Adam Dziadek
Pogranicza literackości
Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 4 (76), 112-118
2002
Książkę Grzegorza Grochowskiego Tekstowe hybrydy1 trzeba umieścić w samym środku tygla badań genologicznych, w którym próbuje się wykrystalizować jakaś koherentna teoria dotycząca form gatunkowych w literaturze współczesnej. Efekty alchemicznych zabiegów w tym zakresie są - jak dotąd - dosyć skromne. Dzieje się tak dlatego, że teksty współczesnej k u l t u r y są w c h a r a k t e r y s t y c z n y sposób obciążane przez autorów szczególną właściwością przenikania do różnych typów dyskursu, rozpleniania się w tych dyskursach. Wypracowanie w tym zakresie ja-kiejś jednolitej koncepcji genologicznej jest nadzwyczaj trudne czy raczej niemoż-liwe. Myślę, że nie trzeba z tego powodu n a d m i e r n i e rozpaczać, bo gdyby roz-wiązanie tego problemu ostatecznie się powiodło, to wówczas literaturoznawczy świat mogłaby porazić wszechogarniająca nuda.
Zacznę od tytułu tej książki, a ściślej od słowa „hybrydy", które natychmiast zwróciło moją uwagę. Jest to słowo znane z wcześniejszych wypowiedzi teoretycz-noliterackich na podobny temat, by przypomnieć w tym miejscu choćby teksty Je-rzego Smulskiego czy Mirosława Lalaka2, które w oczywisty sposób istnieją w tej pracy i po części ją współkształtują. Określenie „tekstowe hybrydy" posiada, jak myślę, szczególną moc i nośność semantyczną i świetnie sprawdza się jako tytuł książki, która próbuje rozwikłać problem wzajemnego przenikania się i interfe-rencyjności rozmaitych form wypowiedzi. Samo słowo „hybryda" przeniknęło do polszczyzny z greki za pośrednictwem łacińskiego wyrazu hibrida (mieszaniec)
" G. Grochowski Tekstowe hybrydy. Literackość i jej pogranicza, Wroclaw 2000 (cytaty stąd p o d a j ę w nawiasach z n u m e r e m stron).
2/ J. S m u l s k i „ Ulepiec". Kilka uwag o fonnie gatunkowej tryptyku Tadeusza Konwickiego
„Kalendarz i klepsydra", „Wschody i zachody księżyca", „Nowy świat i okolice", w: Formy i strategie wypowiedzi narracyjnej, red. Cz. N i e d z i e l s k i , J. Speina, T o r u ń 1993; M . L a l a k Hybrydyzacja nanacji jako sposób na czytelnika, w: Formy i strategie....
Dziadek Pogranicza literackości
i odznacza się wieloznacznością; jako wyraz pojawiający się w naukach biologicz-nych oznacza osobnika powstałego ze skrzyżowania dwóch genetycznie różbiologicz-nych osobników; z kolei jako termin językoznawczy oznacza wyraz, w którego skład wchodzą elementy pochodzące z dwóch różnych języków; jest wreszcie i i n n e zna-czenie słownikowe - kompozycja składająca się z różnych, często niepasujących do siebie elementów. Użycie owej metafory hybrydy wskazuje - jako o z n a k a me-tatekstowa - na sam tekst Grochowskiego. Oto tekst o charakterze bez wątpienia naukowym, rozważający m.in. kwestię użycia i f u n k c j i metafory w tekście filozo-ficznym (myślę tu zwłaszcza o rozdziale dotyczącym Szczelin istnienia Jolanty Brach-Czainy), musi sam posługiwać się metaforą, bo tego wymaga, powie-działbym nawet, że jest to wymuszone przez materiał tekstowy, stanowiący przed-miot omawianej pracy. Do opisania tekstowych hybryd potrzebny jest hybrydycz-ny metajęzyk, a taki udało się Grochowskiemu stworzyć za pomocą płynnej filiacji różnych pól zainteresowań literaturoznawstwa i lingwistyki.
Teksty wybrane przez autora do analiz (do kwestii doboru tekstów wrócę za chwilę, bo wymaga ona szerszego omówienia) z n a j d u j ą się na pograniczu „kości i publicystyki, literac„kości i historiografii, literac„kości i diarystyki, literac-kości i d o k u m e n t a r y z m u i wreszcie literacliterac-kości i dyskursu filozoficznego" (s. 17). Co więcej, niektóre z tych tekstów zawierają formy, które same w sobie są niejed-norodne, hybrydyczne czy synkretyczne (np. esej lub biografia literacka). Obja-śniając podstawowe tezy swojej pracy, Grochowski uściśla, że „chodzi tu nie tylko 0 mieszanie różnych form gatunkowych i rodzajowych, ale też o potencjalną wielo-funkcyjność wypowiedzi i o synkretyzm płaszczyzn odniesienia, wykraczających poza przyporządkowania genologiczne" (s. 17). Jeśli tak sformułować problem, to rzeczywiście wypada się zgodzić z autorem, że kategoria „hybryd" jest istotnie na-rzędziem o wiele poręczniejszym od pojęć operacyjnych typu „synkretyzm" czy „gatunki pograniczne". Zgodnie z trafnym myśleniem Grochowskiego termin „tekstowe hybrydy" jest: „mniej restrykcyjny - nie przywołując sfery wartościo-wań, i m p l i k u j e on jedynie rozróżnienie na formy bardziej wyraziste i wykrystali-zowane (łącznie z tymi, które f u n k c j o n u j ą w piśmiennictwie użytkowym) oraz nie-jednoznaczne i niedookreślone." (s. 20). Ciekawe doprecyzowanie tego pojęcia 1 zjawiska znalazłem też w zakończeniu rozprawy: „hybrydyzację tekstu byłbym skłonny uznawać nie tyle za gwałt na obowiązujących konwencjach, ile raczej za aktualizację i intensyfikację pewnych predyspozycji s t r u k t u r a l n y c h , potencjalnie tkwiących w samym universum gatunkowym" (s. 257). Hybrydy, hybrydyczność i hybrydyzacja f u n k c j o n u j ą w tej książce konsekwentnie jako podstawowe pojęcia operacyjne, zaś analizy poszczególnych tekstów są na tych pojęciach ześrodkowa-ne. Wchodząc w głąb tej książki czytelnik nabiera przekonania co do słuszności tak sformułowanej problematyki i to właśnie dlatego zdania zamykające zakończenie wydają się cokolwiek dziwne i zaskakujące: „Być może więc wszystkie teksty to hy-brydy. Niektóre jednak - jak się zdaje - są nimi w większym s t o p n i u " (s. 264). Wygląda to bardziej na chwyt retoryczny, wyrażający pokorę autora wobec przed-miotu trudnego do opanowania, który jednak został wyczerpująco i p r z e k o n u j ą c o
omówiony na 264 stronicach tekstu! Zdania te są zaskakujące przez swoje hipote-tyczne uogólnienie, a przecież we wstępie wyraźnie autor zaznaczył, że nie chodzi mu o kwestię uogólnienia, nie ma takich ambicji: „nie dążę też do sporządzenia ty-pologii omawianych form. Do pewnych uogólnień zmierzam jedynie pośrednio, przy okazji głównej roboty interpretacyjnej" (s. 21).
Pomimo tej drobnej niezręczności pojawiającej się w zakończeniu uważam, że formula „tekstowych hybryd" jest w tej rozprawie objaśniona w precyzyjny spo-sób, konkretnie, rzeczowo. Zdecydowanie wolę taką formułę od astronomicznych „mgławic tekstu" czy parapsychologicznych „fantomów tekstu", które tak często bezzasadnie pojawiają się ostatnio w literaturoznawczych dyskursach i stanowią ich przesadnie zmetaforyzowany ozdobnik, który jest efektownie wstawiony w sam środek pustej syntagmy.
Jednym z najważniejszych - moim zdaniem - założeń tej książki, które - po-wiem to od razu - zostały w całości zrealizowane i to z n a d d a t k i e m , jest to, że w przypadku każdego analizowanego tekstu autor nie próbuje ustalić jednoznacz-nych rozstrzygnięć, ale raczej k o n c e n t r u j e się na głębokiej analizie nierozstrzygal-ników: „Interesuje mnie nie tyle rozstrzygnięcie, ile wytłumaczenie nierozstrzy-galności" (s. 21).
Jeśli chodzi o dobór tekstów, to jest on szczególnie intrygujący, początkowo sprawia nawet wrażenie jakiegoś chaotycznego rozproszenia, ale stopniowo spra-wy się spra-wyjaśniają, a tekst Grochowskiego układa się w koherentną, przejrzystą całość. Przedmiotami zainteresowania są: Transy Mirona Białoszewskiego, Boski Juliusz Jacka Bocheńskiego, Imperium Ryszarda Kapuścińskiego, Narkotyki
Sta-nisława Ignacego Witkiewicza i Szczeliny istnienia Jolanty Brach-Czainy. Grochow-ski przedstawia teksty w ujęciu synchronicznym, pilnie dbając o to, aby wykazać dynamiczne napięcia istniejące między s t r u k t u r a m i artystycznymi a konwencja-mi innych typów dyskursu (naukowego, publicystycznego, filozoficznego). Teksty omawiane są w kolejnych rozdziałach w takim układzie, jaki zapisałem powyżej -układ ten podporządkował autor „zasadzie malejącego nasycenia literackością" (s. 15). Widać wyraźnie, że materiał wybrany do analiz jest silnie zróżnicowany, obłożony wielopoziomową siecią wcześniejszych komentarzy, interpretacji i dro-biazgowych omówień. Wymaga też, co wydaje się szczególnie t r u d n y m zadaniem, przyłożenia do odpowiednich tekstów różnorodnych technik i teorii lektury, zróż-nicowanej metodologii. Grochowski wybrnął z tego problemu bardzo sprawnie. Pojawiają się tu drobne uchybienia, do których za chwilę powrócę, ale w tym tek-stowym gąszczu, jak wcześniej już zaznaczyłem, wraz z postępem lektury wszystko się wyjaśnia wiąże i łączy w h a r m o n i j n ą całość.
Objaśniając reguły doboru tekstów, autor zapisał słowa następujące:
P r z e d e w s z y s t k i m i n t e r e s u j ą m n i e t a k i e sprawy, jak: z d e r z a n i e r ó ż n y c h r e j e s t r ó w styli-s t y c z n y c h , o d w o ł a n i a do wzorców r e t o r y c z n y c h , b u d o w a n i e n a p i ę ć m i ę d z y l i n e a r n o ś c i ą n a r r a c j i czy w y w o d u a u k r y t y m u p o r z ą d k o w a n i e m p r o b l e m o w y m b ą d ź s y m b o l i c z n y m , s p o s ó b w p r o w a d z a n i a p r z y t o c z e ń , k o n s t r u k c j a p o d m i o t u m ó w i ą c e g o , d e l i m i t a c j a i
seg-Dziadek Pogranicza literackości
m e n t a c j a w y p o w i e d z i o r a z u s t a w i e n i e relacji m i ę d z y r ó ż n y m i f o r m a m i p o d a w c z y m i ( n p . m i ę d z y o p i s e m a o p o w i a d a n i e m ) , (s. 14)
W tej wypowiedzi zaintrygowała mnie i szczególnie rozbudziła mój apetyt spra-wa „konstrukcji podmiotu mówiącego", moim zdaniem, szczególnie złożona w utworach Białoszewskiego, Witkiewicza i Brach-Czainy. Nie doczekałem się jednak rozwiązań, których się spodziewałem. Dlaczego? Ano przede wszystkim z tego powodu, że zastosowane przez Grochowskiego pojęcie „podmiotu mówiącego" jest trochę niejasne. Zdawać by się mogło, że jest to kwestia na wskroś oczywista, ale tak nie jest. Przeczytawszy określenie „podmiot mówiący", pomy-ślałem natychmiast o kategorii, która już bardzo dawno t e m u została wprowadzo-na do dyskursu literaturozwprowadzo-nawczego przez Julię Kristevą. Pojęcie ,^ujet parlant'" (dosłownie - „podmiot mówiący") pojawia się w wielu jej pracach rozproszonych i w obszernych publikacjach typu La revolution du langage poétique czy Polylogue. Pomyślałem o Kristevej, powiązałem kategorię „podmiotu mówiącego" z Biaio-szewskim i ogromnie się ucieszyłem, spodziewając się analizy, która łączyłaby w sobie i n s t r u m e n t a r i u m lingwistyczne z psychoanalizą. Tymczasem narzędzia lingwistyczne w analizie Transów są rzeczywiście wykorzystane (i to z jakim znaw-stwem!), ale niestety nie ma tu nawet śladu psychoanalizy. Bardzo szkoda, bo wy-daje mi się, że to właśnie w przypadku Białoszewskiego można by pokazać jeszcze inny wariant hybrydyczności tekstu, który układałby się z wypowiedzi ego ale też z wypowiedzi Innego (te zwłaszcza wypowiedzi dałoby się zrekonstruować m.in. poprzez gruntowną analizę signifiants). Myślę, że w przypadku zarówno Białoszew-skiego, jak i Brach-Czainy (ze względu na kategorię écriture feminine - zaraz wy-jaśnię tę rzecz szerzej) nie wszystko można objaśnić zgodnie z zasadami układu ról w literackiej k o m u n i k a c j i , choćby z racji złożoności p o d m i o t u mówiącego, który rozumiem jako system relacji układających się pomiędzy warstwami bloku ma-gicznego, psychicznego, społeczeństwa i świata. Chcę podkreślić, że nie jest to za-rzut (jeśli coś autorowi zarzucam, to trochę nieprecyzyjne użycie pojęcia „podmiotu mówiącego"). Stało się dokładnie tak, jak przewidywał i jak chciał tego autor -jego tekst mnie zainspirował, a raczej upewnił mnie co do słuszności pomysłu od-miennego odczytania Białoszewskiego.
Analiza Boskiego Juliusza Bocheńskiego odsłania węzły łączące beletrystykę, po-wieściowość z eseistyką. Autorowi (przy założeniu, że m a m y do czynienia z dziełem literackim, które ma mówić o problemie władzy w wyjątkowo t r u d n e j sy-tuacji politycznej) udało się też zrekonstruować niezwykły język tego utworu, odsłonić jego tajniki, których nie da się objaśnić za pomocą upraszczającej katego-rii mowy ezopowej. Grochowski skrupulatnie wskazał m e c h a n i z m y rządzące po-wieścią Bocheńskiego, te zwłaszcza, które zadecydowały o jej atrakcyjności i wyjątkowości na tle literatury PRL-u.
Drobna uwaga, którą chciałbym odnieść do tej części rozprawy, dotyczy pocho-dzenia jednego terminu i jednego przypisu. Omawiając kwestię procesów beletry-zacji i eseibeletry-zacji, autor posługuje się pojęciem „iluzji r e f e r e n c y j n e j " (s. 111). Na tej
samej stronicy z n a j d u j e m y przypis objaśniający, że termin ów pochodzi: „z tekstu Z. Mitosek pt. Realizm, wiączonego do jej książki Mimesis. Zjawisko i problem, War-szawa 1997, s. 88-94". To oczywiście prawda, termin ten stamtąd pochodzi, ale wy-pada zauważyć, że został on wprowadzony do literaturoznawstwa przez Rolanda Barthes'a w cytowanym przez Grochowskiego artykule L'effet de réel3, a później szeroko omówiony, rozbudowany i rozpropagowany przez Michaela Riffaterre'a w jednym z jego n a j b a r d z i e j znanych tekstów zatytułowanych właśnie L'illusion ré-férentielle (Iluzja referencyjna)^. Jak widać, termin ten jest jednym z podstawowych
elementów składowych współtworzących siatkę dyskursów skoncentrowanych na problemie relacji pomiędzy literaturą i rzeczywistością.
Jednym z najbardziej imponujących rozdziałów rozprawy Grochowskiego jest -przynajmniej w moim odczuciu - ten poświęcony Narkotykom Witkacego. Nie chcę tu wartościować, ustalać jakiejś hierarchii poszczególnych rozdziałów, bo tego się zrobić nie da. Każdy z rozdziałów jest inny, napisany według odmiennych zasad, które podyktowała za każdym razem specyfika wybranego do analizy tekstu. Myślę jednak, że analiza i interpretacja Narkotyków musiała być dla autora szcze-gólnym wyzwaniem, zaś napisanie tej części pracy było niezwykle t r u d n e choćby ze względu na bogatą w tym wypadku literaturę przedmiotu, którą trzeba było poddać weryfikacji i wreszcie stworzyć niezależne, samodzielne stanowisko inter-pretacyjne. Z zadania tego autor wywiązał się po mistrzowsku. Analiza dyskursu Narkotyków rozpisana została na czterech płaszczyznach: kwestia naruszania deco-rum i autoironia, kwestia stylizacji na silvae redeco-rum, kwestia poetyki przedstawiania narkotycznych wizji (jej specyfika, odrębność i niepowtarzalność na tle literatury powszechnej) i wreszcie interpretacja utworu jako narzędzia autokreacji homo aestheticus konsekwentnie unikającego ostatecznego samookreślenia.
Mam jeszcze kilka uwag dotyczących rozdziału Między traktatem a poematem, poświęconego głośnej książce Brach-Czainy Szczeliny istnienia. Rzeczywiście, jest to książka nadzwyczaj kontrowersyjna, która od samego początku nastręczała ko-mentatorom wielu trudności interpretacyjnych. Grochowski próbuje znaleźć swoją własną drogę i słusznie umieszcza ten tekst w kategorii hybrydyczności:
W istocie więc Szczeliny n i e są ani t y l k o t r a k t a t e m f i l o z o f i c z n y m , a n i e s e j e m f i l o z o f i c z -n y m , a-ni e s e j e m l i t e r a c k i m , a -n i p o e m a t e m p r o z ą , ale w s z y s t k i m po t r o c h u , (s. 207-208)
Sprawa, na którą chciałbym zwrócić uwagę dotyczy écriture feminine - pisania ko-biecego. Wiemy, że próby zdefiniowania tego pojęcia są t r u d n e i narażone na nie-domówienia i nieścisłości.
W r ó ż n y c h p r o j e k t a c h d o o k r e ś l a j ą c y c h , j a k m i a ł a b y w y g l ą d a ć owa écriture feminine, c h y b a n a j b a r d z i e j rzuca się w oczy p o s t u l a t e m o c j o n a l i z a c j i d y s k u r s u . N a m i e j s c e c h ł o d n e g o R. Barthes Leffet de réel, „ C o m m u n i c a t i o n s " 1968 nr 11 (prwdr.); p r z e d r u k w: tenże
Le bruissement de la langue, Paris 1984.
M. R i f f a t e r r e L'illusion référentielle, w: R. Barthes, L. Bersani, P. H a m o n , M. R i f f a t e r r e , I. Watt Littérature et réalité, Paris 1982, s. 91-118.
Dziadek Pogranicza literackości
i s t e r y l n e g o języka d y s e r t a c j i a k a d e m i c k i c h f e m i n i s t k i p r o p o n u j ą w p r o w a d z i ć w y p o -w i e d ź i n t y m n ą , e k s p r e s y -w n ą , -w y l e -w n ą i k o n f e s y j n ą . P o s t u l u j ą s -w o b o d ę -w -w y r a ż a n i u oso-b i s t y c h u c z u ć i u p r a w o m o c n i e n i e o d w o ł a ń d o p r y w a t n y c h d o ś w i a d c z e ń a u t o r ó w , (s. 216)
Kwestia „emocjonalizacji d y s k u r s u " wydaje mi się mocno dyskusyjna. Trzeba w tej sprawie się zgodzić, kiedy mówimy o tekstach Cixous czy Irigaray (choć nie zawsze, bo Irigaray często b u d u j e swój metajęzyk na bazie tradycyjnych systemów filozoficznych), zaś w n a j m n i e j s z y m stopniu dotyczyłoby to prac Kristevej, której pisanie również trzeba ująć w kategoriach écriture feminine, a przecież jest ono ra-czej nieemocjonalne, budowane na dyskursach logiki matematycznej, lingwistyki, psychoanalizy. Sprawa jest więc mocno dyskusyjna. Czy autor słusznie postąpił umieszczając dyskurs Brach-Czainy w kontekście écriture feminine} Z pewnością tak, ale odnoszę nieodparte wrażenie, że zrobił to trochę niedokładnie. Myślę tu zwłaszcza o uwagach Grochowskiego, odnoszących się do detalicznych i plastycz-nych opisów fizjologiczplastycz-nych, które pojawiają się w tekście Brach-Czainy (s. 237-238). Otóż nie mogę się w żaden sposób zgodzić z twierdzeniem autora, że jeśli Szczeliny są esejem parafilozoficznym, to opisy zjawisk fizjologicznych „zdają się naruszać jakieś - choćby bardzo liberalnie pojmowane -decorum''' (s. 238). Czy nie jest tak, że metafory fizjologiczne - tak obficie wplatane w teksty feministycz-ne - dotykają spraw, które bardzo często są w języku tłumiofeministycz-ne, o których mówi się rzadko, które podlegają odrzuceniu? Grochowski i n t e r p r e t u j e owe fizjologiczne metafory w kategoriach teleologicznych, p r ó b u j ą c odpowiedzieć na pytania - cze-mu służą, jak robią tekst, jak kształtują odbiorcę?
I s t o t n y jest dla m n i e f a k t , że c z y t e l n i k z o s t a j e tu w t r ą c o n y w s t a n n i e p e w n o ś c i , p o d c z a s g d y k o n t e k s t p r o w a d z i go w s t r o n ę u o g ó l n i e n i a i s e n s ó w a b s t r a k c y j n y c h , to j e d n o c z e ś n i e n a t u r a l i s t y c z n o - o b r a z o w a m e t o d a p r e z e n t a c j i g w a r a n t u j e w s p o m n i a n y m o p i s o m w z g l ę d n ą a u t o n o m i ę , (s. 238)
Ta konstatacja jest oczywiście słuszna, w żaden sposób nie da się jej podważyć. M n i e z kolei interesowałby fakt, w jaki sposób owe „fizjologizmy" kształtują psy-chikę czytelnika. W pierwszej chwili mówimy, że metafory te są szokujące, później wyjaśniamy, że służą one odkłamywaniu rzeczywistości, ale czy to wystarcza? Do wyjaśnienia tego problemu warto by też użyć narzędzi psychoanalitycznych, bez których mówienie o écriture feminine jest po prostu niepełne. Krytyka feministycz-na nie mogłaby istnieć bez F r e u d a i Lacafeministycz-na, od tego nie da się w żaden sposób odstąpić.
Jeszcze tylko jedna uwaga do tekstu o Brach-Czainie, która dotyczy d o k o n a n e j przez Grochowskiego szerokiej interpretacji tytułu i kategorii „szczelin istnienia". Autor słusznie wskazał m.in. na relację tego pojęcia do Heideggerowskiego „prze-świtu", który wiąże się z próbą znalezienia językowego ekwiwalentu dla czegoś, co nie ma i nie może mieć właściwej nazwy, ponieważ wymyka się wszelkim wykład-niom (s. 235). Myślę, że Brach-Czaina, tytułując swoją książkę, nawiązała też alu-zyjnie do późnych pism Barthes'a, Derridy i francuskich feministek, a więc do
p o s t s t r u k t u r a l i s t y c z n e g o modelu myślenia. C h o d z i mi o f r a c u s k i e słowo interstice (odstęp czasu, szpara, szczelina), które pojawia się na przykład w Imperium znaków Barthes'a (jest to zresztą tekst z n a k o m i c i e mieszczący się w kategorii tekstowej hybrydy), gdzie stanowi tytuł f r a g m e n t u tej książki, i w d o d a t k u tytuł o tyle znaczący, że wprowadza do tekstu refleksję m e t a t e k s t o w ą , swoistą grę s k o n c e n t r o -waną na tekście, na p r z y j e m n o ś c i jego czytania. B a r t h e s d a j e w tej sprawie szcze-gółową wskazówkę u m i e s z c z a j ą c r e p r o d u k c j ę japońskiego o b r a z u , na k t ó r y m młoda J a p o n k a d e l i k a t n i e rozchyla zasłonę. O b r a z został przez a u t o r a zatytułowa-ny i odręcznie p o d p i s a n y : Szczelina. W całym tekście Imperium znaków u j a w n i a się w ten sposób podwójna gra owej „szczeliny". Po pierwsze, odsłania ona t a j e m n i c ę , t a j e m n i c ę p o r z ą d k u symbolicznego, w k t ó r y m nie jest już ona t a j e m n i c ą , po d r u g i e - takie p r z y n a j m n i e j jest w tej sprawie moje własne z d a n i e - w p r o w a d z a do tekstu s u b t e l n ą grę erotyki, ściśle powiązaną z p r z y j e m n o ś c i ą t e k s t u , z przy-jemnością lektury, ale też p r ó b u j e nazwać to, co jest n i e n a z y w a l n e . Oto mała dy-gresja na t e m a t tytułu eseju B r a c h - C z a i n y , powstała z i n s p i r a c j i r o z w a ż a n i a m i Grochowskiego.
Analizy i w y n i k a j ą c e z nich i n t e r p r e t a c j e są w Tekstowych hybrydach b a r d z o sprawnie połączone i błyskotliwe, zresztą nie jest to n a j l e p s z e słowo dla ich okre-ślenia, bo nie chodzi tu w ogóle o jakieś błyski czy eksplozje myślowe - kategorycz-nie kategorycz-nie! Grochowski d o k o n u j e swoich analiz i i n t e r p r e t a c j i s k r u p u l a t n i e , rzetel-nie, a swoje wywody p o d b u d o w u j e b o g a t y m , e r u d y c y j n y m a p a r a t e m teoretycznoli-t e r a c k i m . Praca Grochowskiego jesteoretycznoli-t ważna z p u n k teoretycznoli-t u widzenia b a d a ń genologicz-nych, bowiem o f e r u j e czytelnikom i p o t e n c j a l n y m b a d a c z o m u k o n k r e t n i o n e , do-precyzowane i z n a k o m i c i e z i l u s t r o w a n e pojęcie tekstowych h y b r y d (piszę te słowa raz jeszcze wbrew t e m u , co z taką niepewnością zaznaczył a u t o r w z a k o ń c z e n i u swoich wywodów). N i e w ą t p l i w y m walorem tej książki są też wysokiej próby inter-pretacje, które nie tylko wciągają czytelnika, ale p r z e d e wszystkim p o t r a f i ą go sku-tecznie przekonać.
Grochowski podjął w swojej rozprawie niezwykle t r u d n e z a d a n i e związane z próbą opisu tekstów p o l i m o r f i c z n y c h , n i e l i n e a r n y c h , d y g r e s y j n y c h , które na stałe zadomowiły się w naszej k u l t u r z e , z d o m i n o w a ł y ją i cieszą się o g r o m n ą p o p u -larnością. Nic też - p r z y n a j m n i e j na razie - nie w s k a z u j e na to, aby w tej sprawie miało się coś z m i e n i ć w najbliższych latach. D l a t e g o właśnie ta książka, która do-starcza rozmaitych wzorców opisu silnie zróżnicowanych f e n o m e n ó w tekstowych, w y d a j e się tak ważna z p u n k t u widzenia zainteresowań dzisiejszego l i t e r a t u r o -znawstwa.
Adam DZIADEK
