Prawo konstytucyjne zajęcia nr 1

SNP grupa 9

Prezentację przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl

Zajęcia nr 1

Prawo

konstytucyjne

zajęcia nr 1

System prawa: ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie w konkretnym państwie

System prawa dzieli się na gałęzie ( dziedziny ). Normy należące do jednej gałęzi opierają się z reguły na wspólnych zasadach

Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego . Przedmiotem ich regulacji są podstawowe instytucje, zasady ustroju politycznego i społeczno –

gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa

w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w

państwie i sposób sprawowania władzy przez suwerena, status

jednostki w państwie i przysługujące jej prawa i wolności a także

nałożone na nią obowiązki , zasady organizacji i funkcjonowania

organów państwowych oraz relacje między nimi a także zasady

tworzenia prawa

Prawo konstytucyjne w systemie prawa:

• Część wewnętrznego systemu prawnego w danym państwie

• Determinuje wzajemne relacje między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym

• Wyznacza treść norm wchodzących w pozostałe dziedziny prawa

• Powiązane ze wszystkimi dziedzinami prawa

• Należy do prawa publicznego – zawiera normy

regulujące stosunku między państwem a jednostką a także między różnymi podmiotami

reprezentującymi państwo

Pojęcie ustroju państwowego i zasad ustroju

• Ustrój państwowy oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej

• Konstytucja jako akt określający ustrój państwowy

• Zasady ustroju to naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy ( B. Banaszak)

• Pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze

ustrojowym państwa i określają panujący w nim system władzy (L.

Garlicki). Wskazują przede wszystkim: do kogo należy władza,

ustanawiają podstawowe formy wykonywania tej władzy i rodzaje organów państwowych, które ją wykonują

• Zawarte są w Konstytucji, jeśli państwo taka posiada ( zasady

konstytucyjne)

Konwencjonalność zasad ustrojowych

• Brak jednolitego, zamkniętego katalogu zasad ustrojowych w Konstytucji

• Zasady ustrojowe należy wyinterpretować z postanowień Konstytucji

• Najczęściej wyodrębniany katalog zasad ustrojowych:

1. Zasada demokratycznego państwa prawa 2. Zasada zwierzchnictwa Narodu

3. Gwarancje praw i wolności jednostki 4. Podział władz

5. Istnienie samorządu terytorialnego

6. Uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej na wolności

działalności gospodarczej i własności prywatnej za podstawę ustroju

politycznego

Zadanie dla studentów na zajęcia nr 3,4 i 5

Przygotować w grupach omówienie jednej z zasad demokratycznego państwa prawa:

1. Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa , np. wyrok TK 18 stycznia 2013r., K 18/10

2. Zakaz działania prawa wstecz np. wyrok TK z dnia 19 listopada

2008r., Kp 2/08, wyrok TK z 12 maja 2009r., P 66/07, wyrok SN z 15 maja 2000r., II CKN 293/00, wyrok TK z dnia 23 lipca 2013r.,

3. Nakaz odpowiedniego vacatio legis, np. TK z dnia 15 lutego 2005r.

K 48/04, wyrok TK z 28 października 2009r., Kp 3/09, wyrok TK z 15 lipca 2013r., K 7/12

4. Zasada ochrony praw nabytych, np. orzeczenie TK z 22 sierpnia 1990r. K 7/90, wyrok TK z 20 grudnia 1999r. K 4/99, wyrok TK z 24 lutego 2010r. K 6/09

5. Zasada określoności prawa, np. wyrok TK z 11 stycznia 2000r., K 7/99, wyrok TK z 3 listopada 2004r., K 18/03, wyrok TK z 14

września 2001r., SK 11/00

6. Zasad proporcjonalności ( zakaz nadmiernej ingerencji ), np.

orzeczenie Tk z 26 kwietnia 1995r, K 11/94, wyrok TK z 31 stycznia 2013r.

Konstytucyjny system źródeł prawa

• Źródło prawa – każdy akt prawotwórczy zawierający chociaż jedną normę generalną lub abstrakcyjną

• System źródeł prawa – źródła prawa i ich grupy:

1. Akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego,

2. Akty prawa miejscowego i akty prawa obowiązującego na całym terytorium państwa

3. Akty ustawowe i podstawowe

4. Akty prawa powszechnie obowiązującego i akty wewnętrznie obowiązujące

Źródła prawa powszechnie obowiązującego

• Źródło prawa, które potencjalnie służyć ma tworzeniu norm prawnych wiążących wszystkich adresatów prawa

• Reguluje ono prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych, ustrój oraz zakres działania organów władzy publicznej

• Tworzą one zamknięty system

• Zamknięcie przejawia się na dwóch płaszczyznach:

1. W zakresie form aktów, w których można je stanowić: (art. 87, art. 91 ust. 2, art. 188 pkt 1-3, art. 234)

 Konstytucja

 Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

 Ustawa i rozporządzenie z mocą ustawy

 Umowa międzynarodowa, dla ratyfikacji której nie jest wymagana zgoda wyrażona w ustawie

 Rozporządzenie

 Akty prawa miejscowego

2. W zakresie katalogu podmiotów uprawnionych do ich wydawania.

 Na poziomie konstytucyjnym – parlament, procedura z art. 235

 Na poziomie ustaw zwykłych – parlament, w sytuacji nadzwyczajnej Prezydent wydaje rozporządzenia z mocą ustawy – art. 234

 Na poziomie rozporządzeń – tylko te organy, którym konstytucja przyznała taką kompetencję:

 Prezydent – art. 142 ust. 1

 Rada Ministrów – art. 146 ust6. 4 pkt. 2

 Prezes Rady Ministrów – art. 148 pkt. 3

 Ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, o których mowa w art. 147 ust. 4 ( art. 149 ust. 2 i 3 )

 KRRiTV ( art. 213 ust. 2 )

Jest to katalog enumeratywny – zob. orzeczenie TK z dnia 28 czerwca 2000r. K 25/99

 Na poziomie aktów prawa miejscowego – organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, które musza działać na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych. W tym zakresie zatem zamknięcie nie jest kompletne, bo ustawodawcy pozostawiona została decyzja określenia organów lokalnych, którym ma przysługiwać kompetencja prawotwórcza.

• Zasada hierarchicznej struktury

Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego

• Tworzą one katalog otwarty ( art. 93)

 uchwały Rady Ministrów,

 zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów ( nie myl rozporządzenia z zarządzeniem, rozporządzenie to akt prawa powszechnie obowiązującego)

• Konstytucja wskazuje na cechy aktów wewnętrznie obowiązujących:

1. mają one charakter wewnętrzny, tzn. że obowiązują tylko jednostki organizacyjne

podległe organowi wydającemu te akty, a zatem mają ograniczony krąg adresatów! Musi istnieć stosunek podległości pomiędzy organem wydającym te akty, a jednostkami, do których jest adresowany

2. nie mogą być podstawą wydania decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów,

3. podlegają kontroli ( materialnej jak i proceduralnej ) co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym,

4. zarządzenia wydawane są tylko na podstawie ustawy.

System otwarty ( TK K21/98 z dnia 1 grudnia 1998r.)

Kontrowersje:

1. Regulaminy obu izb parlamentu (61 ust.4)

2. Układy zbiorowe pracy (SN z dnia 28.5.1998, I PKN 138/98) 3. Tzw. przepisy administracyjne

4. Akty wydawane przez NBP (TK K 25/99 z dnia 28 czerwca 2000r.)

5. Uchwały Sejmu (TK U 4/06 z dnia 22 września 2006r.)

Prawo międzynarodowe i prawo UE w systemie źródeł prawa RP

Prawo międzynarodowe:

• Umowy międzynarodowe

• Zwyczaj międzynarodowy

• Zasady ogólne prawa międzynarodowego Prawo Unii Europejskiej:

• Prawo pierwotne

• Prawo wtórne

Umowy międzynarodowe:

Z punktu widzenia źródeł prawa, najważniejsze znaczenie ma podział na 1. umowy ratyfikowane

1.1. umowy ratyfikowane za zgoda wyrażone w ustawie 1.2 umowy ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie 2. umowy nieratyfikowane.

Ad. 1

RATYFIKACJA - akt - z reguły dokonywany przez głowę państwa – ostatecznego potwierdzenia woli Państwa związania się umowa międzynarodową. Poprzez ratyfikację umowa ma moc wiążąca w państwie. Ratyfikacja dokonywana jest przez Prezydenta ( art. 133 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji).

RATYFIKACJĘ poprzedza ZAWARCIE umowy, które jest dokonywane przez Radę Ministrów ( art. 146 ust. 4 pkt. 10 Konstytucji ). Po ratyfikacji umowa międzynarodowa staję się ŹRÓDŁEM PRAWA

POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO, wymienionym w art. 87 ust. 1 Konstytucji .

Następnie, ratyfikowane umowy międzynarodowe dzielą się na umowy ratyfikowane bez konieczności uzyskiwania zgody wyrażonej w ustawie i umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Katalog umów, których ratyfikacja wymaga uzyskania uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zawiera art. 89 Konstytucji oraz art. 90 Konstytucji( szczególny tryb )

Miejsce umów międzynarodowych w systemie źródeł prawa:

1. umowy ratyfikowane – generalna zasad art. 91 Konstytucji

1.1. umowy ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie – art. 91 ust. 2 Konstytucji

1.2. umowy ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie – za ustawami, przed rozporządzeniem. Pierwszeństwo wobec ustaw odnosi się także do prawa stanowionego prze organy prawodawcze organizacji międzynarodowych, w których członkostwo Polski wynika z ratyfikowanej przez RP umowy tworzącej daną organizację ( prawo wtórne UE)

2. Umowy nieratyfikowane – nie jest to źródło prawa powszechnie

obowiązującego

Prawo Unii Europejskiej

Prawo UE dzielimy na :

1. Prawo pierwotne - umowy międzynarodowe tworzące UE, aneksy do nich, traktaty je nowelizujące, traktaty o przystąpieniu nowych państw do UE, traktaty z państwami nienależącymi do UE

2. Prawo wtórne – są to akty tworzone przez instytucje UE ( art. 288 TFUE):

• Rozporządzenia unijne - ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.

• Dyrektywa – wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

• Decyzja – wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko

tych adresatów.

Rozporządzenie ( unijne ):

• Instrument ujednolicania prawa Unii

• Akt generalny, zasięg ogólny – może dotyczyć działania instytucji, innych organów UE, organów państw członkowskich, podmiotów prywatnych

• Ma zastosowanie na terytorium wszystkich państw członkowskich (zasada)

• Może tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek

• Charakter abstrakcyjny ( jak ustawa w prawie krajowym)

• Wymaga dla swej skuteczności uzasadnienia oraz ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE

• Od momentu wejścia w życie stanowi część prawa krajowego państw

członkowskich i jest stosowane bezpośrednio, bez potrzeby transponowania do prawa krajowego. Niedopuszczalne jest zatem wprowadzania rozporządzenia do prawa krajowego przez wydanie np. ustawy, rozporządzenia są bezpośrednio

skuteczne!

• Jeżeli w danej dziedzinie zostało wydane rozporządzenie, państwo traci

uprawienia do stanowienia prawa w tym obszarze

Dyrektywa:

• Instrument harmonizacji prawa

• Adresatem dyrektywy są tylko państwa członkowskie, co do zasady ustanawia ona prawa i obowiązki dla państw członkowskich

• Państwa mają obowiązek wykonania dyrektywy w odpowiednim czasie

• Wiąże w odniesieniu do rezultatu jaki ma być osiągnięty

• Wymaga implementacji ( transponowania ), często wydania odpowiednich aktów wewnętrznych

• jeżeli dyrektywa przewiduje nadanie praw jednostce lub określenia jej obowiązków, państwo powinno transponować dyrektywę wydając akt prawa powszechnie obowiązującego ( np. ustawę)

Decyzja:

• Charakter indywidualny i konkretny

• Ma zastosowanie do konkretnego przypadku, porównywana do decyzji

administracyjnej w prawie krajowym

Jeżeli chodzi o miejsce tego prawa UE w systemie źródeł prawa, to sytuacja kształtuje się odmiennie jeśli chodzi o prawo pierwotne i prawo wtórne UE.

Konstytucja określa wprost jedynie miejsce prawa wtórnego. Art. 91 ust. 3 Konstytucji odnosi się bowiem właśnie do tej kategorii. Zatem prawo wtórne UE ma pierwszeństwo przed ustawami krajowymi – takie samo miejsce jak umów międzynarodowych ratyfikowanych za zgodą wyrażoną w ustawie.

Sytuacja komplikuje się, jeśli chodzi o miejsce prawa pierwotnego UE.

 Orzecznictwo TSUE (dawny ETS) a orzecznictwo TK – konflikt Zasada pierwszeństwa prawa UE w świetle orzecznictwa TSUE:

1. Costa v. E.N.E.L: „ Prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem prawa nie mogą być ze względu na ich szczególny i oryginalny charakter uchylane przez postanowienia prawa krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wspólnoty”.

2. Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide

und Futtermittel: „ prawo mające swe źródło w Traktatach, będące samodzielnym

źródłem prawa, nie może być ze względu na swój charakter uchylane przez normy

prawa krajowego niezależnie od ich rangi”.

TK z dnia 11.05.2005r., K 18/04

„(…)Kolizja taka w żadnym wypadku nie może być rozwiązana przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej wobec normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też prowadzić do utraty mocy obowiązującej przez normę konstytucyjną i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do ograniczenia zakresu stosowania normy konstytucyjnej do obszaru nieobjętego regulacją prawa wspólnotowego. W takiej sytuacji Naród jako suweren lub organ władzy państwowej konstytucyjnie upoważniony do reprezentowania Narodu, musiałby podjąć decyzję albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – o wystąpieniu Polski z Unii Europejskiej”.

Argumenty za prymatem norm konstytucyjnych nad prawem pierwotnym UE:

• państwa należące do UE zachowują swoją suwerenność, wyrazem tej suwerenności są konstytucje, które zachowują swoje znaczenie

• Nawet w sytuacji, gdy Polska przekazała organizacji międzynarodowej lub organowi

międz. kompetencję stanowienia prawa, to Konstytucja pozostaje najwyższym

prawem RP

Sądownictwo a prawo UE

Orzeczenie Van Gend en Loos v. Nedelandse Administratie der Belastingen 26/62

„(…)państwa uznały, że prawo wspólnotowe może być powoływane przez podmioty indywidualne przed sadami krajowymi.

Można z tego wyciągnąć wniosek, że Wspólnota stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły, choć w ograniczonym zakresie, swoje suwerenne prawa i którego treść wiąże nie tylko państwa członkowskie, ale i ich obywateli. Niezależnie od ustawodawstwa

państw członkowskich, prawo wspólnotowe nie tylko nakłada na podmioty

indywidualne obowiązki, ale także może przyznawać im prawa, które staja się

elementem ich dorobku prawnego.”

Literatura:

1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r.

2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

3. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012

4. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 1, Warszawa 2014LexisNexis 2014