A N D R ZE J SA PE K , PIO TR SK ŁO DO W SK I
ZAWARTOŚĆ Mn, Z, Cu, Pb, Ni I Co W RĘDZINACH POLSKI
In sty tu t M elioracji i U ży tk ó w Z ielon ych w F alen tach In sty tu t G eodezji G ospodarczej P o litech n ik i W arszaw skiej
Badania przeprowadzone przez S t r z e m s k i e g o [1 0], K u ź n i c -
k i e g o [6], D o b r z a ń s k i e g o i T u r s k i e g o [2] wskazują na róż
nice zachodzące między właściwościam i rędzin w zależności od ich po chodzenia geologicznego. W poszczególnych okresach geologicznych osa dzały się skały węglanowe, które w zależności od warunków sedym en tacji różnią się m iędzy sobą pod względem składu chemicznego, jak rów nież struktury i tekstury.
Celem przeprowadzonych badań było stwierdzenie, w jaki sposób po chodzenie geologiczne skały macierzystej wpływ a na zawartość w rę dzinach niektórych metali ciężkich, takich jak Mn, Zn, Cu, Pb, Ni i Co.
M A TE R IA Ł Y I M ETO D Y K A B A D A Ń
Badania przeprowadzono na 9 profilach glebowych. Badane gleby
obejmowały rędziny wytworzone z utworów trzeciorzędowych, utw o rów kredowych, utworów jurajskich, utworów permskich oraz utworów dewońskich. Próbki do analiz pobrano z poszczególnych poziomów ge netycznych, przy czym z poziomów próchnicznych A± analizowano tylko części ziemiste, z poziomów A J С lub (B)C analizowano oddzielnie części
ziem iste i części szkieletow e, a w poziomach C, CA i C2 analizowano
cały rozdrobniony materiał. Próbki rozcierano na pył w moździerzu aga towym , a następnie trawiono z kwasem nadchlorowym. W otrzymanych roztworach m etale ciężkie oznaczano metodą atomowrej spektrometrii a b sorpcyjnej.
OMÓW IENIE W YNIK ÓW B A D A Ń
M a n g a n . W badanych glebach obserwuje się wyraźne nagroma-- dzenie manganu w poziomach próchnicznych i w poziomach w ietrzenio w ych w porównaniu ze skałami m acierzystymi. Współczynnik
wzboga--1 3 8 A. Sapek, P. Skłodowski T a b e l a 1 Z a w a rto ść £ n , Zn, Cu, Pb , Ki i Co w r ę d z in a c h P o l s k i C o n te n t o f Mn, Zn, Cu, Pb, N i and Co i n r e n d z in a s o f P o la n d M iejc c o w o ś ć i n r p r o f i l u Poziom gen e - t y c z n y Go n e t i e G łęb o k o ść p o b r a n ia p r ó b k i S a m p lin g d ep th F r a k c ja < 1 MD lu b > 1 ram F r a c t io n Z a w a rto ść m e t a l i c i ę ż k i c h w p . s , m . ( C o n te n t o f h e a v y m e t a l s i n a i r d .m . o f g le b y s o i l L o c a l i t y and u r c f i l e tin Zn Cu Co N i Pb i.O cm < 1 nia and ;> 1 mm ppm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Popów 1 A1 5 - : ü c z ę ś c i y a r t i c ? o s < 1 ЬЛ1 251 60 1 0 ,1 3 ,5 9*2 2 3 ,5 с о A1 2 0 -3 0 235 eo 9 ,4 2 , 9 9 , 0 1 5 ,0 w а: Fi Al /C 3 5 -4 5 - " - 195 76 6fr7 2>7 1 0 ,4 1 1 ,8 Ax /C 6 0 -7 0 162 71 7 , 4 2 , 9 9 , 0 13 о 7 3 о о о cd Ад/С 3 5 -4 5 c z ę ś c i p a r t i c l e s > 1 mm 149 eo 7 , 3 2 ; 5 1 0 ,8 1 6 ,8 о и Ад/С 6 0 - 7 0 ■ 119 68 6 , 7 2 , 1 8 , 5 1 1 ,2 В С 1 0 0 -1 2 0 70 59 4 , 4 1 , 2 6 ,5 7 , 3 и тЗ W s p ó łc z y n n ik i w z b o g a c e n ia . >c E n rich m en t c o e f f i c i e n t s 1 3 ,6 9 1 ,0 1 2 ,2 7 2 ,9 0 1 ,4 2 3 ,2 2 (X О i—1 A nn op ol 2 A1 5 -1 5 c z ę ś c i p ć . r t i c l e s < 1 Г.71 255 1 51 1 6 ,5 2 , 2 7 , 5 1 8 ,5 И A1 2 0 -3 0 255 51 5 , 9 2 , 2 6 , 5 1 8 ,0 С •н ( B) c i 3 5 -4 5 " 162 71 8 , 0 4 ,2 1 0 , 4 1 4 ,5 £ о к (B )c-, 3 5 -4 5 c z ę ś c i p a r t i c l e s 1 nun 63 46 4 ,5 2 , 1 8 , 0 9 ,5 я с 6 0 -7 0 1I - " - 161 8 2 1 1 ,2 5 , 7 1 3 ,5 1 3 ,5 ;>> 5 о 'rf W s p ó łc z y n n ik i w zb o g a c e n ia . /с E n richm ent c o e f f i c i e n t s 1' 1 ,5 3 0 ,6 2 0 ,5 3 0 f 33 0 ,5 5 1 ,3 7 h -М St 'О h M ierzaw a 6 А а 1 5 -2 5 c z ę ś c i p a r t i c l e s < 1 mm 460 88 1 1 .4 5 ,1 1 3 ,0 2 2 .5 о +S АдУС 3 0 -4 5 I 335 65 1 4 ,0 8 , 0 2 8 ,0 1 0 ,0 i N >1 Й А1/С 3 0 -4 5 c z ę ś c i p a r t i c l e s > 1 nun 135 35 7 . 4 3 ,0 1 6 ,5 7 , 0 N С 8 0 - 9 0 п 152 41 9 , 3 3 ,2 2 0 ,5 1 1 ,4 о* к W s p ó łc z y n n ik i w z b o g a c e n ia . E n richm ent c o e f f i c i e n t s 1 3 ,0 3 2 ,1 4 1 ,1 2 1 ,5 9 0 , 6 3 1 ,9 7 t r z e c io -■d fr o m ;o n e J a b ło n ic a A 1 Ад/С 5 -1 5 2 5 -3 5 c z ę ś c i p a r t i c l e s < 1 mm 480 385 81 61 1 0 ,3 5 ,5 5 ,4 2 , 9 1 1 ,0 1 0 ,0 2 1 .5 1 0 .6 с. в: 'О о о о fH Ę о Ь о-Н И о > гЧ ■h -xj «и N и Ад /С СД 2 5 -3 5 5 5 -7 0 c z ę ś c i p a r t i c l e s > 1 mm 290 245 51 49 4 , 0 3 ,2 1 , 5 1 , 4 7 , 0 6 , 2 5 ,5 4 ,8 CÜ -Н ^ к -р С -нм ■H NO С2 1 0 0 -1 2 0 235 55 4 ,5 1 , 4 5 ,0 4 , 9 « '4i С-н •п С о « w « W s p ó łc z y n n ik i w zb o g a c e n ia . E n rich m en t c o e f f i c i e n t s г IL 2 ,0 8 1 ,4 7 2 ,2 8 3 ,8 5 2 ,2 0 4 ,3 8
cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 iz in y z u t w o r ó w t r z e c i o r z ę d o w y c h id zi na s d eve lop ed f r o n L’er ti a r v 'i i me Jnbłonicа 5 A i Aj/C A j/C C 1 C 2 10-20 30-40 30-40 70-90 100-120 części particles < 1 шт _ и _ części particles • > 1 шт 590 560 405 332 230 77 66 60 55 53 8,7 8,6 5,4 4,1 3,3 5.0 3,8 2,6 1,5 6.0 11,0 11,5 7.5 6.5 8,0 23,0 18,0 7,9 4,7 3,3 o> (D « « Współczynnik wbogacenia . yc
Enrichment coefficient 1 1 2,54 1,40 2 ÿ12 3,32 1,70 4,SO
O 1 ьоз •H ŚS§ « ' £ 3 ■н о Ti +» Tokarnia 7 A 1 Ax /C terra fusca 0-10 10-20 45-55 części particles <1 шт 470 610 1600 105 98 155 8,9 12.5 22.5 4,6 6,2 24,0 16.5 21.5 30.5 16.5 24.5 38.5 <ÿ <0 з З а ht o f l С H H ?5 Ш Ч-» > 3 a> о 'П .H Л-у / С С 10-20 70-90 części particles > 1 шт 395 350 51 76 6,8 e,5 2,2 4,1 13,6 17,5 5,2 U , 3 cd m et* ß ce Я -H M •H N Współczynniki v/zbogacenia . Enrichment coefficients 1 1,19 2,05 1,31 2,08 1,21 3,13 TJ Я av о
n; m Współczynniki wzbogacenia + * / г л Enrichment coefficients 4 ,ьи 2,04 2,65 5,80 1:74 3,40
о я Górno 9 Ax /C Ax /C 0-15 0-15 części particles < 1 шш > 1 mm 1350 1040 155 73 29.0 14.0 9,1 6,0 25,0 13,5 43,0 41,5 о +» Г5 C1 30-45 960 84 16,5 8,7 20,0 26,5 <1) •3 Xi <1 C Z 130-140 _ Il _ 340 45 7,3 3 , 3 5,0 5,5 • h я ai ;a *H "С Я Współczynniki wzbogacenia . / р Enrichment coefficients 1' 3,96 3,45 3,95 2,75 5,00 7,80 s > <J) о Xi О * s 45 О Ц M О «H & Czerwona Góra 11 л о A 1 0-2 2-12 częćci particles 41 mm 400 420 140 78 11,0 6,8 3,7 3,4 11,0 11,5 46,0 26,5 +» T? 'J © ft N О 3 g •H Ф N -C) X) o-; л* ci Ад/С А х/С n 20-30 20-30 45-50 _ ii _ części particles ) 1 шт 460 375 335 70 35 63 6,1 4.2 6.2 2,5 2,0 2,7 13,2 7,5 10,5 38.5 21.5 26,0 ' Я •H N Xf С 2 120-130 225 33 5,0 2,0 4,4 13,3 Ф w Współczynniki wzbogacenia . yc Enrichment coefficients o 2 1,78 4,25 2,20 1,85 2,50 3,55 Współczynniki wzbobacenia . #c Enrichment coefficients 1' 2 1,87 2,36 1,36 1,70 2,65 2,04
140 A. Sapek, P. Skłodowski ca. tabeli 1 2 3 4 5 6 7 G 9 10 11 C zerwona GÓTi 13 V i о -з c z ę ś c i p a r t i c i e * < 1 Bim 1 3 6 0 235 1 7 ,0 5 ,3 1 8 ,2 1 0 2 ,0 A i 3 -1 0 - " - 14 4 0 190 1 7 ,0 4 ,6 1 7 ,0 3 1 ,0 o o 1 5 - 2 5 1 5 -2 5 — 11 « c z ę ś c i p a r t i c l e s > 1 ПШ1 1 200 430 180 110 1 1 .5 3 , 0 4 ,9 1 , 2 1 6 ,5 3 1 ,0 5 3 .0 3 5 .0 С 45 150 32 1 , 6 0 , 8 1 2 ,5 2 2 ,0 W s p ó łc z y n n ik i w z b o g a c e n ia . . L n richm ent c o e f f i c i e n t s л ол ]L/C 9 ,1 0 7 ,3 0 1 0 ,6 0 6 ,6 0 1 ,4 5 4 ,6 5
cenią manganu dla poziomów A 1 waha się w bardzo szerokich granicach, jest najmniejszy dla poziomu A t rędziny jurajskiej (profil 7, tab. 1), a największy dla poziomu A 0A t rędziny wytworzonej ze zlepieńca perm- skiego. Na ogół najmniejsze stężenie manganu jest w poziomach próch nicznych rędzin wytworzonych z odwapnionej opoki kredowej (profile
1, 2, 6). Prawie dwukrotnie więcej manganu zawierają rędziny w ytw o
rzone z wapieni trzeciorzędowych (profile 3, 5) oraz wapieni jurajskich
i dewońskich (profile 7, 1 1). Szczególnie duże stężenie manganu znalezio
no w dwu rędzinach (profile 8 i 13, tab. 1). Na podkreślenie zasługuje
bardzo duże stężenie manganu w terra fusca, gdzie też jest wysoki w spół czynnik wzbogacenia (profil 7). Nie stwierdzono wyraźnej zależności m ię dzy stężeniem manganu w skale macierzystej a jej pochodzeniem geolo gicznym, chociaż najmniej manganu znaleziono w odwapnionej opoce kredowej, a najwięcej w wapieniach jurajskich i dewońskich.
C y n k . Stwierdzono duże różnice pod względem zawartości cynku. Szczególnie duże stężenie cynku znaleziono w poziomie próchnicznym
rędziny permskiej oraz w poziomach rędzin dewońskich (profile 8, 1 1,
13). Znacznie mniejsze jego ilości znaleziono w poziomach próchnicz nych rędzin wytworzonych z odwapnionej opoki kredowej i wapieni trze ciorzędowych. W poziomach tych gleb nie obserwuje się lub obserwuje się bardzo słabe wzbogacenie w cynk w porównaniu do skał m acierzy stych. Natomiast wzbogacenie takie stwierdzono w poziomach akumu lacyjnych rędzin wytworzonych z wapienia jurajskiego, wapieni dewoń skich i wapienia permskiego.
Jest rzeczą charakterystyczną, że stężenie cynku w wapieniu perm- skim i wapieniach dewońskich jest znacznie mniejsze niż w odwapnio nej opoce kredowej, wapieniu jurajskim czy wapieniach trzeciorzędo wych.
M i e d ź . W poziomach próchnicznych znaleziono na ogół podobne
stężenie miedzi. W yjątek stanowią dwie gleby (profile 8 i 13), gdzie w po
ziomach próchnicznych stężenie było znacznie wyższe. Są to te same gle by, w których stwierdzono bardzo duże nagromadzenie manganu. W w ię kszości badanych gleb stwierdzono wyraźne wzbogacenie w miedź po
ои о.т .?э 'лт 1 u 'ST UL iej шо X j v> ad ох эл эр ’ c uT zru o » 'i оЭ эт ^ -.' Л Л Г »! пл ол -.in z ь и гг т б'г
ziomów akum ulacyjnych w porównaniu ze skałami m acierzystymi. N aj niższe stężenie miedzi znaleziono w wapieniach trzeciorzędowych i w w a pieniu permskim.
K o b a l t . W poziomach próchnicznych stężenie kobaltu waha się w stosunkowo niedużych granicach i nie obserwuje się żadnej zależności m iędzy jego zawartością w tych poziomach a stężeniem w skałach ma cierzystych. Poziomy próchniczne są na ogół znacznie bogatsze w kobalt niż pozostałe poziomy genetyczne, a zwłaszcza skały macierzyste. Nie stwierdzono również zależności między stężeniem kobaltu w skałach m acierzystych a ich genezą. Na wyróżnienie zasługuje bardzo duże na gromadzenie tego pierwiastka w terra fusca.
N i k i e l . Rozmieszczenie niklu w zbadanych profilach glebowych nie w ykazuje w iększych prawidłowości, chociaż na ogół poziomy próchnicz ne zawierają więcej tego pierwiastka niż skały macierzyste. Brak jest również zależności m iędzy jego stężeniem w skałach macierzystych a geologicznym pochodzeniem tych skał.
O ł ó w . We wszystkich zbadanych glebach stwierdzono bardzo w y raźne nagromadzenie ołowiu w poziomach próchnicznych. Stężenie oło w iu w tych poziomach dla gleb wytworzonych z utworów: kredowych
(profile 1, 2, 6), utworów trzeciorzędowych (profile 3, 5) i z wapienia ju
rajskiego (profil 7) było bliskie 20 ppm, dla gleb wytworzonych z wapieni dewońskich bliskie 45 ppm, a w poziomie A 0A 1 rędziny wytworzonej ze zlepieńca permskiego w ynosiło aż 102 ppm. Należy podkreślić, że rów nież same wapienie dewońskie, a zwłaszcza wapień permski, są znacznie
bogatsze w7 ołów niż utwory trzeciorzędowe, utwory kredowe czy wapień
jurajski.
D Y S K U S JA
Stężenie i rozmieszczenie m etali ciężkich w profilach glebowych uw a runkowane są szeregiem czynników procesu glebotwórczego. D o b r z a ń s k i i G l i ń s k i [3], K a b a t a- P e n d i a s [4, 5], S t a s z e w s k i i K o - c i a ł k o w s k i [9] uważają, że jednym z najważniejszych czynników de cydujących o zawartości mikroskładników w glebie jest skała m acierzy sta. W przeprowadzonych badaniach nie obserwowano wyraźnej zależno ści m iędzy w iekiem skał wapiennych a stężeniem w nich m etali ciężkich, chociaż wapienie dewońskie i permskie były znacznie bogatsze w ołów i mangan niż utwory trzeciorzędowe i utwory kredowe, natomiast te ostatnie zawierały znacznie więcej cynku i miedzi niż wapienie perm skie i dewońskie. Również stężenie m etali ciężkich w skale m acierzy stej nie w płynęło w sposób wyraźny na ich zawartość w poziomach próch nicznych. Obserwuje się wprawdzie pewny, niew ielki w pływ stężenia Mn i Pb w skałach m acierzystych na ich zawartości w poziomach próch nicznych gleb, ale nie stwierdzono żadnego w pływ u stężenia Ni i Co w skałach na ich zawartość w poziomach próchnicznych, natomiast naj w ięcej Zn i Cu stwierdzono w poziomach próchnicznych rędzin
dewoń-skich i permdewoń-skich, mimo że wapienie, z których w ytw orzyły się te gleby, były najbardziej ubogie w te składniki.
Wielu autorów [1, 2, 4, 5, 8, 9, 10] przypisuje duże znaczenie stężeniu
pierwiastków śladowych w glebach, a zwłaszcza w ich poziomach próch- nicznych, procesowi kumulacji biologicznej oraz powstawaniu kom plek sowych związków organiczno-m ineralnych [4, 5]. Odnosi się to szczegól nie do takich pierwiastków, jak miedź, cynk, mangan. Uważa się, że po ziomy próchniczne gleb są strefą biologicznej akumulacji tych pierw iast ków. Na podstawie otrzymanych w yników można przypuszczać, że ku mulacja biologiczna jest jednym z ważniejszych, chociaż nie jedynym czynnikiem wpływ ającym na zagęszczenie m etali ciężkich w poziomach próchnicznych rędzin. Gleby zawierające w poziomach wierzchnich znacz nie większe ilości związków organicznych, na ogół o dużo m niejszym stopniu humifikacji, porośnięte roślinnością leśną lub trawiastą (od krywki naturalne) odznaczają się znacznie wyższą koncentracją m e tali ciężkich, takich jak Mn, Zn, Cu, a często i Pb, niż gleby uprawne odznaczające się mniejszą zawartością związków organicznych w pozio mach próchnicznych.
Należy podkreślić, że we wszystkich zbadanych glebach obserwuje się wyraźny wzrost stężenia m etali ciężkich w porównaniu z wapieniami, z których powstały. Zawartości wszystkich metali ciężkich są parokrot nie podwyższone w poszczególnych poziomach rędzin w porównaniu z ich
występowaniem w wapieniach (tab. 1). Dlatego należy uznać za słusz-
ny pogląd K obaty-Pendias [4, 5], że wzrost zawartości tych metali w rę dzinach w porównaniu ze skałą macierzystą związany jest przede w szyst kim z w yługow aniem węglanów i zwiększeniem się ilości minerałów krzemianowych i glinokrzemianowych. Dobitnym potwierdzeniem tego poglądu jest bardzo wysokie stężenie wszystkich metali ciężkich w zwie- trzelinie terra fusca (tab. 1, profil 7).
Nie można również wykluczyć w pływ u różnego rodzaju zanieczysz czeń dostających się do gleby z atmosfery na zawartość niektórych m e tali ciężkich, a zwłaszcza ołowiu.
Szczególnie wysoką koncentrację ołowiu stwierdzono w glebach po branych z odkrywek naturalnych położonych obok ruchliwych dróg pu blicznych (profile 8, 11, 13).
W N IO SK I
Na podstawie przeprowadzonych badań można wyciągnąć następujące wnioski.
1. Stężenie rozpatrywanych metali ciężkich jest większe w pozio
mach wierzchnich rędzin w porównaniu z ich występowaniem w skałach macierzystych. Można przypuszczać, że zachodzi to przede wrszystkim w wyniku procesów glebotwórczych, które powodują znacznie w yługo wanie węglanów wapnia z gleby przy jednoczesnym wzroście ilości wszystkich pozostałych składników chemicznych.
2. Nie stwierdzono wyraźnej zależności m iędzy wiekiem skał wapien
nych a stężeniem w ich m etali ciężkich, chociaż wapienie permskie i de wońskie były znacznie bogatsze w ołów i mangan niż utwory trzeciorzę dowe i utwory kredowe, natomiast te ostatnie zawierały znacznie więcej cynku i miedzi.
3. Również stężenie m etali ciężkich w skale macierzystej nie w płynę ło w sposób wyraźny na ich zawartość w poziomach próchnicznych.
4. Można przypuszczać, że jednym z ważniejszych czynników w p ły wającym na stężenie m etali ciężkich w poziomach próchnicznych rędzin jest kumulacja biologiczna.
LIT ER A TU R A
[1] C z a r n o w s k a K.: Z aw artość m ik ro elem en tó w w glebach w y tw o rzo n y ch z opoki od w ap n ion ej okolic Józefo w a n. W isłą. Roczn. glebozn., w tym z e sz y
cie s. 149.
[2] D o b r z a ń s k i B., T u r s k i R.: R ędziny W yżyny L u b elsk iej w y tw o rzo n e ze sk a ł w ęg la n o w y ch okresu k redow ego. Rocz. N auk roi. 148-D, 1972.
[3] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i I.: A k tu a ln y stan i d alsze k ieru n k i badań nad za w artością m ik ro elem en tó w w glebach P olsk i. Rocz. glebozn. 23, 1972, 2, 5— 24. [4] K a b a t a -P e n d i a s A.: N iek tóre p ierw ia stk i śla d o w e w rędzinach w o je w ó d z
tw a k ieleck iego. Rocz. glebozn. dod. do t. 15, 1965, 251— 260.
[5] K a b a t a -P e n d i a s A.: B adania gecch em iczn o -m in era lo g iczn e dw óch rędzin z w oj. k ieleck iego. Rocz. N auk roi. 92-A -3, 1966, 349— 374.
[6] K u ź n i c k i F.: W łaściw ości i typ ologia gleb w ytw orzon ych z k red ow ej opoki odw apnionej R oztocza w n a w ią za n iu do ch arak terystyk i i gen etyczn ego p o d ziału rędzin. Rocz. glebozn. 15, 1965, 2.
[7] M u s i e r o w i c z A.: N iek tóre m ik ro elem en ty w glebach (Mo, Cu, Zn, B, M n, Ti). Rocz. glebozn., dod. do t. 9, 1960.
[8] R o s z y k E.: Z aw artość w an ad u , chrom u, m anganu, kobaltu, n ik lu i m ied zi w n iek tórych glebach D olnego Ś ląsk a w y tw o rzo n y z glin p ylastych i u tw orów p yłow ych . Rocz. glebozn. 19, 1968, 2.
[9] S t a s z e w s k i T., K o c i a ł k o w s k i Z.: B adania nad zaw artością Mn, Zn, Ci i В w czarnych ziem iach zastoisk a szam otu lsk iego. Rocz. glebozn. 25, 1974, 101— 114.
[10] S t r z e m s k i М.: R ędziny w ę g la n o w e w oj. kieleck iego. Rocz. N auk roi.* 81-D > 1958, 5— 115. A. C A J I E K , II. С К Л О Д О В С К И С О Д Е РЖ А Н И Е Mn, Zn, Cu, Pb, N i и Со В Р Е Н Д ЗИ Н А Х ПОЛЬШ И И н ститут м елиорации и зел ен ы х угодий, Ф аленты Л аборатория почвоведени я. И нститут геодезии, В арш авская политехника Р е з ю м е И сследования были проведены на 9 почвенны х р а зр еза х . И спы ты вались р ен дзин ы сф орм ированн ы е из: 1) третьичны х образований, 2) м еловы х обр азов а ний, 3) ю рски х образований, 4) перм ски х образований и 5) девон ск и х обр азов а ний. Т яж ел ы е м еталли бы ли обозначены к растворах пол уч ен н ы х путем о б работки почвенны х проб хлорной кислотой. О п ределен ия проводились по м е тоду атомной абсорбционной спектрометрии. Во в сех испы танны х почвах обн ар уж и в ается отчетливое обогащ ение гум у совы х горизонтов свинцом и магнием, по сравнении с м атеринской породой. О собенно много свинца и марганца со д ер ж а т аккум уляционны е горизонты р е п
-1 44 A. Sapek, P. Skłodowski д зи н обр азованны х из девон ск и х известняков и, рен дзи п образов анны х из пермского конгломерата. Знам енательно, что в гум усовы х горизонтах н а зв ан ны х рендзи п очень четко обн ар уж и в ается т о ж е накоп лен ие цинка, меди, к о бальта и никеля, по сравнении с материнскими породами. В общ ем в гум усовы х горизонтах больш инства исследован н ы х почв к он ста тирую тся значительно больш ие количества меди, кобальта и никеля, чем в ма теринских породах. О днако в аккум уляц и он н ы х горизонтах рен дзи н сф ор м и рованны х из меловы х образований не отм ечается обогащ ения цинком. М атеринские породы и сследован ны х почв преим ущ ественно со д ер ж а т н аи меньш ее из всех генети ческих горизонтов количество т я ж ел ы х металлов. Т рудно установить четкую зависим ость м еж д у содер ж ан и ем т я ж ел ы х металлов в м атеринской породе и ее геологическим п р ои схож ден и ем , хотя девон ские и перм ские и звестняки знач ительно богаче свинцом и марганцем от третичны х образований и от м еловы х образований, при чем п оследние содер ж ат заметно больш е цинка и меди, чем перм ские и девон ские известняки. Есть основание предполагать, что одним из самы х в а ж н ы х ф ак торов вл и яю щ их на концентрацию т я ж ел ы х металлов в гум усовы х горизонтах рендзи п является биологическая аккум уляция. A. S A P E K , Р. S K Ł O D O W S K I
Mn, Zn, Cu, Pb, N i A N D Co CONTENT IN R EN D Z IN A SO ILS IN P O L A N D In stitu te for Land R eclam ation and G rassland F arm ing at F a len ty P ed ological
Laboratory, In stitu te of A pplied G eodesy T ech n ical U n iv ersity of W arsaw
S u m m a r y
The resp ectiv e in v estig a tio n s w ere carried out on 9 so il p ro files. T he so ils in v estig a ted com prised ren d zin as d evelop ed from T etiary, cretaceou s, Jurassic, P erm ian and D evon ian form ation s. A ll h ea v y m eta ls w ere d eterm ined in solu tion s obtained by treatin g so il sam p les w ith p erchloric acid. T he d eterm in ation s w ere carried out by th e atom ic absorption sp ectrom etry m ethod.
In a ll soils in v estig a ted a v ery d istin ct lead and m an gan ese accu m u lation in hum us ^horizons as com pared w ith p aren tal rock has b een found. P a rticu la rly high lead and m an gan ese am ounts w ere contained in accu m u lation horizons of rendzinas developed from D evon ian lim esto n es and in th o se d evelop ed from P erm ian co n g lo m erate. As a ch a racteristic p h en om en on a v ery d istin ct zine, copper, cobalt and nick el accum ulation in hum us horizons as com pared w ith p aren tal rock d eserves m en tion in g.
On the w h ole, in the hum us horizon of soils in v estig a ted m uch higher copper, co b a lt and n ick el am ounts w ere contained than in p aren tal rock, w h ile in the accu m u lation horizon of ren d zin as develop ed from cretaceous form ation s no en rich - m et in zinc w a s observed.
P aren tal rocks of the soils in v estig a ted contained u su a lly th e lo w e st am ounts o f h ea v y m eta ls in all g en etic horizons. It w as d iffic u lt to find any d istin ct r e la tio n sh ip b etw een the content of h e a v y m eta ls in p aren tal rocks and th eir g eological origin, alth ou gh D evon ian and P erm ian L im eston es are m uch richer in lead and m an gan ese than T ertiary and cretaceou s form ation s, th e la tter con tain in g m uch m ore zinc and copper than P erm ian and D evon ian lim eston es.
It is to p resum e th at one of the m ost im p ortan t factors a ffectin g th e con ten t of h ea v y m etals in hu m u s horizons of rendzinas w ou ld be the b iological cu m ulation.
D o c . d r A n d r z e j S a p e k , I n s t y t u t M e l i o r a c j i г U ż y t k ó w Z i e l o n y c h F a l e n t y , p. R a s z y n
