Wonen Zorg Pensioenen
Congres: “de toekomst van het wonen”
31 oktober 2012
Marjolein Stamsnijder, Platform 31
Arnoud Eenkema van Dijk, PGGM
Gertjan van Rossum, CZ
Programma
• Inleiding
• Uw toekomstverwachting
• Wonen, Marjolein Stamsnijder, Platform31 en jullie als
woonprofessionals
• Pensioenen, Arnoud Eenkema van Dijk, PGGM
• Zorg, Gertjan van Rossum, CZ
• Terugkoppeling toekomstverwachting en resultaten
marktonderzoek
• Discussie
Uw toekomstverwachting
• Hoe ziet u uw oude dag voor zich?
• Waar woont u? Wat vindt u belangrijk?
• Hoe wordt u verzorgt en gebruikt u zorg?
• Waar betaalt u dat van?
Trends en ontwikkelingen
4
behoefte
verwachting
beschikbaarheid
inkomensbehoefte
< met leeftijd inkomen blijft gelijk koopkracht daaltbehoefte m2 wonen
< met leeftijd wonen op empty nest, > € blijft gelijk, regionaal groeiPerspectief
Inkomen, Pensioen, Sparen, Beleggen
Wonen
Consumptie
Gebruik WZP producten en diensten
Erfenis
Zorg
Wonen
Wat zijn de toekomstige
opgaven voor de
Pensioenen
PGGM: pensioenvermogensbeheerder in
hart en nieren
Houdbaarheid oude dag onder druk
• Betaalbaarheid: langer leven en vergrijzing
• Menselijk kapitaal ouderen niet optimaal benut
• Sparen in én pensioenen én woning is uitdaging
• Woningmarkt sluit niet genoeg aan op behoeften ouderen
Mensen leven steeds langer
12 14 16 18 20 22 241950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
vrouw en mannen prognose 2004 prognose 2008 jaren Bron: PGGM10
Aantal ouderen neemt verder toe
1950
2008
2050
Bron: CBS
Lange balansen, het rondpompen van geld
Bron: Netspar, L. Bovenberg
De pensioensector kan mogelijk bijdragen
aan oplossingen
Risicodragend en vreemd vermogen vastgoed
verschaffen tegen aantrekkelijke condities
• Investeren in Woningen
• Beleggen in Hypotheken
• Beleggen in Zorg(vastgoed)
Of
Bescherm bestedingsruimte door betere
uitwisselbaarheid woon- en pensioenvermogen
• Meer flexibele aanwending pensioen(vermogen)
• Meer flexibiliteit in tempo opbouw en uitkering
• Meer flexibiliteit in vorm uitkering vermogen: pensioen in natura
Ideale woonsituatie leden PGGM: blijven
wonen waar ze nu wonen
Basis: n=13.713
Bron: PGGM (november 2010), ledenenquête De nieuwe oude dag Nieuwe oude dag
Zorg
Financiering (blijven) wonen in Wmo, AWBZ
en ZVW nauw met elkaar verweven
Wonen
Wmo
AWBZ
ZVW
Verzuim
Pensioen
Van oudsher gescheiden
financiering en uitvoering…
…in praktijk en beheersbaarheid
onlosmakelijk aan elkaar
verbonden.
valincident heupoperatie aanpassing woning verzorgingshuis aangepaste woning tijdelijke arbeidsongeschiktheid blijvende arbeidsongeschiktheid blijvend?16
fi n a n ci e ri n g ?Zorg voor chronisch aandoeningen neemt
sterk toe
Bron: CBS Bron: LINH
Tot 2020 zullen chronische aandoeningen
fors doorgroeien
Bron: LINH, RIVM
156 76 96 64 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 V&V Thuiszorg GZ GGZ
Toename van de vraag en de ontwikkeling in
het arbeidsaanbod leidt tot krapte
Aantal FTE (*1000) V&V, thuiszorg,
gehandicaptenzorg en GGZ 2007
De vraag naar arbeid in zorg groeit
harder dan totale Nederlandse groei van
arbeidsaanbod
Bron: Boer en Croon, Prismant, MinVWS
Om het op te lossen zou ca 50% van
totale nieuwbouw gericht moeten
worden op senioren-woningen
Verkenningen van Ministerie en
woonbond laten zien dat dit niet wordt
gehaald
In de komende jaren is en blijft het woning
bestand onvoldoende geschikt voor ouderen
.. De huidige nieuwbouwprojecten
gaan dat tekort niet oplossen
Bron: Woonbond, VROM, MinVWS
60% van de 55+ woont in een woning die
niet is voorbereid op fysieke beperkingen
Stijging zorgvraag leidt tot versnelling
extramuralisering en ontstaan nieuwe concepten
Ouderen wonen zolang mogelijk
zelfstandig
Huidige zorgcentra worden als
ontoereikend en hierdoor
onaantrekkelijk gezien qua kwaliteit van
wonen en dagelijks leven
Druk op zorgaanbieder om met minder
personeel meer ouderen te verzorgen
Hierdoor toenemende druk op kinderen
en vrijwilligers om zorgtaken op zich te
nemen
zorgvrager
zorgverlener
Nieuwe woonzorgconcepten
Bron: VROM, Habion
Door mogelijke splitsing tussen woon- en
zorgfunctie komen er meer mogelijkheden voor
woon-zorgvormen
Bron: MinVWS, industrie en experts, The Essence Consulting studies
•Groter deel van de zorg
wordt zelf betaald
•E-health & zelfzorg
•Groter beroep op mantelzorg
•Doorvoering domotica en
robotisering
•Nieuwe woon-zorg
oplossingen in
• stenen
• diensten
• financiering
Help!?
23
> € a.g.v. groei zorgbehoefte
< zorgprofessionals
< geschikte woningen
Robot Rose
Uw toekomstverwachting
Wonen Zorg Pensioenen
Gezondheid Vrijheid en zelfredzaamheid Overig, met name ‘happiness’ Financiële zekerheid (randvoorwaardelijk) Familie en sociaal netwerk
Eigen inspanning (veranderen levensstijl), regie nemen
Financieel plan hebben. Zelf regelen van een bepaalde zekerheid (via eigen huis), zelf potjes erbij sparen, reserves
opbouwen, hypotheek aflossen en keuzes maken (de tering naar de nering zetten).
Gelukkig zijn met wat je hebt. Positieve instelling
Genieten van de kleine dingen Leef nu en niet voor later Er voor elkaar zijn.
Blijven investeren in je sociaal netwerk.
Liefst zo lang mogelijk de zaken zelf blijven doen, hier moet je zelf regie in blijven nemen. Zelf kennis vergaren. Indien niet mogelijk, de benodigde hulp organiseren. Hulp inkopen als dat moet.
Bereidheid
Gezondheid Vrijheid en zelfredzaamheid Overig, met Name de rol van de overheid Financiële zekerheid (randvoorwaardelijk) Familie en sociaal netwerk
‘Personal coach’, leren van anderen, gemakkelijk toegankelijke voorzieningen Onafhankelijk advies Overheid moet basisondersteuning blijven bieden.
Familie voorname rol in zorg en ondersteuning, ook je sociale netwerk wordt steeds
belangijker om zorg en ondersteuning aan elkaar te bieden.
De maakbaarheid van zorg en ondersteuning (‘het oude systeem’) verdwijnt, dus we moeten meer elkaar gaan ondersteunen. Familie en de
gemeenschap spelen hierbij een belangrijke rol.
Gewenste ondersteuning
• Nadenken over de oude dag gaat niet vanzelf.
Door interactie en discussie gaan mensen
nadenken over de oude dag. Door ingrijpende
gebeurtenissen in het leven ondernemen zij actie
Awareness en
activatie
Bestaande
netwerken,
dichtbij
Onafhankelijk
en deskundig
• De mensen organiseren ondersteuning voor de
oude dag graag zelf en dichtbij, met elkaar vanuit
bestaande netwerken
• In de complexe wereld van wonen, zorg en
pensioen hebben mensen behoefte aan overzicht
en onafhankelijk en deskundig advies
Bevindingen klantonderzoek
• Start een bewustwordingscampagne
(awareness) over ouder worden, via interactie
met de doelgroep
Awareness
Transparant
maken aanbod
Product
ontwikkeling
• Maak het bestaande (lokale) aanbod van WZP
producten, diensten en initiatieven vindbaar
• Doe nader marktonderzoek vanuit dilemma's
• Betrek de doelgroep permanent (cocreatie)
• Ontwikkel onafhankelijk, integraal en betaald
advies rond gebeurtenissen in de levensloop
Starthulp
• Ondersteun en verbind lokale initiatieven en
netwerken die WZP oplossingen bieden
Aanbevelingen klantonderzoek
Marjolein Stamsnijder, Platform31
marjolein.stamsnijder@platform31.nl
Arnoud Eenkema van Dijk, PGGM
arnoud.eenkemavandijk@pggm.nl
Gertjan van Rossum, CZ
gertjan.van.rossum@cz.nl
(1) VRIJHEID EN ZELFREDZAAMHEID
“ De ouderentaxi is goud waard, zelfs voor het boodschappen doen!”
a. Andere termen voor zelfredzaam: onafhankelijkheid, zelfstandigheid, eigen keuzes kunnen blijven maken b. Financiën, materiële zaken ondersteunend aan de
vrijheid
c. Realistisch, kleine zaken weten te waarderen d. <55: samen organiseren van vrijheid is belangrijk
e. De behoeften van 55 > worden steeds concreter, steeds meer gericht om in het hier en nu de
gewenste zorg en ondersteuning te krijgen. Men weet wat deze zorg waard is en wil hiervoor betalen. Zo lang mogelijk zelfstandig dingen kunnen doen is hierbij belangrijk.
f. <55 hebben gewoonweg minder besef wat er nodig is in de volgden levensfasen, de behoeften liggen te ver weg. Wel vinden ze hulpdiensten belangrijk, wanneer ze vanuit hun ervaringskennis bij anderen hebben ervaren hoe belangrijk deze hulp en ondersteuning is.
“ Positieve instelling is alles, vooral niet achter de geraniums belanden’”
(2) GEZONDHEID (VASTHOUDEN)
“Gezondheid is het belangrijkste, als ik wat krijg kan ik niet terugvallen op familie. Afhankelijk worden is mijn grootste angst .”
“Kun je ondanks tegenslag een positieve instelling houden, vitaal blijven is met name een positieve instelling hebben.”
“ Nierstenenoperatie heeft een enorme impact op me, ik ben me veel bewuster geworden van de kwetsbaarheid van mijn gezondheid”.
a. Heb je niet zelf in de hand (geen regie nemen op gezonde levensstijl)
b. Globale indeling: gezondheid is belangrijk voor me en ik doe er veel voor (gezonde levensstijl, gezond eten), de andere groep wil ongezond gedrag loslaten. c. Regie nemen op een gezonde levensstijl is lastig
(doorbreken bestaande levensstijl)
(3) FAMILIE EN SOCIAAL NETWERK
”We zitten toch in hetzelfde schuitje” “Familie is me alles”
a. <55 heeft een sterke gerichtheid op zaken voor elkaar krijgen met elkaar, samen zaken organiseren en realiseren, samen sterk!
b. 55> en met name de alleenstaanden (<55, 55>) zijn angstig over een sociaal isolement. Er helemaal alleen voor komen te staan
c. 55> zien generatiegenoten door overlijden verliezen, dit vergroot hun angst voor een sociaal isolement d. 55> willen graag in sociaal verband leuke dingen
doen.
“Als ik iets niet kan, dan kan ik daar terecht (seniorenweb)”
“Er zitten zoveel dingen tussen, die leuk klinken, maar als je ermee aan de slag gaat, wordt het meestal een puinhoop”, deelnemer over ledenvereniging
e. Senioren, met name 55+ vinden het fijn wanneer hun ‘peer group’ betrokken is bij hun oplossingen, zij begrijpen het best hun wereld. Een consulent moet behoorlijke levenservaring hebben om serieus genomen te worden.
f. 55> zien in sociale platforms meerwaarde, echter wanneer er specifieke expertise gevraagd wordt geloven ze meer in de echte expert
g. Ouderen geven hun familie (kinderen) een belangrijke rol , waar ze op terug kunnen vallen wanneer ze minder zelfredzaam worden. De
deelnemers benoemen de ‘Zuid-Europese’ cultuur’ (kinderen zorgen voor ouders)als voorbeeld hierbij.
“Ik vertrouw geen enkele partij meer. Dat is mijn probleem bij mijn behoefte om financieel zaken op orde te krijgen”
“ Je moet het doen met wat je hebt”
(4) FINANCIËLE ZEKERHEID
a. Ondersteunend aan een goed leven, iets achter de hand hebben (randvoorwaardelijk)
b. Ouderen (55>) zoeken meer zekerheid in hun huis (opeten!, huis aflossen als financiële zekerheid (buffer) in slechtere tijden))
c. Dromen worden steeds realistischer en aangepast aan de mogelijkheden van de huidige
levensstandaard
d. Behoefte aan een onafhankelijk, integraal advies : hoe sta ik ervoor?
e. Deelnemers passen hun dromen, levensstijl aan hun financiële situatie en accepteren dit
f. De groepen zijn bereid om hierbij duidelijke keuzes te maken, zoals sparen om bepaalde zaken te kunnen blijven doen.
g. Financiële potjes, wat zijn deze waard in een onzekere wereld. Er is een behoefte aan veilige ‘potjes’(in natura?)
