Halina Dąbrowska
Program i problemy dokumentacji
konserwatorskiej "Panoramy
Racławickiej"
Ochrona Zabytków 37/4 (147), 294-295
HALINA DĄBROWSKA
PROGRAM I PROBLEMY DOKUMENTACJI KONSERWATORSKIEJ
„PANORAMY RACŁAWICKIEJ”
Ja k wiadomo, dokum entacja konserw atorska jest zbiorem inform acji odnoszących się do obiektu za bytkowego, niezbędnych do właściwego prow adzenia prac konserw atorskich, a także zestaw em w iado mości o przeprow adzeniu tych prac. D okum entacja tak a pow inna zapewnić w szechstronne poznanie dzieła i umożliwić określenie oraz dobór właściwych m etod konserw acji. Stanow i ona odwzorowanie s ta nu obiektu przed konserw acją, zdaje spraw ę z w y konanych zabiegów konserw atorskich i ukazuje osta teczny w ynik tych zabiegów.
W celu uzyskania m ożliwie pełnego i czytelnego obrazu dokum entacyjnego został opracow any „Sche m at D okum entacji K onserw atorskiej” (zatw ierdzony przez Z arząd Muzeów i Ochrony Zabytków MKiS w 1976 r.), w którym określono pożądany zakres inform acji historycznych, technicznych i arty sty cz nych. W śród w ielu pozycji wchodzących w skład tego schem atu są w ym ienione dokum entacje — r y sunkow a i fotograficzna, i w łaśnie ten rodzaj doku m entacji jest przedm iotem niniejszej inform acji w odniesieniu do konserw acji płótna „P anoram y R a cław ickiej”.
Pozostałe pozycje schem atu znajdują się w trakcie opracow yw ania i ze w zględu na bieżący tok prac konserw atorskich ich stopień zaaw ansow ania jest różny.
Dokumentacja rysunkowa
K iedy w 1970 r. rozpoczęto prace przy w ykonyw a niu dokum entacji rysunkow ej, nie istniał jeszcze „Schem at D okum entacji K onserw atorskiej”. P o sta nowiono wówczas, że należy naw iązać do dokum en tacji opracow anej uprzednio podczas prow adzenia p rac konserw atorskich przez prof. W. Szym borskie go (1957 r.), m ając przede w szystkim na względzie potrzebę uzyskania ciągłości przekazu dokum enta cyjnego. K ontynuacja ta w yraziła się m.in. w zasto sow aniu identycznej pomocniczej siatki, służącej do przenoszenia danych z płótna na rysunki oraz w u staleniu w spólnej bazy jako podstaw y odniesienia do w ykonyw anych pom iarów poszczególnych b r y tów.
Ze względu na trudności zw iązane z w ykonyw aniem zdjęć fotograficznych całości poszczególnych brytów , położono szczególny nacisk w łaśnie na dokum enta cję rysunkow ą. Ustalono, że rysun ki będą w ykony w ane w skali 1 :20, k tóra pozwoli na właściw e i przejrzyste odtw orzenie licznych i różnorodnych zniszczeń oraz ubytków płótna. W celu uzyskania dokładności i czytelności zastosowano zam iast kalki technicznej folię kreślarską oraz przyjęto w arstw o wy system nak ład an ia na siebie poszczególnych a r kuszy, ułatw iający lokalizację dowolnie w ybranych inform acji na ustalonym fragm encie obrazu. Każdy egzem plarz dokum entacji zaw iera rysunki podsta wowe odwrocia i lica, plansze fotomontażowe, zd ję cia fotograficzne i fotogram etryczne.
D okum entacja składa się z dwóch części o b ra zu ją cych dw uetapow ość prac konserw atorskich p rzy płó tn ie „P an oram y ”.
Część pierw sza dotyczy la t 1970—1973 i obrazuje stan płótna przed przystąpieniem do prac k o n serw ato r skich (po rozw inięciu brytów). Na trzech planszach foliowych odwzorowano różnorodne zniszczenia na licu płótna (np. zacieki, pleśnie, u by tk i w a rstw y m alarskiej, sfalow ania itp.). Ponadto uwidoczniono w stępne zabiegi konserw atorskie w ykonane w 1957 r. (np. w staw ione łatki). Do oznaczeń na planszach stosowano kolorow e tusze, używ ając um ow nych zn a ków graficznych. W szystkie plansze foliowe d ają się nałożyć na schem atyczne rysunki, przedstaw iające treści poszczególnych brytów , co pozwala na do kład ne lokalizow anie m iejsc uszkodzeń. S tan odwrocia płótna ukazano na planszy stanow iącej odbitkę foto graficzną — odw zorow uje ona łaty zabezpieczające, rozdarcia oraz frag m en ty płótna zniszczone i osła bione. D odatkow a plansza uwidocznia m etodą foto m ontażu m iejsca w ykonyw anych zdjęć fotograficz nych, co um ożliwia orientację i ułatw ia odszukanie interesu jący ch fragm entów .
Ta część dokum entacji rysunkow ej (ściśle zw iązana z fotograficzną) u kazu je stan zachowania płótna oraz niektóre w stępne zabiegi konserw atorskie, po legają ce na oczyszczeniu lica i odwrocia.
Część druga dokum entacji przedstaw ia tok prac konserw atorskich rozpoczętych w 1980 r. Na p la n szach foliowych pokazano zabiegi dokonane na od- w rociu płótna, a możliwe do uwidocznienia za po mocą znaków graficznych (szycie, cerow anie, w sta w ianie ła t itp.). Pozostałe czynności k o n serw ato r skie, jak mycie, prasow anie, im pregnacja, częściowe dublow anie (kołnierz), naklejanie fizeliny, zaw ie szanie brytów , kitow anie itp., zostały sfotografow ane w większych lub m niejszych fragm entach, w zależ ności od istniejących w danym okresie możliwości technicznych. Zdjęcia te są następnie nanoszone na plansze foliowe, k tó re po skoordynow aniu i nało żeniu na plansze podstaw ow e odwrocia i lica będą stanow ić in teg raln ą całość.
Dokumentacja fotograficzna
Zgodnie z zasadam i w ykonyw ania konserw atorskiej dokum entacji fotograficznej pow inna ona obrazo wać w szystkie trz y etapy zw iązane z konserw acja obiektu, a więc stan istniejący, przebieg konserw acji i stan końcowy. Zdjęcia należy więc pow tarzać w sposób m etodyczny i ściśle określony w czasie. W w ypadku „P anoram y R acław ickiej” zanotowano zakłócenia w tym względzie, spowodowane niezapla now aną dwuetapowością prac konserw atorskich. W latach 1970—1973 w ykonano zdjęcia stanu płótna, rozm iaru i rodzajów zniszczeń, a także ówcześnie prow adzonych w stępnych zabiegów konserw atorskich na licu i odwrociu.
Obecnie w ykonyw ana dokum entacja fotograficzna
obrazuje stan zachow ania płótna po kilkuletnim przechow yw aniu w form ie zw iniętej (na wałach) oraz przebieg dokonyw anych czynności ko n serw ato r skich. Zdjęcia w ykonyw ane są na film ie 6 X 6 cm, bez użycia staty w u i za pomocą lam py błyskow ej, w skutek czego nie zawsze można uzyskać pożąda ne efekty, szczególnie gdy chodzi o dokładność szcze gółów. Na tak i sta n rzeczy w płynęły różne czynni ki, przede w szystkim bardzo ograniczony czas pozo stający do dyspozycji fotografa i dokum entalisty,
w ielkie rozm iary płótna, duża ilość zniszczeń, różno rodność czynności konserw atorskich oraz nieustanne przem ieszczanie poszczególnych brytów .
Oprócz zdjęć odnoszących się do lica i odwrocia każ dego b ry tu w ykonuje się tzw. ujęcia reporterskie, do kum entujące różne prace ogólne, jak np. rozw ijanie i przew ijanie b rytów na forem niki, zaw ieszanie b ry tów, zszyw anie kraw ędzi, dublow anie i inne czynno ści o ch arakterze organizacyjno-technicznym (np. próby z w ykorzystaniem laistera). P ro jek tu je się rów nież w ykonanie zdjęć fotogram etrycznych już zaw ieszonych brytów , co umożliwiłoby p rzeprow a
dzenie interesujących porów nań w odniesieniu do zdjęć fotogram etrycznych sporządzonych w M uzeum A rchitektury podczas pierw szego rozw ijania „P ano ram y R acław ickiej”.
D okum entacja fotograficzna jest w ykonyw ana w form ie powiększeń o rozm iarach 18X24 cm i zosta nie opisana oraz opraw iona zgodnie z zaleceniam i za w artym i w „Schemacie D okum entacji K on serw ato r skiej”.
D okum entacja rysunkow a w raz z dokum entacją fo tograficzną pow inna po ukończeniu stanow ić in te gralne opracow anie o w artości archiw alno-history- cznej, k tó re — jak m am y nadzieję — przekaże p e ł ny zestaw inform acji o przebiegu przedstaw ianych działań konserw atorskich, a w przyszłości będzie mogło być m ateriałem wyjściowym do podjęcia n a stępnej konserw acji „P anoram y R acław ickiej”.
m g r H a lin a D ą b r o w s k a P ra c o w n ia K o n s e r w a c ji P a n o r a m y R a c ła w ic k ie j P P P K Z — O d d zia ł w e W r o c ła w iu
PROGRAMME AND PROBLEMS OF THE DOCUMENTATION FOR THE RACŁAWICE PANORAMA CONSERVATION The article discusses the graphic and photographic do
cum entation, part of the overall documentation, com piled during the conservation of the Racławice Pano rama. It its a continuation to an earlier documentation whiich w as made in 1967 w h ile the picture w as being preserved. The graphic documentation is made on a drafting film in 4 :20 scale. The drawings show: the state of the canvas as it wias unrolled from cylinders (tears, deterioration of the paintwork etc.), prelim inary preservation in 1070—73 and conservation since 1980. The foregoing w as presented by means o f conventional coloured graphic signs. The photographic documentation depicts consecutive stages of conservation, the degree
of damage, the course of conservation and the final state. In view of large size of the canvas, the photo graphs show m ostly fragments which are marked on separate panels to facilitate their identification. The photographic documentation consists o f blow-ups m ea suring 1®X24 cm and w ill be described according to appropriate instructions. The photogramrnetric pictures of the Panorama segm ents w hen suspended are aliso envisaged. A complete graphic and photographic docu m entation supplem ented w ith description w ill provide archival and historical evidence to facilitate future con servation.
MAREK DZIEKOŃSKI
UKŁAD FUNKCJONALNY I NIEKTÓRE ELEMENTY TECHNICZNEGO WYPOSAŻENIA
BUDYNKU „PANORAMY RACŁAWICKIEJ” WE WROCŁAWIU
W m yśl założeń autorskich, zespół budynków „P a noram y R acław ickiej” spełniać ma dw a zadania: — zaspokoić potrzeby u ty lita rn e widza w zakresie inform acji, potrzeb fizjologicznych, zapew nienia w ła ściwej tem p eratu ry , ośw ietlenia itp., a w zakresie jego potrzeb em ocjonalnych przygotow ać go za po mocą środków architektonicznych do możliwie n a j lepszego odbioru narodow ej pam iątki, jaką jest „P a noram a R acław icka”;
— w stosunku do „P anoram y R acław ickiej” stw orzyć środkam i technicznym i takie fizyczne środowisko, aby obraz ten nie uległ przedw czesnej destrukcji, był zabezpieczony przed uszkodzeniam i m echanicz
nym i i zniszczeniem w skutek pożaru.
Inn e potrzeby, jak pomieszczenia dla personelu, m a
gazyny, pomieszczenia techniczne itp. trak to w a n e są jako elem enty m niejszej wagi, podporządkow ane w y m ienionym dwom zadaniom .
W y m a g a n ia fu n k c jo n a ln o -p rz estrz en n e
Zasady układu przestrzenno-funkcjonalnego zdefi niow ane zostały ju ż w pracy k o n k u rso w e j1. W a ru n ki konkursow e określone były dość ogólnie. P o d a
1 Konkurs otwarty SARP i Komitetu Odbudowy Pano ramy Racławickiej, rozstrzygnięty w Ш57 r. Autorzy pracy wyróżnionej I nagrodą, z przeznaczeniem do reali zacji — Ewa Dzliekońslka i Marek Dziekoński.
