Organizacja służb inwestycyjnych dla prac konserwatorsko-budowlanych w Polsce

Tadeusz Polak

Organizacja służb inwestycyjnych dla

prac konserwatorsko-budowlanych

w Polsce

Ochrona Zabytków 29/1 (112), 9-17

1976

TADEUSZ POLAK

ORGANIZACJA SŁUŻB INWESTYCYJNYCH

DLA PRAC KONSERWATORSKO-BUDOWLANYCH W POLSCE

Do niezw ykle tru d n y ch zagadnień związanych z ochroną zabytków po 1945 r. zaliczyć należy m. in. przygotow anie niezbędnej dokum entacji k onserw atorskiej, prawnej, i technicznej dla prac konserw atorsko-budow lanych oraz znale­ zienie dla tych prac wykonaw cy. Nadzór tech ­ niczny i konserw atorski oraz praw idłow e rozli­ czenie w ykonanych prac stanow iło dla służby konserw atorskiej pow ażny problem .

R eaktyw ow ane urzędy W ojewódzkich K onser­ w atorów Z abytków (WKZ) nie mogły sprostać tym now ym zadaniom, gdyż fu n k cji inw estora nie spraw ow ały nigdy i nie b y ły przygotow a­ ne do pełnienia dodatkow ych obowiązków. Funkcję tę p rzejęły częściowo organizacje pro­ wadzące całokształt prac związanych z odbu­

dową k raju.

W 1945 r. powołano M inisterstw o Odbudow y oraz W arszaw ską D yrekcję Odbudowy x, k tóra spraw ow ała nadzór i kierow nictw o nad p raca­ mi w ykonyw anym i na obszarze W arszawy. .W tym sam ym czasie dla sporządzania dokum en­ tacji technicznej, planów regionalnych i m iej­ scowych planów zagospodarowania przestrzen­ nego oraz planow ania gospodarczego pow oła­ n e zostało Biuro Odbudowy Stolicy (B O S )2. Ju ż 23.III.1945 r. kierow nik W ydziału A rchi- tektoniczno-Zabytkow ego BOS-u zaproponow ał program pracy w ydziału na pierw szy rok dzia­ łalności 3.

W 1946 r. utw orzono D yrekcję Odbudow y w Gdańsku 4, P o z n a n iu 5, W ro cław iu 6,

Szczeci-1 Dziennik Urzędowy Ministra Odbudowy, Nr 2, poz. 24, z 12.IV.1946 o powołaniu Warszawskiej D y­ rekcji Odbudowy (WDO). Statut dla WDO został zatwiedzony przez ministra odbudowy w dniu 25.III.1948 Dz. U. MO, Nr 10, poz. 72. * 2 Dz. U. MO, Nr 2 z 12.IV.1946, art. 6. Statut BOS

został zatwierdzony Zarządzeniem ministra odbu­ dowy z dnia 19.VII.1948 (Mon. Polski, Nr A-63, poz. 944).

3 Praca zbiorowa, W arszawa Stolica Polski Ludow ej, Instytut Historii PAN, z. 2, Warszawa 1972, s. 271. 4 Gdańska Dyrekcja Odbudowy (GDO) — Rozporzą- .

dzenie ministra odbudowy z 12.1.1946. Dz. U. R. P., Nr 5, poz. 48, § 1 i § 2 — obszar działania GDO zostaje określony na Gdańsk, Gdynię, Sopot i El­ bląg.

5 Dz. U. R. P., Nr 5, poz. 48, § 1 i § 2. .

nie 7. W organizacjach tych pow stały specjali­ styczne pracow nie projektow o-badaw cze dla prac w zabytkow ych obiektach a rc h ite k tu ry i budow nictw a. P racow nie początkowo uzupeł­ niały nieliczną służbą konserw atorską, a n a ­ stępnie zasilały ją w w yspecjalizow aną kadrę. Stanisław Ż aryn 8 tak c h a ra k te ry z u je okres od­ budow y na przykładzie pracy BOS-u:

„W ydział A rc h ite k tu ry Zabytkow ej BOS-u spełniał na początku swego istnienia rozliczne funkcje, był biurem projektow ym , zleceniodaw ­ cą, inw estorem , spraw ow ał nadzór i pełnił rów ­ nocześnie obowiązki U rzędu K onserw atorskie­

go” .

W spomnieć rów nież należy o zapoczątkow aniu przez BOS masowego oznakow ania ru in i obie­ któw zabytkow ych specjalnym i tablicam i, ostrzegającym i przed rozbiórką obiektów ®. Pozytyw nie została oceniona także działalność W rocław skiej D yrekcji Odbudowy, k tó ra w la ­ tach 1946— 1949 prow adziła na zlecenia U rzę­ du K onserw atorskiego w szystkie prace związa­ ne z przygotow aniem inw estycji oraz nadzorem nad realizacją prac budow lano-konserw ator-

skich 10.

H enry k K o n d z ie la 11 z kolei wysoko ocenił udział Poznańskiej D yrekcji O dbudow y w r a ­ tow aniu obiektów zabytkow ych.

Zm iany polityczne i własnościowe, jakie zaszły w Polsce ,po 1945 r., nałożyły na służbę konser­ w atorską dodatkow e obowiązki. M usiała ona

za-6 Dz. U. R. P., Nr 5, poz. 48, § 1 i § 2. * 7 Zarządizenie ministra odbudowy z 11.VII.1946 o za­

sięgu terytorialnym i zakresie działalności Szczeciń­ skiej Dyrekcji Odbudowy, Dz. U. М. O., Nr 3, poz. 43. W § 1 podano obszar działania: Szczecin, Dąbie, Świnoujście.

8 S. Ż a r y n , Trzynaście kam ienic starom iejskich, PWN, Warszawa 1972, s. 99.

9 T. P o 1 a k, Oznakowanie za b ytk ó w architektonicz­

nych i budow nictw a w Polsce, „Ochrona Zabyt­

ków ”, nr 2, 1974, s. 116; J. Z a c h w a t o w i c z ,

Ochrona Z a b ytk ó w w Polsce, „Wydawnictwo Polo­

nia”, Warszawa 1965.

10 A. K r z y w o b ł o c k i , Dziesięć la t pracy konser­

w atorskiej w woj. w rocław skim , „Ochrona Zabyt­

ków ”, nr 1, 1955, s. 53.

11 H. K o n d z i e l a , Stare Miasto w Poznaniu, P o­ znań 1971, s. 54.

1. W arszaw a, ul. K rzy w e Koło, w id o k ru in z lotu p taka, stan z 1948 r. (fot. Z. Sem poliński, ze zb. ODZ) 1. W arsaw , K r zy w e Koło S treet, aerial v ie w of ruins, state of 1948

biegać o fundusze, szukać dla obiektów odpo­ w iednich użytkow ników , szukać w ykonaw ców prac i zajm ow ać się w ielom a innym i spraw am i. Do tego ty p u działań służba ta nie była p rzy ­ gotowana. D latego też zaczęły n a ra stać różne

form y organizacji uzupełn iającej W KZ. Na p rzy kład w K rakow ie pow stało w 1945 r. B iu­ ro A rc h ite k tu ry Z abytkow ej p rzy W ydziale B udow nictw a Z arządu M iejskiego 12. W Pozna­ n iu w 1946 r. na w niosek K on serw ato ra W oje­ wódzkiego utw orzono specjalną pracow nię a r ­ chitektoniczną przy W ydziale P lanow ania i Rozbudow y M ia s ta 13. Podobne praco w n ie po­ w ołano w G dańsku, W rocław iu i Szczecinie. P row adziły one nie tylko prace projektow e, ale rów nież planistyczno-inw estycyjne.

Po rozw iązaniu w latach 1948— 1949 D yrekcji Odbudow y, pow stały n a tere n ie całego k ra ju D yrekcje B udow y Osiedli Robotniczych (DBOR). Od początku jednak n iechętn ie b rały one od W ojew ódzkich K onserw atorów Z ab y

t-12 J. L e p i a r c z y k , S ta n i potrzeby K ra ko w a w za ­

kresie ra to w n ictw a i ko n serw acji za b y tk ó w ,

„Ochrona Zabytków”, nr 3, 1955, s. 198. 13 H. K o n d z i e l a , o.e., s. 54.

14 J. S t a n k i e w i c z , U wagi o odbudow ie zespołu

ków prow adzenie inw estycji, głównie z powo­ du w skaźników ekonomicznych, jakie m usiały uzyskać za 1 m 2 pow ierzchni budynku. Podob­ nie niechętnie inw estow ały DBOR-y w ocalałe obiekty zabytkow e w łasne środki finansowe. Je rz y Stankiew icz 14 tak scharakteryzow ał ten okres na przykładzie prac prow adzonych w G dańsku. „Pow stała paradoksalna sytuacja, w k tó rej niem al w yłączny inw estor na teren ie G dańska — DBOR — m iał grube pieniądze na rek o n stru k c ję całych bloków od fundam entów , a nie mógł objąć zasięgiem swej akcji obiek­ tów w ym agających stosunkow o niew ielkich n a ­ kładów finansow ych na odnowienie czy r e ­ m o n t”.

W 1956 r. został opracow any przez C en traln y Z arząd M uzeów i O chrony Zabytków (CZMiOZ) m em oriał dla K om isji S e jm o w e j15 ot. „W sp ra w ie ochrony zabytków w Polsce”, w k tó ry m w skazano na trudności we w spółpracy z DBOR-am i i w ynikające stąd u jem n e skutki dla ochrony zabytków . Trudności te w

ystępo-za bytkow ego G dańska, „Ochrona Zabytków”, nr

3—4, 1959, s. 165; A. Krzywobłocki, о. c., s. 55.

15 W spraw ie ochrony za b y tkó w w Polsce. Memoriał

opracowany przez CZM i OZ dla Komisji Sejmo­ wej, „Ochrona Zabytków”, nr 1, 1957.

w ały także w innych kwestiach, np. DBOR-y nie rozum iały potrzeby opracow yw ania studiów historycznych dla planów szczegółowych dziel­ nic zabytkow ych 16. Realizacja odbudowy i za­ bezpieczeń ocalałych po wojnie obiektów za­ bytkow ych oraz bieżące prace konserw atorskie spowodow ały w ydanie wielu aktów praw nych, które służyły i służą częściowo nadal ochronie zabytków . U kazały się również zarządzenia do­ tyczące kosztorysow ania i try b u zatw ierdzania doikumentacji techniczno-kosztorysow ej 17. U ję ­ te w tych zarządzeniach obowiązki inw estycyj­ ne obciążały służbę konserw atorską.

W zarządzeniu M inisterstw a K u ltu ry i Sztuki (MKiS) n r 113 z 1958 r. 18 w p. 9 i 10 w ym ie­ nione zostały następ ujące obowiązki służby konserw atorskiej :

a) nadzór ekonom iczny i konserw atorski nad w szelkim i pracam i przy obiektach

zabytko-16 A. K r z y s z k o w s k i , Znaczenie studiów histo­

rycznych dla vlanôw zaaosvodarowania vrzestrzen- nego m iast. „O chrona Z abvtkôw ”, n r 2, 1954, s. 71.

17 K. S a s k i , S. Ż a г y n. Odbudowa i konserw acja

za b y tk ó w a rc h ite ktu ry i budow nictw a, „B iblioteka

M uzealnictw a i Ochronv Z abvtkôw ”, ser. В. t. X X III, W arszaw a 1968, s. 138.

18 Z arządzenie MKiS nr 113 z dnia 21.VI.1958, „B iule­ tyn M K iS”, n r 11, poz. 107.

wych, w ykonyw anym i zarów no z kredytów in ­ w estycyjnych, jak i rem ontow ych;

b) w spółdziałanie z w łaściw ym i w ładzam i te ­ renow ym i przy u stalaniu planów gospodarczych

i inw estycyjnych;'

c) opracow yw anie rocznych i w ieloletnich pla­ nów prac konserw atorskich;

d) zatw ierdzanie w szelkiej dokum entacji kon­ serw atorskiej, historycznej i technicznej. Zarządzenie to, znowelizowane w latach 1966 i 1973 19, nałożyło ponownie na służbę konser­ w atorską obowiązki inw estora dla obiektów za­ bytkow ych finansow anych z budżetu c en traln e­

go czy też terenowego.

W tej sytuacji poszczególne u rzędy konserw a­ torskie zaczęły sam odzielnie szukać sposobów organizacyjnego rozw iązania tego problem u lub starać się o inw estorów zastępczych. W K iel­ cach np. obciążono tą fun k cja B rygadę W yko­ naw stw a Robót K onserw atorskich przy WKZ 20,

19 Z arządzenie MKiS n r 62 z dnia 30.IV.1966, Dz. U. MKiS, N r 6, poz. 50; Zariządzenie MKiS Nr 50 z dnia 8.VI.1973 w sp raw ie w ytycznych dotyczą­ cych zakresu działania W ydziału K u ltu ry PWRN, Dz. U. MKiS z dnia 2.VIII.1973, N r 9.

20 P rotokół z k ontroli N IK przeprow adzonej w WKZ--Kielce w okresie 1959— 1961, syg. ak t 1266/65 — O K /K S /7 /Z /5 9 .

2. W arszawa, R y n e k Starego M iasta w trakcie odbudow y w 1953 r. (fot. Z. Siem aszko, ze zb. ODZ) 2. W arsaw, reconstruction w orks of the Old T ow n M arket-Place, state of 1953

działającą w latach 1956— 1960. N atom iast K ie­ ro w nictw u O dnow ienia Zam ku K rólew skiego n a W a w e lu 21 nadano u p raw n ien ia spraw ow a­ n ia n ad zoru inw estorskiego n ad p racam i p ro ­ w adzonym i w e w łasnym zakresie albo przez in nych w ykonaw ców w obiektach podległych P aństw ow ym Zbiorom Sztuki na W aw elu. P ró ­ bą odciążenia służby kon serw ato rsk iej było ta k ­ że pow oływ anie dla n iek tó ry ch obiektów P e ł­ nom ocników M inistra K u ltu ry i Sztuki. Do zadań pełnom ocnika należało, m iędzy innym i, w łaściw e przygotow anie inw estycji, czuw anie nad praw idłow ym przebiegiem prac kon serw a- torsko-technicznych oraz praw idłow ością roz­ liczeń finansow ych. Pełnom ocnicy pow ołani zo­ sta li dla w ielkich realizacji ko n serw atorskich 22

w N ieborow ie, K rasiczynie, M alborku.

Na ogólnopolskiej k onferencji k o nserw ato rskiej w R adziejow icach w 1967 r. postulow ano m. in., a b y fu n k cję inw estora zastępczego p rze jęły na siebie P racow nie K onserw acji Z abytków

(P K Z )23. '

S ta ra n ia PK Z o pow ołanie specjalistycznej służby in w esty cy jnej dla potrzeb urzędów k o n ­

serw ato rsk ich i innych użytkow ników obiektów 'zabytkow ych, w obec stanow iska MKiS, nie zo­ sta ły uw ieńczone sukcesem . 'Problem y te n ie doczekały się uporządkow ania do dzisiaj. M ałgorzata S ze jn e rt w a rty k u le pt. Los z a b y t­

k ó w 24, pisząc o p ra c y i kłopotach jednego z

W KZ, stw ierdza: „K onserw ato r sam jest także inw estorem i lepiej nie mówić, jak się czuje w te j roli. Nie zna się na procesie in w esty cy j­ nym , nie w ie jak się w ierci stu d n ie głębino­ we, nie um ie się dogadyw ać z w ykonaw cą, nie zna zawiłości p raw n y ch i adm inistracyjny ch, jak ie na in w esto ra czyhają. A w yręczyć się nikim nie może. D yrekcja Inw esty cji M iejskich n ie chce się podjąć roli inw estora zastępczego, a w ydziały k u ltu ry , w k tó ry c h tk w i kom órka k onserw atorsk a, nie m ają w łasnych zarządów inw estycji. Tym czasem stosunki m iędzy in w e­ storem a w ykonaw cą coraz bardziej się b iu ro ­ k ra ty z u ją i coraz tru d n ie j się w e w szystkim po łap ać”.

Zarząd Inw estycji Obiektów Kultury. W W ar­ szaw ie n a sk u te k b ra k u in sty tu cji, k tó ra by zastępczo przygotow yw ała i prow adziła inw e­ sty c je w obiektach zabytkow ych, po likw idacji BO S-u, pow ołano w 1955 r. Z arząd In w estycji O biektów Z abytkow ych m. st. W arszaw y (ZIOZ) 25. G łów nym zadaniem pow stałej in sty ­

21 Zarządzenie MKiS Nr 27 z dnia 18.X.1958, „Biule­ tyn M KiS”, Nr 15, poz. 163.

22 Zarządzenie MKiS nr 195 z dnia 15.XI.1952, „Biu­ letyn MKiS”, Nr 19, poz. 151; Zarządzenie MKiS Nr 89 z dnia 30.VII.1963, Dz. Urzęd. MKiS, Nr 6, poz. 63.

23 M. P a ź d z i o r . Ogólnopolska K on jeren cja K on ­

serw a to rstw a w Radziejow icach, „Ochrona Zabyt­

k ów ”, nr 3, 1967, s. 55.

24 M. S z e j n e r t , Los za b y tk ó w , „Literatura”, nr 7 <157) z dnia 13.11.1975.

25 Zarządzenie MKiS nr 33 z dnia 24.11.1965 w spra­

w ie utworzenia Zarządu Inw estycji Obiektów Z a­ bytkowych m. st. Warszawy.

tu c ji było prow adzenie prac inw estycyjnych w zespole pałacow ym W ilanowa, a następnie pa­ łacu w Łazienkach, m urów obronnych Starego M iasta, K rólikarni, pałacu Szustra, pałacu w Radziejow icach, zespołu pałacowego w Niebo- row ie-A rkadii. Rozpoczęto rów nież przygoto­ w ania dokum entacji Zam ku K rólew skiego w W arszaw ie oraz w ielu innych obiektów zabyt­ kow ych w W arszaw ie 26. O dobrej p racy ZIOZ pisał W ładysław Terlecki z okazji rocznej dzia­ łalności w ykonaw stw a PK Z w W ilanow ie27, wysoko oceniony został ZIOZ po zakończeniu p rac w N ieb o ro w ie28.

W 1968 r. nastąpiła reorganizacja Zarządu, po­ przez połączenie z Zarządem Inw estycji Obie­ któw K u ltu ry pow stał Z arząd Inw estycji Obie­ któw K u ltu ry (Z IO K )29. Nowa jednostka zosta­ ła upraw niona do pełnienia fu nk cji inw estora bezpośredniego dla inw estycji realizow anych z planu centralnego MKiS. Oprócz prow adzonych inw estycji w obiektach zabytkow ych przejęła też prow adzenie prac zw iązanych z now ym i obiektam i reso rtu k u ltu ry , m. in. z budow ą B i­ blioteki Narodow ej. Wysoko w yspecjalizow any zespół pracow ników zatrudnionych w ZIOK nie p rzekraczał 30 osób.

Na przełom ie la t 1970— 1971 w ystąpiły tr u d ­ ności finansow e i etatow e w MKiS, w związku z czym w ysunięto propozycję likw idacji tej za­ służonej dla ochrony zabytków instytucji. Za­ rząd PK Z w ystąpił o przekazanie ZIOK do organizacii P K Z 30. Z chw ilą w łączenia ZIOK do PK Z działalność jego została oparta na peł­ nym w ew nętrzn ym rozrachunku gospodarczym. W zw iązku z ty m opracowano p ro je k t zarzą­ dzenia M KiS 31, w którym proponow ano zwię­ kszyć zakres prac w ykonyw anych przez ZIOK do:

a) inw estora bezpośredniego dla inw estycji cen traln y ch MKiS;

b) inw estora zastępczego dla inw estycji i k a ­ p italn y ch rem ontów obiektów zabytkow ych; c) nadzoru techniczno-inw estycyjnego.

26 Zarząd Inw estycji Obiektów Kultury, nowa jedno­ stka organizacyjna na prawach Oddziału PP Pra­ cownie Konserwacji Zabytków. Biuletyn Informa­ cyjny PKZ, Dz. ZO — 1/29, Warszawa 1971. 27 W. T e r l e c k i , Rok pracy działu robót budowla-

no-konserw atorskich Pracowni K on serw acji Z a b yt­ ków , „Ochrona Zabytków”, nr 3, 1956, s. 151.

28 N ieborów — księga pam iątkow a, praca zbiorowa, Muzeum Narodowe, Warszawa 1970, ss. 81—82. 29 Zarządzenie MKiS nr 21 z dnia 28.IJ.1968 w sprawie

połączenia Zarządu Inwestycji Obiektów Zabytko­ wych i Zarządu Inwestycji Obiektów Kultury m. st. Warszawy w Zarząd Inwestycji Obiektów Kultu­ ry.

30 Zarządzenie MKiS Nr 49 z dnia 30.VI.1971 w spra­ wie połączenia Zarządu Inwestycji Obiektów K ul­ tury z PKZ.

31 Projekt Zarządzenia MKiS w sprawie uprawnień z zakresu działania Oddziału PKZ pod nazwą Za­

rząd Inwestycji Obiektów Kultury (pismo Zarządu PKZ do MKiS — L. dz. ZPO/I/27/1379/72 z dnia 20.IV.1972. .

3. W arszawa, prace p rzy odbudow ie Z a m k u K rólew skiego, stan z 1973 r. (fot. W. S ty liń sk i) 3. W arsaw, reconstruction w orks of th e R oyal Castle, state of 1973

Przew idziano możliwość powołania przy ZIOK pracow ni projektow ych dla opracow yw ania za­ łożeń techniczno-ekonom icznych oraz przyjm o­ wania nadzoru nad pracam i konserw atorskim i w ykonyw anym i przy zabytkach ruchom ych. Dopuszczono też możliwość powoływania dele­ g a tu r na teren ie kraju, głównie dla zabytko­ w ych zespołów m ie jsk ic h 32. Propozycje pozo­ stały bez odpowiedzi. W 1973 r. decyzją m in i­ s tra k u ltu ry i sztuki wyłączono ZIOK z orga­ nizacji PK Z 33, a następnie został on rozw iąza­ ny 34. Tym sam ym zaprzepaszczono w ielki do­ robek i możliwość rozbudow y na terenie całe­ go k ra ju specjalistycznej służby inw estycyjnej, tak bardzo potrzebnej dla praw idłow ej ochro­ ny i konserw acji zabytków.

Organizacja służb inwestycyjnych dla zabytko­ wych zespołów miejskich. Po okresie wielkich przedsięw zięć konserw atorskich, do k tórych n a­

32 T. P o l a k , S tru k tu ra organizacyjna PP P racow ­

nie K onserw acji Z a b ytk ó w , M ateriały O rganizacyj­

ne ZIO K -PK Z , W arszaw a 1971.

33 Z arządzenie M KiS Nr 30 z dnia 21.IV.1973. 34 Z arządzenie MKiS Nr 85 z dnia 12.X.1973, Dz. U.

M KiS z dnia 31.X.1973, N r 11.

leży zaliczyć odbudowę zniszczonych zabytko­ w ych zespołów m iejskich, przedsięwzięć rea li­ zowanych głów nie przez służby inw estycyjne pow ołane do odbudow y zniszczonych m iast, n a ­ stąp ił okres rozproszenia prac kon serw ato r­ skich. Tym czasem od 1960 r. zaczęły narastać potrzeby konserw acji i porządkow ania całych zespołów starom iejskich nie zniszczonych przez wojnę. W ystąpił jednocześnie dotkliw y b rak specjalistycznej służby inw estycyjnej dla pod­ jęcia tak pow ażnych prac konserw atorskich, praw nych, własnościowych, dokum entacyjnych, planistycznych i technicznych.

Przykładem sam otnych poszukiw ań stw orze­ nia organizacji służby inw estycyjnej dla zespo­ łu starom iejskiego jest Zamość.

W latach 1964—1970 w Zam ościu wykonano prac konserw atorsko-budow lanych na sum ę 64 m iliony złotych 35, w ykorzystując przy tym w m inim alnym stopniu potencjał przedsiębiorstw działających na teren ie m iasta. Na lata 1971— 1975 przyznano natom iast U chw ałą PW RN w

35 W niosek o pow ołaniu B iu ra do S p raw K om plekso­ wej R ew aloryzacji Zespołu S tarom iejskiego m. Z a ­ mościa PM RN iw Zam ościu — grudzień 1971.

L ublinie 36 sum ę 330 m ilionów złotych. R ealiza­ cja tej uchw ały nap o tk ała od razu olbrzym ie trudności, głów nie z powodu b ra k u p rzygoto­ w anej służby inw esty cy jn ej. W zw iązku z ty m podjęto próbę zorganizow ania zespołu in w esty ­ cyjnego przy PM RN; wzorowano się tu na istniejącym zespole w K rakow ie. Z am ierzenia tego jed n ak nie zrealizowano, bow iem przepisy nie pozwoliły na zw iększenie odpow iedniej licz­ b y etatów i funduszu płac. P odejm u jąc dalsze

próby, w ydzielono kilka etatów z P racow ni U r­ banistycznej oraz z M iejskiego Z arządu B u d y n ­ ków M ieszkalnych (MZBM), co pozwoliło na stw orzenie m ałej kom órki inw estycy jn ej dla spraw odnow ienia Zamościa. W w niosku o po­ w ołanie B iura do S praw Renow acji, PM RN w Zam ościu tak scharakteryzow ało sy tu ację w za­ kresie służb in w esty cyjn ych dla starom iejskich zespołów zabytkow ych: „Problem służby inw

e-Służby inw estycyjne dla obiektów zabytko/wych w okresie 1945—1975 Nazwa instytucji Kierownictwo Odnowienia Zamku K rólewskiego na W awelu Dyrekcje Odbu­ dowy Miast Dyrekcja Budo­ wy Osiedli Ro­ botniczych Zarząd In w esty­ cji Obiektów Kultury (tylko Warszawa) Zespół do Spraw Renowacji w K rakowie Zamość — róż­ ne form y orga­ nizacji in w esty­ cji Wojewódzki (Miejski) K on­ serwator Zabyt­ ków — różne formy organiza­ cji inw estycji Centralny Za­ rząd M uzeów i Ochrony Zabyt­ ków do 1939 1945 1950 19Э1 1960 1961 1970 1971 nadal

storsk iej, jej organizacja, s tru k tu ra i zakres kom peten cji jest nie rozw iązany do końca w skali k ra ju w stosunku do procesu in w esto r­ skiego w ogóle, a w odniesieniu do rem ontów istniejący ch zasobów m ieszkaniow ych w zab y

t-38 Uchwała Nr 96/883/71 z dnia 18.V.1971 PMRN w Lublinie o kom pleksowej rewaloryzacji Starego Miasta w Zamościu.

kow ych zespołach m iejskich w szczególności” 37. J e st to stw ierdzenie słuszne i m imo upływ u ty ­ lu lat wciąż ak tu aln e. Po roku 1968 powołana została przy MZBM — Sekcja Renow acji. Ko­ m órka ta była jednaik form ą pośrednią, nie

Skrystalizow aną organizacyjnie i ad m in istra­ cyjnie. Dlatego też m ając na w zględzie pomoc m iastu, P K Z -y złożyły propozycję utw orzenia d ele g a tu ry ZIOK w Zamościu. U stalenia pod­ jęte wspólnie z przedstaw icielam i Zamościa oraz W KZ w dniu 5.VII.1971 r. zakładały powołanie d e leg atu ry 30.IX .1971 r. z jednoczesnym pod­ pisaniem um ow y na pełnienie fu nkcji inw esto­ ra zastępczego PM RN w Zamościu do roku

1980 38. W dniu 30.VIII.1971 r. w ysłano do PM RN w Zam ościu p ro jek ty odpowiednich um ów szczegółowych, jedn ak um ow y te nie zostały podpisane i nie podano przyczyn od­ m owy. Tym sam ym włączenie się PK Z do prac przygotow ania inw estycji jako inw estora za­ stępczego stało się n ieaktualne.

PM RN w Zam ościu w gru d n iu 1971 r. p rzed ­ łożyło PW RN w Lublinie ponow ny wniosek o pow ołanie B iura do S praw Renow acji, przez przekształcenie Sekcji Renow acji przy MZBM. W wnioSku zakładano, że biuro to spraw ow ać będzie fun k cję generalnego inw estora całego procesu rew aloryzacji.

B iuro do S p raw Renow acji zostało powołane z dniem 1.1.1972 r. jako jednostka działająca w ram ach organizacyjnych MZBM w Zamościu. K ierow nictw o b iu ra powierzono specjalnem u w ty m celu pow ołanem u z-cy d y rek to ra d.s. Re­ now acji, k tó ry podporządkow any zastał dy rek ­ torow i MZBM, a pod w zględem m erytorycznym bezpośrednio PM RN w Zamościu. W Biurze utw orzono dw a działy: Dział D okum entacji, P lanow ania i Sprawozdawczości oraz Dział Re­ alizacji i Nadzoru. Pozostałe czynności zw iąza­ n e z działalnością B iura zabezpieczone zostały w ram ach ogólnej działalności MZBM. To po­ łow iczne załatw ienie, tj. powołanie B iura do S p ra w R enow acji przy MZBM, nie dało spo­ dziew anych rezultató w . Okazało się, że um iej­ scow ienie ty c h zagadnień przy innej insty tu cji (MZBM) spowodowało niespraw ne funkcjono­ w anie służby inw estorskiej i w konsekw encji było niekorzystne zarów no dla prac inw esty­ cyjnych, jak i pracy samego MZBM. Wobec p o d jęty ch p rac nad p ro jek tem U chw ały Rządu w spraw ie kom pleksow ej rew alo ryzacji zabyt­ kowego zespołu Zamościa, pow stała pilna po­ trzeb a przygotow ania organizacyjnego dla przy­ jęcia spodziew anych zw iększonych środków fi­ nansow ych. W związku z ty m zaczęto szukać now ych fo rm organizacyjnych dla pow ołania ty m razem sam odzielnej dy rek cji inw estycyjnej tylko dla Starego M iasta w Zamościu. W w y ­ n ik u zapoczątkow anej dyskusji w Radziejow

i-37 Zob. przypis 35.

38 Informacja w zakresie organizacji prac związanych z rewaloryzacją Starego Miasta w Zamościu, PKZ — ZIOK, Warszawa 1972.

4. Zamość, odbudow a kam ienicy p rzy ry n ku , stan z 1950 r. (fot. J. W itkiew icz)

4. Zamość, reconstruction w orks of the house at m arket-place, state of 1950

5. Zamość, kam ienica „Pod M a­ donną”, prace konserw atorskie p rzy w y stro ju rzeźbiarskim , stan z 1951 r.

5. Zamość, dw elling-house called „Under M adonna”, conservation w ork of decoration elem ents,

state of 1951

e a c h 39, w d n iu 14 lutego 1973 r. powzięto Uchw ałę PW RN w Zamościu w spraw ie powo­ łania D yrekcji O dnow ienia Zabytkowego Ze­ społu (D O Z Z )40, jako jednostki budżetow ej po­ dległej bezpośrednio PM RN w Zamościu, peł­ n iącej fu n k cję inw estora zastępczego. W § 1 w p. 2 tej U chw ały został u jęty zakres działa­ nia i u p raw nień DOZZ: „DOZZ jednoczy w ra ­ m ach jednej jednostki organizacyjnej w szyst­ kie fun k cje dotyczące organizacji procesu inw

e-39 R adziejow ice k. W arszaw y — 18.1.1973 r.; p rze­ wodniczył m in iste r S tanisław W roński, obecni byli: przew odniczący PM RN w L ublinie W ójcik, prof. J. Zachw atow icz, prof. A. M ajew ski, p rzedstaw icie­ le M inisterstw a G ospodarki K om unalnej, m. Z a ­ m ościa oraz au to r tej pracy jako ówczesny d y re k ­ to r naczelny PKZ.

40 U chw ała n r 156/1210/73 PW RN w L ublinie z dnia 14 lutego 1973; U chw ała Nr 111/517/73 PW RN w Zam ościu z dnia 15.11.1973 w sp raw ie pow ołania D yrekcji O dnow ienia Z abytkow ego Zespołu M iej­

6. G dańsk, odbudow a k a m ie n ic p rzy ul. D ługiej (jot. L. Ja b rzem ski) 6. G dańsk, D ługa S tre et, reconstruction w o rks of th e houses

stow ania i realizacji poprzez program ow anie i planow anie przedsięw zięcia, przygotow anie do­ k u m e n ta c ji projektow o-kosztorysow ej, nad zo­ row an ie robót bud ow lano-konserw atorśkich aż do m om entu przekazania gotowych obiektów i urząd zeń do użytkow ania i eksp loatacji”. W statu cie DOZZ przew idziano utw orzenie p ra ­ cowni p rojektow ej, zrezygnow ano natom iast z bezpośredniego w ykonaw stw a p rac konser- w ato rsk o-budow lanych. Pow ołanie DOZZ w Zam ościu było pow ażnym k ro k iem ku upo­ rządkow aniu organizacji służb inw estycyjnych. B yła to pierw sza zorganizow ana, sam odzielna jednostka inw esty cy jn a dla zabytkow ego ze­ społu m iejskiego w k raju .

W d niu 3Ï.V.1974 r. została p o d jęta U chw ała R ady M inistrów w spraw ie odnow ienia S ta re ­ go M iasta w Zam ościu 41. W § 4 U chw ały zale­ cono pow ołanie D yrekcji O dnow ienia Starego M iasta w Zam ościu do kierow ania całokształ­ tem prac zw iązanych z jego odnow ieniem i k o n ­ serw acją. D yrekcja ta została pow ołana w 1974 r. przez w ojew odę lubelskiego w oparciu o ist­ niejącą DOZZ.

W nioski

W celu uporządkow ania form organizacyjnych w dziedzinie problem ów inw estycy jn y ch zw ią­

41 U chw ała N r 139/74 R ady M inistrów z dnia 31.V. 1974 w sp raw ie odnow ienia Starego M iasta w Z a ­ mościu.

16

zanych z ochroną obiektów zabytkow ych pro­ ponuje się:

1. P race organizacyjne związane z przygotow a­ niem dokum entacyjnym , p raw n y m , planistycz­ n ym i finansow ym dla obiektów zabytkow ych uznać jako specjalistyczną dziedzinę działalno­ ści konserw atorskiej.

2. W organizacji W ojewódzkiego K onserw atora Z abytków pow ołać zespoły inw estycyjne dla prac budow lano-konserw atorskich prow adzo­ nych z fu nd uszy terenow ych i centralnych, uw zględnić możliwość prow adzenia przez te zespoły spraw inw estycyjnych dla innych użyt­ kow ników obiektów zabytkow ych.

3. R eaktyw ow ać w W arszaw ie Z arząd Inw e­ sty c ji O biektów Zabytkow ych i(ZIOK) jako cen­ tra ln ą in sty tu cję do obsługi inw estycyjnej obiektów zabytkow ych w stolicy. Zobowiązać ZIOK do prow adzenia inform acji, koordyno­ w ania i m erytorycznego nadzoru nad w szyst­ kim i zespołam i inw estycyjnym i służby ko n ser­ w atorskiej oraz z pozostałym i organizacjam i inw estycyjnym i obiektów zabytkow ych (W a­ wel, skanseny, PKZ, dy rek cje odnowienia ze­

społów starom iejskich itp.).

4. Opracow ać organizację i m etody inw estow a­ nia zw iązane z rew aloryzacją zespołów staro ­ m iejskich.

inż. T adeusz Polak

7. G dańsk, odbudow a „Dworu A rtu sa ”, stan z 1951 r.

7. G dańsk, reconstruction w orks of th e „ A rthus M anor H ouse”, se”, state of 1951

THE O R G ANIZATIO N OF IN VESTM ENT SERVICES FOR C O N SER V A T IO N -B U ILD IN G WORKS

The au th o r of the article p resen ts th e developm ent of organization of in v estm en t services for rem edial a n d b uilding w orks. T h en he proceeds to describe the p rese n t situ atio n in this field and postulates changes for th e fu tu re .

In 1945 the m ain difficulty lay in the p roblem of p r e ­ p a ra tio n of w orking plans concering conservation; it also consisted in th e im possibility to fin d an ex e cu ­ tor. A t th a t tim e th e re existed and functioned offi­ ces of provincial conservators of m onum ents. They w ere how ever, u n p rep a re d to fulfill th e duties. In these circum stances, the institutions th a t m anaged w orks connected w ith rem o v al of w ar dam age (such as B ureau for R ebuilding of th e C apital, D irection of R estoration in G dańsk, Szczecin and W rocław) becam e investors.

This for firs t tim e in th e h istory of Polish p re se rv a ­ tion of m onum ents h istorical objects w ere included in n atio n al in v estm en t plans. In 1958 p rovincional re sto ­ rers of m onum ents took over the in v e sto r’s duties. They organized gangs to perfo rm conservation w orks. In o rd e r to lig h ten th e ta sk of conservation service, ple n ip o te n tia rie s of the m in iste r of c u ltu re and art w ere appointed. T heir job w as to deal w ith such p ro ­ blem s as p re p a ra tio n of capital ex p e n d itu re for re m e ­ dial w orks (e.g. in N ieborów and K rasiczyn).

H ow ever, no specialistic investm ent service to help provincial conservators has been b rought into being u n til now; th is alw ays delayed -co n serv atio n w orks. The a u th o r also rem in d s th a t A dm in istratio n of In v e ­ stm en ts of W arsaw M onum ents, w hich w as active in W arsaw from 1955 till 1968, conducted th e rem edial w orks in W ilanów , Łazienki, th e Old Town and R a ­ dziejowice. The in stitu tio n perform ed its duties very

w ell and th a t is w hy its activ ity w as highly a p p re ­ ciated.

In 1968 it w as tran sfo rm ed into A dm in istratio n of In vestm ents of C ultu re O bjects and in 1971 — in co r­ porated in th e S tate E n te rp rise Studios o f M onum ent Conservation.

In those y ears in v e stm e n t services arose in various tow ns, e.g. in Zam ość w here over 300 m illion zlotis have been allocated to re n o v a tio n of m onum ents in rec en t years.

A ccom plishm ent of w orks encountered to the absence of both any qualified conservation service and any investor. A fter num erous attem p ts h ad been m a d e to overcom e th is situ atio n D irection of R estoration of M onum ental C om plex in Zam ość was called into being in 1973 to organize th e process o f in v e stm e n t and con­ duct all th e conservation w orks. I t .is th e firs t in d e­ p endent investm ent in stitu tio n for a m u n icip ial com ­ plex of m onum ents in P oland. Its activities are d iv i­ ded into two stages aim ing a t com plete resto ra tio n of th e town.

A ccording to th e au th o r organizational o p eratio n s in the field of m onum ents p rese rv a tio n should be con­ sidered as a specialistic sp h ere of conservation ac tiv i­ ties. In v estm en t bodies for conservation — building w o rk s ought to be called in to beining u n d er th e ca re of provincial con serv ato rs of m onum ents. The a u th o r also postulates reactiv atio n of A d m in istra tio n of In v e ­ stm e n ts of H istorical O bjects as a n in sto tu tio n ce n tral to the investm ent service of histo rical objects. I t w o­ uld control and coordinate activities of a n th e in v e st­ m e n ts bodies th a t fu nction w ith in conservation se r­ vices.