R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X I, N R 1, W A R SZ A W A 1980
S T A N ISŁ A W D U D Z IA K , W IESŁA W B ED N A R EK
PRZYSW AJALNY BOR I MOLIBDEN W CZARNOZIEMACH HRUBIESZOWSKO-TOMASZOWSKICH
S ta c ja C h em iczn o-R oln icza w L u b lin ie, A k ad em ia R oln icza w L u b lin ie
W ST Ę P
Czamoziemy zajm ują w Polsce niewielkie obszary i w ystępują w regionie południowo-wschodnim w kilku zw artych kompleksach. Jeden z większych kompleksów czarnoziemów znajduje się w obrębie między- rzecza Bugu i Huczwy, określany m ianem hrubieszowsko-tomaszowskie- go; zajm uje on obszar ponad 60 tys. hektarów . Gleby tego kompleksu w ytw orzyły się na utw orach lessowych położonych w terenach o uroz maiconej rzeźbie. Są to głównie g run ty orne [1].
Mimo że czarnoziemy W yżyny Lubelskiej stanowią według niektó rych autorów [14, 18] przedłużenie strefy czarnoziemów ukraińskich, to jednak różnią się znacznie zarówno od nich, jak i podobnych gleb w y stępujących w innych regionach Polski cechami morfologicznymi, w ar tością użytkową i niektórym i właściwościami fizykochemicznymi [2, 5]. Cechy te spowodowały, że w okresie ubiegłych kilkudziesięciu la t czar noziemy hrubieszowsko-tomaszowskie były przedm iotem badań wielu autorów.
Większość badań przeprow adzonych nad czarnoziemami tego regionu dotyczyła przede wszystkim ich genezy, ewolucji i typologii oraz tylko niektórych właściwości fizykochemicznych [1-4, 11, 17, 28]. Stosunkowo nieliczne są natom iast publikacje zajm ujące się zagadnieniami zaw arto ści m ikroelem entów w profilach tych gleb [9, 10, 21, 25], przy czym prezentow ane w yniki badań oparte były często na m ateriałach uzyska nych z niewielkiej liczby profilów glebowych. Jeszcze bardziej fra gm entaryczny jest dorobek omawiający badania nad zawartością w tych glebach przysw ajalnego boru i molibdenu [9, 10, 21].
38 S. Dudziak, W. Bednarek
ich profilowego rozmieszczenia, zdaniem autorów, powinno dać pewne wskazania co do potrzeb nawożenia m ikroelem entam i czarnoziemów, gleb powszechnie zaliczanych nie tylko w skali regionu, ale i k raju do najurodzajniejszych. A przecież gleby te, jakkolw iek ze swej istoty m ają korzystny skład mechaniczny oraz znaczną zawartość próchnicy, podlegają postępującej degradacji w skutek ich kilkuset letniego użyt kowania rolniczego oraz zachodzących procesów erozji [1, 2, 11, 26]. Należy sądzić, że procesy te nie pozostają bez wpływu na zawartość w czarnoziemach również m ikroelem entów , szczególnie w postaciach przysw ajalnych [21].
W pracy podjęto również próbę ustalenia współzależności między za wartością przysw ajalnych form boru i molibdenu a niektórym i właści wościami czarnoziemów, wychodząc z założenia, że obszerny m ateriał rzeczowy w pełni pozwalał na statystyczne opracowanie otrzym anych wyników analiz.
M A TER IAŁ I M ETO DY KA B A D A Ń
B adanym m ateriałem były próbki glebowe pochodzące z profilów reprezentatyw nych, sporządzanych w trakcie wykonywania w latach 1972-1976 szczegółowych map glebowo-rolniczych przez wojewódzkie pracow nie kartografii gleb w Lublinie i Zamościu.
W obrębie badanego typu czarnoziemów zaszeregowania profilów glebowych do poszczególnych podtypów, kompleksów glebowo-rolni czych oraz klas bonitacyjnych dokonano w oparciu o ustalenia red akto rów wojewódzkich pracowni kartografii gleb, przyjęte w trakcie pro wadzenia prac terenow ych i uwidocznione w m etryczkach opisów od kryw ek glebowych.
Zestawiono oznaczenia przysw ajalnych form boru i m olibdenu ze 170 profilów glebowych.
Wszystkie prace analityczne wykonane zostały w pracowniach Stacji Chemiczno-Rolniczej w Lublinie, a w badanym m ateriale przeprow a dzono następujące analizy:
— skład mechaniczny według Bouyoucosa w m odyfikacji Casa- g ran d e’a i Prószyńskiego,
— pH elektrom etrycznie w 1 N KC1 z zastosowaniem elektrody szklanej jako pomiarowej oraz kalomelowej jako porównawczej,
— zawartość próchnicy metodą Tiurina, — węglany oznaczono aparatem Scheiblera,
— przysw ajalny bor metodą diantrim idow ą według O elschlägera z zastosowaniem wyciągu glebowego według B ergera-Truoga,
— przysw ajalny molibden metodą Grigga.
Przyswajalny 'В i Mo w czarnoziemach hrufoieszowsko-tomaszowskich 39
oparciu o liczby graniczne stosowane w stacjach chemiczno-rolniczych. W celu uzyskania porów nyw alnych kryteriów oceny zasobności profi lów w bor i molibden wyliczono w poszczególnych poziomach wskaźniki zasobności przedstaw iające tzw. bonitację pozytywną (procent prób za sobnych w te form y pierwiastków). Symbole poziomów genetycznych w podtypach czarnoziemów podano zgodnie z ustaleniam i przyjętym i przez PTG dla prac kartograficznych i klasyfikacyjnych, natom iast w profilach kompleksów glebo wo-rolniczych i klas bonitacyjnych ze wzglę
du na różną symbolikę poziomów dla poszczególnych podtypów przyję to w celu uproszczenia wnioskowania kolejną (poczynając od poziomu wierzchniego) num erację poziomów I-IV .
N IE K TÓ R E W ŁA ŚC IW O ŚC I B A D A N Y C H GLEB
S k ł a d m e c h a n i c z n y . Skały macierzyste badanych gleb od znaczają się niewielkim zróżnicowaniem składu mechanicznego, chociaż w poszczególnych profilach wielkość frakcji w składzie mechanicznym ulega znacznym wahaniom, szczególnie w cząstkach koloidalnych. Zda je się to wskazywać na różne kierunki i różne zaawansowanie procesów glebotwórczych w określonych profilach.
O d c z y n . W yjątkowo duże zróżnicowanie odczynu w ystępuje we w szystkich poziomach genetycznych badanych gleb, chociaż w
większo-T a b e l a 1 N ie k tó r e w ła ś c iw o ś c i fiz y c z n e i chem iczne czarnoziem ów w łaściw ych
Some p h y e io a l and ch em ica l f e a t u r e s o f proper chernozems
W ła ściw o ści g le b y S o i l f e a t u r e s
Poziom g en ety czn y p r o f i l u - G e n e tic h o r iz o n s o f th e p x o f i l e
AP A1 V C С P ro cen t f r a k c j i m echanicznych Çf w mm Per c e n t o f m echanioal f r a c t i o n s , Çf i n mm 0 ,1 - 0 ,0 2 50х 49 49 49 41 - 61 х * 37 - 54 29 - 56 22 - 61 < 0 , 0 2 42 44 43 43 29 - 54 3 0 - 6 3 26 - 64 18 - 62 < 0 ,0 0 2 13 15 14 13 4 - 1 8 9 - 2 1 9 - 1 9 6 - 2 0 pH w 1 N KCl - pH i n 1 N KCl 6 .5 6 .9 7 .1 7 .2 5 ,2 - 7 , 3 5 ,6 - 7 ,5 5 ,7 - 7 ,6 5 ,1 - 7 ,6
Zaw artość CaCO^ w % CaCO^ c o n te n t in %
1 .2 4 .9 9 .9 1 2 .0
0 - 1 2 ,8 0 - 1 6 ,3 0 - 1 6 ,8 0 - 3 9 ,3
Zaw artość p róch n icy w % Humus c o n te n t in %
2 .6 2 1.2 8 0 .1 7 n . o .
1 ,5 9 - 3 ,6 6 0 ,5 3 - 2 ,4 8 0 ,6 7 - 1 ,7 3
x - w a r to śc i ś r e d n ie - mean v a lu e s
хзс - w a r to śo i toańcowe - extrem e v a lu e s n . o . - n io озп ассаао - n o n - i d e n t i f i e l d
S. Dudzia'k, W. Bednarek
N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i f iz y c z n e i chem iczne czarnoziem ów zdegradow anych Some p h y s i c a l and c h e m ic a l f e a t u r e s o f d e g ra d e d chernozem s
W ła śc iw o śc i g le b y S o i l f e a t u r e s Poziom g e n e ty c z n y p r o f i l u - G e n e tic h o r iz o n s o f th e p r o f i l e AP W B/ /В / С P r o c e n t f r a k c j i m ech an iczn y ch Çf w и т P e r c e n t o f m e c h a n ic a l f r a c y ic .a c , vJ i n nun 0 ,1 - 0 ,0 2 51* 49 _ 50 5Q_ 33 - 60х* 3 5 - 5 8 35 - 59 25 - 62 < 0 ,C 2 40 41 40 40 18 - 54 19 - 67 16 - 56 16 - 66 < .0 ,0 0 2 12 15 7 - 2 0 ___l 9-7 - 2 0 7 - 2 5 8 - 2 1 pH w 1 N KCL - pH i n 1 И KCl 7 .2 7 .5 6 .6 6 .8 4 ,5 - 7 ,3 5 ,1 - 7 ,5 4 ,9 - 7 ,6 5 ,5 - 7 ,8 Z a w a rto ść CaCO^ w % CaCO^ c o n te n t i n % 1 .8 3 .0 5 ,7 9 .5 ... 0 - 1 2 ,5 0 - 13 ,8 0 - 16, 8 0 - 1 7 ,4 Z a w a rto ść p ró c h n ic y w % Humus c o n te n t i n % 2 .1 5 1 .1 0 ____ 0 .2 1 _____ 0 ,3 8 - 1,08 n . o . 0 ,3 7 - 3 ,2 5 0 ,2 5 - 2 ,4 3 x - w a r t o ś c i ś r e d n ie - mean v a lu e s i x - w a r t o ś c i krańcow e - e x tre m e v a lu e s n . o . - n i e o znaczano - n o n - i d e n t i f i e d L a b e 1 a 3
N ie k tó re w ła ś c iw o ś c i f iz y c z n e i chem iczne czarnoziem ów d e lu w ia ln y c h Some p h y s i c a l and c h e m ic a l f e a t u r e с o f d e l u v i a l chernozem s
W ła śc iw o śc i g le b y Soi], f e a t u r e я Posiom g e n e ty c z n y p r o f i l u - G o n e tic h o r iz o n s o f th e p r o f i l e ЛР А1 А л / С , / В / С P r o c e n t f r a k c j i m e c h a n ic z n e j w ram Por c e n t o f m e c h a n ic a l f r a c t i o n s , Qf i n mm 0 ,1 - 0 ,0 2 46х 46 47 48 32 - 56х* 25 - 56 25 - 61 23 - 62 < 0 ,0 2 43 44 42 41 29 - 54 28 - 56 24 - 61 29 - 61 < 0 , 0 0 2 13 15 14 13 8 - 2 6 6 - 3 0 6 - 2 5 6 - 2 0 pH w 1 N KC1 - pH i n 1 IÎ KCl 7 ,1 .. 6 ,5 ... __ 6 ,6 _ 6 .7 4 ,3 - 7 ,3 5 ,2 - 7 ,5 5 ,1 - 7 .5 4 ,8 - 7 ,5 Z a w a rto ść CaCOj w % CaCO^ c o n te n t i n % 2 ,9 7 ,5 .7*1 . 9 ,0 _.. û - 4 1 ,5 0 - 4 6 ,9 0 - 4 7 .2 0 - 2 3 ,5 Z aw a rto ść p ró c h n ic y w °;o Humus c o n te n t i n % . 4 ,5 7 1 • 93 0 t 27 п .о . 0 ,9 5 - 6 ,8 7 0 ,3 9 - 4 .5 3 0 ,1 4 - 3 ,2 0 X - w a r t o ś c i ś r e d n ie - rnstn v a lu e s i x - w a r t o ś c i krańcow e - e x trem e v a lu e s n . o . - n i e o zn aczan o - n o n - i d e n t i f i e d
Przyswajalny В i Mo w czarnoziemach hrubieszowsko-tomaszowskich 4 1
ści profilów jest on zbliżony do obojętnego. Stosunkowo najniższe pH m ają profile czarnoziemów deluwialnych. Dla większości badanych .profi lów pH rośnie stopniowo w głąb. Tym niemniej znaczna liczba profilów,, bez względu na podtyp, w ykazuje we w szystkich poziomach genetycz nych niskie pH wahające się w granicach 4,5-5,8.
W ę g l a n w a p n i o w y . Poziomy ornopróchniczne pozbawione są w zdecydowanej większości badanych profilów węglanu wapniowego. Tylko w nielicznych przypadkach stw ierdza się zawartość węglanu wa pniowego przekraczającą 10%. Część profilów w ykazyw ała b rak węgla nów we w szystkich poziomach genetycznych. W skale m acierzystej ilość węglanu wapniowego waha się zwykle w przedziale 9-12%.
P r ó c h n i c a . Zaw artość próchnicy w poziomach ornopróchnicz- nych w większości badanych profilów waha się zwykle od 2 do 2,5%. Najniższą średnią zawartość próchnicy w poziomie wierzchnim w ykazu ją czarnoziemy zdegradowane, nieco wyższą — czarnoziemy właściwe. W yraźnie wyższą zawartość próchnicy stwierdzono w poziomach A p. profilów czarnoziemów deluwialnych.
Rozmieszczenie profilowe próchnicy w badanych glebach jest typo we dla czarnoziemów: odznacza się w yraźnym spadkiem jej zawartości w m iarę w zrostu głębokości, mimo że poziomy znajdujące się pod po ziomem A p w ykazują zwykle ciemniejsze zabarwienie [1].
P R Z Y SW A JA L N Y BOR
Profile badanych podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych m ają bardzo podobną średnią zawartość przyswajalnego»
boru zarówno w poziomach wierzchnich, jak i głębiej położonych
(tab. 4).
N ajbardziej w yrów nanym i średnim i zawartościami tej form y pier w iastka w poziomach ornopróchnicznych odznaczają się profile wszyst kich trzech podtypów i klas bonitacyjnych. Nieco większe zróżnicowa nie stw ierdza się między poziomami ornopróchnicznym i w profilach kompleksów glebowo-rolniczych, dla których średnia zawartość przy sw ajalnych form boru układa się w kolejności: kompleks 8, 1 i 2.
W głębszych poziomach profilów średnia zawartość boru m aleje bez. względu na podtyp, kompleks glebowo-rolniczy czy klasę bonitacyjną.
Średnie wskaźniki zawartości przysw ajalnego boru w poszczegól nych poziomach wyliczone w stosunku do skały m acierzystej w ukła dzie podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych potw ierdzają tę prawidłowość (rys. 1).
N ajm niejszy spadek zaw artości przysw ajalnego boru w głębszych w arstw ach znaleziono w profilach czarnoziemów deluwialnych. Jedno cześnie poziomy głębsze w profilach tego podtypu odznaczają się więk szymi średnim i zaw artościam i tego m ikroelem entu w porów naniu do
Z aw arto ść i ro z m ie s z c z e n ie p rz y s w a ja ln y c h form b o ru w p r o f i l a c h w y d z ielo n y ch podtypów , kompleksów g le b o w o -ro ln ic z y c h i k la s b o n ita c y jn y c h
C o n te n t and d i s t r i b u t i o n o f a v a i l a b l e b o ro n form s i n p r o f i l e s o f d i s t i n g u i s h e d s u b ty p e s o f th e a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexes and b o n i t a t i o n c l a s s e s
Podtyp - Subtype
Kompleks g le b o w o -ro ln ic z y
Poziom g en ety cz n y G e n e tic h o r iz o n
Аи - /I/ A1,Ar/13 - / I I / A^/C,, / 3 / - / I I I / С - / I V / A g r i c u l t u r a l - s o i l com plex K la sa b o n ita c y jn a B o n i t a t i o n c l a s s z a w a rto ś ćppm c o n te n t i n ppm ocen a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w edług l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o r d i n g to bo u n d ary num bers
z a w a rto ś ć ppm c o n te n t i n ppm ocen a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w edług l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o rd in g to boun d ary num bers
z a w a rto ś ć ppm c o n te n t i n ppm o c en a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w ed łu g l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o r d i n g to b o u n d ary num bers
z a w a rto ś ć ppm c o n te n t i n ppm o cen a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w ed łu g l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o r d i n g t o b o u n d a ry numbere
C zarnoziem y w łaściw e 0 .4 1 х ś r e d n i a 0.22 n i s k a 0 .1 7 nioîca 0 .1 5 n i s k a
P ro p e r chernozem s 0 , 1 3 - 0 , 77х* mean 0,06-0,72 low 0 ,0 4 - 0 ,4 0 low 0 ,0 4 - 0 ,3 0 low.>.
C zarnoziem y zdegradow ane 0 .4 1 ś r e d n i a 0 .2 7 n i s k a 0.21 n is k a 0.16 n is k a
D egraded chernozem s 0 ,1 6 - 1 ,1 5 mean 0 ,0 7 - 0 ,5 6 low 0 ,0 6 - 0 ,5 4 low 0 ,0 5 - 0 ,3 8 low
C zarnoziem y d e lu w ia ln e 0 .4 2 ś r e d n i a ... 0.32 _ ś r e d n ia 0 .2 6 n is k a 0.21 n i s k a
D e lu v ia l chernozem s 0 ,1 2 - 0 ,7 9 mean 0 ,1 0 - 0 ,9 0 medium
0 ,1 0 - 0 ,6 9 low 0 ,0 4 - 0 ,6 9 low
Kompleks 1 0.41 ś r e d n i a .. . 0 ,2 7 n is k a 0.21 n is k a 0 .1 7 n is k a
Complex 1
0 ,1 2 - 0 ,9 9 mean 0,06-0,90 low 0 ,0 4 - 0 ,6 9 low 0 ,0 4 - 0 ,6 9 low
Kompleks 2 0 ,4 7 . ś r e d n i a 0 .2 7 n is k a 0,22 n i s k a P_,_1_9 n i s k a
Complex 2 0 ,1 3 - 1 ,1 5 mean 0 ,1 1 - 0 ,7 2 low
0 ,0 9 - 0 ,5 3 low 0 ,0 6 - 0 ,5 5 low
Kompleks 8 0 .3 9 ś r e d n i a __0,21 n isk a 0 .1 4 n isk a 0.16 n i s k a
Complex 8 0 ,1 7 - 0 ,5 3 mean 0 ,1 0 - 0 ,3 0 low 0 ,1 0 -0 ,1 8 low
0 ,1 0 - 0 ,2 4 l07/
•K lasa I - C la s s I 0 .4 3 ś r o d n ia 0 .3 0 ś r o d n ia . 0 .2 4 _ n isk a 0 .1 8 n is k a
0,12-0,96 moan 0 ,0 7 - 0 ,7 2 medium
0 ,0 7 - 0 ,4 5 low 0 ,0 6 - 0 ,3 5 low
K la sa I I - C la s s I I 0.40 ś r e d n i a 0,26 n is k a . 0 .1 9 n is k a 0.16 n i s k a
0 ,1 8 - 0 ,7 9 mean 0,06-0,90 low 0 ,0 4 - 0 ,6 9 low 0 ,0 4 - 0 ,6 9 low
K lasa I l i a i I l l b 0 .4 1 _ śre d n ia 0 .2 5 n is k a 0.22 n is k a ... 0 .1 8 n is k a
C la ss I l i a and I l l b 0 ,1 3 - 1 ,1 5 mean 0 ,1 0 - 0 ,4 5 low 0 ,0 9 - 0 ,5 3 low 0 .0 6 - 0 ,5 5 low
* w a r to śc i ś r e d n ie - mean v a lu e s , 31 w a r to śc i krańcowe - extrem e v a lu e s
-42 ‘S-Dud ziak , W . B e d n a r e k ï a b э 1 a 4
Przyswajalny В i Mo w czarnoziemach hru’bieszowsko-tomaszowskich 4 3
R ys. 1. Ś red n ie w sk a źn ik i z a w a rto ści p rzy sw a ja ln eg o boru przy założeniu , że skala m a cierzy sta С za w iera go 1,00
M ean in d ices of th e a v a ila b le boron con ten t, at th e assu m p tio n th a t its co n ten t in th e p a ren ta l rock С is 1.00
podobnych poziomów pozostałych podtypów, kompleksów glebowo-rol- niczych oraz klas bonitacyjnych.
Bardzo duże zróżnicowanie w zawartości przysw ajalnego boru
stwierdzono natom iast przy rozpatryw aniu poszczególnych profilów. Przeprow adzona wycena średnich zawartości przysw ajalnego boru dla poziomów genetycznych profilów w oparciu o liczby graniczne Ber- gm anna (tab. 4) wskazuje, że z w yjątkiem profilów zaliczanych do pod- typu czarnoziemów deluwialnych i klasy bonitacyjnej I wszystkie one w obrębie pozostałych podtypów i klas bonitacyjnych oraz kompleksów glebowo-rolniczych odznaczają się w poziomach ornopróchnicznych śred nią zasobnością tego m ikroelem entu, w głębszych — niską. N atom iast profile czarnoziemów deluw ialnych i klasy bonitacyjnej I w dwóch w ierzchnich poziomach m ają zasobność średnią, a w skale macierzystej 1 poziomie zalegającym bezpośrednio nad nią — również niską.
Potw ierdzeniem małego zróżnicowania w zawartość przysw ajalnego boru w profilach podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bo nitacyjnych są wyliczone w skaźniki zasobności. W skaźniki te dla
po-4^
P ro c e n t p ró b e k z a w ie ra ją c y c h n i s k i e , śred n i© i w ysokie z a w a r to ś c i p rz y s w a ja ln e g o b o ru w p r o f i l a c h w y d z ielo n y ch podtypów ,
kompleksów glebovTO-rolniczych i k la s b onitacyjnych
P er c e n t o f sam p les w ith th e low, medium and h ig h a v a i l a b l e b o ro n c o n te n t i n th e p r o f i l e s o f d i s t i n g u i s h e d s u b ty p e s , a g r i c u l t u r a l - s o i l co m p lex es and b o n l t a t i o n c l a s s e s
T a b e l a 5
P o d ty p - Subtyp9 Kompleks
Glebowo-Poziom genetyczny G e n e tic h o r i son
AP - /I/ , A . j / E / - / I I / A.j/C , / В / - / I I I / С -• / I V / A g r i c u l t u r a l - s o i l
com plex z a w a rto ś ćc o n te n t wskaźn ik
zaso b n o ś c i abun dance in d ex z a w a rto ś ć c o n te n t w skaźn i k z a s o b n o ś c i abun dance in d e x z a w a rto ś ć c o n te n t w skaźn i k z a s o b n o ś c i abun dance in d e x z a w a rto ś ć c o n te n t w skaźn i k z a s o b n o ś c i abun dance in d e x K la sa b o n ita c y jn a B c n i t a t i o n cli*f?D n i s k a l ‘ow ś r e d n i a medium wyso ka h ig h n io k a low ś r e d n i a med iu n wyso ka h ig h n i s k a low ś r e d n i a medium wyso ka h ig h n is k a low ś r e d n ie medium wyso ka h ig h C zarnoziem y w łaściw a P ro p e r chernozem s 20,8 6 7 , 9 11 ,3 4 5,2 8 2 , 7 1 5, 4 1 .9 9 ,3 9 3 , 7 6 , 3 3,1 96,2 3 , 8 _ 1,9 C zarnoziom y zdegradow ane D egraded chernozem s 1 7 , 4 7 6, 8 5 ,8 44,2 6 0 , 3 3 9 , 7 - 19,8 6 5 , 7 14 ,3 - 7,1 92 , 4 7 , 6 - 3 , 5 C zarnoziem y d e lu w ia ln e D e l u v i a l ohernozem a 19,1 68.1 12,8 46,8 3 9 , 2 56,5 -г, 3 3 2 , 5 5 9 ,5 37 ,8 2 , 7 21,6 e4,8 1 3 ,0 2,2 8 , 7 Kompleks 1 Complex 1 19,8 7 1 ,3 8 , 9 44,6 61,2 37 , 3 1 ,5 19,6 8 2 ,0 17,1 0 , 9 9 , 4 9 0 , 9 8 , 3 0,8 4 , 9 Kompleks 2 Complex 2 15 ,4 73,1 11 ,5 47,0 6 4 , 0 3 2 , 0 4 ,0 20,0 7 3 , 7 2 6 , 3 - 13,1 8 3 ,0 12,0 - 6,0 Kompleks 8 Complex 8 3 3 , 3 6 6 , 7 - 33,3 5 0 ,0 5 0 ,0 - 25 , 0 100,0 - - » 100,0 - - -K la sa I C la s s 1 16 ,7 7 0 , 4 12 ,9 43,1 50 ,9 4 7 ,2 1 ,9 25 ,3 7 3 , 2 2 6 ,8 - 13 ,4 9 0 ,2 9 ,8 - 4 , 9 K la sa I I C la s s I I 2 0 , 7 70,1 9 , 2 44,2 63 p 6 29,1 2 , 3 16,8 8 0 ,0 1 0, 7 1, 3 6,6 9 1 ,8 7 ,0 1,2 4,7 K la sa I l i a i 111b C la s s I l i a and I l l b 21 , 4 7 5 , 0 3 , 6 41,1 59 ,3 4 0 , 7 - 2 0, 3 72,2 27,8 - 13 ,9 8 9 , 3 1 0 ,7 - 5, 3 S . D u d z ia k , W . B e d n a r e k
Przyswajalny В i Mo w czarno zi ema ch hmbieszowsko-tomaszowskich 4 5
szczególnych poziomów mieszczą się w wąskich przedziałach (tab. 5).
Na podstawie przeprow adzonych badań oraz przy uwzględnieniu
wskaźników zasobności dla poziomów ornopróchnicznyeh, wyliczonych w oparciu o otrzym any m ateriał analityczny, można wnioskować, że czarnoziemy teigo regionu mogą w ykazyw ać duże zapotrzebowanie na nawożenie borem, obejmujące prawdopodobnie około połowy pow ierz chni zajmowanej przez te gleby.
W P Ł Y W N IE K T Ó R Y C H C Z Y N N IK Ó W G LEB O W Y C H NA ZA W A R T O ŚĆ P R Z Y S W A JA L N Y C H FO R M B O R U
Wpływ badanych czynników glebowych na zawartość przysw ajal nych form boru obliczany był statystycznie z zastosowaniem analizy re g re sji w ielokrotnej oraz współczynników korelacji, natom iast wpływ klas bonitacyjnych i kompleksów -glebowo-rolniczych — metodą anali zy w ariancji. Do czynników traktow anych w niniejszych rozważaniach jako zmienne niezależne przyjęto frakcje glebowe, zawartość próchnicy, zawartość C aC 03 i wartość pH.
W pierw szym i drugim poziomie genetycznym A p oraz А ъ А г(В) b a dano wpływ w szystkich podanych wyżej czynników na zawartość przy sw ajalnego boru, natom iast w poziomach trzecim i czw artym — A J C ,
(B) oraz С — nie uwzględniano w pływ u próchnicy glebowej, z w y jąt kiem czarnoziemów deluwialnych, w których wpływ próchnicy badany był również w poziomach Aj/C, (B).
Zaw artość przysw ajalnego boru w obliczeniach tych traktow ana by ła jako zmienna zależna Y.
Wielkość współczynników 'korelacji (ta'b. 6) wskazuje, że w rozpa tryw anych profilach czarnoziemów właściwych, zdegradowanych i d e luw ialnych w ystępuje ibardzo niewielka współzależność m iędzy fra k cjam i glebowymi (iłu koloidalnego, części pyłowych, części spławialnych),
zawartością próchnicy i C aC 03 oraz pH a zawartością przysw ajalnych
form boru. Stosunkowo największa ujem na korelacja w profilach
czarnoziemów właściwych w ystąpiła w trzech pierwszych pozio
mach genetycznych między pH a zawartością boru, a największa dodat nia w poziomie А г między próchnicą, a w poziomie С między iłem ko loidalnym . Daje się rów nież zauważyć jak gdyby ujem ną współzależ ność między zawartością węglanu wapniowego i przysw ajalnego -boru w zrastającą w głąb profilu glebowego.
Współczynniki korelacji w ielokrotnej (tab. 7) dla czarnoziemów wła ściwych w skazują również na stosunkowo m ałą współzależność rozpa tryw anych czynników glebowych i >boru.
Wnioski te znajdują potwierdzenie w wyliczonych współczynnikach determ inacji, wynoszących od 19,85 do 32,68. Obliczone rów nania re gresji {tab. 7) potw ierdzają, że w pływ rozpatryw anych czynników
gle-05
Z a le ż n o ść m iędzy z a w a r to ś c ią p rz y s w a ja ln e g o b o ru a n ie k tó r y m i w ła śc iw o ś c ia m i g le b /w s p ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i /
R e l a tio n s h ip s betw een th e a v a i l a b l e boro n c o n te n t and some s o i l f e a t u r e s
/ c o r r e l a t i o n c o e f f i c i e n t s /
T a b e l a 6
Podtyp Subtype
W łaściw o ści g le b y S o i l f e a t u r e s
czarn o ziem y w łaściw e
p ro p e r chernozeras cza rn o z ie m y zdegradow ane d e g ra d e d ch crnozeias cza rn o z ie m y d e lu w la ln e d e l u v i a l chernozem s
poziomy g e n ety cz n e g e n e t i c h o r iz o n s AP A1 V e С AP A1 ,A ^ /B / /В / С AP A1 A ^ C ./ B / С F r a k c je mecha n ic z n e $ w шт < 0,002 - 0 ,2 9 3 - 0,2 9 3 - 0 ,1 3 3 + 0,267 - 0 ,1 1 7 - 0,270 + 0 ,1 9 6 + 0 ,0 4 7 - 0 ,2 0 4 - 0,052 + 0 ,1 3 4 + 0 ,2 5 9 M ech an ical f r a c t i o n s , çf i n mm 0,1 - 0,02 + 0,021 + 0,201 + 0 ,1 4 4 + 0 ,2 2 8 + 0 ,0 7 2 + 0 ,1 4 5 - 0 ,1 3 4 + 0,091 - 0 ,1 6 4 + 0,161 + 0 ,2 6 9 - 0 ,0 4 7 < 0,02 - 0,162 - 0,176 + 0 ,0 2 8 - 0,056 - 0 ,1 6 5 - 0 ,3 0 8 - 0,120 - 0,226 - 0 ,1 1 3 - 0 ,2 5 6 - 0 ,1 8 5 + 0 ,0 0 3 Z aw arto ść p ró c h n ic y Humus c o n te n t + 0,110 + 0 ,253 П »V7 • n .w . + 0,212 + 0,210 n .w . n .w . + 0 ,0 8 4 + 0 ,6 6 9 + 0 ,2 7 7 n .w . Z aw arto ść CaCCK CaCO^ c o n te n t - 0 ,0 0 5 - 0,1 5 7 - 0 r0 3 l - 0,382 - 0,030 - \ ) , 0 3 3 + 0 ,0 9 3 - 0 ,1 5 3 + 0,036 - 0,262 - 0 ,3 9 3 - 0,276 pH w 1 W KC1 pH i n 1 N KCl - 0 ,3 8 9 - 0,4 8 7 - 0 ,4 3 1 - 0 ,0 8 3 + 0 ,0 2 4 - 0,360 - 0 ,0 7 7 - 0,100 + 0 ,0 6 9 - 0,211 - 0 ,0 5 3 - 0 ,1 1 9 n»w* - n ie w y lic z o n o - non - c a l c u l a t e d S . -D u d z ia k , W . B e d n a r e k
T a b e l a 7 S ta ty s ty c z n a c h a r a k t e r y s t y k a wpływu n ie k t ó r y c h czynników glebow ych na z a w a rto ś ć p rz y s w a ja ln e g o b o ru
w p r o f i l a c h czarnoziem ów S t a t i s t i c a l c h a r a c t e r i s t i c s o f th e e f f e c t o f some s o i l f a o t o r s on th e a v a i l a b l e bo ro n c o n te n t i n ohernozem p r o f i l e s Poziomy g e n e ty c z n e G e n e tic h o r i z ons F q d ty p - Subtype C zarnoziem y w łaściw e
P ro p e r chernozem s C zarnoziem y zdegradow ane D egraded chernozem s C zarnoziem y d e lu w ia ln e D e lu v ia l chernozem s
rów nanie r e g r e s j i r e g r e s s i o n e q u a t io n w sp ó łc z y n n ik c o e f f i c i e n t ró w n an ie r e g r e s j i r e g r e s s i o n e q u a t io n w sp ó łc z y n n ik c o e f f i c i e n t rôv/nanie r e g r e s j i r e g r e s s i o n e q u a t io n w sp ó łc z y n n ik c o e f f i c i e n t k o r e l a - c j i w ie lo k r o t n e j o f m ul t i p l e c o r r e l a t i o n d e te rm i n a c j i o f d e te r m i n a t i o n k o r e l a c j i w ie lo k r o tn e j o f m ul t i p l e c o r r e l a t i o n d e te r m i n a c j i o f d e te r m i n a t i o n k o r e l a c j i w ie lo k r o t n e j o f m ul t i p l e c o r r e l a t i o n d e te r m i n a c j i o f d e t e r m i n a t i o n AP Y»2 ,3 0 0 9 - 0 ,0098X /1/ - -0 ,0 1 3 5 x / 2 / - 0 , 0 1 0 6 x /3 /+ +0 , 0 6 3 4 x /4 /+ 0 ,O O l6 x /5 /- - 0 ,1 2 4 6 x / 6 / Y=2,4 5 4 7 -0 ,0 1 3 9 x /2 /- - 0 , 0 1 3 0 x / 3 / - 0 , 1 2 4 3 x /6 /x 0 ,5 7 1 0 ,5 0 9 32 ,6 6 2 5 ,9 3 Y «0,3566ч0 ,0 0 6 5 x /1 /+ + 0 ,0 0 1 1 x / 2 / - 0 , 0067 x /3 /+ + 0 ,0 8 7 7 x / 4 / - 0 , 0 0 0 6 x /5 /+ + 0 ,0 0 0 3 x /6 / 0 ,2 9 4 8 ,6 9 Y «0,9 9 6 7 -0 ,0 1 62x/ 1 / - - 0 , C 0 8 7 x /2 /+ 0 ,0 0 8 x /3 /+ + 0 ,0 0 2 3 x /4 /- 0 , 0 0 2 6 x /5 /+ + 0 ,0 0 2 9 x /6 / 0 ,3 7 5 12 ,7 6 Ar А / В / Y =0,9 4 4 4 -0 ,0075x/ 1 /+ + 0 ,0 0 9 x /2 /+ 0 , 0 0 0 5 x /3 /+ + 0 ,0 3 2 x /4 /+ 0 ,0 0 0 4 x / 5 / - - 0 ,1 0 5 x / 6 / 0 ,5 1 2 2 6 ,3 0 Y=1 ,0 2 2 9 -0 ,0 0 8 2x/ 1/ - - 0 , 0 0 1 x / 2 / - 0 , 0 0 3 2 x /3 /+ + 0 ,0 5 8 x /4 /+ 0 ,0 0 3 9 x / 5 / - - 0 ,0 7 5 6 x / 6 / Y * 0 ,9 6 5 6 -0 ,0 l 0 6 x / l / - - 0 ,0 8 2 4 х / 6 / зс 0 ,5 3 3 0 ,4 8 2 2 8 ,4 4 2 3 ,2 7 Y =0,4236+ 0,0 0 1 8 X /1 /- - 0 ,0 0 1 x /2 /- 0 ,0 0 4 7 x /3 /+ + 0 , 1 /!S 6 x /4 /+ 0 ,0 0 4 1 x /5 /- - 0 ,0 2 9 2 x / 6 / 0 ,7 1 3 5 0 ,8 9 А / С , / ь / Y =0,5 9 3 3 -0 ,0 0 2 5 X /1 /- - 0 , 0 0 0 3 x /2 /+ 0 , 0 0 0 7 x /3 /+ + 0 ,0 0 0 8 x /4 /- 0 , 0 5 7 9 x /5 / 0 ,4 4 5 1 9 ,8 5 Y =0,3 6 9 1 + 0 ,0026z/ 1 / - - 0 , 0 0 0 7 x /2 /- 0 , 0 0 2 x /3 /+ +0 , 0 0 3 7 x /4 /- 0 ,0 1 4 9 x /5 / 0 ,2 8 2 7 ,9 9 Y = 0 ,0 9 3 6 K ),0 0 8 x /1 /+ + 0 ,00041/ 2/ - 0 ,0 0 1 2 x /3 /+ + 0 ,0 3 8 3 x /4 /- 0 f 0 0 5 5 x /5 /+ + 0 ,0 1 2 3 x /6 / 0 ,5 0 5 2 5 ,5 5 С Y=0,0 481+ 0,0093X /1/+ + 0 ,0 0 1 8 x /2 /- 0 , 0016x / 3/ - - 0 , 0 0 2 2 x /4 /- 0 , 0 0 2 3 x /5 / 0 ,5 0 2 2 5 ,2 2 Y *0,2 1 4 6 -0 ,0 0 3 9 x /1 /+ + 0 ,0 0 0 5 x /2 /- 0 , 0 0 2 6 x /3 /- - 0 f 0 0 0 9 x / 4 / - 0 ,0 0 1 4 x / 5 / 0 ,2 8 9 8 ,4 0 Y*0,3196+ 0, 0 0 6 8 x /1 / - - 0 0017 z /2 /+ 0 , 0 012 x / 3 / - - 0 , 0 0 5 6 x /4 /- 0 , 017 4 x /5 / 0 ,3 7 5 1 4 ,0 7 z - ró w n an ie i s t o t n e p rz y poziom ie i s t o t n o ś c i 0 ,0 5 - e q n a t i c n s i g n i f i c a n t a t th e s i g n i f i c a n c e l e v e l 0 ,0 5 P r z y sw a ja ln y B i M o w c z a r n o z ie m a c h h r u b ie s z o w s k o -t o m a s z o w s k ic h
•48 S. Dudziak, W. (Bednarek
bowych na zawartość przysw ajalnego boru jest również niewielki. •Jedynie w poziomie ornopróchnicznym omawianego podtypu istotny w pływ na zawartość tego pierw iastka miały frakcje pyłu i frakcja .spławialna oraz pH.
Podobnie w podtypie czarnoziemów zdegradowanych wartości współ czynników korelacji są niskie. W skazuje to na niewielkie współzależności rozpatryw anych czynników glebowych i przysw ajalnego boru, co zdają się potwierdzać współczynniki korelacji w ielokrotnej oraz współczynniki determ inacji. Pogląd ten potw ierdziła analiza regresji w ielokrotnej, która dowiodła, że badane czynniki glebowe nie w pływ ają w istotny sposób .na zawartość przysw ajalnego boru. W yjątek stanow i poziom A u А г (В), w którym zawartość tego pierw iastka uzależniona była od frak cji ko loidalnej oraz pH gleby.
W podtypie czarnoziemów deluwialnych współczynniki korelacji są jeszcze niższe. W podtypie tym, podobnie jak w czarnoziemach właści wych i zdegradowanych, niewielkie współzależności między badanym i czynnikami a zawartością przysw ajalnego boru znajdują potwierdzenie w uzyskanych współczynnikach korelacji w ielokrotnej oraz współczyn nikach determ inacji.
Przeprow adzona analiza w ariancji nie wykazała również wpływu kompleksów glebowo-rolniczych oraz klas bonitacyjnych na zawartość przysw ajalnych form boru (tab. 8).
Przedstaw iony m ateriał statystyczny pozwala stwierdzić, że rozpa tryw ane czynniki glebowe nie m ają istotnego wpływu na zawartość i rozmieszczenie przysw ajalnego boru w większości poziomów
gene-T a b e l a 8 b ó ż n ic e m iędzy ś re d n im i z a w a rto ś c ia m i p rz y s w a ja ln e g o b o ru w o b rę b ie
kompleksów g le b o w o -ro ln ic z y c h i k l a s b o n ita c y jn y c h w ppm
D i f f e r e n c e s betw een mean a v a i l a b l e b o ro n c o n t e n t s w ith in th e ran g e
o f a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexes and b o n i t a t i o n c l a s s e s i n ppm
Porównywane kom pleksy glebow o- - r o l n i c z e i k la s y b o n ita c y jn e
Compared a g r i c u l t u i 'a l - s o i l com plexes and b o n i t a t i o n
c l a s s e s
Poziomy g e n e t;,’czne p r o f i l u - G e n e tic h o riz o n s o f th e p r o f i l e
ap A ^ A / B / A / C . / B / С K1 * K2 - 0 ,0 6 0 ,0 0 - 0 ,0 1 - 0 ,0 2 K1 - % + 0 ,0 2 + 0 ,0 6 + 0 ,0 7 + 0 ,0 1 K2 - *8 + 0 ,0 3 + 0 ,0 6 + 0 ,0 8 + 0 ,0 3 I - I I + 0 + 0 ,0 4 + 0 ,0 5 + 0 ,0 2 I - I I I 0,C2 + 0 ,0 5 + 0 ,0 2 0 ,0 0 I I - I I I - 0 ,0 1 + 0 ,0 1 - 0 ,0 3 - 0 ,0 2
K1 t K2 ,Kg - kom pleksy g lc /jo w o -r o i >:icze: 1 ,2 ,8 - a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexes 1, 2 and 8
Przyswajalny В i Mo w czarnoziemach hrubieszowsko-tomaszowskich 49
tycznych profilów czarnoziemów hrubieszowsko-tomaszowskich. Tylko w poziomie A p czarnoziemów właściwych zawartość tego pierw iastka uzależniona była od frakcji pyłu, frak cji spław ialnej oraz pH, a w po ziomie A u Ai (B) czarnoziemów zdegradowanych — od frakcji iłu koloi dalnego i pH. Nie stw ierdzono też statystycznie 'udowodnionych różnic w zawartościach boru przysw ajalnego między poszczególnymi pozioma mi rozpatryw anych kom pleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyj nych badanych czarnoziemów.
PO D SU M O W A N IE
Przedstaw ione w yniki badań w ykazały, że w profilach czarnozie mów hrubieszowsko-tomaszowskich największe ilości przysw ajalnego boru w ystępują w poziomach ornopróchnicznych, natom iast w pozio mach głębszych zawartość tego pierw iastka była w yraźnie niższa i stop niowo m alała w głąb profilu glebowego. Spadek zawartości przysw ajal nych form boru wraz z głębokością poziomów genetycznych stw ierdzony został w profilach w szystkich badanych podtypów, kompleksów glebo- wo-rolniezyeh i klas bonitacyjnych. Uzyskane w yniki badań nad roz mieszczeniem przysw ajalnego boru w profilach rozpatryw anych czarno ziemów potw ierdziły wnioski sform ułow ane wcześniej przez różnych autorów [7, 9, 20, 21, 22, 27], którzy podobne rozmieszczenie tej form y boru znajdowali w profilach innych typów gleb.
Zauważono też w badanych czarnoziem ach występowanie tendencji do ujem nej współzależności między zawartością węglanu wapniowego i przysw ajalnego boru. Tendencja ta jest nieco większa w głębszych w arstw ach profilu glebowego.
Przeprow adzone obliczenia statystyczne nie wykazały jednoznacznie wpływu badanych czynników glebowych na zawartość przysw ajalnych form 'boru w poziomach genetycznych profilów czarnoziemów hrubie szowsko-tomaszowskich.
W pew nym stopniu potwierdzone zostały duże rozbieżności, jakie p re zentowane są w wielu publikacjach co do wpływu frakcji składu che micznego, zawartości węglanu wapniowego i próchnicy oraz pH gleb na zawartość przysw ajalnego boru.
M u s i e r o w i c z i Ś w i ę c i c k i [19] sugerują bowiem, że ilości rozpuszczalnego w wodzie boru zależą od odczynu gleb, zaw artości w ęglanu wapniowego i próchnicy. Również M y s z k a [21] oraz S z u k a l s k i i współpracownicy [26] stw ierdzają, iż zawartość przysw a jalnych form boru uzależniona jest od składu mechanicznego gleb i zawartości próchnicy.
Do podobnych wniosków dochodzą C z u b a i Z a n i u k [8] poda jąc, że zawartość przysw ajalnego boru w glebach bielicowych, b ru n at nych, czarnych ziemiach i m adach skorelowana jest znacznie z frakcją
50 S. Dudziak, W. Bednarek
iłu koloidalnego, nieznacznie z pH gleby, a ibardzo silnie z zaw artością węgla organicznego.
N atom iast Z e m b a c z y ń s k i i Ż m i g r o d z k a [29] w bada nych glebach północnej części województwa zielonogórskiego nie znaleźli zależności między pH gleby a zawartością tego pierw iastka, z w yjątkiem poziomów ornopróchnicznych czarnych ziem, a w pływ składu m echa nicznego uznali za udowodniony jedynie w profilach czarnych ziem i mad. A utorzy ci w skazują równocześnie na istnienie w yraźnej współ zależności między zawartością węgla organicznego i boru przysw ajalnego
dla poziomów badanych typów gleb.
Także C i e ś l a i K o c i a ł k o w s k i [6] badając zawartość i roz mieszczenie przysw ajalnych form m ikroelem entów w profilach gleb w ytworzonych z glin zwałowych na Wysoczyźnie K ujaw skiej oraz w Wielkopoilsce dochodzą do wniosku, iż frakcja iłowa, węglan wapniowy i pH gleb nie m ają wyraźnego wpływ u na zawartość tej form y boru.
Do innych wniosków dochodzi natom iast K o c i a ł k o w s k i wspól nie ze S t a s z e w s k i m [16] po przeprow adzeniu badań nad zaw ar tością przysw ajalnych m ikroskładników w czarnych ziemiach Zastoiska Szamotulskiego. A utorzy ci stw ierdzili, że w glebach tych w sposób istotny na zawartość przysw ajalnego boru w pływ ał odczyn gleb, 'jak też zawartość węglanu wapniowego i próchnicy.
[ P i o t r o w s k a [22] badając gleby W yżyny Sandom iersko-O pato- wiskiej ustaliła, że na zawartość przysw ajalnych form boru istotny wpływ miała substancja organiczna gleby, natom iast nie stw ierdziła istotnego wpływu iłu koloidalnego oraz odczynu gleb n a zawartość tego pierw iastka.
Z przytoczonego przeglądu publikacji oraz prezentow anych wyników badań własnych nad czarnoziem ami hrubieszowsko-tomaszowskim i zda je się wynikać, że w pływ poszczególnych czynników naw et w profilach gleb powstałych z tego samego utw oru m acierzystego nie zawsze może ■być w sposób istotny udowodniony. Dlatego też znajomość takich wła ściwości gleb jak pH, zawartości frak cji spławialnych, frakcji koloidal nych, typu gleby, podtypu gleby, zawartości węglanu wapniowego czy próchnicy tylko w pew nym stopniu daje pogląd na zasobność gleb w przysw ajalny bor. Dla pełnego poznania zawartości tej form y boru w glebach poszczególnych regionów nieodzowne jest prowadzenie sy ste matycznych badań uwzględniających nie tylko typ glebowy czy podtyp, ale i bardziej szczegółowe jednostki gleb, takie ;jak rodzaje, gatunki czy odmiany.
P R Z Y SW A JA L N Y M O L IB D EN
Zawartość przysw ajalnego molibdenu w badanych czarnoziemach (tab. 9) odznacza się dużo większym zróżnicowaniem w porów naniu do
T a b e l a 9 Zaw artość i r o z n ia s z c z a n ie p rz y s w a ja ln y c h form m o lib d en u w p r o f i l a c h w y d z ielo n y ch podtypów ,
kompleksów g le b o w o -ro ln ic z y c h i k l a s b o n ita c y jn y c h
C o ntent and d i s t r i b u t i o n o f a v a i l a b l e molybdenum form s i n p r o f i l e s o f d i s t i n g u i s h e d s u b ty p e s , a g r i c u l t u r a l - s o i l co m p lex es and b o n i t a t i o n c l a s s e s
P odtyp - Subtype Poziom g e n e ty c z n y G e n e tic h o r iz o n
Kompleks glebow o- - r o l n i c z y %- / I / A ^ A / B - / I I / A . j / C . / B / . / l I I / С -- / I V / A g r i c u l t u r e 1 - s o i l com plex K la sa b o n ita c y jn a B o n i t a t i o n c l a s s zaw a rto ść ppm c o n te n t i n ppm o cen a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w edług l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o rd in g to b o u n d ary num bers
z a w a rto ś ć ppm c o n te n t i n ppm o cen a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w edług l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o r d i n g t o b o u n d ary numbere z a w a rto ś ć ppm c o n te n t I n ppm o c en a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w edług l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o rd in g to b o u n d ary num bers
z a w a rto ś ć ppm c o n te n t i n ppm o cen a ś r e d n ic h z a w a r to ś c i w edług l i c z b g ra n ic z n y c h mean c o n te n t e s t i m a t i o n a c c o r d i n g t o b o u n d a ry numbere
C zarnoziem y w łaściw e 0 .0 6 2 х ś r e d n i a 0 .0 4 0 ś r e d jiia 0 .0 2 4 ś r e d n ia 0 .0 3 2 ś r e d n i a
P ro p e r chernozem 0 ,0 1 0 - 0 ,2803“ medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 4 5 medium 0 ,0 0 1 -0 ,0 9 0 medium 0 ,0 0 5 - 0 ,1 8 5 medium
C zarnoziem y z d e g ra d o 0.068 ś r e d n ia 0 .0 4 0 ś r e d n i a 0 .0 3 2 _ ś r e d n i a 0 .031 ś r e d n i a
wane
D egraded chernozem s 0 ,0 1 0 -0 ,4 0 0
n edium 0 ,0 1 5 -0 ,1 7 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 8 0 medium 0 ,0 0 5 - 0 ,0 8 5 medium
C zarnoziem y d e lu w ia ln e 0.071 ś r e d n i a 0 .0 6 3 ś r e d n i a 0 .0 5 9 ś r e d n ia 0 .0 4 8 ś r e d n i a
D e lu v ia l chernozem a 0 ,0 1 0 -0 ,1 6 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,2 7 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,2 1 5 medium 0 ,0 0 5 - 0 ,1 6 0 medium
Kompleks 1 0.068 ś r e d n i a 0 .0 4 9 ś r e d n i a 0 .0 3 8 ś r e d n ia 0 .0 3 7 ś r e d n i a
Complex 1 0 ,0 1 0 -0 ,2 2 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 8 5 medium 0 ,0 1 5 -0 ,2 0 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,2 8 0 medium
Kompleks 2 0 .0 4 7 ś r e d n ia 0 .0 3 4 ś r e d n i a 0 .0 3 2 ś r e d n i a 0 .0 3 4 ś r e d n i a
Complex 2 0 ,0 1 0 -0 ,2 1 0 medium
0 ,0 0 5 -0 ,1 2 5 medium 0 ,0 0 5 -0 ,2 1 5 medium 0 ,0 0 5 -0 ,3 3 5 medium
Kompleks 8 0.0 4 6 ś r e d n i a 0 ,0 3 0 ś r e d n i a 0.016 ś r e d n i a 0 .0 2 8 ś r e d n i a
Complex 8 0 ,0 3 6 -0 ,0 8 5 medium 0 ,0 1 5 -0 ,0 6 5 medium 0 ,0 1 0 -0 ,0 2 5 medium 0 ,0 1 5 - 0 ,0 6 0 medium
K la sa I 0 .0 7 7 ś r e d n i a 0 .0 5 3 ś r e d n ia 0 .0 4 2 ś r e d n ia 0 .0 3 7 ś r e d n i a
C la s s 1 0 ,0 2 5 -0 ,2 8 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 7 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 8 0 medium 0 ,0 0 5 - 0 ,1 5 0 medium
K lasa I I 0 .0 6 0 ś r e d n ia 0 .0 4 5 ś r e d n i a 0 .0 3 6 ś r e d n i a 0.0 3 5 ś r e d n i a
C la s s I I 0 ,0 0 5 -0 ,1 6 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 6 5 medium 0 ,0 0 5 -0 ,2 0 0 medium 0 ,0 0 5 -0 ,1 8 5 medium
K la sa I l i a 1 I l l b 0 .0 4 7 ś r e d n i a 0 .0 3 6 ś r e d n i a 0,031 ś r e d n ia 0 .0 3 6 ś r e d n i a
C la s s I l i a and I l l b 0 ,0 1 0 -0 ,2 1 0 medium 0 ,0 1 0 -0 ,1 8 5 medium
0 ,0 1 5 -0 ,2 1 5 medium 0 ,0 0 5 -0 ,3 3 5 medium
X - W a rto śc i ś r e d n ie - Mean v a lu e s
:ac - W a rto śc i krańcowe - Extrem e v a lu e s
P r z y sw a ja ln y В i M o w c z a r n o z ie m a c h h r ü fo ie sz o w sk o -t o m a sz o w s k ic h
52 S. Dudziak, W. Bednarek
Poziom genetyczny-Genetic horizon
R ys. 2. Ś red n ie w sk a ź n ik i z a w a rto ści p rzy sw a ja ln eg o m o lib d en u p rzy założeniu , że sk a ła m a cierzy sta С za w iera 1,00
M ean in d ices o f th e a v a ila b le m o ly b d en u m con ten t, at th e assu m p tio n th a t its c o n ten t in th e p a ren ta l rock С is 1.00
przysw ajalnego boru. Zróżnicowanie to w ystępuje zarów no w obrębie podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych, jak i klas bonitacyjnych. W poziomach ornopróchnicznych w obrębie podtypu stosunkowo n a j większe średnie zawartości przysw ajalnej form y tego pierw iastka stw ier dzono w profilach czarnoziemów deluw ialnych (0,071 ppm) i czarno- ziemów zdegradowanych (0,068 ppm), natom iast w obrębie kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych — w profilach kompleksu gle- bowo-rolniczego 1 (0,068 ppm) oraz klasy bonitacyjnej I (0,077 ppm). N ajniższym i i najbardziej podobnymi średnim i zaw artościam i przy swajalnego molibdenu w poziomach ornopróchnicznych odznaczają się profile kompleksów glebowo-rolniczych 2 i 8 oraz klasy bonitacyj nej III.
Podobnie jak w przypadku przysw ajalnego boru najw ięcej przysw a jalnego molibdenu zaw ierają poziomy ornopróchniczne. W poziomach głębszych stw ierdza się stopniowy spadek jego zawartości. Spadek ten je st jednak znacznie mniejszy niż w przypadku przysw ajalnego boru. Prawidłowość tę potw ierdzają średnie wskaźniki zawartości przysw ajal nego molibdenu w poszczególnych poziomach genetycznych wyliczone w stosunku do jego zaw artości w skale m acierzystej (rys. 2).
T a b e l a 10 P ro c e n t pró b ek z a w ie ra ją c y c h n i s k i e , ś re d n ie i w ysokie z a w a r to ś c i p rz y s w a ja ln e g o m o lib d en u w p r o f i l a c h w y d z ielo n y ch podtypów ,
kompleiroów g le b o w o -ro in ic s y c h i k la s b o n ita c y jn y c h
P er c e n t o f загар1ез w ith th e low , medium and h ig h a v a i l a b l e molybdenum c o n te n t i n th e p r o f i l e s o f d i s t i n g u i s h e d s u b ty p e s , a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexe о and b o n i t a t i o n c la s e e ü
Poziomi g e n e ty c z n y G e n e tic hoi:iz o n
P odtyp - oubtype Kompleks glebow o- ap - / I / А1,Л 1/ Ü / - / I I / A .j/0, / B / - / I I Ï / С - / I V / - r o l n i c z y A g r i c u l t u r e l - s o i i com plex zaw a rto ść c o n te n t W6kaz-n i k z a so b n o ś c i abun dance in d e x z a w a rto ś ć c o n te n t w skaźn i k z a s o b n o ś c i abun dance In d e x z a w a rto ś ć c o n te n t w skaźn ik zaso b n o ś c i abun dance in d e x z a w a rto ś ć c o n te n t n i kw skaź z a so b n o ś c i abun dance in d e x K lasa b o n ita c y jn a B o n i t a t i o n c l a s s n is k a low ś r e d n ia medium wyso ka iiig li n is k a low ś r e d n i a medium wyso ka h ig h n i s k a low ś r e d n i a me dium wyso ka h ig h n is k a low ś r e d n i a m edii’n wyso ka L ig h C zarnoziem y w łaściw e P ro p e r chernozem s 9 ,4 8 6 ,8 3 ,8 4 7 ,2 - 98,1 1 ,9 5 0 ,9 8 ,3 9 1 ,7 - 45 ,8 5 ,8 9 2 ,3 4 ,9 5 1 ,0 Czarnoziem y zd e gradowane D egraded c h e r nozems 1 5 ,9 8 1 ,2 2 ,9 4 3 ,5 14,7 8 3 ,8 1,5 4 3 ,4 16 ,3 7 9 ,6 4,1 4 3 ,9 9,1 8 9 ,4 1 ,5 4 6 ,2 C zarnoziem y de l u - w ia ln e D e lu v ia l c h e r nozems 6 ,4 8 9 ,4 4 ,2 4 8 ,9 17 ,4 7 8 ,3 4 ,3 4 3 ,4 1 8 ,9 7 0 ,3 1 0 ,8 4 5 ,9 1 7 ,4 7 3 ,9 8 ,7 4 5 ,6 Kompleks 1 Complex 1 i : , 2 8 3 ,8 3 ,0 4 4 ,9 11,9 8 5 .1 3 ,0 4 5 ,5 14, 4 8 1 ,1 4 ,5 4 5 ,0 1 0,6 8 4 ,1 5 ,3 4 7 ,3 Kompleks 2 Complex 2 11,5 3 4 ,6 3 .9 4 6 ,2 1 2 ,0 8 8 ,0 - 4 4 ,0 15,8 7 3 ,7 1 0 ,5 4 7 ,3 1 2 ,0 8 4 ,0 4 ,0 4 6 ,0 Kompleks 8 Complex 8 - 100,0 - 5 0 ,0 - 100,0 - 5 0 ,0 - 10 0 ,0 - 5 0 ,0 - 100 ,0 - 5 0 ,0 K la sa I C la s s I 11,1 8 5 ,2 3 ,7 4 6 ,3 13 ,2 8 3 ,0 3 ,3 4 5 ,3 1 9 ,5 7 5 ,6 4 ,9 4 2 ,7 17,6 8 0 ,4 2 ,0 4 2 ,2 K la sa I I C la s s I I 1 6 , 1 8 1 ,6 2 ,3 43,1 10,5 8 8 ,4 1,1 4 5 ,3 1 0 ,7 3 5 ,3 4 ,0 4 6 ,6 8 ,2 8 8 ,2 3 ,6 4 7 ,7 K la sa I l i a i I l l b C la s s I l i a and I l l b 7 ,1 9 2 ,9 - 4 6 ,4 11,1 8 8 ,9 - 4 4 ,4 1 6 ,7 7 7 ,8 5 ,5 4 4 ,4 1 0 ,7 8 5 ,7 3 ,6 4 6 ,4 СЛ со P r z y sw a ja ln y В i M o w cz a rn o zie m ac h h r u b ie s z o w s k o -t o m a s z o w s k ic h
54 S. Dudziak, W. Bednarek
N ajm niejszy spadek zawartości przysw ajalnego m olibdenu w głęb szych w arstw ach profilu glebowego stwierdzono w czarnoziem ach de- luw ialnych. Równocześnie poziomy te zaw ierają średnio większe zaw ar
tości tego m ikroelem entu w porównaniu -do podobnych poziomów
pozostałych podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych oraz klas boni tacyjnych. Prócz tego zawartość przysw ajalnego molibdenu w poziomach głębszych tych czamoziemów jest zwykle większa od zawartości tego pierw iastka znajdowanego w poziomach om opróchnicznych profilów kompleksów glebowo-rolniczych 2 i 8 oraz klasy bonitacyjnej III. Po nadto w przypadku profilów czarnoziemów właściwych, kompleksów glebowo-rolniczych 2 i 8 oraz klasy bonitacyjnej III zaw artości przy- swalnego molibdenu w poziomie zalegającym nad skałą macierzystą są znacznie mniejsze w porów naniu do zawartości znajdow anych w po ziomie C.
Dużo większe zróżnicowanie w zawartości przysw ajalnego molibdenu we w szystkich poziomach genetycznych stw ierdzono natom iast przy rozpatryw aniu poszczególnych profilów.
Mimo znacznego zróżnicowania zarówno średnich, jak i skrajnych zawartości przysw ajalnego molibdenu w profilach badanych podty pów, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych gleby te
odznaczają się bardzo w yrównaną zasobnością tego pierw iastka we wszystkich poziomach genetycznych. Dokonana w ycena średnich za w artości przysw ajalnego molibdenu dla poziomów genetycznych w oparciu o liczby graniczne B ergm anna (tab. 9) pozwala stw ierdzić, że badane profile w obrębie typu, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych we wszystkich poziomach genetycznych odznaczają się średnią zawartością tego pierw iastka. Potw ierdzeniem małego zróżni cowania w ocenie zaw artości przysw ajalnego molibdenu w poziomach genetycznych profilów podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych są wielkości wyliczonych wskaźników zasobności (tab. 10). W skaźniki te dla poszczególnych poziomów są bardzo zbliżone.
O ceniając na podstawie przeprowadzonych badań potrzeby nawoże nia czamoziemów molibdenem, w ydaje się, że pow inny być one bardzo podobne zarówno dla poszczególnych podtypów, kompleksów glebowo- -rolniczych, jak i klas bonitacyjnych, przy czym czarnoziem y tego re gionu mogą wykazywać względnie duże zapotrzebowanie na nawożenie molibdenem, obejmujące, podobnie jak przy potrzebach nawożenia bo rem, przypuszczalnie około połowy areału zajmowanego przez te gleby.
W PŁY W N IE K T Ó R Y C H C Z Y N N IK Ó W G L EB O W Y C H N A ZA W A R T O ŚĆ P R Z Y S W A JA L N E G O M O L IB D E N U
Wpływ badanych czynników glebowych na zawartość przysw ajal nych form molibdenu obliczany był analogicznie jak przysw ajalnego boru.
Z a le ż n o śc i między z a w a rto śc ią przy sw a ja ln eg o m olibdenu a n iek tó ry m i w ła ściw o śc ia m i g le b /w s p ó ło z y n n ik i k o r e l a c j i /
R e la tio n s h ip s between th e a v a ila b le molybdenum c o n te n t and some s o i l fe a tu r e s / c o r r e l a t i o n c o e f f i c i e n t s / T a b e l a 11 W łaściw ości g le b y S o i l fe a t u r e s Podtyp - Subtype czarnoziem y w łaściw e
proper chernozems ozarnoziem y zdegradowane degraded chernozems czarnoziem y d elu w ia ln e d e l u v i a l chernozems poziomy genetyczn e - g e n e t ic h o r iz o n s AP A1 A1 /С С AP А 1 , А 1 / Ъ / /в / С AP A1 A ^ /C t / B / С Frakcje mecha n ic zne Çf w mm M echanical f r a c t i o n s , Çf ln mm < 0 ,0 0 2 - 0 ,1 0 4 - 0 ,1 0 0 - 0 ,1 9 4 + 0 ,0 3 6 - 0,011 - 0 ,2 7 9 + 0 ,1 0 5 - 0 ,0 5 5 - 0 ,3 0 5 - 0 ,2 4 7 - 0 ,1 0 9 + 0 ,1 4 5 0 ,1 - 0 ,0 2 + 0 ,0 0 7 + 0 ,0 9 0 - 0 ,0 3 7 + 0 ,0 5 5 + 0 ,141 + 0 ,1 4 7 - 0 ,0 8 7 - 0 ,0 9 4 + 0,0 7 1 + 0 ,0 3 2 + 0 ,1 0 3 - 0 ,0 8 9 < 0 ,0 2 - 0 ,0 5 9 - 0 ,0 8 7 - 0 ,0 6 1 + 0,0 2 1 - 0 ,0 2 4 - 0 ,1 6 3 + 0 ,0 7 5 + 0 ,2 0 7 - 0 ,2 2 9 - 0 ,3 8 4 - 0 ,2 7 7 - 0 ,0 5 3 Zawartość próchnicy Humus c o n te n t + 0 , 160 - 0 ,0 2 9 n.w* « n .w . + 0 ,1 4 7 - 0 ,0 8 9 n .w . n .w . + 0 ,1 3 7 + 0 ,7 0 6 + 0 ,1 9 9 n .w . Zawartość CaCO, CaCO^ c o n te n t J + 0 ,1 8 9 - 0 ,1 1 7 - 0 ,0 2 6 - 0,1 9 1 - 0 ,0 6 2 + 0 ,0 3 4 + 0 ,0 5 8 - 0 ,1 2 7 - 0 ,0 5 2 - 0 ,3 8 2 - 0 ,3 6 7 - 0 ,0 6 3 pH w 1 N KC1 pH in 1 N KCl - 0,131 - 0 ,0 6 7 - 0 ,2 5 2 - 0 ,1 1 3 - 0 ,2 4 8 - 0 ,0 2 9 + 0 ,1 0 0 - 0 ,3 4 6 - 0 ,1 9 0 - 0 ,1 4 8 - 0 ,0 1 5 + 0 ,0 0 7 n .w . - n ie w y liczo n o - n o n -c a lo u la te d CJl СЛ P r z y sw a ja ln y В i M o w c z a r n o z ie m a c h h r u b ie s z o w s k o -t o m a s z o w s k ic h
56 ■ iS . D u d zi ak , W . B edn are k
S ta t y s t y c z n a c h a r a k t e r y s ty k a wpływu n ie k tó r y c h czynników glebow ych na z a w a rto ś ć p rz y s w a ja ln e g o m o libdenu w p r o f i l a c h czarnoziem ów
S t a t i s t i c a l c h a r a c t e r i s t i c s o f th e e f f e c t o f some s o i l f a c t o r s on th e a v a i l a b l e molybdenum c o n te n t i n chernozem p r o f i l e s
T a b e l a
ï<-P o d ty p - Subtype
C zarnoziem y w łaściw e C zarnoziem y zdegradow ane C zarnoziem y d e lu w ia ln e
Poziomy P ro p e r chernozem s D egraded chernozem s L e l u v i a l chernozem s
w sp ó łcz y n n ik w sp ó łc z y n n ik w sp ó łcz y n n ik
y y c o e f f i c i e n t c o e f f i c i e n t c o e f f i c i e n t
G e n e tic rów natfie r e g r e s j i ró w ra n ie r e g r e s j i rów nanie r e g r e s j i
---h o r i - * k o r e l a - d e te r m i- k o r e l a - d e te r m i- k o r e l a - d e te rm i-zons r e g r e s s i o n e q u a t io n c j i n a c j i r e g r e s s i o n e q u a t io n c j i n a c j i r e g r e s s i o n e q u a t io n c j i n a c j i w ie lo - w ie lo - w ie lo k r o tn e j k r o tn e j k r o t n e j o f m ul- o f d e - o f m u l- o f d e - o f m u l- o f d e -t i p l e te r m i - t i p l o t e r m i - t i p l e t e r m i-c o r r e - n a t i o n c o r r e - n a t i o n c o r r e - n a tio n l a t i o n l a t i o n l a t i o n Ap Y =0,2 6 2 9 -0 ,0003x/ 1 / - 0 ,3 3 4 1 1,20 Y =o,C 3 l8 + 0 ,C 0 1 x /1/+ 0 ,2 9 8 8 ,9 0 Y =0,2 4 3 - 0 ,002x/ 1 / - 0 ,4 3 5 18,98 - 0 ,0 0 1 8 х / 2 / - 0 ,0 0 1 6 x /3 /+ + 0 ,0 0 1 5 x /2 /« 0 ,0 0 5 x /3 /+ - 0 , 0 0 0 9 x /2 / - 0 , 0 0 0 6 x /3 /+ + 0 ,0 1 9 1 x /4 /+ 0 ,0 0 5 x /5 /- + 0 ,0 G S 9 x /4 /- 0 ,0 0 l2 x /5 /- + 0 , 0 l 6 9 x / 4 / 0 , 0 0 l 6 x / 5 / -- 0 ,0 1 4 7 x / 6 / - 0 , 0 1 5 8 х /6 / - 0 ,0 1 8 8 х /6 / A1 , Y=0,0 1 8 3 -0 ,0071X /1/+ 0 ,1 9 2 3 ,6 9 Y=*0,0649-0,0018x/ 1/+ 0 ,2 9 3 8 ,6 3 Y * 0 ,2 8 7 8 - 0 ,0 0 4 6 x /l/- 0 ,8 3 6 6 9 ,9 8 A ^/B / + 0 ,0 0 0 7 x /2 /+ 0 ,0 0 0 4 x /3 /- + 0 ,0 0 0 1 x / 2 / - 0 ,0 0 0 0 x / 3 / - -0 ,0 0 3 8 x /2 /+ 0 ,0 0 0 4 x /3 /+ - 0 ,0 0 4 9 x / 4 / - 0 ,0 0 0 8 x / 5 / - - 0 ,0 0 3 7 x /4 /+ 0 ,0 0 0 2 x /5 /- + 0 ,0 4 5 1 x /4 0 ,0 0 1 1 x /5 /-- 0 ,0 0 0 2 х /6 / - 0 ,0 0 0 2 х / 6 / - 0 ,0 1 1 8 х /6 / Y =0,1 4 4 1 -0 ,0 0 3 9 x /1 /- 0 ,8 0 8 65,3 5 - 0 , 0 0 2 6 x /2 /+ 0 ,0 4 9Gx/-1 /* A^/C , Y =0,1 6 0 4 -0 ,0 0 2 1 n / l / - 0 ,3 6 5 13 ,3 9 Y -C ,0 002+ 0,0017x/ 1 / - 0 ,1 7 5 3 ,0 9 Y = 0 ,1 S 8 3 + 0 ,0 0 0 8 x /l/~ 0 ,4 7 7 22 ,7 7 /В / - 0 ,0 0 1 x /2 /+ 0 ,0 0 0 1 x /3 /+ - 0 ,0 0 0 4 x /2 /- 0 ,0 0 0 1 x /3 /+ -0 ,0 0 2 б х /2 /~ 0 ,0 0 Ю х /3 /+ + 0 ,0 0 0 2 x /4 /- 0 , ООЭх/5/ + 0 ,0 0 0 3 x /4 /+ 0 , 0 0 4 7 x /5 / + 0 ,0 1 2 x / 4 / - 0 , 0 0 2 6 ;:/5 /+ -:-0,0077x/b/ С Y=0,0 7 6 1 -0 ,0 0 0 б х /1 /+ 0 ,2 2 9 5 ,2 7 Y =0,1018+0,0 0 0 1 x / l / - 0 ,4 4 0 19,4 4 Y = 0 ,1 0 3 4 + 0 ,0 0 2 3 x /l/- 0 ,1 9 8 3 ,9 3 + 0 ,OO0Ox/2/+O, 0 0 0 6 x /3 /- - 0 , 0 0 0 3 x /2 /+ 0 , 0 0 0 7 x /3 /- 0 ,0 0 1 1 x / 2 / - 0 , 0 0 0 b x /3 /-- 0 ,0 0 1 1 х /4 //-- 0 ,0 0 б 9 х /5 / - 0 ,0 0 0 0 х / 4 / - 0 ,0 1 2 4 х / 5 / -0 ,0 0 0 1 х /4 /+ 0 ,0 0 0 2 х /5 / X - rów nanie i s t o t n e p rz y poziom ie i s t o t n o ś c i 0 ,0 5 - e q u a t io n s i g n i f i c a n t a t th e s i g n i f i c a n c e l e v e l 0 .0 5
Przyswajalny В i Mo w czarnoziemach hrubieszowsko-tomaszowskich 57
T a b e l a 13
R óżnice m iędzy śred n im i za w a rto ścia m i p rzy sw a ja ln eg o m olibdenu w ob ręb ie "komplekeów g le b o w o -r o ln ic z y c h i k la s b o n ita c y jn y c h w ppm D if f e r e n c e s between mean a v a ila b le molybdenwn. c o n te n ts w ith in th e range
o f a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexes and b o n it a t io n c l a s s e s i n ppm
Porównywane kompkleksy glebow o- - r o l n i c z e i k la sy b o n ita c y jn e
Compared a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexes and b o n it a t io n
c l a s s e s
Poziomy gen ety czn e p r o f i l u - G e n e tic h o r iz o n s o f th e p r o file
AP A1, A1/ B / A.j /С , / В / С
K1 - K2 + 0,0 2 1 + 0 ,0 1 5 + 0 ,0 0 6 + 0 ,0 0 3 K1 - * 8 + 0 ,0 2 2 + 0 ,0 1 9 + 0 ,0 2 2 + 0 ,0 0 9 K 2 - K 8 + 0,001 + 0 ,0 0 4 + 0 ;01 6 + 0 ,0 0 6 I - I I + 0 ,0 1 7 + 0 ,0 0 8 + C,006 + 0 ,0 0 2 I - I I I + 0 ,0 3 0 + 0 ,0 1 7 + 0 ,0 1 1 + 0 ,0 0 1 I I - I I I + 0 ,0 2 7 + 0 ,0 0 9 + 0 ,0 0 5 - 0 ,0 0 1
K-j.Kg.Kg - kompleksy g le b o w o -r o ln ic z e * 1, 2 , 8 - a g r i c u l t u r a l - s o i l com plexes 1, I , I I , I I I - k la s y b o n ita c y jn o - b o n it a t io n c l a s s e s
2 and 8
W rozpatryw anych profilach czamoziemów właściwych, zdegrado wanych i deluwialnych, podobnie jak w przypadku boru, stwierdzono bardzo niskie korelacje badanych właściwości glebowych i zawartości przysw ajalnych form molibdenu (tab. 11). W spółczynniki korelacji wie lokrotnej oraz determ inacji są dla w szystkich poziomów genetycznych, profilów także niewielkie. Szczególnie niewielkie współczynniki kore lacji otrzym ano dla profilów czam oziem ów właściwych i zdegradowa nych.
W podtypie czamoziemów deluwialnych współczynniki korelacji
badanych czynników glebowych i zawartości przysw ajalnego molibde nu są nieco wyższe. Tylko w poziomie A x profilów tego podtypu w ystą piła wysoka dodatnia współzależność między zawartością przysw ajal-
Xiych form molibdenu a zawartością próchnicy.
Z dokonanych obliczeń statystycznych wyni'ka, że wpływ rozpatry w anych czynników glebowych na zawartość przysw ajalnych form molibdenu w profilach badanych czamoziemów jest stosunkow o nie wielki, z w yjątkiem poziomu А г czam oziem ów deluwialnych. W pozio mie tym na zawartość przysw ajalnych form tego pierw iastka w sposób istotny w pływ ają frakcje iłu koloidalnego i pyłu oraz zawartość próch nicy.
Przeprow adzona analiza w ariancji, podobnie jak w przypadku boru,, nie wykazała wpływu kompleksów glebowo-rolniczych oraz klas boni tacyjnych na rozmieszczenie i zawartość przysw ajalnego molibdenu w profilach badanych czamoziemów. P otw ierdzają to różnice w zaw arto ści tego pierw iastka między kompleksami -glebowo-rolniczymi oraz k la sami bonitacyjnym i (tab. 13).
5 8 S. Dudzia'k, W. Bednarek
Ja k z tego wynika, rozpatryw ane czynniki glebowe nie m ają istot nego wpływu na rozmieszczenie i zawartość przysw ajalnego molibdenu w profilach baldanych czarnoziemów hrubieszowsko-tomaszowskich, z w yjątkiem poziomu A 1 czarnoziemów deluwialnych. W poziomie tym na zawartość przysw ajalnego molibdenu w sposób ?stotny w pływały: frakcja iłu koloidalnego, frakcja pyłowa i próchnica glebowa. Nie .stwierdzono też, podobnie jak w przypadku przysw ajalnego boru, s ta
tystycznie udowodnionych różnic w zawartościach przysw ajalnych form molibdenu między odpowiadającym i poziomami genetycznym i profilów badanych kompleksów glebowo-rolniczych oraz klas bonitacyjnych.
PO D SU M O W A N IE
Podobnie ja'k w przypadku przysw ajalnego boru największe ilości przysw ajalnego molibdenu w ystępują w poziomach ornopróchnicznych badanych czarnoziemów, a w poziomach głębszych stw ierdza się sto p niowy spadek zawartości tego pierw iastka. Spadek ten jest znacznie m niejszy w porów naniu do boru. Uzyskane w yniki badań nad rozm ie szczeniem przysw ajalnych form molibdenu w poziomach genetycznych
profilów czarnoziemów hrubieszowisko-tomaszowskich potw ierdzają
wnioski uzyskane wcześniej przez innych autorów [23, 24], którzy po dobne rozmieszczenie tego pierw iastka stw ierdzali w profilach innych
typów glebowych.
Dokonane obliczenia statystyczne wykazały, że zawartość przysw a ja ln y c h form molibdenu w profilach czarnoziemów nie była w sposób
istotny uw arunkow ana rozpatryw anym i czynnikam i glebowymi. Do po dobnych wniosków dochodzą C z u b a i Z a n i u k {8], G o r ł a c h i w spółautorzy [12, 13], C i e ś l a i К о с i a ł к o w is к i [6, 15], P i o t r o w s k a [22] i D e c h n i k [10], którzy w glebach bieliicowych, b ru natnych, czarnych ziemiach, czarnoziemach i madach nie stw ierdzili w yraźnych współzależności między zawartością przysw ajalnego molib denu a zawartością próchnicy, iłu koloidalnego, części spław ialnych oraz pH gleby.
Do odmiennych wniosków dochodzą natom iast C z u b a , D u d z i a k i M a l i ń s k a [9] podając, że w obrębie typu glebowego zawartość przysw ajalnego molibdenu jest w znacznym stopniu kształtow ana przez .skład mechaniczny utw oru glebowego; rów nież S a d o w s k i i D u - n a t [24], K o c i a ł k o w s k i i S t a s z e w s k i [16] wskazują na .ścisłą zależność między zawartością tej form y molibdenu a zawartością próchnicy, części spław ialnych oraz pH gleby. Wnioski tych autorów potw ierdzone zostały w przedstawionych w ynikach badań jedynie w od- jiiesieniu do poziomów A 1 czarnoziemów deluwialnych.
czarno-Przyswajalny В i Mo w czamoziemach h r ufoies zo ws ko - tom a s zo wsk i cn 59
ziemam i zdaje się wynikać, że wpływ składu mechanicznego glet>, za w artość próchnicy i CaG03 oraz pH gleiby na zawartość przysw ajalnych form molibdenu nie zawsze będzie możliwy do udowodnienia w sposoß jednoznaczny. Stąd też podobnie jak w przypadku przysw ajalnego boru dla pełnego poznania zaw artości tej form y molibdenu w glebach okre ślonych regionów konieczne jest system atyczne prowadzenie badań uwzględniających szczegółowo jednostka taksonomiczne gleb, takie jak gatunki czy odmiany.
.w n i o s k i
Z przeprow adzonych badań w ynikają następujące wnioski.
1. Największą zawartość przysw ajalnego boru i molibdenu w ykazują poziomy ornopróchniczne badanych czamoziemów.
2. Zaw artość przysw ajalnego boru i molibdenu maleje w głębszych w arstw ach profilu glebowego ibez względu na podtyp, kompleks glebo- wo-rolniczy czy klasę bonitacyjną.
3. ^Spośród badanych podtypów, kompleksów glebowo-rolriiczych i klas bonitacyjnych najwyższą zawartością przysw ajalnego fooru w po ziomach ornopróchnicznych odznaczają isię profile glebowe zaliczane do kom pleksu glebowo-rolniczego 2, a przysw ajalnego molibdenu — profile czamoziemów deluwialnych, kom pleksu glebowo-rolniczego 1 i klasy bonitacyjnej I.
4. N ajm niejszy spadek zaw artości przysw ajalnego boru i m olibdenu w m iarę w zrostu głębokości stw ierdza się w profilach czarnoziemów deluwialnych, w których ‘ponadto poziomy głębiej położone odznaczają się większą zawartością tych pierw iastków w porów naniu do podobnych poziomów pozostałych podtypów, kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych.
5. W pływ rozpatryw anych czynników: zawartość pyłu, części spła- wialnych, iłu koloidalnego, próchnicy i 'CaG03 oraz w artość pH, jak również kompleksów glebowo-rolniczych i klas bonitacyjnych na za wartość przysw ajalnych form boru i molibdenu nie został statystycznie udowodniony. Tylko w poziomie A p czarnoziemów właściwych i pozio mie A u Aj(B) czarnoziemów zdegradowanych zawartość przysw ajalnego boru uzależniona była od frak cji pyłu, części spławialnych, iłu koloidal nego i pH oraz tylko w poziomie A t czarnoziemów deluwialnych na za wartość przysw ajalnych form molibdenu istotny wpływ m iały frakcje pyłu, iłu koloidalnego i zawartość próchnicy.
6. Wyliczone wskaźniki zasobności dla poziomów ornopróchnicznych zdają się wskazywać, że czarnoziem y hrubieszowsko-tomaszowskie mogą wykazywać duże zapotrzebowanie na nawożenie borem i molibdenem,
