BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

(1)

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

BAD ANIA NA UK O WE W PIELĘGNIARST WIE

OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

Badania naukowe od wielu lat są podstawą rozwoju praktyki pielęgniarskiej, kształcenia oraz organizacji pracy, a praktyka oparta na dowodach w wielu miejscach jest codzienną rutyną.

W dobie tak licznych i szybko postępujących zmian tylko stała obserwacja i analiza zacho- dzących zdarzeń pozwalają na opracowywanie działań wspierających najwyższej jakości opie- kę pielęgniarską. Zarówno obszar kliniczny, jak i szeroko pojęte kształcenie oraz środowisko pracy to obszary najczęściej analizowane przez pielęgniarskie zespoły badawcze.

Podręcznik „Badania naukowe w pielęgniar- stwie” to kompendium wiedzy w zakresie oceny, syntezy i tworzenia dowodów naukowych w praktyce pielęgniarskiej. Może stanowić wsparcie nie tylko w obszarze kształcenia przed- i podyplomowego, ale także w pracy początku- jących badaczy. Mając na uwadze, że nie każ- da/y pielęgniarka/pielęgniarz podejmuje pracę badawczą, w podręczniku znajdują się również treści umożliwiające zrozumienie i przygotowanie do poszukiwania źródeł, ich krytycznej oce-

ny oraz implementacji do praktyki. Identyfikacja rzetelnych doniesień naukowych jest bowiem podstawą opracowywania rekomendacji do wdrożenia, co realnie ma przełożenie na efek- tywność pracy, bezpieczeństwo pacjenta oraz pracy zespołów sprawujących opiekę. Ponadto publikacja uwzględnia podstawowe zagadnienia dotyczące analizy statystycznej, co może pomóc czytelnikom w całościowym rozumieniu pracy badawczej. Biorąc pod uwagę fakt global- nego znaczenia nauki, w tym rozpowszechnia- nia wyników oraz korzystania ze źródeł badaczy z całego świata, większość podstawowych ter- minów została zaprezentowana także w języku angielskim.

Chciałybyśmy zadedykować tę książkę wszyst- kim pielęgniarkom i pielęgniarzom oraz życzyć czytelnikom nieustającej ciekawości połączonej z odważnym stawianiem pytań badawczych w praktyce zawodowej oraz poszukiwaniem odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na dowodach.

Z Przedmowy

Publikacja zawiera niezbędną wiedzę z zakresu badań naukowych w pielęgniarstwie polskim i powinna stać się obowiązkową literaturą w kształceniu przed- i podyplomowym pielęgniarek. Cieka- wość połączona z odważnym stawianiem pytań badawczych w praktyce zawodowej, poszukiwanie odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na dowodach dają odbiorcom wszechstronną i niezbęd- ną wiedzę.

Książka Badania naukowe w pielęgniarstwie. Ocena, synteza i tworzenie dowodów naukowych w prak- tyce pielęgniarskiej napisana przez Autorki z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego jest wartościo- wym kompendium wiedzy, zgodnym z aktualnymi standardami kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu pielęgniarki/położnej prowadzonego na studiach pierwszego i drugiego stop- nia o profilu ogólnoakademickim, a także praktycznym (Dz.U. R.P. Warszawa, dnia 21 sierpnia 2019 r., poz. 1573. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 r.).

Prof. dr hab. Irena Wrońska

www.edraurban.pl

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

LENA SERAFIN NATALIA SAK-DANKOSKY KATARZYNA WESOŁOWSKA-GÓRNIAK MARTA FORMELA

L. SERAFINN. SAK-DANKOSKYK. WESOŁOWSKA-GÓRNIAKM. FORMELA

OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

Redakcja naukowa

LENA SERAFIN

(2)

Lena Serafin Natalia Sak-Dankosky Katarzyna Wesołowska-Górniak Marta Formela

Redakcja naukowa

Lena Serafin

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

Ocena, synteza i tworzenie

dowodów naukowych

w praktyce pielęgniarskiej

(3)

Wszelkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna z części tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa.

Ze względu na stały postęp w naukach medycznych lub odmienne nieraz opinie na temat diagnozowania i leczenia, jak również możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby w trakcie podejmowania decyzji terapeu- tycznej uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje.

Autorzy:

mgr psychologii Marta Formela

dr n. o zdr. i mgr pielęgniarstwa Natalia Sak-Dankosky dr n. o zdr. i mgr pielęgniarstwa Lena Serafin

dr n. o zdr. i mgr fizjoterapii Katarzyna Wesołowska-Górniak

Prezes Zarządu: Giorgio Albonetti

Dyrektor wydawniczy: lek. med. Edyta Błażejewska Redaktor prowadzący: Irena Zaucha-Nowotarska Redaktor tekstu: AD VERBUM Iwona Kresak Projekt okładki: Beata Poźniak

ISBN 978-83-66960-45-9 Edra Urban & Partner

ul. Kościuszki 29, 50-011 Wrocław tel. +48 71 726 38 35

biuro@edraurban.pl www.edraurban.pl

Przygotowanie do druku: Beata Poźniak

(4)

XI BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

SPIS TREŚCI

Rozdział 1.

WPROWADZENIE DO BADAŃ NAUKOWYCH W PIELĘGNIARSTWIE . . . . 1

Lena Serafin 1.1. Czym są badania naukowe w pielęgniarstwie? . . . . 5

1.2. Czym jest praktyka oparta na dowodach naukowych? . . . . 6

1.3. Rola pielęgniarki w badaniach naukowych . . . . 7

1.4. Rozwój badań naukowych w pielęgniarstwie . . . . 8

1.5. Jakość dowodów naukowych . . . . 11

1.6. Poziomy dowodów naukowych . . . . 12

Najistotniejsze zagadnienia . . . . 13

Rozdział 2. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ILOŚCIOWYCH . . . . 15

Lena Serafin 2.1. Czym jest badanie ilościowe? . . . . 19

2.2. Rodzaje badań ilościowych . . . . 20

2.2.1. Badania opisowe . . . . 21

2.2.2. Badania korelacyjne . . . . 23

2.2.3. Badania quasi-eksperymentalne . . . . 25

2.2.4. Badania eksperymentalne . . . . 26

2.3. Kolejne kroki w procesie badawczym analizy ilościowej . . . . 29

2.3.1. Problem badawczy i cel badania . . . . 30

2.3.2. Przegląd piśmiennictwa . . . . 30

2.3.3. Ramy badania . . . . 31

2.3.4. Cele szczegółowe badania, pytania badawcze i hipotezy . . . . 31

2.3.5. Zmienne w badaniu . . . . 31

2.3.6. Schemat badania . . . . 32

2.3.7. Badana próba . . . . 32

2.3.8. Metoda pomiaru . . . . 32

(5)

XII

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

2.3.9. Zbieranie danych . . . . 32

2.3.10. Analiza danych . . . . 33

2.3.11. Dyskusja i wnioski . . . . 33

Rozdział 3. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH . . . 37

Katarzyna Wesołowska-Górniak 3.1. Czym jest badanie jakościowe? . . . . 41

3.2. Rodzaje badań jakościowych . . . . 44

3.2.1. Podejście fenomenologiczne . . . . 44

3.2.2. Teoria ugruntowana . . . . 46

3.2.3. Etnografia . . . . 48

3.2.4. Action research . . . . 49

3.2.5. Badanie rozpoznawczo-opisowe . . . . 50

3.3. Kolejne kroki w procesie badawczym analizy jakościowej . . . . 52

3.3.1. Etap planowania . . . . 52

3.3.2. Etap gromadzenia danych i analizy . . . . 53

3.3.3. Etap opracowania wyników . . . . 54

Rozdział 4. ETYKA W BADANIACH NAUKOWYCH . . . 57

Lena Serafin 4.1. Regulacje dotyczące etyki badań naukowych . . . . 61

4.2. Historyczne nieetyczne działania w badaniach naukowych . . . . 63

4.3. Ochrona praw uczestników w badaniach naukowych . . . . 65

4.3.1. Samostanowienie . . . . 66

4.3.2. Prywatność . . . . 66

4.3.3. Autonomia i poufność . . . . 67

4.3.4. Sprawiedliwe traktowanie . . . . 67

4.3.5. Ochrona od dyskomfortu i krzywdy . . . . 68

4.4. Równoważenie korzyści oraz ryzyka w zakresie prowadzonych badań . . . . 69

4.5. Świadoma zgoda na udział w badaniu . . . . 70

4.6. Uczestnicy badania, którzy podlegają specjalnej ochronie . . . . 72

4.7. Odpowiedzialność badaczy . . . . 73

4.8. Zgody na realizację badania . . . . 75

SPIS TREŚCI

(6)

XIII BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

Rozdział 5.

PROBLEM BADAWCZY, CEL, HIPOTEZY . . . . 79

Lena Serafin 5.1. Czym jest problem badawczy. . . . 83

5.2. Czym jest cel badania . . . . 86

5.3. Istotność problemu badawczego i celu badania . . . . 88

5.4. Czym są cele szczegółowe, pytania badawcze i hipotezy . . . . 89

5.4.1. Cele szczegółowe . . . . 89

5.4.2. Pytania badawcze . . . . 90

5.4.3. Hipotezy . . . . 91

5.4.3.1. Hipotezy asocjacyjne i przyczynowe . . . . 92

5.4.3.2. Hipotezy proste i złożone . . . . 92

5.4.3.3. Hipotezy kierunkowe i niekierunkowe . . . . 92

5.4.3.4. Hipoteza zerowa (statystyczna) i badawcza (alternatywna) . 93 5.4.4. Błąd I oraz II rodzaju . . . 93

5.5. Rozumienie zmiennych w badaniu oraz koncepcji badawczych . . . . 95

5.5.1. Zmienne . . . . 95

5.5.1.1. Zmienna zależna . . . . 96

5.5.1.2. Zmienna niezależna . . . . 96

5.5.1.3. Zmienne współwystępujące . . . . 96

5.5.1.4. Zmienne obce (zewnętrzne). . . . 97

5.5.1.5. Zmienne demograficzne . . . . 97

5.5.1.6. Zmienne środowiskowe . . . . 97

5.5.1.7. Moderatory . . . . 97

5.5.1.8. Mediatory . . . . 97

5.5.2. Koncepcje badawcze . . . . 98

Rozdział 6. KRYTYCZNA OCENA LITERATURY . . . 101

Natalia Sak-Dankosky 6.1. Cel przeglądu piśmiennictwa . . . . 105

6.2. Źródła dowodów naukowych . . . . 108

6.3. Bazy danych . . . . 111

6.3.1. MEDLINE (dostępna przez PubMed) . . . . 111

6.3.2. CINAHL . . . . 112

6.3.3. Cochrane Library . . . . 113

6.3.4. JBI’s Evidence-based Practice Database . . . . 113

6.4. Przegląd piśmiennictwa w badaniu ilościowym . . . . 115

6.5. Przegląd piśmiennictwa w badaniu jakościowym . . . . 117

SPIS TREŚCI

(7)

XIV

6.6. Opracowywanie przeglądu piśmiennictwa . . . . 118

6.6.1. Sformułowanie odpowiednich pytań . . . . 118

6.6.2. Przeszukiwanie źródeł piśmiennictwa, identyfikacja i pozyskanie odpowiednich materiałów . . . . 118

6.6.3. Weryfikacja i kontrola pozyskanych materiałów pod względem zgodności z pytaniem . . . . 122

6.6.4. Czytanie znalezionych materiałów, wydobywanie i streszczanie najważniejszych informacji . . . . 123

6.6.5. Ocena i analiza pozyskanych danych. . . . 123

6.6.6. Opracowanie podsumowania przeprowadzonego przeglądu . . . . 124

Rozdział 7. DOBÓR MATERIAŁU . . . 129

Lena Serafin 7.1. Dobieranie badanej próby . . . . 133

7.2. Reprezentatywność badanej próby . . . . 136

7.3. Losowe i nielosowe metody doboru badanej próby . . . . 138

7.3.1. Losowe metody doboru badanej próby . . . . 138

7.3.2. Nielosowe metody doboru badanej próby . . . . 141

7.4. Określanie liczebności badanej próby w badaniach ilościowych . . . . 144

7.4.1. Wielkość efektu . . . . 144

7.5. Określanie liczebności badanej próby w badaniach jakościowych . . . . 147

7.6. Środowisko/obszar badania . . . . 149

7.6.1. Środowisko naturalne . . . . 149

7.6.2. Środowisko częściowo kontrolowane . . . . 149

7.6.3. Środowisko wysoko kontrolowane . . . . 150

Rozdział 8. METODOLOGIA BADANIA . . . 155

Katarzyna Wesołowska-Górniak 8.1. Teoria w zakresie pomiaru . . . . 159

8.1.1. Skale pomiarowe. . . . 160

8.1.2. Błąd pomiaru . . . . 161

8.2. Rzetelność i trafność pomiaru . . . . 163

8.2.1. Rzetelność pomiaru . . . . 163

8.2.1.1. Stabilność narzędzia pomiarowego . . . . 163

8.2.1.2. Zgodność wewnętrzna pomiaru . . . . 164

8.2.1.3. Równoważność pomiaru . . . . 164

SPIS TREŚCI

(8)

XV BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

8.2.2. Trafność pomiaru. . . . 165

8.2.2.1. Trafność fasadowa . . . . 165

8.2.2.2. Trafność treściowa . . . . 165

8.2.2.3. Trafność teoretyczna . . . . 166

8.2.2.4. Trafność kryterialna . . . . 166

8.2.3. Wiarygodność badań naukowych . . . . 166

8.2.3.1. Kryteria jakości prowadzenia badań jakościowych według Lincolna i Guby . . . . 166

8.2.4. Triangulacja . . . . 167

8.3. Strategie pomiarowe w pielęgniarstwie . . . . 168

8.3.1. Samoocena (ocena własna) . . . . 170

8.3.2. Obserwacja . . . . 176

8.3.3. Pomiary biofizyczne . . . . 178

8.4. Proces zbierania danych . . . . 179

Rozdział 9. ANALIZA DANYCH: PODSTAWY STATYSTYKI W BADANIACH NAUKOWYCH . . . . 185

Marta Formela 9.1. Kolejne etapy w procesie analizy danych . . . . 191

9.1.1. Przygotowanie danych do analizy . . . . 191

9.1.2. Braki danych . . . . 193

9.1.2.1. Sposoby radzenia sobie z brakami danych . . . . 194

9.1.3. Obserwacje odstające . . . . 194

9.1.3.1. Sposoby radzenia sobie z obserwacjami odstającymi . . . . 196

9.1.4. Dobór testu statystycznego . . . . 197

9.2. Statystyki opisowe . . . . 200

9.2.1. Co to jest statystyka opisowa? . . . . 200

9.2.2. Miary położenia . . . . 200

9.2.3. Miary zróżnicowania . . . . 201

9.2.4. Miary asymetrii . . . . 202

9.2.5. Testowanie normalności rozkładu . . . . 203

9.3. Analizy przeprowadzane w celu testowania zależności . . . . 205

9.3.1. Czym jest badanie korelacyjne? . . . . 205

9.3.2. Współczynnik korelacji Pearsona . . . . 205

9.3.3. Współczynnik korelacji Spearmana . . . . 206

9.3.4. Współczynnik korelacji Tau-Kendalla . . . . 206

9.3.5. Jaki współczynnik korelacji wybrać? . . . . 207

SPIS TREŚCI

(9)

XVI

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE SPIS TREŚCI

9.4. Analizy przeprowadzane w celu przewidywania wyniku . . . . 208

9.4.1. Analiza regresji liniowej . . . . 208

9.4.2. Analiza regresji logistycznej . . . . 211

9.4.3. Analiza krzywej ROC . . . . 213

9.4.3.1. Miary jakości modelu . . . . 213

9.5. Analizy przeprowadzane w celu testowania różnic . . . . 216

9.5.1. Porównanie dwóch grup pod względem zmiennych ilościowych . 217 9.5.1.1. Test t dla prób niezależnych . . . . 217

9.5.1.2. Test U Manna Whitneya . . . . 218

9.5.2. Porównanie więcej niż dwóch grup pod względem zmiennych ilościowych . . . . 218

9.5.2.1. Jednoczynnikowa analiza wariancji ANOVA . . . . 218

9.5.2.2. Testy a priori . . . . 219

9.5.2.3. Testy post hoc . . . . 220

9.5.2.4. Test H Kruskala-Wallisa . . . . 220

9.5.3. Analiza danych kategorialnych (tabele krzyżowe) . . . . 221

9.5.3.1. Test χ² (chi-kwadrat) . . . . 222

9.6. Analizy przeprowadzane dla danych podłużnych . . . . 224

9.6.1. Test t dla prób zależnych . . . . 224

9.6.2. Test Wilcoxona . . . . 224

9.6.3. ANOVA dla powtarzanych pomiarów . . . . 225

9.6.4. Test Friedmana . . . . 226

9.7. Interpretacja wyników badań . . . . 227

Rozdział 10. SYNTEZA DANYCH . . . 233

Lena Serafin 10.1. Wprowadzenie do syntezy danych . . . . 237

10.2. Przegląd systematyczny . . . . 239

10.2.1. Sformułowanie problemu badawczego i pytań badawczych . . . . . 242

10.2.2. Określenie celu ogólnego oraz celów szczegółowych badania . . . . 243

10.2.3. Określenie kryteriów oraz strategii wyszukiwania literatury . . . . 243

10.2.4. Przeprowadzenie wyczerpującego wyszukiwania literatury^{. . . . .} 244

10.2.5. Wybranie badań do przeglądu . . . . 244

10.2.6. Krytyczna ocena badań włączanych do przeglądu . . . . 246

10.2.7. Przeprowadzenie metaanalizy, jeśli jest potrzebna . . . . 246

10.2.8. Prezentacja wyników przeglądu . . . . 246

10.2.9. Dyskusja w przeglądzie systematycznym . . . . 247

10.2.10. Opracowanie raportu końcowego do publikacji . . . . 247

(10)

XVII

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE SPIS TREŚCI

10.3. Metaanaliza . . . . 250

10.3.1. Sformułowanie problemu badawczego w metaanalizie . . . . 250

10.3.2. Kryteria i strategie poszukiwania literatury . . . . 251

10.3.3. Analiza danych w metaanalizie . . . . 251

10.4. Metasynteza . . . . 253

10.4.1. Sformułowanie problemu badawczego w metasyntezie . . . . 253

10.4.2. Kryteria i strategie poszukiwania literatury . . . . 254

10.4.3. Analiza danych w metasyntezie . . . . 254

10.5. Przegląd systematyczny metod mieszanych . . . . 256

Rozdział 11. RAPORTOWANIE WYNIKÓW BADAŃ NAUKOWYCH . . . . 261

Katarzyna Wesołowska-Górniak 11.1. Raport z badania ilościowego . . . . 265

11.1.1. Standardy Raportowania Badań Ilościowych . . . . 265

11.1.1.1. Tytuł i abstrakt . . . . 266

11.1.1.2. Wstęp . . . . 267

11.1.1.3. Metody . . . . 267

11.1.1.4. Wyniki . . . . 268

11.1.1.5. Dyskusja . . . . 269

11.1.1.6. Inne informacje . . . . 269

11.1.1.7. Literatura . . . . 270

11.2. Raport z badania jakościowego . . . . 272

11.2.1. Standardy Raportowania Badań Jakościowych (SRQR) . . . . 272

11.2.1.1. Tytuł . . . . 272

11.2.1.2. Abstrakt . . . . 273

11.2.1.3. Wstęp . . . . 273

11.2.1.4. Metody . . . . 273

11.2.1.5. Wyniki . . . . 274

11.2.1.6. Dyskusja . . . . 275

11.2.1.7. Inne informacje . . . . 275

11.2.2. Skrócone Kryteria Raportowania Badań Jakościowych (COREQ) . . . . 275

11.2.2.1. Zespół badawczy i refleksyjność . . . . 275

11.2.2.2. Projekt badania . . . . 276

11.2.2.3. Analiza i wyniki . . . . 276

(11)

XVIII

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

11.3. Raport z opisu przypadku . . . . 278

11.3.1. Wytyczne Raportowania Opisów Przypadków (CARE) . . . . 278

11.3.1.1. Tytuł . . . . 278

11.3.1.2. Abstrakt . . . . 278

11.3.1.3. Wstęp . . . . 279

11.3.1.4. Informacje o pacjencie . . . . 279

11.3.1.5. Profil kliniczny . . . . 279

11.3.1.6. Przebieg . . . . 279

11.3.1.7. Ocena diagnostyczna . . . . 279

11.3.1.8. Interwencja terapeutyczna . . . . 279

11.3.1.9. Obserwacja i wyniki . . . . 279

11.3.1.10. Dyskusja . . . . 280

11.3.1.11. Perspektywa pacjenta . . . . 280

Rozdział 12. BADANIA METODĄ MIESZANĄ ORAZ BADANIA WYNIKOWE . . . 283

Natalia Sak-Dankosky 12.1. Idea i cele badań metodą mieszaną . . . . 287

12.2. Strategie łączenia metodologii w badaniach metodą mieszaną . . . . 293

12.2.1. Strategia sekwencyjna – wyjaśniająca (ang. sequential explanatory strategy) . . . . 293

12.2.2. Strategia sekwencyjna – odkrywcza (ang. sequential exploratory strategy) . . . . 295

12.2.3. Strategia sekwencyjna – transformacyjna (ang. sequential – transformative strategy) . . . . 296

12.2.4. Strategia równoległa – triangulacyjna (ang. concurrent triangulation strategy) . . . . 298

12.3. Badania wynikowe . . . . 299

Rozdział 13. KRYTYCZNA OCENA BADAŃ NAUKOWYCH . . . 303

Natalia Sak-Dankosky 13.1. Cel przeprowadzania krytycznej oceny badań w pielęgniarstwie . . . . 307

13.2. Krytyczna ocena badań ilościowych . . . . 310

13.3. Krytyczna ocena badań jakościowych . . . . 313

13.4. Krytyczna ocena przeglądów literatury . . . . 316

(12)

XIX BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

Rozdział 14.

PRAKTYKA PIELĘGNIARSKA OPARTA NA DOWODACH . . . 321 Natalia Sak-Dankosky

14.1. Idea praktyki opartej na dowodach . . . . 325 14.2. Etapy procesu praktyki opartej na dowodach . . . . 329 14.3. Wykorzystywanie dowodów w praktyce . . . . 336 14.4. Wyzwania związane z wprowadzaniem dowodów naukowych

do praktyki pielęgniarskiej . . . . 338 Najistotniejsze zagadnienia . . . . 340 SKOROWIDZ . . . 343

(13)

1

WPROWADZENIE DO BADAŃ NAUKOWYCH W PIELĘGNIARSTWIE

1 ROZDZIAŁ

Lena Serafin

(14)

3 1.1. Czym są badania naukowe w pielęgniarstwie?

1.2. Czym jest praktyka oparta na dowodach naukowych?

1.3. Rola pielęgniarki w badaniach naukowych 1.4. Rozwój badań naukowych w pielęgniarstwie 1.5. Jakość dowodów naukowych

1.6. Poziomy dowodów naukowych Najistotniejsze zagadnienia

EFEKTY NAUKI

Po zapoznaniu się z tym rozdziałem będziesz wiedział/potrafił:

• Zdefiniować badania naukowe w pielęgniarstwie

• Zdefiniować praktykę opartą na dowodach

• Opisać historyczne ugruntowanie badań naukowych w pielęgniarstwie

• Zdefiniować rolę pielęgniarki w badaniach naukowych

• Zidentyfikować dowody naukowe na poszczególnych poziomach określających ich moc

Celem tego rozdziału jest zapoznanie czytelnika z tematyką badań naukowych w pielęgniarstwie poprzez prezentację głównych pojęć i historycznego ugrun- towania realizacji badań oraz roli pielę-

gniarki w realizacji badań naukowych.

Wyjaśniono również, czym jest praktyka oparta na dowodach oraz w jaki sposób oceniać moc konkretnych badań naukowych, biorąc pod uwagę ich schemat.

(15)

5 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

1.1. CZYM SĄ BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE?

Obecnie badania naukowe są nieodzow- ną częścią każdej dziedziny nauki. We- dług SJP (Słownika Języka Polskiego)

„badanie” jest definiowane jako „prace zmierzające do poznania czegoś za po- mocą analizy naukowej”. Tym samym, starając się zdefiniować pojęcie „badania naukowe w pielęgniarstwie”, należy uwzględnić wiedzę, jaka jest potrzebna pielęgniarkom do wykonywania pracy.

Ze względu na praktyczny wymiar pro- fesji, w celu zwiększania efektywności pracy i poprawy jej wyników, konieczne jest stałe aktualizowanie procedur oraz algorytmów postępowania. Dlatego testowanie różnych interwencji przez badaczy oraz synteza wyników tych analiz muszą być wdrażane w celu poprawy szeroko pojętej jakości w pielęgniarstwie.

Badania naukowe w pielęgniarstwie są prowadzone w wielu obszarach. Do- tyczą praktyki klinicznej, w tym opieki nad pacjentami, jakości i efektywności opieki pielęgniarskiej, roli pielęgniar- ki, zarządzania i organizacji pracy, ale także kształcenia pielęgniarek. Dzięki badaniom naukowym możliwa jest po- prawa efektywności kształcenia poprzez rozwijanie nowych form, takich jak mię- dzy innymi kształcenie na odległość czy kształcenie na podstawie symulacji.

Dane z badań naukowych mogą być tak- że narzędziem do optymalizacji kosztów opieki. Badania naukowe w pielęgniar- stwie stanowią narzędzie do identyfikacji problemów występujących w środowisku pracy, między innymi takich jak np. mob- bing, wypalenie zawodowe, parenteizm czy odchodzenie pielęgniarek od wykonywania zawodu. Solidne dowody naukowe potwierdzają rosnące korzyści dla wyni- ków leczenia pacjentów i opieki nad nimi realizowanej przez lepiej wykształcone pielęgniarki, których programy nauczania przeddyplomowego obejmowały wyko- rzystanie badań w codziennej praktyce.

Tym samym badania naukowe w pie- lęgniarstwie można zdefiniować jako naukowy proces weryfikacji stanu wiedzy oraz jej aktualizacji w celu udoskonalania w sposób pośredni i bezpośredni praktyki pielęgniarskiej.

Badania naukowe są też niezbędnym elementem praktyki pielęgniarskiej opartej na dowodach.

Badania naukowe w pielęgniar- stwie to naukowy proces weryfikacji stanu wiedzy oraz jej aktualizacji w celu udoskonalania w sposób po- średni i bezpośredni praktyki pielę- gniarskiej.

(16)

6

1.2. CZYM JEST PRAKTYKA OPARTA NA DOWODACH?

Celem w pielęgniarstwie jest świadczenie najwyższej jakości opieki dla pacjentów, ich rodzin oraz wspieranie systemu opieki zdrowotnej poprzez profesjonalną dzia- łalność zawodową. Jest to możliwe jedynie na podstawie sprawdzonych działań, któ- re są bezpieczne oraz efektywne. Praktyka oparta na dowodach (ang. Evidence Based Practice ‒ EBP) polega na integracji najlep- szych dowodów naukowych z ekspertyzą kliniczną, potrzebami pacjentów oraz ich wartościami. Dowody naukowe w kon- tekście ich pozyskiwania, analizy, syntezy oraz krytycznej oceny są przedmiotem tej książki i zostaną omówione dokładnie w kolejnych rozdziałach. Ekspertyzę kli- niczną stanowi wiedza profesjonalistów, którzy pracują w zakresie świadczenia opieki nad pacjentami. Jest ona ugruntowana na wykształceniu i doświadczeniu zawodowym osoby, która jej dokonuje, oraz obecnym stanie wiedzy w zakresie danego zagadnienia. Potrzeby pacjentów są natomiast rozważane w kontekście ich stanu zdrowia, potrzeby ostrych interwencji lub przewlekłego leczenia, leczenia przyczynowego lub objawowego. Ponadto zwraca się uwagę, aby sprawując opiekę, odpowiadać również na oczekiwania pa- cjentów, postępować z szacunkiem do ich wartości oraz brać pod uwagę kontekst

funkcjonowania chorego w danej społecz- ności/rodzinie.

Praktyka oparta na dowodach (ang. Evidence Based Practice) polega na integracji najlepszych do- wodów naukowych z ekspertyzą kliniczną, potrzebami pacjentów oraz ich wartościami.

Za najlepsze dowody naukowe uznaje się wiedzę pozyskaną w wyniku syntezy wysokiej jakości wyników badań w zakresie danego tematu. Zagadnienie do- tyczące poziomów dowodów naukowych zostało opisane na końcu tego rozdziału.

Wdrażanie praktyki pielęgniarskiej opartej na dowodach powinno być ugruntowane na wcześniej opracowanej strategii. Uniwersalne podejście opiera się na trzech filarach, takich jak przy- wództwo, edukacja i praktyka, które są niezbędne w zakresie promocji EBP.

Pomimo wieloletniej już praktyki, wciąż uwidaczniają się pewne bariery w zakresie implementacji praktyki pielęgniarskiej opartej na dowodach. Szczegółowa prezentacja zagadnienia praktyki opartej na dowodach została przedstawiona w rozdziale 14 „Praktyka pielęgniarska oparta na dowodach”.

(17)

7

1.3. ROLA PIELĘGNIARKI

W BADANIACH NAUKOWYCH

W celu tworzenia rzetelnych i mocnych dowodów naukowych oraz wdrażania ich do praktyki potrzebna jest współpra- ca pielęgniarek na różnych poziomach.

Niezależnie od poziomu wykształce- nia, każda pielęgniarka może aktywnie wspierać rozwój pielęgniarstwa na podstawie badań naukowych. Niektóre pielęgniarki zajmują się planowaniem badań, inne ich prowadzeniem, zbie- raniem materiału, jeszcze inne pozna- waniem dowodów naukowych oraz ich wdrażaniem do praktyki. Bez względu na poziom wykształcenia, każda pielę- gniarka znajdzie możliwości podjęcia działań w tym obszarze zgodnie ze swo- imi kompetencjami. Poniższe informacje stanowią propozycję działań, jakie mogą podejmować pielęgniarki na poszczegól- nych poziomach edukacji.

• Pielęgniarki z tytułem licencjata po- siadają kompetencje do krytycznej oceny dowodów naukowych oraz wy- korzystywania dowodów naukowych w praktyce. Ponadto aktywne zawo- dowo osoby identyfikują większość problemów badawczych do analizy, ale także są często odpowiedzialne za zbieranie materiału do badania.

• Pielęgniarki z tytułem magistra posia- dają kompetencje do krytycznej oceny oraz syntezy dowodów naukowych, ale również tworzenia na ich podstawie procedur oraz instrukcji, które stano- wią potrzebne narzędzia do realizo- wania praktyki opartej na dowodach.

Ponadto magistrowie pielęgniarstwa są często włączani do współpracy w projekty badawcze w celu ekspertyzy klinicznej.

• Pielęgniarki z tytułem doktora pro- wadzą samodzielnie większość badań naukowych w pielęgniarstwie, często również koordynują grupy badawcze składające się z pielęgniarek z tytułami licencjata oraz magistra. Opracowują badania i analizy w konkretnym obszarze tematycznym.

Na dalszym etapie pielęgniarki sta- ją się często ekspertami w swoich obszarach badawczych. Mogą prowadzić multidyscyplinarne projekty badawcze.

Ponadto są mentorami dla pielęgniarek, które pracują nad doktoratami oraz innymi projektami badawczymi.

(18)

12

1. WPROWADZENIE DO BADAŃ NAUKOWYCH W PIELĘGNIARSTWIE

1.6. POZIOMY DOWODÓW NAUKOWYCH

Moc dowodów naukowych powinna być brana pod uwagę przez każdą osobę, która się z nimi zapoznaje. Warto znać

poszczególne poziomy ze względu na ko- nieczność brania pod uwagę tych naj- mocniejszych pod względem rzetelności

OPINIA KOMISJI EKSPERCKICH ORAZ INNYCH AUTORYTETÓW W DZIEDZINIE N A J S Ł A B S Z E D O W O D Y

N A J S Ł A B S Z E D O W O D Y N A J M O C N I E J S Z E D O W O D Y

BADANIE OPISOWE I BADANIA JAKOŚCIOWE BADANIE KORELACYJNE

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY METODĄ MIESZANĄ LUB METASYNTEZA BADANIE QUASI-EKSPERYMENTALNE

RANDOMIZOWANE BADANIE EKSPERYMENTALNE PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY I METAANALIZA

Ryc. 1.1. Poziomy mocy dowodów naukowych (Na podstawie Grove S. i Gray J.R., 2019).

(19)

13 1. WPROWADZENIE DO BADAŃ NAUKOWYCH W PIELĘGNIARSTWIE

NAJISTOTNIEJSZE ZAGADNIENIA

• Badania naukowe w pielęgniarstwie to naukowy proces weryfikacji stanu wiedzy oraz jej aktualizacji w celu udoskonalania praktyki pielęgniarskiej.

• Praktyka oparta na dowodach (ang. Evidence Based Practice) polega na integracji najlepszych dowodów naukowych z ekspertyzą kliniczną, potrzebami pacjentów oraz ich wartościami.

• Za najmocniejsze dowody naukowe uznaje się wiedzę pozyskaną w wyniku syntezy wysokiej jakości wyników badań w zakresie danego tematu.

• Uniwersalne podejście opiera się na trzech filarach, takich jak przywództwo, edukacja i praktyka, które są niezbędne w zakresie promocji EBP.

• Niezależnie od poziomu wykształcenia, każda pielęgniarka może aktywnie wspierać rozwój pielęgniarstwa na podstawie badań naukowych.

• Najmocniejszym pojedynczym dowodem naukowym są zatem randomizowane ilościowe badania eksperymentalne.

i jakości dowodów przy wyborze źródeł, na podstawie których wprowadzane są innowacyjne zmiany w praktyce.

Najmocniejszym pojedynczym dowodem naukowym są zatem randomizowane ilościowe badania eksperymentalne. Ponadto dla praktyków klinicznych najbardziej wartościowymi źródłami są przeglądy systematyczne, metaanalizy badań eksperymentalnych oraz wysokiej jakości badań quasi-eksperymentalnych.

Za mocne dowody naukowe uznaje się również metaanalizy badań korelacyjnych. Metasyntezy integrują wyniki badań jakościowych, natomiast prze- glądy systematyczne metod mieszanych

stanowią połączenia wyników badań jakościowych, ilościowych i/lub mieszanych. Wyniki pojedynczych badań korelacyjnych czy badań kohortowych stanowią raczej kierunek do dalszych analiz niż dowody, na podstawie których wprowadzane są zmiany w praktyce. Ba- dania opisowe i jakościowe dostarczają wiedzy niezbędnej w dalszym procesie badawczym – są podstawą do opracowywania badań eksperymentalnych, quasi- -eksperymentalnych oraz korelacyjnych.

Za najsłabsze dowody uznaje się opinie ekspertów na dany temat. Schemat po- ziomów dowodów naukowych został zaprezentowany na rycinie 1.1.

(20)

14

PIŚMIENNICTWO

1. Aiken L.H., Sloane D.M., Bruyneel L., Van den Heede K., Griffiths P., Busse R., Diomi- dous M., Kinnunen J., Kózka M., Lesaffre E., McHugh M.D., Moreno-Casbas M.T., Rafferty A.M., Schwendimann R., Scott P.A., Tishel- man C., van Achterberg T., Sermeus W.:

RN4CAST consortium. Nurse staffing and education and hospital mortality in nine Eu- ropean countries: a retrospective observation- al study. Lancet 2014, May 24; 383(9931):1824- 30. doi: 10.1016/S0140-6736(13)62631-8. Epub 2014 Feb 26. PMID: 24581683; PMCID:

PMC4035380.

2. Clark A.M., Thompson D.R.: Nursing’s rese- arch problem: A call to action. J. Adv. Nurs.

2019, Dec; 75(12):3190-3192. doi: 10.1111/

jan.14169. Epub 2019 Sep 30. PMID: 31407374.

3. Cole A.: Why nursing research matters. Nurs.

Stand. 2016, Apr 6; 30(32):16‒8. doi: 10.7748/

ns.30.32.16.s20. PMID: 27049991.

4. European Nursing Research Foundation.

ENRF. (n.d.) Strategical and Operational Research Plan 2017-2020. Nursing Research in Europe. http://www.enrf.eu/wp-conte nt/

uploa ds/2017/07/ENRFS ORP-2017-2020- Final.pdf.

5. Fain J.A.: Reading, Understanding and Ap- plying Nursing Research. 6^th edition. F.A.

Davis Company, Philadelphia 2021.

6. Gallagher-Ford L., Fineout-Overholt E., Melnyk B.M., Stillwell S.B.: Evidence-based practice, step by step: implementing an evi- dence-based practice change. Am. J. Nurs. 2011, Mar; 111(3):54-60. doi:10.1097/10.1097/01.

NAJ.0000395243.14347.7e. PMID: 21346469.

7. Garcia A.B., Cassiani S.H., Reveiz L.: A sys- tematic review of nursing research priorities on health system and services in the Ameri- cas. Rev. Panam. Salud. Publica. 2015; 37(3):

162‒171.

8. Grove S., Gray J.R.: Understanding Nursing Research. Building an Evidence-Based Prac- tice. 7^th edition. Elsevier, St Louis, Missouri 2019.

9. Hopia H., Heikkikila J.: Nursing research priorities based on CINAHL database:

A scoping review. Nursing Open. 2020; 7:

483–494.

10. https://sjp.pwn.pl/sjp/badanie;2442401.html.

[data dostępu 19.03.2021].

11. http://www.rn4cast.eu/research-spotlight.

html.[data dostępu 16.06.2021].

12. Moulton E., Wilson R., Camargo Plazas P., Halverson K.: The central question and the scope of nursing research. Nurs. Philos. 2019, Jan; 20(1):e12228. doi: 10.1111/nup.12228.

Epub 2018 Oct 17. PMID: 30328248.

13. Melnyk B.M., Fineout-Overholt E., Stillwell S.B., Williamson K.M.: Evidence-based practice: step by step: the seven steps of evidence-ba- sed practice. Am. J. Nurs. 2010, Jan; 110(1):51- 3. doi: 10.1097/01.NAJ.0000366056.06605.d2.

PMID: 20032669.

14. National Institute of Nursing Research, NINR. The NINR strategic plan: Advancing science, improving lives. A Vision for Nur- sing Science, 2016. https://www.ninr.nih.gov/

sites/ files/ docs/NINR_Strat Plan2016_re- duc ed.pdf.

15. Polit D.F., Beck C.T.: Essentials of Nursing Research. Appraising Evidence for Nursing Practice. 7^th edition. Wolters Kluwer Health, 2010.

16. Polit D.F., Beck C.T., Stannard D.: Essen- tials of nursing research: Appraising evidence for nursing practice: The official voice of perioperative nursing. AORN Journal 2012; 95(2): 307‒308. doi: http://dx-1doi-1org- 1lh4h9duy01d4.han3.wum.edu.pl/10.1016/j.

aorn.2011.10.009.

17. Thomas J., Harden A.: Methods for the the- matic synthesis of qualitative research in sys- tematic reviews. BMC Med. Res. Methodol.

2008, Jul 10; 8:45. doi: 10.1186/1471-2288-8- 45. PMID: 18616818; PMCID: PMC2478656.

18. Warren J.I., McLaughlin M., Bardsley J., Eich J., Esche C.A., Kropkowski L., Risch S.: The Strengths and Challenges of Implementing EBP in Healthcare Systems. Worldviews Evid. Based Nurs. 2016, Feb; 13(1):15-24. doi:

10.1111/wvn.12149. PMID: 26873372.

(21)

15 BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ILOŚCIOWYCH

2 ROZDZIAŁ

Lena Serafin

(22)

2.1. Czym jest badanie ilościowe?

2.2. Rodzaje badań ilościowych 2.2.1. Badania opisowe 2.2.2. Badania korelacyjne

2.2.3. Badania quasi-eksperymentalne 2.2.4. Badania eksperymentalne

2.3. Kolejne kroki w procesie badawczym analizy ilościowej 2.3.1. Problem badawczy i cel badania

2.3.2. Przegląd piśmiennictwa 2.3.3. Ramy badania

2.3.4. Cele szczegółowe badania, pytania badawcze i hipotezy 2.3.5. Zmienne w badaniu

2.3.6. Schemat badania 2.3.7. Badana próba 2.3.8. Metoda pomiaru 2.3.9. Zbieranie danych 2.3.10. Analiza danych 2.3.11. Dyskusja i wnioski Najistotniejsze zagadnienia

EFEKTY NAUKI

• Zidentyfikować badania ilościowe

• Wymienić cechy badania ilościowego

• Zdefiniować oraz rozpoznać schematy badań ilościowych

• Krok po kroku zaplanować i przeprowadzić badanie ilościowe

Celem tego rozdziału jest omówienie ba- dań ilościowych, aby umożliwić czytel- nikowi zarówno identyfikowanie i ocenę ilościowych dowodów naukowych, jak i lepsze zrozumienie tych dowodów.

Przedstawiono schematy badań ilościo-

wych oraz kolejne kroki w procesie badawczym analizy ilościowej. Czytelnik ma również możliwość zapoznania się z raportami z badań ilościowych opubli- kowanymi w czasopismach naukowych.

(23)

19

2.1. CZYM JEST BADANIE ILOŚCIOWE?

Badanie ilościowe to obiektywny, rygorystyczny oraz usystematyzowany proces pozyskiwania oraz analizowania danych liczbowych dostarczających informacji na określony temat. Badania ilościowe są na- zywane również badaniami empiryczny- mi i dotyczą pomiarów wykonywanych na podstawie liczb. Dostarczają zatem danych policzalnych, które mogą być zestawione w formie liczb i poddane procedurom ma- tematycznym oraz statystycznym. Infor- mują np. o częstotliwości, wielkości, inten- sywności badanego przedmiotu. Badania ilościowe są prowadzone w celu opisania jakiegoś zjawiska, identyfikacji problemu, przeanalizowania zależności pomiędzy zmiennymi lub określenia efektywności przeprowadzonej interwencji.

Poprawność badań ilościowych wymaga, aby:• obiektem tych badań były ściśle zdefi-

niowane zmienne,

• narzędzia badawcze były wcześniej za- planowane i wystandaryzowane,

• uwzględniały potrzeby metod staty- stycznych.

Badanie ilościowe to obiektywny, rygorystyczny oraz usystematyzowany proces pozyskiwania i analizowania danych liczbowych dostar- czających informacji na określony temat.

Przykłady badań ilościowych:

• analiza częstotliwości występowa- nia oraz ciężkości przebiegu sepsy wśród pacjentów przebywających na oddziale intensywnej terapii szpitala wojewódzkiego w pierwszym kwartale 2021 roku,

• analiza zależności pomiędzy wiekiem oraz wykształceniem pielęgniarek a do- świadczaniem mobbingu w miejscu pracy,

• ocena wpływu efektywności kształce- nia studentów pielęgniarstwa w zakresie metod radzenia sobie ze stresem na odczuwany przez nich poziom stresu podczas sesji egzaminacyjnej.

(24)

20

2. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ILOŚCIOWYCH

2.2. RODZAJE BADAŃ ILOŚCIOWYCH

W literaturze przedmiotu można zna- leźć wiele odniesień do rodzajów badań ilościowych. Jednakże w nawiązaniu do praktyki pielęgniarskiej, na potrzeby tego opracowania, zaadaptowano podział ba- dań ilościowych opracowany przez Grove S. i Gray J.R. (2019) – rycina 2.1.

Rodzaj badania jest wybierany w zależ- ności od wiedzy, jaka jest dostępna w zakresie danego problemu badawczego. Na pierwszym poziomie znajdują się badania

opisowe, które są prowadzone w celu zdo- bycia podstawowej wiedzy na dany temat (opisującej dane zjawisko). Stanowią one podstawę do prowadzenia badań korelacyjnych, w których istotą jest analiza zależności pomiędzy zmiennymi. Oba te rodzaje badań: opisowe oraz korelacyjne, stanowią natomiast podstawę do dalszego procesu badawczego – wysoko kontrolo- wanych badań quasi-eksperymentalnych i eksperymentalnych.

OPISOWE KORELACYJNE QUASI-EKSPERYMENTALNE

EKSPERYMENTALNE

KONTROLA

Ryc. 2.1. Poziomy kontroli w realizacji poszczególnych badań ilościowych.

(25)

5.1. Czym jest problem badawczy?

5.2. Czym jest cel badania?

5.3. Istotność problemu badawczego i celu badania

5.4. Czym są cele szczegółowe, pytania badawcze i hipotezy?

5.4.1. Cele szczegółowe 5.4.2. Pytania badawcze 5.4.3. Hipotezy

5.4.3.1. Hipotezy asocjacyjne i przyczynowe 5.4.3.2. Hipotezy proste i złożone

5.4.3.3. Hipotezy kierunkowe i niekierunkowe

5.4.3.4. Hipoteza zerowa (statystyczna) i badawcza (alternatywna) 5.4.4. Błąd I oraz II rodzaju

5.5. Rozumienie zmiennych w badaniu oraz koncepcji badawczych 5.5.1. Zmienne

5.5.1.1. Zmienna zależna 5.5.1.2. Zmienna niezależna 5.5.1.3. Zmienne współwystępujące 5.5.1.4. Zmienne obce (zewnętrzne) 5.5.1.5. Zmienne demograficzne 5.5.1.6. Zmienne środowiskowe 5.5.1.7. Moderatory

5.5.1.8. Mediatory 5.5.2. Koncepcje badawcze Najistotniejsze zagadnienia

EFEKTY NAUKI

• Zdefiniować i opracować problem badawczy

• Zdefiniować i opracować cel badania

• Określić istotność problemu i celu badawczego

• Zdefiniować i opracować cele szczegółowe badania

• Zdefiniować i opracować pytania badawcze

• Zdefiniować i opracować hipotezy badawcze oraz omówić ich rodzaje

• Zdefiniować i opracować zmienne w badaniu oraz omówić ich rodzaje

• Omówić definicję pojęciową oraz operacyjną w badaniu

(26)

Celem tego rozdziału jest zapoznanie czytelnika z podstawą procesu badawczego, ugruntowaną na pytaniu i poszukiwaniu odpowiedzi, czyli problemem badawczym. Zrozumienie istoty problemu badawczego oraz tworzenie na jego podstawie celu badania stanowią pierwsze kroki w procesie badawczym. Zadawanie pytań jest głównym działaniem ukierunkowu- jącym na poszerzanie wiedzy na dany

temat. Pytanie jest również pierwszym krokiem w procesie badawczym, który ma dostarczyć podstaw naukowych dla praktyki opartej na dowodach.

W rozdziale tym zaprezentowano rów- nież wskazówki do opracowania proble- mów badawczych, pytań szczegółowych oraz hipotez badawczych na podstawie identyfikacji zmiennych oraz opracowania definicji pojęciowej i operacyjnej.

(27)

83 ZNACZENIE

ZAGADNIENIA

TŁO ZAGADNIENIA

• CELE SZCZEGÓŁOWE

• PYTANIA BADAWCZE

• SZCZEGÓŁOWE HIPOTEZY PROBLEM

BADAWCZY

CEL BADANIA

5.1. CZYM JEST PROBLEM BADAWCZY?

Wybranie określonej tematyki badania na podstawie dostępnej wiedzy pozwala na sformułowanie problemu badawczego, który w zawężonej i uszczegółowionej formie jest zaprezentowany w celu badania. Na podstawie celu ugruntowanego

na problemie badawczym opracowywa- ne są cele szczegółowe, szczegółowe pytania badawcze oraz hipotezy. Opisane powyżej zależności zostały zaprezento- wane na rycinie 5.1.

Ryc. 5.1. Schemat opracowania problemu badawczego, celu badania, celów szczegółowych, pytań badawczych oraz hipotez.

Problem badawczy jest tematycz- nym obszarem zainteresowania badacza. Z punktu widzenia prowadzonego badania, problem badawczy stanowi pewną lukę w zakresie wiedzy na dany temat, którą właśnie wynik postępowa- nia badawczego ma uzupełnić. Problem badawczy w badaniu: (1) wskazuje na

istotność analizowanego zagadnienia – wagę problemu dla pielęgniarstwa i opieki zdrowotnej; (2) stanowi prezentację obecnego stanu wiedzy w zakresie oma- wianego tematu; i (3) wskazuje na lukę w zakresie wiedzy odnośnie do omawia- nego tematu.

(28)

84

5. PROBLEM BADAWCZY, CEL, HIPOTEZY BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

Cechy problemu badawczego:

• wskazuje na istotność analizowanego zagadnienia,

• stanowi prezentację obecnego stanu wiedzy w zakresie oma- wianego tematu,

• wskazuje na istniejącą lukę w obszarze wiedzy odnośnie do oma- wianego tematu.

Nie wszystkie opublikowane badania zawierają jasno wyrażony problem, ale problem zwykle można zidentyfikować na pierwszej stronie raportu z badania.

Określenie problemu badawczego jest kreatywnym działaniem. Często badacze tworzą bardzo szeroki i ogólny problem, który następnie muszą nieco uszczegó- łowić. Nasuwa się zatem pytanie, w jaki sposób określić problem badawczy? Naj- ważniejszym kryterium wyboru analizowanego problemu powinny być zainteresowania badacza. Problem badawczy może mieć źródło w: (1) doświadczeniu klinicznym – codzienne doświadcze- nia zawodowe w pielęgniarstwie mogą stanowić inspirację do pracy badawczej; (2) literaturze – czytanie doniesień naukowych może w sposób pośredni, poprzez inspirowanie danym tematem, lub bezpośredni poprzez wskazywanie kierunku do dalszych badań wskazywać na zakres problemu badawczego; (3) za-

gadnieniach społecznych – inspiracją do wyboru problemu badawczego mogą być przesłanki dotyczące aspektów społecz- nych czy politycznych w odniesieniu do systemu opieki zdrowotnej, w tym także pracy pielęgniarek; (4) teorii – podstawy teoretyczne oraz potrzeba ich weryfikacji mogą być także źródłem problemu badawczego; (5) pomysły z zewnętrznych źródeł, czyli inspiracje wnoszone przez inne organizacje, ale także pomysły, któ- re są np. wynikiem tzw. burzy mózgów z innymi pielęgniarkami.

Sformułowanie problemu badawczego często składa się z następujących sześciu komponentów:

1. Identyfikacja problemu – co jest niepewnego w zakresie określonego zagadnienia?

2. Tło zagadnienia – jaki jest kontekst zagadnienia, które stanowi problem badawczy?

3. Zakres problemu – jak szerokie zna- czenie ma omawiany problem?

4. Konsekwencje problemu – co może się wydarzyć, jeśli problem nie zosta- nie rozwiązany?

5. Luka w wiedzy – jakich informacji odnośnie do danego zagadnienia brakuje?

6. Propozycja rozwiązania – w jaki sposób nowe badanie rozwiąże problem?

(29)

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

BAD ANIA NA UK O WE W PIELĘGNIARST WIE

Badania naukowe od wielu lat są podstawą rozwoju praktyki pielęgniarskiej, kształcenia oraz organizacji pracy, a praktyka oparta na dowodach w wielu miejscach jest codzienną rutyną.

W dobie tak licznych i szybko postępujących zmian tylko stała obserwacja i analiza zacho- dzących zdarzeń pozwalają na opracowywanie działań wspierających najwyższej jakości opie- kę pielęgniarską. Zarówno obszar kliniczny, jak i szeroko pojęte kształcenie oraz środowisko pracy to obszary najczęściej analizowane przez pielęgniarskie zespoły badawcze.

Podręcznik „Badania naukowe w pielęgniar- stwie” to kompendium wiedzy w zakresie oceny, syntezy i tworzenia dowodów naukowych w praktyce pielęgniarskiej. Może stanowić wsparcie nie tylko w obszarze kształcenia przed- i podyplomowego, ale także w pracy początku- jących badaczy. Mając na uwadze, że nie każ- da/y pielęgniarka/pielęgniarz podejmuje pracę badawczą, w podręczniku znajdują się również treści umożliwiające zrozumienie i przygotowanie do poszukiwania źródeł, ich krytycznej oce-

ny oraz implementacji do praktyki. Identyfikacja rzetelnych doniesień naukowych jest bowiem podstawą opracowywania rekomendacji do wdrożenia, co realnie ma przełożenie na efek- tywność pracy, bezpieczeństwo pacjenta oraz pracy zespołów sprawujących opiekę. Ponadto publikacja uwzględnia podstawowe zagadnienia dotyczące analizy statystycznej, co może pomóc czytelnikom w całościowym rozumieniu pracy badawczej. Biorąc pod uwagę fakt global- nego znaczenia nauki, w tym rozpowszechnia- nia wyników oraz korzystania ze źródeł badaczy z całego świata, większość podstawowych ter- minów została zaprezentowana także w języku angielskim.

Chciałybyśmy zadedykować tę książkę wszyst- kim pielęgniarkom i pielęgniarzom oraz życzyć czytelnikom nieustającej ciekawości połączonej z odważnym stawianiem pytań badawczych w praktyce zawodowej oraz poszukiwaniem odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na dowodach.

Z Przedmowy

Publikacja zawiera niezbędną wiedzę z zakresu badań naukowych w pielęgniarstwie polskim i powinna stać się obowiązkową literaturą w kształceniu przed- i podyplomowym pielęgniarek. Cieka- wość połączona z odważnym stawianiem pytań badawczych w praktyce zawodowej, poszukiwanie odpowiedzi w celu rozwoju praktyki opartej na dowodach dają odbiorcom wszechstronną i niezbęd- ną wiedzę.

Książka Badania naukowe w pielęgniarstwie. Ocena, synteza i tworzenie dowodów naukowych w prak- tyce pielęgniarskiej napisana przez Autorki z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego jest wartościo- wym kompendium wiedzy, zgodnym z aktualnymi standardami kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu pielęgniarki/położnej prowadzonego na studiach pierwszego i drugiego stop- nia o profilu ogólnoakademickim, a także praktycznym (Dz.U. R.P. Warszawa, dnia 21 sierpnia 2019 r., poz. 1573. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 r.).

Prof. dr hab. Irena Wrońska

www.edraurban.pl

BADANIA NAUKOWE W PIELĘGNIARSTWIE

LENA SERAFIN NATALIA SAK-DANKOSKY KATARZYNA WESOŁOWSKA-GÓRNIAK MARTA FORMELA

L. SERAFINN. SAK-DANKOSKYK. WESOŁOWSKA-GÓRNIAKM. FORMELA

OCENA, SYNTEZA I TWORZENIE DOWODÓW NAUKOWYCH W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

Redakcja naukowa