ED W A R D K RZYW Y, JA N K R U PA
WPŁYW RÓŻNYCH DAWEK I TREMINÓW STOSOWANIA GNOJOWICY BYDLĘCEJ NA PLONY I NIEKTÓRE CECHY
JAKOŚCIOWE SIANA Z ŁĄKI NA MURSZU
K atedra C hem ii R olnej A k ad em ii R olniczej w S zczecin ie
W STĘP
W dotychczasowych badaniach nad wartością nawozową gnojowicy bydlęcej niewiele jest prac dotyczących terminów i dawek jej stoso wania na użytkach zielonych położonych na glebach organicznych. Oka zuje się, że ze względu na specyficzny charakter gleb torfowych efekty stosowania gnojowicy mogą być zdecydowanie odmienne niż na gle bach mineralnych [2].
Możliwość pozyskiwania kilku pokosów runi łąkowej w ciągu sezonu wegetacyjnego stwarza warunki kilkakrotnego wprowadzenia gnojowicy do gleby.
Celem niniejszych badań było określenie wpływu różnych dawek i terminów stosowania gnojowicy bydlęcej bez i z dodatkiem nawozów mineralnych na wysokość i niektóre cechy jakościowe siana z łąki mur- szowej.
M A TER IA Ł I METODY
Badania przeprowadzono w PGR Marcinkowice w województwie pil skim w latach 1981 - 1984. Doświadczenie założono na glebie murszowej wytworzonej z torfu niskiego szuwarowego podścielonej oglejoną gliną zwałową lekką. W przekroju profilowym zaznaczyły się dwa poziomy murszu. Do 37 cm poziom damowo-murszowy (AdM) o barwie czarnej, dobrze rozłożony, o strukturze kaszkowatej, a na głębokości 37 - 68 cm poziom murszowy (Мг) barwy czarnej, przerośnięty nielicznymi korze niami, bezstrukturalny z nielicznymi ziarnkami kwarcu (tab. 1). Ponad to w poziomie AdM w 0,5 M wyciągu HC1 stwierdzono: 108 mg Ca; 43 mg P; 26,5 mg Mg i 0,51 mg К w 100 g gleby.
2 6 0 E. K rzyw y, J. K rupa
T a b e la 1 Niektóre właściwości chemiczne gleby murszowej
Some chemical properties of muck soil J Poziom Horizon cm i pHkci Zawartość с Total content igółem w % s.m. gleby in % of soil dry matter
N P К Ca Mg A dM 0-37 i 6,1 1,61 0,26 0,056 1,28 0,13 1 M t 17-68 6,2 1,32 0,16 0,052 0,01 0,16 j DG 68-80 5,9 0,07 0,06 0,058 0,99 0,25 j
Gnojowicę bydlęcą stosowano w dwóch dawkach odpowiadających 160 i 240 kg N na ha. Stosowano ją wiosną w drugiej dekadzie kwiet nia, po I pokosie w połowie czerwca i po II pokosie w końcu lipca. W serii z dodatkowym nawożeniem mineralnym w poszczególnych wa riantach dano jeszcze 1/4 dawki N gnojowicy w formie saletry amo nowej oraz superfosfatu potrójnego i 60-proc. sól potasową w takich ilościach, aby łączna dawka użyta w obu rodzajach nawozów miała stosunek N : P : K jak 1 : 0 , 3 : 1 . Nawożenie mineralne fosforem stoso wano jednorazowo wiosną, a azotem i potasem w dwóch terminach: 1/2 dawki pod I oraz 1/2 dawki pod II pokos.
W poszczególnych pokosach oznaczono zawartość karotenu w zielonej masie metodą opracowaną przez Balcerka [1], a po zmineralizowaniu materiału roślinnego w kwasie siarkowym przy użyciu wody utlenio nej oznaczono: azot ogółem metodą Kjeldahla, fosfor metodą Bartona, wapń i potas — fotometrycznie, a magnez — metodą spektrometrii ato- mowo-absorpcy jnej.
OM ÓW IENIE W YNIK Ó W
Istotnie wyższe o 37% plony siana uzyskano w pierwszym roku doświadczenia w porównaniu z pozostałymi latami (tab. 2). Znacznie różniący się przebieg pogody nie miał wpływu na plony, co prawdopo dobnie wiązało się ze stosunkowo wysokim poziomem wody grunto wej (50 - 80 cm).
Średnio z obu serii nawożenia (160 i 240 kg N na 1 ha) z 4-letniego okresu badań plony siana pod wpływem gnojowicy wzrosły od 53 do 68% (tab. 3). Jednorazowo stosowana gnojowica wiosną w dawce od powiadającej 160 kg N na ha w stosunku do obiektu kontrolnego istot nie zwiększyła plon runi łąkowej o 57,9% przy równoczesnym wzroście plonu białka surowego o 93,1% i karotenu o 141,3% (tab. 4). Zwiększo na dawka gnojowicy do 250 kg N na ha, zastosowana jednorazowo wiosną, nie powodowała wzrostu ani plonu siana, ani białka surowego
T a b e la 2 Średnie plony siana (t-ha-1) na tle czynników pogody
Average yields of hay (t*ha_1) in relation to weather conditions Okres wegetacji Growing season Roczne Annual Rok Year Plon siana Hay yield t-ha“ 1 opady rainfalls mm średnia dzienna temperatura otoczenia average daily temperature o f envinronment • c opady rainfalls mm średnia dzienna temperatura otoczenia average daily temperature o f envinronment °C 1981 9,12 383 13,3 492 8,2 1982 6,44 185 13,6 312 8,4 1983 6,89 264 14,2 432 8,9 1984 6,58 348 12,8 484 7,6 Średnia Mean 7,26 295 13,5 430 8,3 T a b e la 3 Wpływ gnojowicy bydlęcej na plon powietrznie suchej masy runi łąkowej (t-ha-1)
Effect of cattle slurry on yield o f air dry matter of meadow sward (t'ha-1)
Obiekty Treatments
Dawki N w gnojowicy w kg-ha-1 Slurry rates in kg •ha”1
Gnojowica Slurry Gnojowica -f NPK Slurry + NPK Średnie Means 1 2 3 1 bez nawożenia without fertilization 4,77 4,77 4,77 2 160 — — 7,08 7,08 7,53 3 80 80 — 6,81 7,83 7,32 4 80 - 80 7,05 7,88 7,47 5 240 — — 6,99 7,46 7,22 6 160 80 — 7,45 8,32 7,89 7 160 — 80 7,42 8,23 7.82 8 80 80 80 7,80 8,28 8,04 średnie —• means 6,92 7,59 7,26
N IR — LSD — 0,05 — dawki i ich rozdział —0,55 t NIR — LSD — 0,05 — rates and their distribution —0,55 t dla serii — for series —0,32 t
i karotenu. Jest to prawdopodobnie wywołane powstawaniem kożucha hamującego odrost runi łąkowej [7].
W porównaniu z jednorazowym wiosennym stosowaniem gnojowi cy, podział 160 kg N na ha gnojowicy na dwie dawki w dwóch
termi-2 6 termi-2 E. K rzyw y, J. K rupa
nach (1/2 wiosną, 1/2 po I pokosie lub 1/2 wiosną i 1/2 po II pokosie) nie wpływał istotnie na plony siana, przy równoczesnym zmniejszeniu plonu białka surowego w granicach 8,2 - 10,7% i plonu karotenu w gra nicach 11 - 11,6%. Natomiast dawka 240 kg N na ha gnojowicy stoso wana w dwóch lub trzech terminanch w porówaniu z jej jednorazowym wiosennym stosowaniem — zwiększyła istotnie plon siana w granicach 8,3-11,3% , a plon białka surowego w granicach 13,4-16,3% . W uzyska nych plonach w porównaniu z jednorazowym wiosennym stosowaniem najkorzystniejszy był podział dawki 240 kg N na ha gnojowicy na trzy równe części i wprowadzanie ich pod każdy pokos.
Dodatkowe nawożenie mineralne stosowane wraz z gnojowicą zróż nicowało w znacznym stopniu plon siana, białka surowego i karotenu w zależności od dawki gnojowicy i jej rozdziału (tab. 3 i 4). Średnio na
T a b e la 4 Plony białka surowego i karotenu (kg*ha-1)
Yields o f crude protein and carotene (kg-ha“ 1)
Białko surowe — Crude protein Karoten — Carotene Obiekty Treatments gnojowica slurry gnojowi ca + NPK slurry -f NPK i i i X . . gnojowica slurry gnojowi - ca + NPK slurry -f NPK X 1 563 563 563 0,75 0,75 0,75 2 1026 1148 1087 2,03 1,59 1,81 3 882 1060 971 1.33 1,87 1,60 4 947 1049 998 1,33 1,89 1,61 5 888 988 938 1,66 1,86 1,76 6 969 1158 1064 1,72 1,80 1,76 7 990 1193 1091 1,83 1,75 1,79 8 1028 1143 1086 1 1,74 1,74 1,74 Średnie Means 912 1038 975 i , 55 1,66 1,60
wszystkich obiektach nawozy mineralne istotnie przyczyniły się do zwiększenia plonu siana o 9,7%, białka surowego o 13,8% i karotenu o 7,1%. Nawożenie mineralne zastosowane łącznie z niską dawką gno jowicy, niezależnie od podziału i terminów jej stosowania, spowodo wało wzrost plonu siana w granicach 1 2 - 1 5 % oraz wzrost plonu białka surowego od 11,8 do 20% w stosunku do obiektów z samą gnojowicą.
Stosując nawozy mineralne wraz z wyższą dawką gnojowicy (240 kg N na ha), uzyskano niższe plony siana (wzrost wahał się w granicach 6 - 12%).
Nawozy mineralne stosowane zarówno przy niższej, jak i wyższej dawce gnojowicy w rozbiciu na różne terminy jej stosowania podnosiły plony siana, białka i karotenu w stosunku do samej gnojowicy.
Według wielu badań [7, 9], za optymalną koncentrację składników mineralnych w runi łąkowej przyjmuje się zawartość: 0,3% P; 0,2% Mg; 0,6% Ca i 2%i K. W uzyskanych wynikach w średnim rocznym ważonym składzie chemicznym siana (tab. 5) w obiekcie kontrolnym (w ogóle nie
T a b e la 5 Zawartość składników mineralnych (%) w rocznych zbiorach siana
Content of mineral elements in annual yields of hay (%)
Obiekty 1 Treatments L Składnik - Element к I 1 Ca Mg А* 1 В** j A 1 В A i В A В 1 1,82 1,82 0,23 0,23 0,26 0,26 0,22 0,22 2 2,31 2,65 0,22 0,26 0,17 0,21 0,20 0,19 3 2,58 3,18 0,26 0,25 0,20 0,22 0,20 0,16 4 2,60 2,43 0,26 0,26 0,21 0,21 0,16 0,18 5 2,71 3,19 0,22 0,25 0,15 0,26 0,18 0,17 6 2,53 3,02 0,23 0,28 1 0,19 0,21 0,18 0,15 7 3,24 3,26 0,23 0,28 ' 0,16 0,22 ! 0,15 0,15 8 2,93 j 2,96 0,25 0,26 . 0,16 0,19 1 0,16 0,19 Średnie — Means 2,59 i 2,81 _ 0,24 i 0,19 1 0,22 1 0,18 0,18 * A — gnojowica - - slurry ** В — gnojowica -b NPK - slurry 4- NPK
nawożonym) otrzymano zbliżoną do wymaganych zawartość К i Mg przy równoległym niedoborze P i znacznym, bo 57% niedoborze Ca. Na tym tle zastosowana gnojowica w stosunku do obiektu bez nawoże nia spowodowała średnio wzrost koncentracji potasu (o 0,77%), nie znacznie zwiększyła zawartość P (o 0,01%) oraz zmniejszyła zawartość Ca (o 0,07%) i Mg (o 0,04%). Wpływ dawek gnojowicy, jej rozdziału i terminów stosowania na zawartość P, Ca i Mg w sianie był nieznacz ny i dla wymienionych składników wahał się w granicach od —0,04 do
+ 0,04%. Natomiast wpływ gnojowicy na zawartość potasu w sianie był zróżnicowany i zależał od jej dawki i terminów stosowania. Wraz ze wzrostem dawki gnojowicy (z 160 do 240 kg N na ha) stosowanej jed norazowo wiosną wzrastała w runi koncentracja potasu odpowiednio o 0,49 i 0,89%. Podział niższej dawki gnojowicy w stosunku do jej jed norazowego wiosennego stosowania powodował dalszy wzrost koncen tracji potasu o 0,27 i 0,29%, a podział wyższej dawki gnojowicy z re guły zwiększał zawartość potasu o dalsze 0,22 i 0,53%. Maksymalna koncentracja potasu w sianie ze względu na toksyczne działanie na or ganizm zwierzęcy nie powinna przekraczać 2,5% [7].
W stosunku do serii doświadczeń z samą gnojowicą nawożenie mi neralne średnio na wszystkich obiektach zwiększyło w sianie zawartość
2 6 4 E. K rzyw y, J. K rupa
potasu о 0,22% i nieznacznie wpłynęło na wzrost zawartości Ca, gdyż o 0,03% i P o 0,02%. Wpływ dodatkowego nawożenia mineralnego na zwiększenie zawartości К w sianie zaznaczył się na obu dawkach gno jowicy wyłącznie w tych obiektach, gdzie gnojowicę stosowano tylko jeden raz wiosną lub w rozbiciu na dwa terminy, tj. wiosną i po I po kosie.
Do oceny wartości paszowej siana coraz częściej wykorzystuje się stosunki między jonami. Według danych literatury [4, 6, 9], w sianie za optymalny przyjmuje się stosunek równoważnikowy К : Ca jak 2 : 1 oraz stosunek К : (Ca + Mg) w granicach 1,6 - 2,2 :1.
W przeprowadzonych badaniach gnojowica, zwiększając znacznie koncentrację К i obniżając zawartość Ca i Mg, spowodowała rozszerze nie stosunku równoważnikowego К : Ca, w mniejszym zaś stopniu К : (Ca + Mg), co pogorszyło wartość paszową siana (tab. 6 i 7). W
rocz-T a b e la 6 Stosunek równoważnikowy K: Ca w zbiorach poszczególnych pokosów
K: Ca ratio in particular cuts
Obiekty Treatments I Pokosy Cuts II III Średnia roczna ważona Annual weighed mean A* в** _ A 1i _ .B _ J A ji__ » ___ ii _ Ą _ L i _ : 1 1 2,81 2,81 1 3,76 j 3,76 1 3,71 ! 3,71 3,19 ! 3,19 2 1 8,83 5,05 3,95 j 5,43 3,51 4,14 6,29 5,06 3 6,46 7,13 5,63 4,61 5,87 4,65 6,10 6,27 4 i 6,35 6,22 5,67 5,64 4,67 4,57 5,83 5,80 5 11,33 8,28 5,69 !! 4,15 4,51 3,93 8.39 5,90 6 6,53 4,21 6,15 6,85 4,73 6,85 6,14 5,01 7 12,28 6,13 7,07 5,82 4,77 6,46 9,20 6,06 8 12,92 9,10 6,45 5,34 5,43 5,19 9,00 7,38 Średnie — Means | 8,44 6,12 5,55 j 5,20 4,65 4,94 6,77 5,58
* A — gnojowica —■ slurry, ** В — gnojowica + NPK — slurry H- NPK i
- J
nych plonach stosunek równoważnikowy К : Ca uległ rozszerzeniu pod wpływem niższej dawki gnojowicy z 3,2 :1 ; w obiekcie bez nawożenia do 5,8 - 6,3 : 1. Wyższa dawka gnojowicy powodowała dalsze rozszerze nie tego stosunku do granic 8,4 - 9,2 : 1. Najszerszy stosunek К : Ca za znaczył się w sianie I pokosu na obiektach z samą gnojowicą: średnia jego wartość wynosiła 8,4 : 1, nieco niższe wartości uzyskano w zbiorach II pokosu (5,5 : 1), a najniższe w zbiorach III pokosu (4,7 : 1). W rocz nych plonach siana stosunek równoważnikowy К : (Ca + Mg) na obiek tach z niższą dawką gnojowicy był zbliżony do optymalnego i wahał się
T a b e la 7 Stosunek równoważnikowy K: (C a+M g) w zbiorach poszczególnych pokosów
K: (C a-f Mg) ratio in particular cuts
Obiekty Treatments
1 Pokos — Cuts Średnia roczna
ważona Annual weighed mean I II III A* В** А В А В A В 1 1,27 1,27 1,30 1,30 f 1,29 1,29 1,28 1,28 2 2,81 2,36 1,38 2,23 1,45 1,81 2,14 2,25 3 2,35 4,53 2,25 2,40 2,08 1,81 2,29 3,26 4 3,00 ij 2,43 2,39 2,43 2,06 2,05 2,62 2,39 5 3,07 3,37 2,44 2,24 1,82 1,80 2,75 2,74 6 2,63 1 2,49 2,26 3,03 2,15 2,82 2,45 2,68 7 4,64 , 3,30 3,14 2,83 2,14 2,71 3,77 3,12 8 4,69 j 2,93 2,50 2,59 1,90 1,89 3,17 2,73 Średnie — Means 3,06 1 2,85 2,21 2,38 1,86 2,02 2,56 2,56
* A — gnojowica — slurry, ** в — gnojowica + NPK - slurry + NPK
w granicach 2,14 - 2,62 :1. Natomiast na obiektach z wyższą dawką gno jowicy uległ rozszerzeniu i wahał się w granicach 2,45 - 3,77 : 1. Śred nio z obiektów nawozowych uzyskano szerszy stosunek К : (Ca + Mg) tylko w sianie z I pokosu, a w II i III pokosie był on zbliżony do opty malnego.
W N IO SK I
1. Porównując dwie dawki gnojowicy stosowane wiosną, otrzymano wyższe plony siana, białka surowego i karotenu na dawce 160 kg N na ha niż na dawce 240 kg N na ha.
2. Podział dawki gnojowicy odpowiadającej 160 kg N na ha, stoso wanej wiosną po I lub po II pokosie, nie wpływał na wysokość plonu siana. Stosowanie zaś dawki gnojowicy odpowiadającej 240 kg N na ha w dwu lub trzech terminach zwiększyło plon siana w stopniu istotnym.
3. Nawożenie gnojowicą zwiększyło zawartość potasu w sianie oraz obniżyło zawartość wapnia i magnezu.
4. Nawożenie mineralne stosowane wraz z gnojowicą wpłynęło istot nie na wzrost plonów siana. Najwyższe efekty nawożenia mineralnego uzyskano na obu dawkach gnojowicy stosowanych w dwóch terminach wiosną po I lub II pokosie.
5. Gnojowica wpłynęła na znaczne rozszerzenie stosunku jonowego К : Ca, a w mniejszym stopniu stosunku К : (Ca + Mg) w zbiorach.
2 6 6 E. K rzyw y, J. K rupa
L IT ER A TU R A
[1] B a l c e r e k W. M etoda do szy b k ieg o i sery jn eg o oznaczania k a ro ten ó w w z ie lon k ach i suszach ro ślin p a stew n y ch . Zesz. N auk. W SR S zczecin, 1969 30 s. 3 - 23
[2] B o r o w i e c J. P o ró w n a w cza an aliza e fe k tó w n a w o żen ia g n o jo w icy łąk na gleb ach m in eraln ych i torfo w ej. V II K onf. N au k .-T ech . „W ykorzystanie g n o jo w ic y do c e ló w n a w o z o w y c h ”. ZZD K ołbacz 1986 s. 65 - 73.
[3] G a j d a J., S a w i c k i J. W yk orzystan ie g n o jo w icy do n aw ożen ia łąk. W iad. M el. i Łąk. 1979 n r 5 s. 131 - 133.
[4] K o r z e n i o w s k i A. In te n sy fik a c ja u ż y tk ó w zielo n y ch a zaburzenia p rze m ian y m in eraln ej z b yd ła. B iu l. Inf. Inst. Zoot., 1969 z. 5 s. 15 - 26.
[5] M a z u r T. D o ty ch cza so w e d o św ia d czen ia nad p rodukcją i w y k o rzy sta n iem gn o jo w icy . Sym p. N auk. „A k tu aln y stan badań nad rolą i zn aczen iem n a w o zó w organ iczn ych w in ten sy w n ej gospodarce r o ln e j”, G dańsk 1979 s. 31 - 54. [6] M a z u r K., M a z u r T. P lo n o w a n ie łą k i n izin n ej i pod górsk iej oraz za w a r
tość zw ią zk ó w azotu i stosu n k i m ięd zy p ierw ia stk a m i w sia n ie w 5-le tn im o k resie in ten sy w n eg o n a w o żen ia m in eraln ego. Mat. Sym p. „W pływ n a w o żen ia na jakość p lo n ó w ”. O lsztyn 1986 z. 2 s. 2 6 - 3 1 .
[7] P a n a к H., N o w a k G., S z a r e j k o T. W p ły w in te n sy w n e g o n a w o żen ia m ady lek k iej n a skład ch em iczn y runi łą k o w ej. Mat. Sym p. „W pływ n a w o ż e n ia n a jakość p lo n ó w ”. O lsztyn 1986 z. 2 s. 3 8 - 4 3 .
[8] S t u c z y ń s k a J., J a k u b o w s k i S. W y n ik i badań nad zaw artością sk ła d n ik ó w m in eraln ych w tra w a ch i n iek tó ry ch in n y ch roślin ach p a stew n y ch . B iul. IH A R 1982 nr 147 s. 13 - 23.
[9] U n d e r w o o d E. J. Ż y w ie n ie m in era ln e zw ierząt. PW RiL, W arszaw a 1971.
Э. КШИВЫ, Я. КРУПА ВЛИЯНИЕ РАЗНЫХ ДОЗ И СРОКОВ ВНЕСЕНИЯ ЖИДКОГО НАВОЗА КРУПНОГО РОГАТОГО СКОТА НА ВЕЛИЧИНУ И НЕКОТОРЫЕ КАЧЕСТВЕННЫЕ ПРИЗНАКИ СЕНА С ЛУГА НА МУРШЕВОЙ ПОЧВЕ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственной академии в Щецине Р е з ю м е В 1981-1984 гг. на муршевой почве образованной из низинного тростникового торфа проводился опыт с двумя дозами жидкого навоза скота, который вносили однократно ве сной и раздельно под каждый укос. Наивысшие урожаи воздушно сухого вещества луговой растительности, сырого белка и каротина были получены на жидком навозе внесенном од нократно весной в дозе 160 кг N на гекгар. Повышение весенней дозы жидкого навоза до 240 кг N на гектар не приводило к дальнейшим прибавкам урожая. Д оза 240 кг на гектар жидкого навоза вносимая раздельно после уборки отдельных укосов существенно повышала урожай сена. Жидкий навоз дифференцировал химический состав сена: повышалась кон центрация калия, а снижалось содержание кальция и магния.
E. K R Z Y W Y , J . K R U P A
EFFECT OF D IFFE R EN T R A TES A N D D A T E S OF CATTLE SLU R R Y A PPL IC A T IO N ON Y IELD S A N D SOME Q U A LITA TIV E T R A IT S OF H A Y
M EADOW S ON M U CK SO IL
D ep artm en t of A g ricu ltu ra l C h em istry A g ricu ltu ra l U n iv e r sity of S zczecin
S u m m a r y
A n ex p erim en t w ith tw o rates o f c a ttle slurry a p p lication on m u ck so il de>- v e lo p e d from lo w reed p ea t w a s carried out in 1981 - 1984. T he slu rry w a s applied o n ce in spring and under p articu lar cuts. T h e h igh est y ield s of air-d ry m atter of m ea d o w sw ard, cru d e p rotein and ca ro ten e w ere obtained on slu rry applied on ce in spring at th e rate o f 160 k g N per hectare. In crea se o f th e spring ra te of slu rry up to 240 kg N per h ectare did n o t lea d to fu rth er y ield in crem en ts. T he rate o f 240 kg N per h ecta re ap p lied at tw o or th r e e d ates a ft e r h a rv est o f p articu lar cuts resu lted in a sig n ifica n t in crea se of th e h ay y ield . S lu rry d ifferen tia ted th e ch em ica l com p osition of hay: in creased th e p otassiu m con cen tra tio n and d ecreased th e ca lciu m and m agn esiu m content.
D o c . d r h a b . E. K r z y w y P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w l i s t o p a d z i e 1987 r. K a t e d r a C h e m i i R o l n e j
A k a d e m i a R o l n i c z a w S z c z e c i n i e 71-434 S z c z e c i n , S ł o w a c k i e g o 17
