USTAWA
TOWARZYSTWA
PRZYJACIÓŁ WŁOŚCIAN
W U AZ
% cJljklmtu do uieij/ iKx£e^ci|iuiv.
PROTOKUŁ ZAWIĄZKU.
Działo się w Pałacu pod Ma
ską zwanym, dnia 3. JUaia <83t. r
Przy obchodzie pamiątki Narodowcy w tym tu Gmachu dnia dzisieyszego i na uczczenie tey.
ie pamiątki, iako epoki zrzucenia gwarancyi moskiewskićy, a założenia fundamentów pra- wdziwóy wolności i niepodległości Narodu Polskiego, na których wznosić się miała nowa iego polityczna budowa, obeymuiąca pomyśl
ność i swobody wszystkich klass mieszkańców;
zawięzuie się Towarzystwo Przyiactól Włościan, którego celem będzie:
1. D< pomaganie im do nabywania wła«
sności gruntówey,
2. Rozkrzewianie pomiędzy niemi oświa
ty, przemysłu rolniczego i ducha niepodległo
ści narodowcy.
Podpisani na akcie ninieyszym, są założy
cielami i członkami tegoż Towarzystwa, któ
rzy <się zaymą niezwłocznie urządzeniem we*
wnętrznem, i obmyślą fundusze do utrzyma
nia i działania swoiego ku zamierzonym celom, zapraszając zarazem do grona swoiego osoby
z nauk, światła, patryotyzmu i zasad liberal
nych znane:
Wincenty Niemoiowski ( Członek Rządu Naro
dowego. )
Bonawentura Niemoiowski (Minister Spraw Wewnętrznych i Policyi)
Antoni Gliszczyński (Senator Kasztelan) Aloizy Biernacki (Minister Skarbu)
Kantorbery Tymowski (Poseł Powiatu Często- chowskiego )
Walenty Zwierkowski (Deputowany Cyrk. IV.
Miasta Warszawy.)
Morawski Teofil ( Członek Rządu Narodowego ) Xawery Czarnocki (Deput. Okr. Stanisławo
wskiego, Sekret. Izby Poseł. Dyr. Jen. Pol.) Władysław Hr. Ostrowski (Mars. Izby Poselsk.)
i
5
Franciszek Nakwaski (Senator Kasztelan) Henryk Nakwaski (Radca Obywatelski Woiew.
Płockiego )
Bieliński Jan (Senator Kasztelan)
Antoni Rembowski (Deputowany Cyrkułu II.
Miasta Kalisza)
Marcin Radoński (Poseł Powiatu Pyzdrskiego) Józef Ziemięcki (Dep. Okręgu Wieluńskiego) J. O. Szaniecki (Deputowany Stopnicki)
Przystąpili do aktu i podpisali:
Kaz. Wł. Woycicki (Autor)
Józef Łubieński iako Członek Koresponduiący (Obywatel z Xięstwa Poznańskiego) Brodziński Kazimierz ( Profes. Uniwersytetu) X. Xawery Kurowski (Prof. Szkół Piiarskich) Ferdynand Chotomski (Maibr Woysk Polsk.
Dziedz. Chodowa)
Kai etan Kozłowski (Deput. Płocki) Woyciećh Chodecki (Dep. Łęczycki)
Paweł Grąbczewski (Poseł Pow. Pułtuskiego) Franciszek Trzciński (Poseł Pow. Orłowskiego) Edward Łączyński (Dziedzic dóbr Ślesina) Józef Swirski (Poseł Pow. Hrubieszowskiego) Walenty Zwań (Depulow. Okr, Gostyńskiego)
<Łazniewski Józef (Oby wat. Dziedzic dóbr Kąty) Floryan Suchecki (Poseł Pow. "Wieluńskiego) Ignacy Starzyński (Poseł Pow. Zgierskiego) Lelewel Joachim (Członek Rzćjdu Narodowego) Xawery Biedrzycki (Deputowany Okr. Piotr
kowskiego )
Jan Postorzyński (Dep. Okr. Radomskiego) Franciszek Wołowski (Depot. Okręgu Warsza
wskiego)
Teodor Morawski (Deputowany Miasta Kalisza) Leon Dembowski (Senator Kasztelan).
7 —
PROTOKUŁ PRZYJĘCIA USTAWY.
' Działo się na Posiedzeniu założy
cieli Towarzystwa, w Warszawie dnia tó. Maia t83t r.
Założyciele Towarzystwa Przyiaciół Włościan;
W dniu 3. Maia pomiędzy sobą zawiązanego, zebrawszy się dzisiay na posiedzenie, pod przewodnictwem wiekiem starszego JW. Se
natora Kasztelana Glisczyńskiego, końcem na
radzenia się nad Ustawą tegoż Towarzystwa;
przystąpili do odczytania proiektu teyże Usta
wy za wspólnem porozumieniem się ułożone
go, a znalazłszy takowy życzeniom wszystkich założycieli odpowiedni, takowy w Ustawę obo
wiązującą siebie jednomyślnie zamienili i Rzą
dowi Narodowemu dla wiadomości i wspiera
nia Towarzystwa swoią powagą i przychylno
ścią, przesłali, z prośbą , o lokal i utensilia po Dyrekcyi Jeneralney Stad w Gmachu Kommis- syi Rządówey Spr. Wewn. i Policyi.
(podpisano) A. Glisczyński.
Prezyduiący J. O. Szanieck*.
Członek pióro trzymaiąey.
— 8
Przesłanie.
DO
RZĄDU NARODOWEGO.
Wszelkie stowarzyszenia prywatne, idące W pomoc Rządowi i wspierające Jego zamiary;
mogą dla krain naypoźądańsze przynieść korzy- ści: albowiem działaiąc z sobą zgodnie, zysku- ią nawzaiem coraz większe zaufanie narodu i chętną we wszystkiem iego przychylność. — Rząd udziela Towarzystwu powagi; Towarzy
stwo iedna dla Rządu popularność w Narodzie*
Takiem właśnie Towarzystwem bydź pra
gnie przez niżey podpisanych zawiązane w dniu 3. Maia Towarzystwo Przyiaciół Włościan.
Załączona Ustawa, obiaśni Rząd Narodowy
o celach i zamiarach iego, a zasady w niey ob- iawione, przekonają Rząd o nayszczerszych chęciach założycieli, że pragną przyłożyć się wszelkiemi siłami do ulepszenia bytu tey klas- sy ludności, na którey naywięcey pomyślność Narodu spoczywa.
W tern przekonaniu podpisani na Ustawie zanoszą prośbę do Rządu Narodowego, ażeby
t 9 —
tęż Ustawę, przychylnością swoiq zaszczycić, a w dowód tey, lokal dogodny dla Towarzy
stwa, po byłey Dyrekcyi Jeneralney Stad w Gmachu Kommissyi ł\za.dowey Spraw Wewnę
trznych i Policyi, wraz z utensiliami przezna
czyć raczył.
Warszawa dnia 15. Maia 1831.
A, Glisczyński.
Prezyduiqcy J. O. Szanteckt.
Członek pióro trzymanjcy.
/
— 10 —i
USTAWA
TOWARZYSTWA PRZYIACIÓŁ WŁOŚCIAN.
Artykuł 1.
Towarzystwo Przyiaciół Włościan, zawią
zane w dniu 3. Maia 1831., na uczczenie pa
miątki dnia tegoż, w którym Polska przez ogło
szenie Kostytucyi Narodowcy, uczyniła krok ważny w postępie cywilizacyi, przypuszczając do swobód wolności wszystkie klassy mieszkań
ców kraiu, a w szczególności przyimuiąc i włościan pod opiekę prawa; postanowiło krok ten, dotąd, pomimo późnieyszych, niewolę zno
szących ustaw, tak mało ieszcze na korzyść tychże włościan posunięty; wszelkiemi środka
mi do zupełney doyrzałości doprowadzić: aże
by ta naylicznieysza i naypożytecznieysza klas»
sa ludności Narodu, iak nayprędzey używać mogła prawdziwey wolności i swobód narodo
wych , za które naywięcey krwi swoiey prze
lewa.
— 11
Ażeby cel powyższy mógł bydź osiągnię
tym, Towarzystwo dokładać będzie wszelkiey usilności, w dopomaganiu włościanom do na
bywania własności gruntowey nieograniczoney, to iest: z zupełnem prawem Dominä directi.
Artykuł 3.
Środków do tego, szukać będzie Towa
rzystwo : w prawach dotąd istniejących, w pra
wodawstwie bez naruszenia praw trzeciego,
w dobrowolnych ofiarach dóbr właścicieli, W
składkach ogólnych, w przedsięwzięciach przez akcye, lub w Towarzystwie Kredytowem dla włościan osobno utworzyć się mogącem, na- koniec we własnym ich przemyśle i pracy.
Artykuł 4.
Obok starania o dobre mienie włościan, Towarzystwo starać się będzie równie o roz- krzewianie pomiędzy niemi oświecenia, prze
mysłu rolniczego i ducha niepodległości naro
dowcy, a to przez zaprowadzanie szkółek wieyskich i wydawanie pism stosownych, oraz oddzielney Gazety dla ludu wieyskiego.
Artykuł 2.
12
Artykuł 5.
Ku temu celowi, mieć będzie Towarzy
stwo swoi ii Bibliotekę i zbiór modelów na bu
dowle, narzędzia, sprzęty i machiny, ułatwia- iące prace rolnicze i domowe gospodarstwo małych własności gruntowych.
Artykuł 6«
Dla spełnienia tych celów i przedsiębra
nia środków, Towarzystwo składać się będzie z nieograniczoney liczby właścicieli dóbr ziem
skich i osób ponizey wyrazić się maiących, z których właściciele dóbr płacić będą roczney składki po złotych polskich sto, w ratach upo
dobanych, lub ofiaruiących od razu kapitał w listach zastawnych 2,000 złł. wartości nomi- nalney.
Artykuł 7.
Pięćdziesiąt osób naymniey obecnych w Warszawie pod przewodnictwem wiekiem star
szego , będą mogły wybrać z pośród siebie Ra
dę Towarzystwa, która składać się będzie z Prezesa i dwunastu Członków Rady.
Z tych ieden pióro trzymający.
—— 13 —
Komplet stanowić będzie siedmiu. W nie
obecności Prezesa, przewodniczy starszy wie
kiem.
Artykuł 9.
Na ten ieden raz założyciele Towarzy
stwa obieraj z pośród siebie Radę powyższy.
Artykuł 10.
Czas urzędowania Członków Rady trwać będzie rok ieden.
Towarzystwo co rok w dniu 3. Maia, przy stosownym obchodzie pamiątki Narodowcy i założenia swoiego, oraz przy sprawozdaniu publicznem z czynności swoich upłynionego roku, wybór ten uskuteczni.
W ciągu roku, wakujące poiedyńcze miey- sca, Rada większością kresek sekretnych zapełni.
Artykuł 11.
Do składu Towarzystwa, na członków honorowych, żadney nie wnoszących składki, wzywane i przyimowane będą osoby, znane
Artykuł 8.
u
z pism uczonych, z nauk i poświęcania się dla dobra kraiu: ażeby światłem swoiem i pisma
mi wspierali Towarzystwa zamiary. Używać oni będą wszelkich praw członkom zwyczay- nym służących i obierani bydź mogą na Człon
ków Rady-
Artykuł 12.
Tfa takich członków honorowych Towa
rzystwa zapraszane będą szczególniey osoby znane z nauk: Ekonomii polityczney, Agrono
mii, Pomologii, Pedagogii, Dzieiów oyczy- stych, Technologii, Budownictwa, i innych ku celom Towarzystwa potrzebnych umiejętności.
Artykuł 13.
Zapraszane także będą osoby w naukach powyższych biegłe, tak w kraiu iak za granicą, na członków honorowych korresponduiących.
Artykuł 14.
Każdy życzący sobie bydź członkiem To
warzystwa, podany bydź może przez członka Rady* lub obiawić sam życzenie swoie na
— 15 —
piśmie, s wyrażeniem: czy sobie życzy bydź członkiem składkowym, honorowym, lub kor.
responduiącym.
O przyięciu za członka, stanowi większość eałćy Rady, albo iednomyślność kompletu. ,
Artykuł 15.
Urządzenie wewnętrzne i biurowe, prze
pisze Rada Towarzystwa i postanowi takowe, większością c.ałego składu, albo iednomyślno- icią kompletu.
Artykuł 16.
Towarzystwo nie ma zamiaru przybierać na siebie żadnego charakteru stronnictwa, ani też odznaczać się protekcyą, lub opieką wło
ścian, którą każdy mieszkaniec ma w prawie, lecz iedynie pragnie wspierać obiawione iuż zamiary Prawodawstwa i Rządu Narodowego, niosąc przyiazną pomoc współrodakom swoim, iako braciom iedney matki Oyczyzny, ^ którą tak silnie z grobu dźwigaią.
Artykuł 17.
Towarzystwo zamierza przykładem swoim w Stolicy, zachęcić współobywateli do założę-
— 10 —
nia Towarzystw podobnych po Woiewódz- 1 iwach, a nawet Obwodach, któreby Towarzy
stwo centralne współpracami swemi i spostrze
żeniami wspierały, a zarazem zapobiegały nie
porozumieniom i tak często obiawianćy oba
wie, iakowegoś nieporządku i niechęci wło
ścian przeciw właścicielom ziemiańskim.
Wolni od przesądów prawdziwi przyja
ciele tych, acz mało ieszcze oświeconych, lecz do szlachetnych uczuć, przez samą naukę reli- gii przysposobionych, rodaków; obawiać się nie będą wypadków podobnych; bo pomoc i środki podawane do nabywania własności, wzbudzać będą, nie anarchią, lecz prawdzi
we przywiązanie do własności swoiey, ' a tern samem poszanowanie dla własności cudzey.
Światli kapłani, nie odmówią zapewne uczestnictwa swoiego w tey mierze i przez zwykłe nauki religiyne, oraz upowszechnianie czytania pism przez Towarzystwo wydawać się maiących i wspieranie wpływem swym zakła
dów nauczycielskich, przez toż Towarzystwo zamierzonych; nie zaniedbają czynić z prac i zdolności swoich, również Bogu iak i Oy- czyznie miłćy w tym względzie ofiary.
17
Towarzystwo Ustawę ninieyszq przedstawi Rządowi Narodowemu, dla nadania iey powa
gi swoią przychylnością; z prośby o wyzna
czenie dogodnego dla Towarzystwa, w iednym z gmachów publicznych lokalu i utensiliów.
Działo się w Warszawie na posiedzeniu założycieli Towarzystwa dnia 15. Maia 1831 r.
>
(Podpisy tak na protokułe zawiązku).
Arty k u ł IS.
18 ——
Odpowiedź Rządu.
<r Warszawie dnia »#. Czerwca i&3t r.
RZĄD NARODOWY
DO
TOWARZYSTWA PRYIAClÓŁ WŁOŚCIAN.
W skutku odezwy Szanownego Towarzy
stwa datowanej 20. z. m. uznaiąc ninieyszem.
pożądane istnienie iego, ku spełnieniu chwa
lebnych celów przez prawdziwe obywatelstwo i wznioślejsze poięcie praw człowieka natchnio
nych , oddając oraz zupełną sprawiedliwość gruntownemu rozwinięciu zamiarów Towarzy
stwa, przez Ustawę, iaką sobie przepisało. — Co do żądanego wyznaczenia lokalu, oznajmia:
iż okoliczność ta, uznaniu Kommissyi Rządo
wej Spraw Wewnętrznych i Policji poruczo- m została;
Prezes Rządu w Zastępstwie ( p o d pi sano) W. Niemo jo w sit i.
Piach:a Sekretarz Jeneralny Rządu i^p od pisano) 4 Plichta.
TSro
Nr o |fl$ z Czerwca 1831 r.
Działo się w Warszawie dnia t3.
Al en Czerwca i83i r, DYREKCYA ADMINISTRACYJNA.
KOMMISSYA RZĄDOWI
Spraw Wewnętrznych i Policy!
* DO .
TOWARZYSTWA PRZYIACIÓŁ WŁOŚCIAN.
Przesyłając odpowiedź Rządu Narodowe
go, zatwierdzającą Ustawę Towarzystwa; za
wiadamia, iź lokal po Dyrekcyi Jeneralney Stad pozostały, uprzątniony został na użytek Towa
rzystwa.
Dyrektor Jeneralny Lewińskii Sekretarz Wydział*
J. Gonaszewshi.
