Pomoc w przyjmowaniu odpowiedzialności za siebie (przygotowanie do życia z chorobą)

OPIEKUN W DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ 28.03.2020r.

KL.I sem.2

Podstawy anatomii i fizjologii człowieka: 4

Temat Istota współpracy w procesie rozpoznawania deficytu biopsychospołecznego wynikającego z wieku, chorób i niepełnosprawności pacjenta.

Pomoc w przyjmowaniu odpowiedzialności za siebie (przygotowanie do życia z chorobą)

Przygotowanie chorego do samoopieki i samopielęgnowania to jedna z ważniejszych procedur postępowania pielęgniarskiego. Wymaga ono ogromnej wiedzy profesjonalnej od pielęgniarki i umiejętnego motywowania chorego do radzenia sobie w sytuacji choroby.

Czynności:

 Ocena poziomu wiedzy i umiejętności a także wydolności i chęci pacjenta w zakresie samoopieki i samopielęgnowania przy użyciu wybranego testu.

 Motywowanie pacjenta do samoopieki.

 W oparciu o zidentyfikowane zapotrzebowanie w dziedzinie pomocy omówienie:

 istoty schorzenia,

 przebiegu choroby,

 rokowania i ewentualnych następstw,

 możliwości łagodzenia skutków choroby i likwidowania jej następstw,

 objawów możliwych do wystąpienia w przebiegu choroby wskazujących na pogorszenie stanu zdrowia,

 celowości badań i pomiarów koniecznych do wykonywania w związku chorobą,

 zasad przyjmowania leków i ewentualnych objawów nietolerancji,

 zasad odżywiania się,

 możliwości wypożyczenia bądź zakupu koniecznego sprzętu do pielęgnacji, dokonywania pomiarów,

 sposobów dystansowania się od problemów związanych z chorobą.

 Nauczenie pacjenta stosownie do rozpoznanych potrzeb przy równoczesnym uwzględnieniu sugestii pacjenta postępowania dotyczącego:

 sposobów poruszania się,

 przygotowania posiłków,

 dawkowania leków i wykonywania wstrzyknięć np.: insuliny,

 wykonywania pomiarów i testów oraz interpretowania wyników i ich dokumentowania,

 sposobów unikania lub ograniczania wysiłku fizycznego,

 wykonywania zaleconych ćwiczeń,

 dobierania adekwatnych do stanu zdrowia form aktywności fizycznej,

 w uzasadnionych wypadkach sposobów ograniczania wysiłku fizycznego,

 zachowywanie się w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia (np.: przyjęcie właściwej porcji leków, zawiadomienia bliskich, lekarza),

 posługiwania się sprzętem np.: koncentratorem tlenu, spejserem, workiem stomijnym, sprzętem koniecznym do dializoterapii domowej),

 sposobów eliminowania bądź ograniczania skutków nałogów w sytuacji gdy pacjent pali papierosy,

 unikania czynników, sytuacji przyczyniających się do zaostrzenia przebiegu choroby lub pogorszenia stanu zdrowia,

 wykonywania zabiegów higienicznych przy ograniczonej sprawności,

 stosowania środków pielęgnacyjnych, a i wielu innych czynności, zabiegów

koniecznych do wykonywania w związku z przebiegiem choroby, stanem pacjenta, wydolnością pacjenta i opiekunów.

 Omówienie z pacjentem sposobów zapewnienia mu bezpieczeństwa.

 samooceny własnego stanu zdrowia,

 kontaktu z osobami, instytucjami poprzez pozostawienie pacjentowi telefonów do instytucji/osób zgodnie z jego potrzebami i omówienie sposobów komunikowania się (np.: lekarzem, pielęgniarką, zespołem wypadkowym, pracownikiem socjalnym, i innymi),

 wypożyczenie lub kupno sprzętu ułatwiającego poruszanie się (kul, chodzików, wózka itp.),

 wskazanie różnych możliwości i form uzyskania wsparcia w środowisku lokalnym i ewentualnie ułatwienie kontaktu pacjenta z adekwatnymi do potrzeb

osobami/instytucjami,

 Omówienie możliwości przywrócenia aktywności społecznej i sposobów

likwidowania barier ograniczających kontakty społeczne czy rozwój indywidualny (np.: pojęcie studiów itp.)

 Monitorowanie i doradzanie pacjentowi w sprawach związanych z samoopieką i samopielęgnowaniem stosownie do stale aktualizowanych potrzeb.

Literatura:

1. Kawczyńska - Butrym Z.: Wsparcie osób zdrowych i chorych. CDNŚSz. Warszawa 1994.

2. Kawczyńska - Butrym Z. Podstawy pielęgniarstwa rodzinnego. WL PZWL. Warszawa 1995.

3. Kawczyńska - Butrym Z.: Diagnoza pielęgniarska. WZ PZWL . Warszawa 1999.

4. Kawczyńska - Butrym Z.: Rodzina - Zdrowie - Choroba. Koncepcja i praktyka pielęgniarstwa rodzinnego. Wyd. Czelej. Lublin 2001.

5. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo. Wyd. Medyczne Urban & Partner. Wrocław 2001.

6. Zachradniczek K. (red): Wprowadzenie do pielęgniarstwa PZWL 1998.

Ćwiczenie zachowań asertywnych

Ćwiczenie zachowań asertywnych sprowadza się do kształtowania zachowań pozwalających otwarcie wyrażać własne opinie i skutecznie bronić własnych praw, bez odmawiania ich innym/Hamer (1998), Gillan (1998). Jest więc ćwiczeniem którego zasadniczym celem jest nauczenie osoby objętej opieką uczciwego, stanowczego, bezpośredniego wyrażania wobec innych osób swoich uczuć, postaw, opinii, praw i pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia innej osoby (Król - Fiejawska 1993).

Czynności:

 Nawiązanie kontaktu z pacjentem.

 Obiektywna ocena dotychczasowych zachowań, (wykorzystać dostępne kwestionariusze).

 Po ustaleniu obszarów społecznego funkcjonowania pacjenta wymagających asertywnych zmian należy podjąć czynności ukierunkowane na:

 wyjaśnienie różnic między zachowaniem asertywnym a postawami nieasertywnymi:

ulegania, agresji, manipulacji,

 wyjaśnienie przyczyn leżących u podstaw zadań asertywnych i nieasertywnych,

 zwrócenie uwagi na zagrożenia wynikające z zachowań nieasertywnych,

 omówienie zalet i korzyści wynikających z zachowań asertywnych oraz wyjaśnienie ewentualnych zagrożeń towarzyszących zachowaniom asertywnym,

 utrwalenie pacjenta w przekonaniu, że może sobie poradzić w każdej sytuacji,

 umocnienie pacjenta w wierze, że jest wartościowym człowiekiem zasługującym na szacunek, radość,

 uzasadnienie potrzeby dawania sobie i innym prawa do popełnienia błędów,

 zachęcanie pacjenta do obmyślania własnych strategii i taktyki postępowania z toksycznymi ludźmi,

 omówienie sposobów asertywnego neutralizowania toksycznych zachowań osób w zależności od typu ich zachowania

 Nauczenie pacjenta:

 Skupienia się na swoich mocnych stronach.

 Wyrażania wprost swoich pozytywnych i negatywnych emocji.

 Mówienia otwarcie tego co czuje.

 Komunikowania się z innymi w sposób zdecydowany i stanowczy, a jednocześnie delikatny, taktowny, łagodny i ciepły.

 Częstszego mówienia ludziom miłych rzeczy.

 Uważnego słuchania ludzi i parafrazowania ich wypowiedzi.

 Precyzyjnego określania: co stanowi problem i co w związku z tym czuje, i dla jakich korzyści chce, żeby coś zostało zrobione.

 Traktowania siebie i innych jako równie ważnych osób.

 Optymizmu i relaksacji.

 Stosowania asertywnych technik wyrażających się odpowiednią mową ciała i zwrotami.

 Zasad krytykowania i przyjmowania krytyki.

 Zamiany ocen na opinie.

 Skutecznego odmawiania w sytuacjach nieuzasadnionych próśb czy poleceń,

 Wskazanie literatury, broszur oraz możliwości kształcenia umiejętności asertywnych w ramach psychologicznych indywidualnych lub grupowych treningów asertywności prowadzonych przez profesjonalistów,

 Przekonanie pacjenta, że każdy może opanować i stosować asertywne techniki, jeżeli zechce.

Literatura:

1. Cloud H: Townsend J: Sztuka mówienia nie. Świat Książki. Warszawa 1997.

2. Formański J: Psychologia. WL PZWL 1998.

3. Gillen T: Asertywność Petit. Warszawa 1998.

4. Hamer H: Rozwój przez wprowadzenie zmian. CEM. Warszawa 1998.

5. Hamer J., Wołoszyn J., Hamer K: Techniki skutecznego działania. Format AB. Warszawa 1998.

6. Król - Fijewska M.: Trening asertywności PTP Warszawa 1992.

7. Monsfeld P.: Jak być asertywnym. Naucz się mówić "nie". Zysk i s-ka. Poznań 1995.

8. Poznańska S: Komunikowanie się w relacjach pielęgniarka - pacjent w: Wprowadzenie do pielegniarstwa red. K. Zahradniczek PZWL Warszawa 1996.

9. Rees S., Graham R., Bądź sobą- trening asertywności KiW Warszawa 1993.

10. Tawnend A.: Jak doskonalić asertywność Zyski i S-ka Poznań 1996.

Pomoc w odchodzeniu od nałogu palenia

Właściwe umotywowanie pacjenta do zaprzestania palenia tytoniu to jeden z najistotniejszych elementów uniezależnienia się pacjenta od nikotyny i zmiany jego postawy wobec palenia tytoniu. Równocześnie pomagając pacjentowi w odchodzeniu od nałogu palenia papierosów należy pamiętać, że jego motywacja do zerwania z nałogiem będzie się zmieniać w zależności od etapu na którym będzie się znajdować w drodze do całkowitego rzucenia palenia.

Czynności:

 Zapoznanie pacjenta z korzyściami wynikającymi z zaprzestania palenia tytoniu.

 Przeanalizowanie z pacjentem korzyści, jakie mógłby osiągnąć rzucając palenie.

 Ustalenie stopnia uzależnienia od nikotyny (np.: przy użyciu testu uzależnienia od nikotyny wg Fagerstroma (1) i omówienie wyników).

 Zdiagnozowanie gotowości pacjenta do zaprzestania palenia w oparciu o

przeprowadzoną rozmowę lub przy użyciu różnych testów, np.: testu motywacyjnego dr Schneider (1).

 Przeanalizowanie z pacjentem sytuacji, w których sięga po papierosa i przedyskutowanie sposobów unikania tych kuszących sytuacji.

 Tworzenie warunków motywacyjnych tj. warunków psychospołecznych i

sytuacyjnych w których motywacja pacjenta do zaprzestania palenia może się pojawić, skrystalizować i utrwalić.

 Stymulowanie motywacji pacjenta poprzez podejmowanie takich czynności, które wywołują u pacjenta chęć, choćby w formie deklaratywnej i krótkotrwałej

zaprzestania palenia.

 Budowanie motywacji pacjenta poprzez podejmowanie przez niego takich czynności, które pozwolą mu przejść od deklarowania chęci zerwania z nałogiem do skutecznych działań odwykowych.

 Nakłonić pacjenta do podjęcia konsekwentnej decyzji zaniechania palenia w określonym przez siebie terminie.

 Wskazać na potrzebę unikania miejsc, gdzie znajdują się osoby palące.

 Zachęcić do wyrzucania wszystkich papierosów z domu na czas kuracji.

 Uzasadnić potrzebę zadbania o czyste świeże powietrze (wolne od dymu tytoniowego nie tylko w domu ale i w miejscu pracy).

 Omówienie objawów zespołu abstynenckiego, zagrożeń związanych z nałogiem i uzmysłowienie pacjentowi istoty uzależnienia od nikotyny np.: zawrotów i bólów

głowy, kaszlu i ucisku w klatce piersiowej, zaburzenia snu, zaparcia, zaburzenia koncentracji.

 Udzielenie pacjentowi wskazówek w zakresie eliminacji i łagodzenia objawów zespołu abstynenckiego.

 Podtrzymanie motywacji pacjenta poprzez wypracowanie takiego schematu czynności, które pozwolą pacjentowi walczyć z objawami zespołu odstawienia nikotyny, a w przypadku nawrotu do palenia - podjąć kolejną próbę rzucenia palenia papierosów poprzez:

 zachęcenie pacjenta do skupienia uwagi na motywach zaprzestania palenia,

 wyrażanie zrozumienia dla problemów pacjenta,

 nie pozostawianie pytań i problemów pacjenta bez rzetelnej odpowiedzi,

 staranne personifikowanie problemów, na które wskazuje pacjent,

 poszukiwanie "mądrych" kompromisów w sytuacjach trudnych,

 dobieranie argumentów oraz metod komunikowania i przekonywania adekwatnych dla pacjenta (płci, wieku, wykształcenia, przekonań itp.),

 wzmacnianie poczucia pacjenta, że może działać skutecznie i osiągnąć sukces,

 motywowanie osób z otoczenia pacjenta do udzielania mu wsparcia,

 wskazanie pacjentowi lokalnych możliwości i metod terapii odwykowej wspierających go w odchodzeniu od nałogu palenia tytoniu,

 wskazanie literatury i dostarczenie ulotek, broszurek.

Źródło: Zakład Epidemiologii i Promocji Nowotworów Centrum Onkologii. ul. Roentgena 5 02-781 Warszawa

Literatura:

1. Kroner S. E., Graham K. E.: Jak najszybciej i najprościej pomóc pacjentom, którzy chcą rzucić palenie? Medycyna po dyplomie 1. 1992(97. 107).

2. Poradnik: Pielęgniarki - pomóżcie swoim pacjentom rzucić palenie. CMDNiŚSzM.

Warszawa 1992.

3. Sztembis B.: Postępowanie pielęgniarki środowiskowej w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia. Kalendarz Magazyn Pielęgniarki i Położnej. Wyd.

Czelej. 2001.

4. Zatoński W.: Prof. W. Zatoński radzi jak rzucić palenie. Fundacja Promocja Zdrowia.

Warszawa 1997.

5. Zatoński W., Radzikowska M., Przewoźniak K.: Poradnik dla osób zapewniających pomoc i wsparcie. Centrum Onkologii Warszawa. 1997.

6. Zatoński W., Przewoźniak K (red): Palenie tytoniu w Polsce: postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka. Centrum Onkologii - Instytut. Warszawa 1996.

Pomoc pacjentowi w komunikowaniu się z otoczeniem

Prawidłowe komunikowanie - porozumiewanie się pacjenta z otoczeniem jest umiejętnością szczególnie pożądaną w procesie jego pielęgnowania. Jest gwarancją dobrej współpracy pacjenta z pielęgniarką i wszystkimi innymi osobami z otoczenia w procesie jego

diagnozowania, leczenia, pielęgnowania, rehabilitacji, przygotowywania do samoopieki i dobrego funkcjonowania w społeczności. Jest także gwarancją uniknięcia nieporozumień.

Czynności:

 Nawiązanie kontaktu z pacjentem, zaproszenie do dialogu.

 Dokonanie oceny sposobu komunikowania się pacjenta z otoczeniem przy

jednoczesnym zwróceniu uwagi na przyczyny jego kłopotów związanych z otwartym komunikowaniem się.

 Okazywanie pacjentowi zainteresowania i dbałości o jego komfort psychiczny.

 Dopasowanie sposobu komunikacji z pacjentem do preferowanych przez niego systemów reprezentacji myśli kierowanych do innych osób.

 Zadbanie o prawidłowe udzielanie informacji zwrotnych (w sposób werbalny jak i niewerbalny).

 Prawidłowe dobieranie i zadawanie pytań.

 Prowadzenie konstruktywnych dyskusji

 Aktywne słuchanie pacjenta i przestrzeganie wielu prostych zasad gwarantujących budowanie konstruktywnej komunikacji z pacjentem.

 Streszczenie, parafrazowanie i konkretyzowanie wypowiedzi pacjenta celem utwierdzenia go o naszym zainteresowaniu jego osobą, problemami i jakością kontaktu.

 Okazywanie szacunku dla doświadczeń, hierarchii wartości i opinii pacjenta.

 Dobieranie odpowiednich dla zaistniałych sytuacji rodzajów argumentacji.

Literatura:

1. Bierach A. J.: Sztuka czytania z twarzy. Poznanie człowieka na pierwszy rzut oka. Luna.

Warszawa 1992.

2. Bobryk J.: Jak tworzyć rozmawiając. Skuteczność rozmowy. WNPWN Warszawa 1995.

3. Cooper P.: Sprawne porozumiewanie się. Wydawnictwo CODN Warszawa 1994.

4. Eicher J.: Sztuka komunikowania się. Ravi Łódź 1995.

5. Formański J.: Psychologia WLPZWL Warszawa 1998

6. Garczyński S.: Rozmawiać? Tak. Ale jak? WSiP. Warszawa 1993.

7. Hamer H.: Rozwój przez wprowadzenie zmian. CEM. Warszawa 1998 8. Hamlin S.: Jak mówić żeby nas słuchali PETiT. Warszawa 1994.

9. Marciszewski W: Sztuka dyskutowania. Aleph. Warszawa 1994.

10. Nęcki Z.: Komunikowanie interpersonalne Zakład Narodowy im. Oszolińskich. Wrocław - Warszawa- Kraków 1992.

11. Pease A.: Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Gemini. Kraków 1993.

12. Spence G.: Jak skutecznie przekonywać. Rebis. Poznań 1998.

Pomoc pacjentowi w sytuacjach kryzysowych

Pomoc pielęgniarska udzielana osobie w sytuacji kryzysowej, którą cechuje: duże napięcie emocjonalne, uczucie przerażenia, obawa przed utratą kontroli, poczucie bezradności, braku nadziei, często "syndrom opuszczonych rąk", dezorganizacja zachowania - jest działaniem zmierzającym do odzyskania przez nią zdolności do samodzielnego rozwiązywania

problemów.

Czynności:

 Diagnoza sytuacji kryzysowej i jej przyczyn w możliwie najwcześniejszym okresie jej wystąpienia

 Podjęcie decyzji i działań wspólnie z pacjentem/lub jego najbliższymi dotyczących oddzielenia osoby w kryzysie od źródła zagrożenia.

 Równoległe podejmowanie działań polegających na:

 podtrzymaniu emocjonalnym,

 wyjaśnianiu sytuacji i przeżyć pacjenta,

 dostarczenie informacji i przykładów rozwiązań możliwych do realizacji (w

zależności od przyczyn sytuacji kryzysowej), które zwiększają nadzieję na pozytywne rozwiązanie problemów,

 uwzględnianie kontekstu społecznego.

 Dokonanie diagnozy zasobów pacjenta w zakresie możliwości poradzenia sobie w kryzysie.

 Motywowanie pacjenta do podjęcia adekwatnych działań zmierzających do rozwiązania problemów związanych z kryzysem.

 Zagwarantowanie źródeł i możliwości pomocy jaką pacjent może uzyskać:

 od rodziny, przyjaciół, sąsiadów,

 od organizacji, instytucji, fundacji, grup wsparcia - samopomocy działających w środowisku lokalnym,

 Omówienie sposobu kontaktu z różnymi ośrodkami pomocy kryzysowej (podanie numerów telefonów, lub za zgodą pacjenta zgłoszenie potrzeby udzielania pomocy przez instytucję - organizację - ośrodek zajmujący się stosownym rodzajem pomocy (np.: AA, AL.-Anon, A-Latino, Amazonki i inne.)

 Dostarczanie innych form pomocy uzależnionej od natury kryzysu i potrzeb przeżywającej go osoby.

Literatura:

1. Badura - Madej W. (red) Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Interart. Kraków 1996.

2. Sęk H.: Społeczna psychologia kliniczna. WN PWN. Warszawa 1998.

3. Strelan J.: Psychologia podręcznika akademicki. Gdańskie Wydawnictwo. Gdańsk 2000

Organizacja systemu wsparcia środowiskowego

Istotne znaczenie w pielęgnowaniu chorego i wspieraniu jego rodziny odgrywają instytucje, organizacje, stowarzyszenia, fundacje, grupy samopomocy, wolontariusze i inne osoby działające w środowisku lokalnym, których celem jest udzielenie wsparcia duchowego, moralnego, socjalnego, prawnego i innego profesjonalnego pacjentowi/rodzinie.

Czynności:

 Określenie zapotrzebowania na rodzaj/rodzaje i zakres wskazanego i oczekiwanego wsparcia przez pacjenta/rodzinę.

 Dokonanie rozeznania i zidentyfikowania wszystkich podmiotów działających w społeczności lokalnej, które mogłyby udzielić wsparcia pacjentowi/rodzinie w rozwiązywaniu zdiagnozowanych problemów.

 Zaprezentowanie pacjentowi/rodzinie możliwości i sposobów wsparcia,

 podanie nazw podmiotów,

 siedziby: (adresu, telefonu),

 wskazywanie osób z którymi należy nawiązać kontakt.

 Udzielenie pacjentowi pomocy w uzyskaniu wsparcia np.: zaniesienie podania, wypożyczenie sprzętu do rehabilitacji, uzgodnienie terminu wizyty u psychologa a więc stosownej do oczekiwań i możliwości środowiskowych.

 Koordynowanie udzielanego wsparcia, przez różne podmioty.

 Mobilizowanie rodziny/pacjenta do radzenia sobie z własnymi problemami przy uzyskiwanym wsparciu.

Literatura:

1. Kawczyńska - Butrym Z.: Wsparcie społeczne w zdrowiu i chorobie. CMDNŚSzM.

Warszawa 1994.

2. Otrębski W. (red): System wsparcia aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych Fundacja. Między nami. Lublin 1999.

3. Strelau J. (red): Psychologia. Wyd. Psychologiczne. Gdańsk 2000.

4. Taranowicz I., Majchrowska A., Kawczyńska - Butrym Z.: Elementy socjologii dla pielęgniarek. Wyd. Czelej. Lublin 2000.

5. Tobiasz - Adamczyk B., Szafraniec K., Bajka J.: Zachowanie w chorobie. CMUJ. Kraków 1999.

Terapia relaksacyjna

Napięcie emocjonalne, stres towarzyszący pacjentom w związku z chorobą może

doprowadzić do wielu zaburzeń psychosomatycznych. Celem niedopuszczenia do zaburzeń i zadbania o komfort psychiczny pacjenta pielęgniarka powinna nauczyć go stosowania prostych technik skutecznej relaksacji.

Czynności:

 Zdiagnozowanie psychicznego stanu pacjenta i poziomu jego dyskomfortu.

 Nauczenie pacjenta wyważania proporcji w skupianiu uwagi na chorobie i problemach jej towarzyszących oraz na sobie dla poprawy samopoczucia i zapewnienia komfortu.

 Zainteresowanie pacjenta różnymi technikami relaksacji (dostarczenie broszur, książek, gazet, zestawów ilustracji do ćwiczeń, opisów itp.).

 Omówienie korzyści wynikających dla pacjenta po zastosowaniu wybranych i adekwatnych do możliwości pacjenta technik relaksacyjnych spośród:

 ćwiczeń relaksacyjnych głowy i szyi, pleców i ramion, kręgosłupa i dolnych części pleców, nóg, stóp,

 ćwiczeń oddechowych,

 technik medytacji,

 masażu ciała, akupresury, automasażu,

 refleksoterapii,

 tańca,

 chromoterapii i fototerapii,

 treningu autogeunego Schultza,

 sztuki wizualizacji,

 Mudry, rytuałów tybetańskich.

 Zmotywowanie pacjenta do systematycznego stosowania wybranych przez siebie technik relaksacyjnych poprzez np.:

 zakup lub nagranie kasety relaksacyjnej,

 przekonanie pacjenta do codziennego śmiania się co najmniej przez dziesięć minut,

 nauczenie się wizualizacji tęczy,

 nagranie sobie na kasetę i odtwarzanie przed snem skróconej wersji treningu autogennego Schultza,

 ułożenie własnego tekstu medytacji, który pomoże mu zapominać o trudnościach,

 wykonywanie przed snem głębokich wdechów i wydechów (co najmniej 3),

 doenergetyzowanie się wybraną techniką wschodnią.

 Wskazanie możliwości i sposobu uzyskania pomocy psychologicznej.

Literatura:

1. Hamer H.: Rozwój przez wprowadzanie zmian. CEM. Warszawa 1998.

2. Krist A.: Jak przezwyciężyć stres- o sposobach odpoczynku i pozytywnym podejściu do życia. Świat Książki. Delta. Warszawa 1998.

3. Siek S.: Rozwój potrzeb psychicznych, mechanizmów obronnych i obrazu siebie. KAW.

Warszawa 1984.

4. Niekrosow W.: Zawsze w dobrym nastroju. PZWL. Warszawa 1989.

Modyfikacja zachowań zdrowotnych pacjenta

Zachowania zdrowotne powstają w toku socjalizacji, w toku naśladowania i modelowania.

Należą do nich także zachowania dotyczące odpowiedzialności za własne zdrowie jak i dbałości o zasady zdrowotne środowiska. Modyfikacja zachowań pacjentów reprezentujących zachowania antyzdrowotne na dotyczyć osób zdrowych, zagrożonych chorobą, jak i

doświadczających choroby.

Czynności:

 Dokonanie oceny zachowań pacjenta celem ustalenia i uświadomienia mu znaczenia - dla zdrowia zidentyfikowanych zachowań antyzdrowotnych jak również doświadczeń życiowych pacjenta.

 Przeanalizowanie wspólnie z pacjentem możliwości zmiany zachowań i korzyści jakie może osiągnąć celem zainspirowania go do zmiany zachowań,

 Zmotywowanie pacjenta dotyczących podjęcia decyzji do kontroli zachowań i ich zmiany.

 Wskazanie pacjentowi różnych sposobów zachowań alternatywnych nie zagrażających zdrowiu.

 Przygotowanie wspólnie z pacjentem planu działań, który umożliwi osiągnięcie określonego celu/celów, wartości związanych ze zmianą zachowań

 Stymulowanie pacjenta i w zależności od sytuacji osób z jego otoczenia do konsekwentnego przestrzegania postanowień.

 Uczenie pacjenta odpierania presji otoczenia dla zachowań antyzdrowotnych.

 Ćwiczenie zachowań asertywnych.

 Wykorzystanie modelującej funkcji osób znaczących dla pacjenta, liderów, - dla podtrzymania motywacji w zakresie zmiany zachowań.

 Wskazywanie różnych - możliwości uzyskania wsparcia ze strony osób z otoczenia (np.: najbliższych, lekarza, pielęgniarki, instytucji i organizacji działających w środowisku lokalnym i inne)

 Monitorowanie, doradzanie i ocenianie uzyskiwanych efektów w zakresie zmiany zachowań.

 Wspieranie pacjenta w utrzymaniu zachowań zdrowotnych i wypracowywaniu w ostateczności nawyków zdrowotnych.

 Wzmacnianie kontroli pacjenta nad jego własnym postępowaniem.

Literatura:

1. Baranowski K.: Jak zachować zdrowie; środowisko i profilaktyka. IWZZ. Warszawa. 1991.

2. Carroll S., Smith T.: Jak żyć zdrowo poradnik dla całej rodziny. MUZA. Warszawa 1993.

3. Charańska E.: Zarys wybranych problemów edukacji zdrowotnej. CEM. Warszawa 1997.

4. Cialdini R.: Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i Praktyka. Gdańsk 1999.

5. Fitkar A.: Zachowania i postawy wobec zdrowia i choroby. PWN. Warszawa 1983.

6. Gniazdowski A (red) Zachowania zdrowotne. Inst. Med. Pracy. Łódź 1990.

7. Hamer H.: Rozwój przez wprowadzenie zmian. CEM. Warszawa 1998.

8. Pike S., Forster D.: Promocja Zdrowia dla wszystkich. Wyd. Czelej. Lublin 1998.

9. Sztembis B.: Standardy postępowania pielęgniarki środowiskowej w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia. Chełm. NFOZ 1994.

Zmniejszanie uczucia lęku

Lęk występujący u pacjentów - w odróżnieniu od strachu - pojawia się przy braku jawnego zagrożenia. Człowiek odczuwa go jako niemiły nastrój, jako rezultat działania wielu

czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Wywołuje wiele zaburzeń somatycznych jak też w zachowaniu pacjenta. Uczucia lękowe i stan lęku może występować zarówno w warunkach prawidłowych, jak i psychopatologicznych. Jego rozpoznanie i łagodzenie skutków poprzez zmniejszenie uczucia lęku pozostaje także w gestii pielęgniarki.

Czynności:

 Zdiagnozowanie zaburzeń lękowych w oparciu o informacje zgromadzone od pacjenta, wszystkich innych dostępnych źródeł oraz rodzaju/postaci lęku.

 Przedyskutowanie z pacjentem jego doświadczeń emocjonalnych i podejmowanych sposobów radzenia sobie z lękiem.

 Zachęcanie pacjenta do wyrażania swoich uczuć i otwartego komunikowania.

 Wysłuchiwanie zwierzeń dotyczących uczuć, przekonań związanych z uczuciem lęku.

 Wskazanie i omówienie następstw negatywnych mechanizmów obronnych na lęk (np.:

ucieczki, agresji, tłumienia).

 Wskazanie i omówienie pozytywnych mechanizmów obronnych na lęk i korzyści wynikających z ich zastosowania (np.: wygadania się, racjonalizacji/modyfikacji poglądów na przyczyny wywołujące lęk)

 Dostarczanie pełnych informacji dotyczących np.: sytuacji, zdarzeń, przekonań pacjenta, które stały się przyczyną lęku.

 Udzielanie uspakajających wyjaśnień, dodawanie otuchy.

 Ułatwianie pacjentowi identyfikacji sposobów łagodzących uczucie lęku.

 Zapewnienie pacjentowi poczucia bezpieczeństwa.

 Zachęcanie pacjenta do udziału w zajęciach nie wymagających skupienia, które

"rozładowują" lęk.

 Zachęcenie do czytania czasopism, słuchania radia, oglądania telewizji.

 Zachęcanie osób z najbliższego otoczenia pacjenta do nawiązywania kontaktu z pacjentem.

 Wykazywanie szczerego zainteresowania problemami, które legły u podłoża lęku.

 Wykorzystanie atrybutów komunikacji niewerbalnej (np.: pochylenie się w stronę pacjenta, uśmiechanie się nacechowane życzliwością itp.).

 Wykorzystanie atrybutów dotyku podczas rozmowy, który wzmacnia nasze gesty, podkreśla intencje, sprzyja otwartości.

 Wskazanie możliwości konsultacji psychologicznej.

Literatura:

1. Aleksandrowicz S.: Psychologia medyczna PZWL 1996.

2. Formański J.: Psychologia. PZWL Warszawa 1998.

3. Grzesiuk L, Ttryjarska B.: Jak pomagać sobie, rodzinie i innym. PWN. Warszawa 1995.

4. Huber A., Karasek - Kreutzinger B. Jobin - Hawald U.: Kompedium Pielęgniarstwa PZWL.

Warszawa 1995.

5. Strelau J. (red) Psychologia - podręcznik akademicki. Wyd. Psychologiczne. Gdańsk 2000.

6. Siek S.: Rozwój potrzeb psychicznych, mechanizmów obronnych i obrazu siebie. KAW.

Warszawa 1994.

7. Sęk H.: Społeczna psychologia kliniczna PWN Warszawa 1998.

8. Rozenhan D. L., Seligman M: Psychopatologia PTP. Warszawa 1994.

Psychoterapia podtrzymująca

Liczba i rozmaitość ludzkich problemów z którymi w codziennej pracy spotykają się pielęgniarki wymagają od nich podejmowania oddziaływań psychoterapeutycznych.

Czynności:

 Uważne i aktywne słuchanie pacjenta oraz osób z jego otoczenia.

 Zadawanie pytań dotyczących spraw wymagających uściślenia (konkretyzowania), niejasnych lub zbyt ogólnych.

 Parafrazowanie i wyjaśnianie najistotniejszych wypowiedzi pacjenta.

 Podsumowywanie istotnych wątków rozmowy oraz odzwierciedlanie uczuć przeżywanych przez pacjenta lub sygnalizowanych podczas rozmowy.

 Okazywanie pacjentowi zainteresowania jego problemami,

 Budowanie empatii i terapeutycznego kontaktu w relacjach z pacjentem.

 Udzielanie pacjentowi wyjaśnień, informacji w sposób prosty, zrozumiały, obrazowy i dostosowany do poziomu intelektualnego pacjenta.

 Przekazywanie informacji o charakterze interpretacyjnym lub edukacyjnym celem dostarczenia pacjentowi nowych informacji.

 Podejmowanie działań mających charakter zaleceń, porad i instrukcji po uprzednim ich przekonsultowaniu z pacjentem.

 Wypracowywanie przy współudziale pacjenta rozwiązań i decyzji koniecznych do rozwiązania zaistniałych problemów pielęgnacyjnych.

 Przekonywanie pacjenta, do racjonalnych działań adekwatnych dla określonej sytuacji.

 Dyskutowanie z pacjentem spraw i problemów niepokojących go.

 Udzielanie pacjentowi bezpośredniego wsparcia psychologicznego poprzez bezpośrednie wzmocnienie:

 jego poczucia wartości,

 wiary w siebie,

 wiary w możliwość przezwyciężania trudności.

 Stosowanie adekwatnych do zaistniałej sytuacji form pocieszenia, uspokajania, dodawania nadziei, otuchy.

 Okazywanie pacjentowi/jego najbliższym serdeczności, życzliwości.

 Prezentowanie w kontaktach z pacjentem/jego rodziną otwartej i przyjaznej postawy.

 Pomaganie w odreagowaniu tłumionych i hamowanych wcześniej negatywnych uczuć pacjenta celem złagodzenia wewnętrznego napięcia i stresu.

 Pobudzanie i kształtowanie optymistycznego nastawienia pacjenta w procesie leczenia, rozwiązywania zaistniałych problemów związanych z opieką rehabilitacją i innych.

Literatura:

1. Aleksandrowicz J.: Psychoterapia medyczna PZWL Warszawa 1974.

2. Formański J.: Psychologia WL PZWL. Warszawa. 1998.

3. Jugowar B., Skommer M.: Rola Grup Balinta w usprawnieniu interakcji pielęgniarka - pacjent. Wołowicka L. (red) Wybrane zagadnienia pielęgniarstwa. Poznań 1996.

4. Kokoszka A., Drozdowski P.: Wprowadzenie do psychoterapii. Wyd. AM Kraków 1993.

5. Motyka M.: Psychologia we współczesnym pielęgniarstwie "Pielęgniarka i Położna" 1993 Nr 12.

6. Motyka M., Sajolak H.: Pielęgnowanie i psychoterapia. Pielęgniarka i Położna 1993 Nr 2- 3.

Pomoc pacjentowi w radzeniu sobie ze stresem

Stres towarzyszący pacjentowi jest często określany przez niego jako nieprzyjemny stan objawiający się specyficznymi dla pacjenta objawami, które w wypadku dłuższego

występowania mogą doprowadzić do zaburzeń psychosomatycznych a nawet depresji. Proces radzenia sobie ze stresem ma na celu opanowanie przez pacjenta zewnętrznych i

wewnętrznych wymagań ocenianych przez niego jako obciążające go. Wobec powyższego pomoc pielęgniarki musi dotyczyć wskazywania możliwości podejmowania przez pacjenta różnego rodzaju celowych wysiłków w wyniku określonej sytuacji prowadzących do wyeliminowania lub przynajmniej ograniczenia skutków stresu.

Czynności:

 Ustalenie wspólnie z pacjentem źródła/źródeł stresu i sytuacji/czynników stresogennych i częstości ich występowania.

 Przedyskutowanie z pacjentem reakcji na stres w kontekście jego doświadczeń emocjonalnych .

 Wysłuchanie pacjenta w atmosferze nacechowanej cierpliwością, akceptacją i empatią.

 Wyjaśnienie pacjentowi wpływu stresu na organizm i objawów jakie mogą mu towarzyszyć.

 Uświadomienie pacjentowi potrzeby nabycia umiejętności samokontroli w sytuacjach stresujących.

 Oszacowanie poziomu stresu pacjenta przy pomocy Testu Holmesa H, Rahe R i zinterpretowanie wyniku .

 Ocenianie zasobów pacjenta w radzeniu sobie ze stresem np.: przy pomocy wybranego kwestionariusza.

 Wyjaśnienie pacjentowi związku przyczynowego między stresem a jego emocjami, i innymi występującymi zaburzeniami w sferze bio -psycho -społecznej.

 Wskazanie, omówienie zachowań i technik chroniących przed stresem:

 bycia sobą,

 otwartego komunikowania się i poprawnego budowania relacji z otoczeniem,

 dobrego organizowania pracy,

 właściwego planowania czasu,

 zdrowego odżywiania się,

 właściwego poziomu aktywności fizycznej,

 różnych technik relaksacyjnych, którymi zainteresuje się chory,

 Omówienie i przepracowanie z pacjentem sposobów kształtowania pozytywnych reakcji na stres tj.:

 stopniowej redukcji stanów niepożądanych,

 budowania pozytywnego nastawienia i myślenia oraz spoglądania na sprawy trudne pod wieloma aspektami,

 skłaniania się do refleksji oraz prawidłowej i obiektywnej samooceny,

 rozwijania umiejętności tolerancyjnych,

 zachowania pewnego dystansu wobec siebie, ludzi, świata, problemów i biegu wydarzeń,

 opuszczania miejsc konfliktu i kierowania uwagi na inne sprawy,

 regeneracji własnej odporności na stres poprzez umiejętny odpoczynek: zwiększoną aktywność fizyczną, czytanie czasopism, książek, oglądanie telewizji,

 spokojnego reagowania na przejawy agresji lub arogancji w codziennych sprawach,

 uczenia się przewidywań i przygotowywania się do znoszenia przeciwności losowych, różnych niepowodzeń.

 Ułatwienie pacjentowi wyboru pozytywnych reakcji na sytuacje stresujące.

 Uczenie pacjenta zaakceptowanych przez niego sposobów radzenia sobie ze stresem i wspieranie go.

 Wskazanie pacjentowi literatury, czasopism, dotyczących sposobów i technik radzenia sobie ze stresem.

 Wskazanie pacjentowi możliwości uzyskania pomocy także od lekarza rodzinnego a w uzasadnionych wypadkach innych profesjonalistów.

Literatura:

1. Barański J., Waszyński B., Steciwka A.: Komunikowanie się lekarza z pacjentem. Wyd.

Astrum. Wrocław 2000.

2. Formański J.: Psychologia. WL PZWL Warszawa 1998.

3. Hamer H.: Rozwój przez wprowadzenie zmian. CEM. Warszawa 1998.

4. Kirst A.: Jak przezwyciężyć stres. Świat Książki. Deltta . Warszawa 1998.

5. Siek S.: Rozwój potrzeb psychicznych, mechanizmów obronnych i obrazu siebie. KAW.

Warszawa 1984.

6. Strelau J. (red) Psychologia podręcznik akademicki. Wyd. Psychologiczne. Gdańsk 2000

Stosowanie ćwiczeń usprawniających narząd mowy

Zaburzenia mowy utrudniają porozumiewanie się chorego z otoczeniem, są przyczyną napięcia emocjonalnego i czasami wielu innych zaburzeń psychosomatycznych. Stosowanie ćwiczeń usprawniających narząd mowy to jeden z istotnych elementów pielęgnowania chorego doświadczającego tego problemu.

Czynności:

 Ocenianie przy współudziale pacjenta trudności w mówieniu.

 Dostarczenie pacjentowi wyczerpujących informacji dotyczących przyczyn występujących trudności w mówieniu.

 Ustalenie z pacjentem planu działań i uzyskanie jego akceptacji a w uzasadnionych przypadkach skonsultowanie planowanych ćwiczeń z logopedą.

 Wyjaśnienie pacjentowi trudności, które mogą utrudnić mówienie (szybkie mówienie, negatywne emocje, brak pozytywnego nastawienia, płytkie oddychanie i innych)

 Uczenie pacjenta:

 sposobu oddychania a dokładniej nabierania powietrza, przed wypowiadaniem się,

 wykonywania ćwiczeń mięśni biorących udział w artykulacji (języka, warg, podniebienia miękkiego),

 wolnego wypowiadania słów, robienia przerw,

 wzmocnienia ćwiczeń poprzez oglądanie własnego sposobu mówienia w lustrze,

 w trakcie ćwiczeń językowych nazywania przedmiotów, obrazów w sposób zwięzły - jednym słowem lub krótkimi zdaniami.

 Uczenie sposobów stosowania technik wzmacniających lub zastępujących

komunikowanie się w wypadku dużych trudności w mówieniu (pisma, gestów lub innych znaków).

 Zachęcanie chorego do mówienia poprzez umiejętne zadawanie pytań jak też stwarzanie sytuacji mobilizujących i motywujących chorego do ćwiczeń mowy.

 Stosowanie psychoterapii celem zaakceptowania przez chorego występujących

trudności w zakresie mówienia a następnie pojęcia działań łagodzących trudności oraz obniżenia u pacjenta negatywnych przeżyć (emocji).

 Okazywanie choremu cierpliwości i przeznaczenie dostatecznej ilości czasu celem wykonywania ćwiczeń bez pośpiechu.

 Stałe wspieranie pacjenta w czasie ćwiczeń poprzez akcentowanie i chwalenie pacjenta za nawet najmniejsze postępy.

Literatura:

1. Dach S. S.: Pielęgniarstwo geriatryczne. Wyd. Med. Urban & Partner. Wrocław 1998.

2. Klimkowski J. M., Herzyk A. (red): Neuropsychologia kliniczna. Wybrane zagadnienia.

UMCS. Lublin 1994.

3. Kucha J.: Rehabilitacja PZWL. Warszawa 1989.

4. Rejzner C., Szczygielska - Majewska M.: Wybrane zagadnienia w rehabilitacji Podstawy Teoretyczne i praktyka pielegniarska. CMDNŚSM. Warszawa 1992.

5. Ritinger - Grzesiułowa M.: Neurologia i pielegniarstwo neurologiczne PZWL. Warszawa 1988.

6. Ugniewska C,: Pielęgniarstwo neurologiczne i psychiatryczne. Wyd. Lek. PZWL Warszawa 1998.

7. Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych MDBO. Warszawa 1993.

8. Zielińska - Charszewska S.: Rehabilitacja neurologiczna chorych w domu. PZWL.

Warszawa 1986.

Zapobieganie przemocy i skutkom ewentualnych zachowań agresywnych pacjenta.

W przebiegu różnych schorzeń mogą występować zachowania gwałtowne i agresywne pacjenta skierowane przeciwko sobie, innym osobom z otoczenia. Pielęgniarka powinna umieć przygotować otoczenie terapeutyczne dla takiego chorego w środowisku jego zamieszkania.

Czynności:

 Ocena stanu chorego.

 Ustalenie najczęstszych przyczyn gwałtownych i agresywnych zachowań chorego.

 Określenie charakteru agresji i objawów występujących u chorego w sytuacji zachowań gwałtownych i agresywnych.

 Wyposażenie domowników w niezbędną wiedzę i umiejętności konieczne do sprawowania opieki nad chorym tj.:

 omówienie z domownikami podstawowych zasad nawiązania kontaktu z chorym w sytuacji zachowania agresywnego oraz uzasadnienie konieczności ich przestrzegania,

 omówienie zasady postępowania wobec chorego agresywnego i wyjaśnienie konieczności ich przestrzegania,

 omówienie adekwatnych do uwarunkowań środowiskowych warunków koniecznych do zagwarantowania bezpieczeństwa choremu i domownikom,

 omówienie możliwości uzyskania wsparcia i różnych form pomocy przez chorego, rodzinę,

 omówienie podstawowych zasad zapewnienia bezpieczeństwa choremu i domownikom przy uwzględnieniu lokalnych uwarunkowań,

 nauczenia domowników technik samoobrony,

 omówienie postępowania domowników wobec chorego w sytuacji konieczności zastosowania przymusu bezpośredniego i zasad unieruchomienia chorego,

 omówienie sposobu kontroli stanu somatycznego i psychicznego chorego w czasie unieruchomienia do czasu przybycia lekarza pierwszego kontaktu lub pogotowia ratunkowego.

Literatura:

1. Grochowska D., Błaszkowska L.: Program edukacyjny dla pielęgniarek w zakresie stosowania przymusu bezpośredniego. CEM. Warszawa 1997.

2. Payne D.B.: Pielęgniarstwo w psychiatrii PZWL Warszawa 1982

3. UgniewskaC: Pielęgniarstwo psychiatryczne i neurologiczne - podręcznik dla szkół medycznych, WL.PZWL Warszawa 1996

4. WciórkaJ: Psychiatria praktyczna dla lekarza rodzinnego Inst. Psychiatrii i Neurologii.

Warszawa 1992

Terapia Rodzinna

Terapia rodzinna zgodnie z jej najnowszym etapem rozwoju powinna być zorientowana systemowo a więc uwzględniać rodzinę jako podsystem większego systemu, jakim jest rodzina pochodzenia matki i ojca. To współczesne podejście do terapii rodziny wymaga realizacji przez pielęgniarkę wielokierunkowych działań.

Czynności:

 Nawiązanie kontaktu z rodziną i zbudowanie zaufania w relacjach z rodziną.

 Prowadzenie rozmów w atmosferze nacechowanej cierpliwością, akceptacją i empatią.

 Zdiagnozowanie struktury rodziny, rodzajów więzi panujących w rodzinie, sposobów komunikowania się rodziny.

 Motywowanie rodziny do otwartego komunikowania problemów, wyrażania uczuć.

 Zachęcanie rodziny do rozmów i przepracowania własnych problemów, przyjętych poglądów i oczekiwań.

 Wyjaśnienie związku problemu członka rodziny z funkcjonowaniem całej rodziny (np.: anoreksji u dorastającej córki, czy problemów związanych z nałogiem picia alkoholu przez teścia).

 Wzbudzanie nadziei na rozwiązanie problemu/problemów występujących w rodzinie.

 Uzupełnienie rodzinie możliwości rozwiązania problemu jej mocnych stron, wiary we własne siły.

 Skłanianie członków rodziny do różnych form psychoterapii.

 Motywowanie członków rodziny do podjęcia działań stosownych do problemu/problemów, do zmiany zachowań.

 Udzielanie pomocy w pokonywaniu oporów przed podjęciem koniecznych działań, do zmiany zachowań.

 Wskazywanie metod, sposobów rozwiązania problemów oraz przykładów i wzorców funkcjonowania rodziny z jej otoczenia lub literatury.

 Angażowanie wszystkich członków rodziny do współdziałania w rozwiązywaniu problemów i kształtowania prawidłowych interakcji między sobą.

 Motywowanie członków rodziny do modyfikowania patologicznych sekwencji zdarzeń w rodzinie, które podtrzymują patologiczne zachowania.

 Sugerowanie, doradzanie zmian, które pozwolą rodzinie na samodzielne radzenie sobie z problemami.

 Wskazanie adekwatnych do potrzeb rodziny możliwości uzyskania wsparcia adekwatnego do rozpoznanych problemów, (psychologia pomocy materialnej i lekarskiej, grup samopomocy itp.)

 Stosowanie metod psychoterapii.

 Dostarczanie adresów (numerów telefonów instytucji, organizacji gdzie rodzina może szukać wsparcia i/lub ułatwienia kontaktu.)

 Koordynowanie działań realizowanych na rzecz rodziny.

 Utrzymywanie stałej współpracy z innymi profesjonalistami stosownie do potrzeb rodziny.

Literatura:

1. Barbara B.; Ostoja - Zawadzka K.: Możesz pomóc. PZWL. Warszawa 1992.

2. Formański J.: Psychologia. WZPZWL. Warszawa 1998.

3. Grzesiuk L.: Psychologia. w: Strelau J.: Psychologia - podręcznik akademicki. Wyd.

Psychologiczne. Gdańsk 2000.

4. Hamer H.: Rozwój przez wprowadzenie zmian. CEM. Warszawa 1998.

5. Martin E., Seligmon P.: Optymizmu można się nauczyć. Media Rodzina of Poznań. Poznań 1995.

6. Niekrasow W.: Zawsze w dobrym nastroju - Metody psychoteraii. PZWL. Warszawa 1989.

7. Pużyński S.: Leksykon Psychiatrii. PZWL. Warszawa 1993.

8. Siek S.: Rozwój potrzeb psychicznych, mechanizmów obronnych i obrazu siebie. KAW.

Warszawa 1984.

9. Strelau J. (red): Psychologia. Wyd. Psychologiczne Gdańsk 2000.

Podstawy anatomii i fizjologii człowieka

Temat: Zmiany w układzie naczyniowo – sercowym.

Układ krwionośny, krwiobieg to wewnętrzny układ transportujący, mający za zadanie rozprowadzanie składników pokarmowych i tlenu do wszystkich tkanek organizmu oraz usuwanie dwutlenku węgla i zbędnych produktów przemiany materii. Pozwala to na utrzymanie równowagi (homeostazy) w organizmie.

Układ krwionośny człowieka jest zamknięty, co oznacza, że krew nie wylewa się do jam ciała, lecz krąży w systemie naczyń krwionośnych, zwanych tętnicami i żyłami. Tętnice to naczynia o grubych i wytrzymałych ścianach

-rozprowadzają krew z serca do tkanek, a żyły mające ściany wiotkie i cienkie, odprowadzają krew z tkanek do serca.

Serce jest narządem nadającym ruch krwi, podzielone jest na cztery części: dwa przedsionki i dwie komory. W przepływie krwi bierze udział praca mięśni, które uciskając na naczynia żylne powodują jednokierunkowy ruch dzięki istnieniu zastawek żylnych. Czterojamowa budowa serca uniemożliwia mieszanie się krwi utlenionej z nieutlenioną.

Istnieją dwa krwiobiegi -mały (płucny) i duży. Mały obieg krwi rozpoczyna się w prawej komorze, przechodzi przez tętnicę płucną do płuc, a wraca żyłą płucną do lewego

przedsionka. W dużym krwiobiegu krew przechodzi z lewej komory aortą, tętnicami, naczyniami włosowatymi do wszystkich tkanek ciała,

wraca żyłami do prawego przedsionka. Grubość ścian komór serca zależy od oporów i ciśnienia w krążeniu małym i dużym. Stąd też ściana lewej komory jest znacznie grubsza.

Za synchroniczne skurcze serca jest odpowiedzialny

układ bodźcotwórczo-przewodzący ,będący grupą wyspecjalizowanych komórek mięśnia sercowego mających zdolność do wytwarzania i przewodzenia

rytmicznych impulsów nerwowych wywołujących skurcze serca.

MUSZĘ WIEDZIEĆ

Strukturalne i anatomiczne zmiany w układzie sercowo-naczyniowym związane z wiekiem zostały dość dokładnie poznane. Nie powodują większych następstw w pracy serca i w układzie krwionośnym, jednak u przeważającej części populacji na procesy starzenia nakładają się zmiany patologiczne powszechne w

populacji, takie jak: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia lipidowe, cukrzyca, bakteryjne zapalenie wsierdzia, procesy miażdżycowe itp. To one są

odpowiedzialne za obraz zmian w

układzie krążenia w starości. Z wiekiem zmniejsza się zdolność do pracy pod większym obciążeniem.

Cechą serca starczego jest jego wydolność w warunkach życia codziennego, ale ze skłonnością do ujawniania się niewydolności krążenia po

d wpływem czynników obciążających.

NALEŻY WIEDZIEĆ

Waga, wymiary i kształt serca u człowieka starego są wypadkową przerostu spowodowanego zwiększonym obciążeniem, starczą inwolucją oraz często nakładającymi się chorobami. U osób długowiecznych spotykamy

serce małe, wiszące, kroplowate. Jednak u większości osób masa serca zwiększa się do 70 roku życia. Umiarkowane pogrubienie ścian lewej komory postępuje z wiekiem nawet u osób zdrowych, znaczniejsze pogrubienie występuje u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym.

Zwiększa się z wiekiem rozmiar lewego przedsionka i w niewielkim stopniu następuje poszerzenie jamy lewej komory.

Mięsień sercowy jest typową tkanką o wysokiej przemianie materii obficie

ukrwioną, a włókna mięśniowe są utworzone z komórek niezdolnych do podziałów,

pozbawionych w zasadzie zdolności odnowy. Ogromna zależność od stanu naczyń powoduje, że prawidłowe starzenie jest przesłonięte następstwami niedokrwienia. Morfologicznie w starzejącym się sercu obserwujemy zmniejszenie ilości tkanki mięśniowej na rzecz zrębu, zgrubienie wsierdzia (

cienka błona surowicza wyścielająca jamy serca)głównie w obrębie lewej komory i lewego uszka. Część komórek mięśniowych serca (miocytów) przerasta, inne są zastępowane tkanką łączną włóknistą.

Zwyrodnieniu ulega aparat zastawkowy, co powoduje że wzrasta odsetek chorych z niewydolnością zastawek i zaburzeniami drogi odpływu z jam serca (niedomykalność i zwężenia zastawek) . Zmianom degeneracyjnym podlega układ bodźcotwórczo –przewodzący, co zwiększa częstość występowania

zaburzeń rytmu i przewodzenia. Zmiany strukturalne powodują czynnościową sztywność komór serca, co zwiększa udział przedsionków w napełnianiu mniej podatnych komór.

Duże tętnice ulegają wydłużeniu i poszerzeniu, ich przebieg staje się kręty. Naczynia żylne także stają się twarde i poszerzone, co może powodować niewydolność zastawek żylnych. W naczyniach włosowatych ściany są pogrubiałe, zmniejsza się ich światło. Zmiany w

naczyniach powodują, że większa część krwi znajduje się w łożysku naczyń żylnych a nie naczyń włosowatych.

WNIOSKI

1. Zmiany w układzie krążenia i układzie oddechowym ograniczają wydolność fizyczną osób starszych.

2. Większość zachodzących zmian wpływających na wydolność zależy od współistniejącej patologii, obejmującej znaczną część populacji.

3. Właściwym postępowaniem (część o chorobach układu krążenia) można zapobiegać rozwojowi patologii w układzie krążenia i utrzymać sprawność i wydolność fizyczną do późnych lat.

Opieka w chorobach układu krążenia

Choroby układu krążenia nazywamy często chorobami cywilizacyjnymi (do ich wystąpienia przyczynił się w znacznej mierze postęp cywilizacyjny) – są one najczęstszą przyczyną zgonów na świecie. Jeśli opiekujemy się osobą starszą, powinniśmy zapobiegać wystąpieniu tych chorób, a gdy już się uaktywnią, wprowadzić profilaktykę ich powikłań. Mimo że choroby tego układu to szereg różnych schorzeń, często mają one te same przyczyny, które należy wyeliminować lub zmniejszyć ich oddziaływanie.

• Regularna kontrola stanu zdrowia – pomiary ciśnienia tętniczego krwi i zapisywanie wyników w książce kontroli RR, zwrócenie uwagi na objawy zaburzeń i przekazanie tych informacji lekarzowi, np. bóle głowy, uczucie duszności, obrzęki kończyn. Gdy lekarz zaleci badania, należy je wykonać, gdy umówi się z seniorem na wizytę, należy się na nią zgłosić.

• Stosowanie się ściśle do zaleceń lekarza dotyczących farmakoterapii. Seniorzy muszą przyjmować leki ściśle ze wskazówkami lekarza, ponieważ łatwo dochodzi u nich do

kumulowania się substancji leczniczych, co może doprowadzić do wielu zaburzeń. Ważna jest również pora przyjmowania leku i płyn, którym go popijamy – najbezpieczniejsza jest woda.

Jeśli pojawią się powikłania po spożyciu medykamentu, należy to zgłosić, a lekarz zaordynuje inny lek lub zmieni dawkę.

• Unormowanie masy ciała. Nadwaga, a zwłaszcza otyłość, to jedna z głównych przyczyn tej grupy chorób. Jak schudnąć? Zmniejszyć kaloryczność posiłków (często nie jesteśmy świadomi, ile spożywamy kalorii przez całą dobę – warto notować zjedzone produkty). Ułatwią to tanie i łatwe w obsłudze programy dietetyczne, powszechnie dostępne w Internecie. Powinniśmy spożywać pięć posiłków w ciągu doby. Starajmy się, aby przerwy

między nimi nie były zbyt długie. Ponadto należy zadbać o aktywność fizyczną dostosowaną do aktualnych możliwości seniora.

• Seniora należy zachęcać do regularnej aktywności fizycznej. Mogą to być proste czynności takie jak: codzienny spacer, gimnastyka, jazda na rowerze stacjonarnym itd.

Towarzyszenie starszej osobie w ćwiczeniach może przynieść korzyści także opiekunowi.

Aktywność fizyczna to jeden z tańszych i najlepiej udowodnionych czynników prewencji chorób przewlekłych i niepełnosprawności.

• Ograniczenie ilości spożywanej soli – jeśli takie jest zalecenie lekarza (jest też ryzyko zbyt niskiego poziomu sodu we krwi).

• Ograniczenie spożywanie tłuszczów zwierzęcych (smalec, masło) na rzecz roślinnych (awokado, oleje z pierwszego tłoczenia) oraz ryb, które zawierają cenne kwasy omega 3.

• Ograniczenie lub wyeliminowanie produktów z białej mąki na rzecz pełnoziarnistych, na naturalnych zakwasach (o ile nie ma przeciwwskazań) – zawierają wiele witamin i soli mineralnych oraz błonnik (zapobiegający zaparciom).

• Zwiększenie spożycia warzyw (są bogate w błonnik, witaminy i minerały).

• Dbanie o odpowiednie nawodnienie seniora – podaż płynów to minimum 30 ml/kg masy ciała na dobę. Odwodnienie pogłębia zaburzenia kardiologiczne.

• Zaprzestanie palenia tytoniu.

• Spożywanie alkoholu okazjonalnie i w małych ilościach.

• Nauczenie się, jak radzić sobie ze stresem – dotyczy to seniora, ale również jego opiekuna. Proponujemy muzykę relaksacyjną, spacery na świeżym powietrzu (najbardziej efektywne trwają 30-60 minut) lub inną aktywność fizyczną, uprawianie hobby, spotkania z ludźmi, w których towarzystwie dobrze się czujemy. Jeżeli mimo to nie możemy poradzić sobie z negatywnymi emocjami, wskazana jest wizyta u psychologa. Czasem konieczna jest terapia całej rodziny.

• Dbanie o właściwy rytm snu i czuwania – osoby starsze często zasypiają w dzień, a w nocy są aktywne. Należy wypracować stałe pory snu i czuwania. Wzmocnić aktywność seniora w dzień. Przewietrzyć pokój, zmniejszyć temperaturę na noc do ok. 17–20 stopni C.

Należy stworzyć zwyczaje nocne – lekkostrawna kolacja, wieczorna toaleta, wyciszenie się (np. modlitwa). Warto zadbać o ciepłe, wyprodukowane z naturalnych włókien ubranie do spania. Można pozostawić skarpetki na noc. W pokoju zapewnić słabe światło, ciszę lub delikatną muzykę. Można podać również herbatki nasenne albo mleko z miodem. Należy zapewnić poczucie bezpieczeństwa, np. zapalając lampkę, pozostawiając przy pacjencie sygnalizację przywoławczą (dzwonek). Jeżeli lekarz zleci leki nasenne, podawać je przed 22.00 – ich późniejsze przyjęcie spowoduje senność w ciągu dnia.

• Należy stopniowo pionizować, by nie doszło do nagłego niedociśnienia.

• Dbanie o higienę ciała – toaleta dwa razy dziennie i w razie potrzeby – oraz higienę otoczenia, aby zapobiegać zakażeniom. Podczas zabiegów higienicznych kontrolujemy stan skóry pod kątem wystąpienia ran i obrzęków. Zabiegi wykonujemy delikatnie.

• Przy zaburzeniach w obrębie naczyń żylnych kończyn dolnych dodatkowo należy:

o nie nadużywać gorących kąpieli i sauny,

o nie nosić zbyt obcisłych spodni i ciasnych skarpet,

o zadbać o aktywność fizyczną, jednak nie uprawiać dyscyplin obciążających stopy, o co pewien czas należy przenosić ciężar ciała z palców na piętę i odwrotnie (wspinanie się), gdy czynność wymaga długotrwałego przybywania w pozycji stojącej,

o poruszać stopami, co jakiś czas wstawać i spacerować, jeśli czynność wymaga długiego pozostawania w pozycji siedzącej,

o dobrać właściwe obuwie – buty nie powinny mieć obcasów wyższych niż 5 cm.