y s p o s ó b w z b o g a c a ją ro z u m ie n ie m o d elu c zy n n o ści p o z n a w c z y c h 1’.

11 F.DS - Fundacja Nowy Staw . A naliza instytucji kształcenia ustaw icznego. Lublin 2006, s. 7. 12 Ibidem , s. 10.

B ard zo w a ż n y m asp e k te m w m o d elu c z y n n o śc i p o zn a w c z y c h s ą k w a lifik a c je , któ re w ed łu g d e fin ic ji J. U ln o ta w y n ik a ją z o k re ś lo n y c h d o k u m e n tó w (ś w ia d e c tw , d y p lo m ó w , z a ­ ś w ia d c z e ń ) i s tw a rz a ją d o m n ie m a n ie , że le g ity m u ją c y się nim i p o sia d a o d p o w ie d n ią w ie d z ę i u m ie ję tn o śc i (ry su n e k n r 1). K w a lifik a c je realn e to tak ie, k tó re s ą u w a ru n k o w a n e g e n e ty c z ­ nie. M o g ą b y ć ro z w ija n e ty lk o p rz e z k sz ta łc e n ie i prak ty k ę. N ie m o ż n a ich z n is z c z y ć , a je d y ­ nie o c e n ić n a p o d sta w ie o b se rw a c ji zac h o w a ń w p ro c e sie p ra c y i o sią g a n y c h w tej p racy w y ­ n ik ó w 14.

Rys. I. Składniki kwalifikacji zawodowych.

Źródło: J. Ulnot. Ekonomiczne problem y rynku pracy, Katowice 1999, s. 13.

K w a lifik a c je z a w o d o w e ja k o d o w ó d p o sia d a n ia p ew n y ch u m ie ję tn o śc i p o w in n y b y ć z d o b y w a n e p o d c z a s całe j k a rie ry ja k ró w n ie ż o d n a w ia n e po p ew n y m c z a sie ich w y k o rz y sty ­ w ania. W p ro fe sjo lo g ii g e n e ra ln y m w y z n a c z n ik ie m planow anej k a rie ry s ą k w a lifik a c je z a w o ­ dow e. B rak k w a lifik a c ji m o ż e d o p ro w a d z ić do stan u tzw . w y u czo n ej b e z ra d n o śc i u je d n o s tk i u któ rej w y stę p u je w e ry fik a c ja h ip o te z y u c z e n ia się p rzez w a ru n k o w a n ie in stru m e n ta ln e w y ­ w o d zącej się z teo rii d w ó ch p ro cesó w M o w re r a. W k ształcen iu u sta w ic z n y m c h a ra k te ry ­ s ty c z n ą c e c h ą d la sa m o ro z w o ju c z ło w ie k a je s t z ro zu m ien ie a d e k w a tn y c h p o c z y n a ń , k tó re o k re ś la ją c e c h y w sp ó ln e d la p rz y sz ły c h re z u lta tó w d ziałań w z a k re sie ro zw o ju z a w o d o w e g o .

N ależy d o d ać, że a k ty w n o ść e d u k a c y jn a o só b d o rosłych p o w o li w z ra sta w try b ie p o ­ z asz k o ln y m , o rg a n iz o w a n a w fo rm ie k u rsó w i szk o leń zaró w n o w p racy ja k i p o z a nią. Isto t­ nym je s t fakt, że p raw ie 6 0 % k o n ty n u u ją c y c h n a u k ę m iało w y k sz ta łc e n ie w y ż sz e , a b lisk o 2 2 % - śre d n ie i p o lic e a ln e . Ś w ia d c z y to o w y so k iej selek ty w n o ści a k ty w n o śc i e d u k a c y jn e j w e d łu g w y k sz ta łc e n ia . C a ło k s z ta łt k s z ta łc e n ia u staw iczn eg o o só b d o ro s ły c h p o s ia d a c ią g le w n aszym kraju c h a ra k te r m a rg in a ln y . P rz e d sta w io n e pow yżej n ie k tó re z m ia n y n ie c z y n ią p rzeło m u w tej k w estii. C ią g le je s z c z e is tn ie ją ró żn ice d o ty czą ce sz a n s ro z w o jo w y c h m

164 MA RC IN JE Z IO R N Y

k ań có w m ia st i w si, a i o s ó b w w iek u 35 lat i w ięcej. Z ró ż n ic o w a n ie pod w z g lę d e m w y k s z ta ł­ c e n ia i zn a jo m o śc i ję z y k ó w o b cy ch c z y o b słu g i k o m p u te ra m ięd zy o so b am i m ło d y m i i o s o ­ bam i w w iek u 35 lat i w ięcej d o w o d z ą istn ie n ia sw o istej „ lu k i k o m p e te n c y jn e j” , k tó ra p o g łę ­ b ia się w m ia rę p rz e c h o d z e n ia do starszy ch g ru p w ie k u 15. N a to m ia st, je ś li c h o d z i o k s z ta łc e ­ nie i d o sk o n a le n ie z a w o d o w e to ich cele m je s t z w ię k s z e n ia e fe k ty w n o śc i i sa ty sfa k c ji p ra ­ co w n ik a. W śró d c z y n n ik ó w , k tó re z d a n ie m p ra c o d a w c ó w m a ją isto tn e z n a c z e n ie w g o s p o ­ d arce ry n k o w ej i u z a s a d n ia ją p o trz e b ę d o s k o n a le n ia p ra c o w n ik ó w , w y m ie n ia się m ię d z y in-

.16 nym i : - z a p e w n ie n ie e fe k ty w n o ś c i d z ia ła n ia firm y, - u t r z y m a n ie p o zy cji ry n k o w ej, - u zy sk a n ie p o z y c ji k o n k u re n c y jn e j.

Zakończenie

W o k re sie rew o lu cji n a u k o w o -te c h n ic z n e j i in fo rm ac y jn ej, k ied y z m ie n iły się o c z e k iw a n ia w zg lęd em sz k o ły ja k o in sty tu cji e d u k a c y jn e j - p ro c e sy ed u k acji p erm a n e n tn e j n a b ie ra ją z u ­ p ełn ie n o w eg o w y m ia ru . K sz ta łc e n ie z a w o d o w e i k sz ta łc e n ie u sta w ic z n e n aw z a je m się w a ­ ru n k u ją w tra k c ie p ro c e s u , k tó ry p ro w a d z i do z m ia n y n ie ty lk o sy tu acji z a w o d o w e j, ale i do w sz e c h stro n n e g o ro z w o ju w tra k c ie n a b y w a n ia n o w y c h k w a lifik a c ji, k o m p e te n c ji i u m ie ję t­ ności. W sz e c h stro n n e k sz ta łto w a n ie p o sta w n a ry n k u p racy sp rz y ja tw o rz e n iu z m ia n stru k tu ­ ralnych w g o sp o d a rc e . K sz ta łc e n ie z a w o d o w e z a k o tw ic z o n e w k ształcen iu p e rm a n e n tn y m z m ie n ia relacje m ię d z y ry n k iem p racy a p rz y g o to w a n ie m za w o d o w y m a b so lw e n tó w szk ó ł różn y ch ty p ó w . T o z kolei w y m u sz a sk ra c a n ie c zasu re a g o w a n ia sy ste m u e d u k a c ji na isto tn e zm ian y g o sp o d a rc z e . R y n e k p ra c y sta je się sp e c y fic z n y m p o śre d n ik ie m m ię d z y g o s p o d a rk ą a sy stem em e d u k a c ji17.

W p ro fe sjo lo g ii a sp e k ty k sz ta łc e n ia u s ta w ic z n e g o p o sia d a ją p e w n ą z a le ż n o ść e d u k a ­ c y jn ą o k re ś lo n ą w sp e c y fic z n y sp o só b ja k ró w n ie ż u k ie ru n k o w a n ą d o je d n o s tk i u c z e stn ic z ą ­ cej w p ro c e s ie k sz ta łc e n ia , u m o ż liw ia ją c je j w ten sp o só b z a sp o k o je n ie p o d sta w o w y c h p o ­ trzeb e g z y ste n c ja ln y c h . D lateg o też, c z ło w ie k p o w in ien być b ard ziej a k ty w n y in te le k tu a ln ie , by m ó c sp ro sta ć tru d n o śc io m d n ia co d z ie n n e g o .

B ib lio g ra fia

Czapiński J., Panek T., (red.), Diagnoza społeczna 2005. Warunki i ja k o ść życia Polaków, W arszawa 2005.

Grzabka M., Lifelong learning-czyli: j a k gdzie i dlaczego warto się uczyć przez całe życie, W ydaw ­ nictwo ,.Edustacja.pl”, Poznań 2009.

15 I. E. K otow ska, I. G rafow ska, W ykształcenie i status ed u ka cy jn y członków g o spodarstw dom ow ych. [w:] J. C zapiński. T Panek ( r e d ) , D iagnoza sp o łe czn a 2005. W arunki i ja k o ś ć ży cia Polaków , W arszaw a 2005, s. 65.

16 W. kopertyńska. Kształcenie ustaw iczne w p rocesie przem ian rynku pracy, W rocław 2 0 0 1, s. 69. 17 S. M. K w iatkow ski, P erspektyw y zm ia n stru ktu ra ln ych w gospodarce a rynek p ra c y i edukacja, [w:] S. B orkow ska (red.). E dukacja zaw odow a a ry n e k p ra c y, W arszaw a 1999, s. 21-23.

Gravin D. A., Budowanie organizacji uczącej się, Harvard Business Review, artykuł po raz pierwszy ukazał się w 1993 roku.

Jakubowski J., Jedno je s t dziś pew ne - zmiana. Artykuł Edustacja.pl sp. z o. o. w w w .edustacja.pl, Poznań 2009.

Kwiatkowski S. M.. Kształcenie zawodowe. D ylem aty teorii i praktyki. W arszawa 2001. Klimowicz G., KO M U N IK AT KO M ISJI EUROPEJSKIEJ, http://w ww .socrates.org.pl.

Kotowska I. E., Grabowska I., W ykształcenie i status edukacyjny członków gospodarstw domowych. Koperty ńska W., Kształcenie ustawiczne w procesie przemian rynku pracy, Wroclaw 2001.

M uszyńska-Plewa E., Lifelong learning-czyli: ja k , gdzie i dlaczego warto się uczyć przez całe życie, W ydaw nictwo„Edustacja.pl” ,Poznań2009.http://w ww .zrp.pl/D ziałanośćZRP/Oświatazaw odowa /Kształcenie.

EDS - Fundacja Nowy Staw, Analiza instytucji kształcenia ustawicznego, Lublin 2006. Ulnot J., Ekonomiczne problem y rynku pracy, Katowice 1999.