Widok Narastanie księgozbioru Biblioteki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie (1802-1832)

U r s z u la P a s z k ie w ic z

NARASTANIE KSIĘGOZBIORU

BIBLIOTEKI TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK W WARSZAWIE / 1 8 0 2 - 1 8 3 2 /

T ow arzystw o P r z y j a c i ó ł Nauk w W arszawie zajmuje wyjątkowe m i e j s ­ ce w d o ty c h c z a so w e j h i s t o r i i to w arzy stw naukowych w P o ls c e z a ­ równo ze w zglądu n a d o ro b e k naukowy i s p o łe c z n y , z a s ią g o d d z ia ły ­ w a n ia , j a k i na w czesny a w ażki o k re s je g o i s t n i e n i a . W k rę g a c h sw o ich s k u p i a ł o T ow arzystw o ozołowyoh u cz o n y ch p o l s k i c h i in n y c h i n t e l e k t u a l i s t ó w z w s z y s tk ic h d z i e l n i c P o l s k i p rz e d r o z b io r o w e j, p e ł n i ą c p r z y tym r o l ę ogólnonarodow ej ak a d e m ii n a u k . Z a s łu g i To­

w a rzy stw a P r z y j a c i ó ł Nauk w W arszawie d l a ro z w o ju n a u k i i k u l t u r y p o l s k i e j b y ły ju ż w i e l o k r o t n i e o o e n ia n e 1 . A n a li z u j ą c d o ty c h c z a s o ­ we p iś m ie n n io tw o w tym z a k r e s i e n a le ż y ró w n o c z e śn ie stw ie rd z ić , że w zm ianki o i s t n i e n i u b i b l i o t e k i s ą u d e r z a ją c o sk rom ne. Również b a d a n ia b ib lio te k o z n a w o z e te m a to w i tem u n i e p o ś w ię c iły b a c z n i e j ­ s z e j u w a g i. P roblem je d n a k godny j e s t g łę b s z e g o z a s ta n o w ie n ia ze w z g lęd u n a r o l ę j a k ą odgry w ała b i b l i o t e k a w p ra o y i p la n a c h Towa­

r z y s tw a . B i b l i o t e k a s t a n o w i ł a c z ę ść zbiorów o r g a n ic z n ie z e s p o l e - ny ch z Towarzystwem . B y ła ona pom yślana ja k o w a r s z t a t pracy nau­

kowej czło n k ó w , d l a t e g o b y ł a przedm iotem s z c z e g ó ln e j t r o s k i ko­

l e j n y c h p re z e só w , w niem ałym s to p n iu ró w n ież członków Zgromadze­

n i a . P o n a d to B i b l i o t e k a TPN b u d z i ł a z a in te r e s o w a n ie szerszy ch k r ę ­ gów s p o łe c z e ń s tw a p o l s k i e g o . Bowiem w d z i e l e , k tó r e g o naczelnym celem b y ło gro m ad zen ie i pom nażanie p a m ią te k o jc z y s ty c h dla przysz­

ły c h p o k o le ń m ia ła swój poważny u d z i a ł . W 1826 r . p i s a ł o n i e j Jo ac h im L e le w e l w ’’B i b l i o g r a f i c z n y c h k s i ą g dw ojgu": " . . . po s t r a ­

c ie b i b l i o t e k i Z a łu s k ic h , t o b y ła p ie r w s z a , k t ó r a z o s t a ł a 1811 do p u b lic z n e g o u ż y c ia o t w a r ta ’1^ . Zarówno J . L e le w e l, F ry d e ry k S k a r­

b ek i j e s z c z e p ó ź n ie j F r a n c is z e k R a d z isz e w sk i^ p o d k r e ś l a l i , że

z b i o r y B i b l i o t e k i TPN z a p o c z ą tk o w a ł d a r A le k s a n d ra S a p ie h y l i c z ą ­

cy 6 C00 k s i ą ż e k , a d a l s z e sy ste m a ty c z n e pom nażanie zapew niał s p e ­

c j a l n y fu n d u s z , k t ó r y m ia ł być p o b ie ra n y p r z e z Towarzystwo w c i ą ­

gu 50 l a t . O graniczam s i ę na p o c z ą te k w y łą c z n ie do ty c h faktów z d z ie jó w B i b l i o t e k i TBN, k t ó r e podawano n a j c z ę ś c i e j w daw nej l i ­ t e r a t u r z e b i b l i o t e k o z n a w c z e j . Omówienie o f i a r n o ś c i na c e le Towa­

r z y s tw a z n a jd z i e s i ę w d a l s z e j c z ę ś c i a r t y k u ł u .

D z ie jó w B i b l i o t e k i TBN można szu k a ć w m o n o g ra f ii h i s t o r y c z n e j A le k s a n d ra K ra u s h a ra . M a t e r i a ł y d o ty c z ą c e B i b l i o t e k i g in ą je d n a k w c h r o n o lo g ic z n ie u ję ty m c a ł o k s z t a ł c i e d z i a ł a l n o ś c i T ow arzystw a, p o n a d to a u t o r t r a k t o w a ł j e dośó f r a g m e n ta r y c z n ie . Nie b ę d z ie p r z e ­ s a d ą s t w i e r d z e n i e , że w ię c e j wiemy o l i k w i d a c j i B ib lio te k i i s t r a ­ c ie z b io ró w na s k u te k r e p r e s j i popow staniow ych, n i ż o p r o c e s i e j e j t w o r z e n i a , n a r a s t a n i a zb io ró w w c ią g u t r z y d z i e s t u l a t , a t a k ­ że w y k o rz y sty w an iu zgrom adzonego p iś m ie n n ic tw a ^ . Z opracow ań pow­

s t a ł y c h w o s t a t n i c h l a t a c h , a głów nie d o ty c z ą c y c h pewnych k o le k ­ c j i B i b l i o t e k i TBN, n a l e ż y w ym ienić dwie p r a c e m a g i s t e r s k i e do­

ty c z ą c e k s ię g o z b io r u A le k s a n d ra i J a n a F ry d e ry k a S apiehów o ra z t r z e c i ą - om aw iającą s t a r e d r u k i z B i b l i o t e k i TBN przechowyw ane w B i b l i o t e c e U n iw e rs y te c k ie j w W arszawie , 7 p rz e d e w szy stk im z a ś a r t y k u ł Hanny D om ańskiej "Z d z ie jó w b i b l i o t e k i k o d e ń s k ie j S a p ie ­ hów"^ .

Wspomniane o p raco w an ia n i e d a j ą w sum ie p e łn e g o o b ra z u B i b l i o ­ t e k i TBN. A rc h iw a lia d o ty c z ą c e d z i a ł a l n o ś c i T ow arzystw a, c z ę ś c i o ­ wo s z c z ę ś l i w i e zachowane w Archiwum Głównym Akt Dawnych w W arsza­

w ie , p o z w a la ją s p o j r z e ć n a B i b l i o t e k ę ja k o n a o rg an izm , k tó ry pow­

s ta w a ł n ie m a l od p o c z ą tk u i s t n i e n i a T ow arzystw a, w z r a s t a ł z mniej­

szym i lu b w iększym i tr u d n o ś c ia m i i s ł u ż y ł s p o łe c z e ń s tw u . Z m ate­

r i a ł ó w t y c h d a d z ą s i ę w y o d ręb n ić c z t e r y podstaw ow e p ro b lem y s k ł a ­ d a ją c e s i ę na fu n k c je b i b l i o t e k i : g ro m ad z en ie, o p ra c o w a n ie , p r z e ­ chowywanie i u d o s tę p n ia n ie z b io ró w .

C hooiaż d o ty ch czaso w a w ied z a o p ie rw s z y c h l a t a c h i s t n i e n i a B i­

b l i o t e k i k ończy s i ę w z a s a d z ie n a wzm iankach o d a r a c h A. S a p ie h y o ra z k i l k u p o m n ie jsz y c h o fiaro d aw c ó w ^ , t r z e b a p r z y j ą ć , że z b i o r y k s z t a ł t o w a ł y s i ę sto p n io w o i w m ia rę m o ż liw o śc i b y ły w y k o rz y sty ­ wane p r z e z członków T o w a rzy stw a. B onadto z b i o r y m u s ia ły ,byd wcześ­

n i e j porządkow ane w edług pewnych z a sa d i z a b e z p ie c z o n e , zanim w s t y c z n i u 1811 r . w ład ze TBN o g ł o s i ł y kom unikat o o tw a r c iu B i b l i o - t e k i d l a p u b l i c z n o ś c i 1 o . T ezę t ę p o t w i e r d z a j ą u staw y i a k t a To­

w a rz y stw a , s z c z e g ó ln ie z a ś p r o t o k o ł y p o s ie d z e ń zw y czajn y ch d z i a ­ łów i p o s ie d z e ń c e n tr a l n y c h .

U staw a TBN z czerw ca 1804 r . 11 n a k ł a d a ł a na członków obow iązek

o ią g łe g o ś l e d z e n i a p iś m ie n n ic tw a k ra jo w eg o i z a g ra n ic z n e g o o r a z

- 59 -

in fo rm o w a n ia p u b l i c z n o ś c i o rozw o ju n a u k i . W p ro to k o ła c h . D z ia łu F il o z o f i c z n e g o zanotow ano: " S to so w n ie do n r u 26 l i t b 0 3 Ustaw s ta n o w ią k o l l e d z y , iż b y w iadom ości u ż y te c z n e z pism k ra jo w y c h lu b z a g r a n ic z n y c h z a s ią g n io n e , n ie ty l k o T ow arzystw u, ale pow szechnoś­

c i w p ism a c h p u b lic z n y c h u d z ie la n e b y ł y . Dopom agająo tem u zam ia­

ro w i JW S o łt y k o św ia d c z a j i ż u d z ie la ć b ę d z ie k l a s s i e f i l o z o f i c z ­ n e j n i e k t ó r e d z i e n n i k i z a g ra n ic z n e utrzym yw ane p r z e z n ie g o , z wa­

ru n k iem aby t e ż d z i e n n i k i potem do b i b l i o t e k i JW S o łty k a p o w ra - cane b y ł y . Toż samo o f i a r u j e JW B erg o n z o n i" 1 2 o ra z S ta n is ła w S t a - s z i o 1 3 . V/ p r o to k o le p o s i e d z e n i a zw yozajnego D z ia łu F il o z o f ic z n e g o pod d a t ą 24 maroa 1805 r . z a p is a n a z o s t a ł a " O rg a n iz a c ja " p rz y g o ­ to w an a p r z e z H ia o y n ta K ru s iń s k ie g o i B a r t ł o m ie j a S z u le c k ie g o . O k r e ś l a ł a ona szozegółow o c e l i z a k re s p r a c D z ia łu , p rz e d m io t i p o rz ą d e k p o s ie d z e ń o ra z o b o w iąz k i u rz ę d n ik ó w . Na p o s ie d z e n ia c h zw y c z a jn y c h D z i a ł m ia ł być inform ow any " . . . j a k i e w każdym r o d z a ­ j u w ychodzą n a j l e p s z e d z i e ł a , obm yśli na swych p o s ie d z e n ia c h spo­

so b y o p a t r z e n i a s i ę w t e ż d z i e ł a i pism a p e r io d y c z n e . ¿j Wprzód nim B i b l i o t e k a T ow arzystw a z a ło ż o n ą i b i b l i o t e k a r z ustanow ionym b ę d z i e , k s i ą ż k i d z ia ło w e pod b ez p o śred n im dozorem P r e z e s a z o s t a -

1 li.

waó b ę d ą " . O rg a n iz a c ja D z ia łu F ilo z o f ic z n e g o p r z y j ę t a z o s t a ł a n a p o s i e d z e n i u c e n tra ln y m Tow arzystw a d n ia 17 m arca 1805 r .

W p a ź d z i e r n i k u 1805 r . w yznaczona z o s t a ł a d e p u ta c ja w c e lu z a ­ s ta n o w ie n ia s i ę nad sposobem u d o s tę p n ia n ia prenum erow anych c z a s o - pism Na p o s ie d z e n iu c e n tra ln y m 3 l i s t o p a d a 1805 r . n aw iązano do p r o p o z y c j i s p rz e d t r z e c h l a t . : "W tym w ła ś n ie m ie js c u Kommi- s j a z n a jd u j e dogodną p o r ę p rz y p o m n ie n ia Tow arzystw u owego p r o j e k ­ t u względem z a ło ż e n ia B i b l i o t e k i P u b lic z n e j pod d . 16 g ru d n ia 1802 p o d a n e g o . D o j r z a ł a nad nim członków ro zw ag a, b l i s k o l a t t r z e c h t r w a j ą c a , c z y n i n a d z i e j ę , i ż p r z e c i e ż Z g rom adzenie, aby r a z z e c h - ce s i ę z a ją ć s z c z e r z e o k o ło u s k u t e c z n i e n i a o negoż, z w ła sz c z a gdy o fia ro w a n e od k o l l e g i [W in cen teg o ] K r a s iń s k ie g o m ie js c e z d a je s i ę b y ć do te g o n a jo d p o w ie d n ie jsz y m . N iec h zaw sze b ę d z ie w p a m ię c i Z g ro m ad z en ia, owa T ow arzystw a K ró le w sk ieg o Nauk w L o n d y n ie, dew i­

z a : g>Co n i e j e s t dokończonym, ja k gdyby zaczęty m n i e b y ł o <k"1

W ra c a ją c j e s z c z e do u sta w y z 1804 r . n a l e ż y p o d k r e ś l i ć , że

w śród u rz ę d n ik ó w w ym ienia s i ę b i b l i o t e k a r z a ' . D a lsz e s z c z e g ó ły

p r z y n o s z ą in n e p o s ie d z e n ia D z ia łu F i l o z o f i c z n e g o . Zarówno 21 g ru d ­

n i a 1805 r . , j a k i 12 s t y c z n i a ro k u n a s tę p n e g o " n a ra d z a n o s i ę

względem m i e j s c a , w którym by d z i e n n i k i c z y ta n e być m ogły, zap o ­

b i e g a j ą c , a ż e b y c z ło n k i Tow arzystw a do s i e b i e i c h n i e b r a ł y ( [ ...]

K o lle g a S t a s z i c r a d z i ł , ab y otrzym ać s t a n c j ę j a k ą do te g o c e lu w C o lle g iu m JXK P i j a r ó w . . . " 15 12 l u t e g o 1806 r . J a n G w a lb ert B y s tr z y c k i d o n i ó s ł członkom D z ia łu F i l o z o f i c z n e g o , że s t a n ­

c j a p rz e z n a c z o n a na s k ł a d k s i ą ż e k i d z ie n n ik ó w Tow arzystw a ju ż j e s t z u p e łn i e u rz ą d z o n a ze s k ł a d k i u c z y n io n e j n a t e n k o n ie c p r z e z c z ło n k ó w ..." P o sta n o w io n o wówczas m iędzy innym i " a / i ż c z ło n k i o d tą d c o d z ie n n ie udawać s i ę mogą na c z y ta n ie do t e j ż e s t a n c j i od go­

d z in y 9 do 12 z r a n a , i od 4 do 8 po p o łu d n iu ; b / nikom u n i e j e s t w olno pod ja k im k o lw ie k pozorem b r a ć k s i ą ż e k lu b dzienników do s i e ­ b i e ; c / in w e n ta r z rz e c z y 1 o ra z d zien n ik ó w i k s i ą ż e k s p i s a n y b ę - d z ie p r z e z z a w ia d u ją c e g o tym sk ład em i z ło ż o n y w s e k r e t a r i a c i e " . 20 Dozorem B i b l i o t e k i m i e l i z a j ą ć s i ę wspom niany J .G . B y s t r z y c k i i O n u fry G ó r s k i.

W o p a r c i u o a k t a TPN można p o n a d to p r z e ś l e d z i ć k o l e j n y c h b i ­ b l i o t e k a r z y , "d o zo rcó w ", k u s to s z y i in s p e k to ró w B i b l i o t e k i , i c h

o b o w iąz k i o ra z z a s ł u g i d l a ro z w o ju i o s ta te c z n e g o k s z t a ł t u z b io ­ rów . N a jb a r d z i e j z a s ł u ż y l i s i ę Edward C z a rn e c k i i F ry d e ry k S k a r­

b e k , z w ią z a n i n a j d ł u ż e j z B i b l i o t e k ą , ja k o j e j in s p e k t o r z y . Gdy­

by je d n a k p r z y s z ł o szc zeg ó ło w o omówić w s z y s tk ic h "u rzęd n ik ó w " B i­

b l i o t e k i , w ym ienić by n a l e ż a ł o s z e r e g in n y c h n az w isk j a k : A le k - s a n d e r C h o d k iew icz , W eigner 21 , T yburoy Z a h o r s k i, A n to n i W o ls k i, J a n L u b a, Wacław B i e l a w s k i , K o w a lsk i, J a n Nepomucen Janow ski, J o a ­

chim L e le w e l, J a n K a n ty K rz y żan o w sk i, F erd y n a n d R u to w sk i i Ł ukasz G o łę b io w s k i. O bow iązki b i b l i o t e k a r z a o k r e ś l a ł a sz c z e g ó ło w a i n ­ s t r u k c j a , opracow ana w 1812 r . , z czasem n o w e lizo w an a, a p r z e d - s ta w ia n a k o lejn y m b i b l io t e k a r z o m 22 i in s p e k to ro m B i b l i o t e k i . Z a k t TPN d a j ą s i ę ró w n ie ż w y o d rę b n ić ź r ó d ł a d o ty o z ą c e o p ra o o w an ia z b io ró w , sp o so b u i o h u s t a w i e n i a w m a g a z y n ie , a ta k ż e u d o s tę p n ia ­ n i a i w y k o rz y sty w an ia p r z e z członków T ow arzystw a i osoby spoza tego k r ę g u . N ie w ą tp liw ie n a j l i c z n i e j s z ą g ru p ę m a te r ia łó w s ta n o w ią a r ­

c h iw a lia d o k u m en tu jące n a r a s t a n i e z b io ró w , co u m o ż liw iło p o d j ę c i e te g o te m a tu m ającego podstaw ow e z n a c z e n ie d l a oceny r o l i i fu n k ­ c j i B i b l i o t e k i w k o n c e p c j i o r a z d z i a ł a l n o ś c i TPN. Z e sp ó ł a k t TPN n i e z o s t a ł t u w p e ł n i w y k o rz y s ta n y . A r ty k u ł ma w ię c c h a r a k t e r ko­

m u n ik a tu z d o ty ch czaso w eg o s t a n u b a d a ń , z p ró b ą s fo rm u ło w a n ia w stę p n y c h w niosków , k t ó r e a u to r k a z a m ie rz a r o z s z e r z y ć i p o g ł ę b i ć w t o k u d a l s z e j p r a c y n ad d z i e j a m i B i b l i o t e k i TPN.

Wspomniano j u ż , że A le k s a n d e r S a p ie h a z a p i s a ł B i b l i o t e c e TPN

s p e c j a l n y fu n d u sz n a pom nażanie j e j z b io ró w . Aktem z d n ia 17

w r z e ś n ia 1808 r . B i b l i o t e k a m ia ła otrzym yw ać r o c z n i e 5 000 z ł p .

- 61 -

z a b e z p ie c z o n y c h na fo lw a rk u Jaworów w Obwodzie Łiaryam polokim , po­

b ie ra n y c h . p r z e z 50 l a t . r o n a d to dwie a k c je skarbow e w artości 1 000 z ł p . p rz e z n a c z o n e b y ły p r z e z S a p ie h ę n a t e n sam c e l . Fundusz s a - p i e ż y ń s k i s tw o r z y ł fin a n so w e podstaw y ro z w o ju B i b l i o t e k i , k t ó r a d z i ę k i tem u m ogła g ro m ad z ić w sposób p rz e m y śla n y p iś m ie n n ic tw o p o l s k i e i z a g r a n i c z n e . TBN b y ło zobow iązane do sy ste m a ty c z n e g o p ro w a d z e n ia " K s ią ż k i z a p is o w e j kupna d z i e ł do B i b l i o t e k i Towarzy­

stw a K ró lew sko-Y /arszaw skiego P r z y j a c i ó ł Nauk od l i p c a 1809 z f u n - d u szu s a p ie ż y ń s k ie g o " , obow iązku te g o je d n a k z a n ie d b a ło . P ie rw ­ s z y z a p i s r e j e s t r u j ą c y n a b y t k i za k u p io n e z fu n d u sz u s a p i e ż y ń s k ie ­ go p o c h o d z i z m arca 1814 r . i kończy s i ę n a ro k u 1823. Y /ydatki s p r z e d 1814 r . z o s t a ł y podane w t e n oto o gólnikow y sp o só b : "Daw- n i e j wydano na k s i ą ż k i z ł 3 202" 24 . Tak w ię c Towarzystwo n i e t y l ­ ko z a n ie d b a ło p ro w a d z e n ia " k s i ą ż k i z a p is o w e j" , a l e ró w n ież n i e d o p iln o w a ło w y k o rz y stali i a fu n d u sz u b i b l i o t e c z n e g o . V/ c ią g u p ie r w ­ s z y c h p i ę c i u l a t powinno wydać o k . 25 000 z ł . "O brachunek dochodu na B i b l i o t e k ę T ow arzystw a i w ydatku od d . 1 s t y c z n i a 1814 do koń­

ca g r u d n ia 1 8 2 0 . . . " z ło ż o n y p r z e z B . C z a rn e c k ie g o w y k a z a ł, że

" . . . b y ł o dochodu p r z e z l a t 7 z ł p . 51 584, w ydatku z a ś z ł p . 46 548 g r 2 2 " 2^ . Zatem z fu n d u sz u b i b l io t e c z n e g o nie wykorzystano 5 035,8 zł.

7/ z a s a d z i e , p r z e z w ie le l a t fu n d u sz z a p is a n y p r z e z A. S a p ie h ę n i e b y ł w p e ł n i w y korzystyw any, a p rz y n a jm n ie j n ie b y ł w ykorzystyw any z g o d n ie z p rz e z n a c z e n ie m . W sp ra w o z d a n ia c h k a s y b i b l i o t e c z n e j , p ró c z sum na kupno k s ią ż e k i p re n u m e ra tę c z a so p ism , notow ano m.in.

w y d a tk i: " z a t r a n s p o r t B i b l i o t e k i do nowego domu, za r o b o t ę s z a f w B i b l i o t e c e T ow arzystw a, z a r o b o tę m a la rs k ą w s a l a c h B i b l i o t e k i , na ró ż n e p o tr z e b y B i b l i o t e k i , i n t r o l i g a t o r o w i S z te b le r o w i za r o ­ b o t ę do B i b l i o t e k i " i t p . W 1815 r . cz ęść p i e n i ę d z y b i b l i o t e c z n y c h p rz e z n a c z o n o n a p a p i e r do d ru k u "Roczników TK17BN" , w 1825 r . p o ży czo n o 6 000 z ł na d ru k p ie rw sz e g o tomu " H i s t o r i i n a ro d u p o l s ­ k ie g o " Adama N a ru s z e w ic z a 28 , a w 1826 r „ p e n s j a k u s to s z a B ie la w s - k ie g o /7 9 2 z ł / m ia ła być w ypłacona z k a sy b i b l i o t e c z n e j • 29

Bo k i l k u l e t n i e j p r z e r w ie ro z p a try w a n o w n io sek r e f e r e n t a s k a r ­ bowego Ludwika B l a t e r a , " a ż e b y d z i e ł a z fu n d u sz u s a p ie ż y ń s k ie g o zakupyw ane, b y ły ś c i ś l e o d d z i e l n i e za p isy w an e lu b z a z n a c z a n e " 3 0 Zobow iązano J a n a W incentego B a n d tk ie g o i B .S k a rb k a , aby w sp ó ln ie z cz ło n k a m i kom itetów praw nego i b i b l i o t e c z n e g o , ro z iz a ż y li t e n w n io s e k , " tu d z ie ż ażeb v sp o só b u s k u t e c z n i e n i a w t e j m ie rz e w o li

f u n d a to r a o b m y ś lili i a d m i n i s t r a c j i dc p o tw ie r d z e n ia p o d a l i " 31 .

Pow ołany w 1827 r . K o m ite t B i b li o t e c z n y m ia ł czuwać nad ty m ,

" . . . a ż e b y t a k fu n d u sz s a p i e ż y ń s k i , ja k o i w s z e lk ie in n e n a pomno­

ż e n ie B i b l i o t e k i p o c z y n io n e l e g a t a , na t e n t y l k o p rz e d m io t o b ra ­ cane z o s t a ł y . W tym c e lu utrzym yw ać b ę d z ie b i b l i o t e k a r z oscb n y ra c h u n e k w ykazu jący c o ro c z n e u ż y c ie podobnych funduszów , K tó ry p r z e z c a ły k o m ite t w m ie s ią c u s t y c z n i u k aż d eg o ro k u z a tw ie rd z a n y i p o d p is a n y z o s t a n i e " 3 2 . 2 p oczuciem w in y , TIK co pew ien c z a s r a ­ d z i ł o n ad oddaniem d łu g u b i b l i o t e c z n e g o . Z p r o t o k o ł u p o s i e d z e n i a a d m in is tr a c y jn e g o d n ia 5 g r u d n ia 1828 r . w y n ik a , że od 19 czerw ca 1809 r . do 19 czerw ca 1828 r . Tow arzystw o p o b r a ło z fu n d u sz u s a - p ie ż y ń s k ie g o 109 200 z ł p . , z czego na zakup k s i ą ż e k wydało 80 0 0 0 .

" Z o s ta ło w ięc Tow arzystw o winnym fu n d u szo w i b ib lio te c z n e m u do 19 czerw ca r b . ¿ 1 8 2 8 / 29 200, k t ó r e z w ró c ić onemu św iętym j e s t T o- w a rzy stw a obow iązkiem " . W zw iązku z tym a d m i n i s t r a c j a zdecydo­

w a ła , ż e począw szy od 1829 r . Tow arzystw o b ę d z ie sukcesywnie p r z e - z n a o zać pewne sumy z w ła sn e g o fu n d u sz u na w zm ocnienie funduszu b i ­ b l i o t e c z n e g o " d o p ó k i c a łk o w ity t e n d łu g umorzonym n i e z o s t a n i e " ^ . P r o j e k t wydatków p rz e d s ta w io n y n a p o s i e d z e n i u ogólnym 7 g r u d n ia 1828 r . z o s t a ł z a tw ie rd z o n y i p o d p is a n y p r z e z p r e z e s a J u l i a n a U rsy n a N iem cew icza. P r z y p u s z c z a ln ie pod k o n ie c 1829 r . ponow nie n a ra d z a n o s i ę nad u reg u lo w an iem wspom nianego d łu g u , a w s t y c z n i u 1830 r« ro z p a try w a n o m ożliw ość z a k u p ie n ia d z i e ł n iem ieck ich , f r a n ­ c u s k ic h i p o l s k i c h z a 8 -1 0 000 z ł p . W k u p n ie k s i ą ż e k m ia ł p o ś r e d ­ n ic z y ć k s i ę g a r z N a ta n G lttc k s b e rg . D o ty c h c z a s n i e n a t r a f i o n o na a k t a w y ja ś n ia ją c e czy n a ło ż o n y na a d m i n i s t r a t o r a F e l i k s a Bentkow­

s k ie g o obow iązek " sp ro w a d z e n ia d z i e ł d l a T ow arzystw a w s p o s o b ie n a j k o r z y s tn ie js z y m " z o s t a ł z r e a l i z o w a n y ^ . w "B a p o ro ie z p r a c D z ia łu U m ie ję tn o ś c i za m ie s ią c l i s t o p a d 1830 r . " z n a le z io n o je d y ­ n i e w zm iankę, że n a d e s ła n y p r z e z N. G id c k sb e rg a s p i s d z i e ł p ro p o ­ nowanych T ow arzystw u p rz e k a z a n o K om itetow i B ib lio te c z n e m u do z a ­ ł a t w i e n i a ^ .

N a le ż y s ą d z i ć , że T ow arzystw o n ig d y n i e uregulow ało d łu g u , j a k i z a c i ą g n ę ł o z k a s y b i b l i o t e c z n e j . D łu g t e n o s i ą g n ą ł p r z y p u s z c z a l ­ n i e sumę o k . 35 000 z ł . P o n a d to z a p is a n y p r z e z A. S a p ie h ę p r o c e n t z fo lw a rk u Jaworów n a g le p r z e s t a ł w pływ ać. Bowiem n i e o trz y m a ła ju ż B i b l i o t e k a n a l e ż n e j sumy 5 000 z ł p . za 1831 r . o ra z p i e r w s z e j r a t y z a ro k 1832^^.

Nie w d a ją c s i ę w d a l s z e s z c z e g ó ły n a te m a t wykorzystywania fu n ­

d u sz u s a p i e ż y ń s k ie g o , wypada z a s ta n o w ić s i ę n ad o r g a n iz a c j ą zak u ­

pu z b io ró w . N ie ma m a te r ia łó w d o ty c z ą c y c h l a t 1809-1813« U staw a

z 1814 r . w p ro w ad ziła nowy p o rz ą d e k w c a ł e j d z ia ła ln o ś c i TPN i od-

- 63 -

t ą d w y ra ź n ie j r y s u j e s i ę o r g a n iz a c j a zakupu k s i ą ż e k , cz aso p ism i rę k o p isó w do B i b l i o t e k i . S to so w n ie do wspomnianej u staw y z 1814 r . wprowadzono d e p u ta c ję b i b l i o t e c z n ą ^ , " k tó r a b y t r u d n i ł a s i ę pom­

n aż an iem z b i o r u k s i ą g " . W e sz li do n i e j dwaj członkow ie Sam uel Bo­

g u m ił L in d e i A le k s a n d e r C ho d k iew icz, k i l k a m ie s ię c y p ó ź n ie j M i- c h a ł B e rg o n z o n i, p r e z e s D z ia łu U m ie ję tn o ś c i 39 . D z ia ła ln o ś ć d e p u - t a c j i b i b l i o t e c z n e j z a ry s o w a ła s i ę n a n a j b l i ż s z y c h p o s i e d z e n i a c h , je d n a k w k ró tc e w y g a sła .

W l a t a c h 1816-1822 z a b i e g i d e p u t a o j i b i b l i o t e c z n e j wokół z a - k u pow ania zb io ró w b y ły n a jp ra w d o p o d o b n ie j skrom ne lu b ż a d n e , p o ­ wiem n i e zn ajd u jem y ślad ó w j e j d z i a ł a l n o ś c i w tym z a k r e s ie o P o - n a d t o , z p r o t o k o ł u og ó ln eg o 13 p a ź d z i e r n i k a 1822 r . wiemy, że kupowaniem k s ią ż e k zajm ow ał s i ę d o tą d I n s p e k t o r B ib lio tek i B . C zar­

n e c k i . W p a ź d z i e r n i k u 1822 r . je g o m ie js c e z a j ą ł B . S k a rb e k . Po­

s ta n o w io n o p r z y tym , że " d a w n ie js z y I n s p e k to r B i b l i o t e k i kupowa­

niem k s i ą ż e k nowych ju ż w ię c e j zajmować s i ę n i e b ę d z i e . Nowy z a ś względem kupna k s i ą ż e k p o trz e b n y c h z n o s ić s i ę ma z R adą B i b l i o ­ t e k i T ow arzystw a z ło ż o n ą z członków : P r e z e s a Tow arzystw a I . ko­

legów L in d e g o , S u ro w ie c k ie g o i k s . S z a n ia w s k ie g o " ^ 0 . Rada B i b l i o ­ t e c z n a n i e m ia ła je d n a k g ł o s u d e c y d u ją c e g o , t y l k o d o ra d c z y . W 1822 r . "uch w alo n o , ab y R ada A d m in is tr a c y jn a Tow arzystw a z a d e c y ­ dow ała p o p r z e d n ic z o , j a k i e k s i ą ż k i do B i b l i o t e k i m ają być k u p io n e na w n io se k I n s p e k to r a B i b l i o t e k i " A 4 . P odo b n ie b y ło n a p o s ie d z e n iu ogólnym 1 l u t e g o 1824 r . 42 W krótce ponow nie przypom niano c z ło n ­ kom R ady B i b l i o t e c z n e j " . . . a b y w sp ó ln ie z k o l l e g ą S karbkiem ja k o In s p e k to re m B i b l i o t e k i n a r a d z a l i s i ę i d e c y d o w a li na p iś m ie j a k i e k s i ą ż k i m ają być zakupowane do B i b l i o t e k i T ow arzystw a 1 o tym do­

n o s i l i T ow arzystw u n a p o s i e d z e n i u ogólnym d l a u z y s k a n ia pozw o le­

n i a do kupna k s ią ż e k z a p r o j e k t o w a n y c h " ^ . D e z y d e ra ty na d z i e ł a z a g r a n i c z n e , k t ó r e m ia ły być sprow adzone do B i b l i o t e k i w ro k u 1826, w n ie s io n e na p o s i e d z e n i e D z ia łu U m ie ję tn o ś c i w grudniu 1825r . zdecydow ano p r z e d s ta w ić " In s p e k to ro w i B i b l i o t e k i i R a d z ie B i b l i o ­ t e c z n e j , d l a p o w z ię c ia i c h o p i n i i po z n i e s i e n i u s i ę z cz ło n k ie m ..7) /i T ow arzystw a mającym w o p ie c e sw o je j fu n d u sz e te g o ż T ow arzystw a • W krótce je d n a k zakom unikow ano, ż e " n a w n io sek k o l . k s . S z a n ia w s­

k ie g o , p r z e d s t a w i a j ą c y p o t r z e b ę o g r a n ic z e n ia s i ę w w ydatkach To­

w a rz y s tw a , p o stan o w io n o w strzym aó s i ę z kupnem d z i e ł p rz e z D z ia ł ż ą d a n y c h i z z a p is a n ie m p ism p e rio d y c z n y c h aż do z ł o ż e n i a ra c h u n ­ ków I o b ra z u ekonom icznego funduszów T o w a r z y s tw a " ^ . D e c y z ja S za­

n ia w s k ie g o n i e b y ł a s ł u s z n a , poniew aż - j a k t o ju ż p o d k re ś lo n o -

B i b l i o t e k a m ia ła fu n d u sz n i e z a l e ż n y od fin a n só w TPH . P o n ad to nag­

łe ’w strz y m a n ie kupna k s i ą ż e k i czasopism d o w io d ło je s z c z e r a z , ż e w y k o rz y sty w an ie s t a ł e g o fu n d u sz u b i b l i o t e c z n e g o n i e b y ło w p e ł n i zgodne z w o lą A. S a p ie h y .

D ysponujem y n a j o b s z e r n i e j s z y m i m a te r ia ła m i z o sta tn ic h l a t i s t ­ n i e n i a B i b l i o t e k i . Obserwujem y wówczas s z c z e g ó ln ą t r o s k ą o upo­

rz ąd k o w an ie B i b l i o t e k i , p raw idłow e j e j fu n k c jo n o w a n ie i pow ięk­

s z a n ie z b io ró w . W ynikało t o z ogólnego d ą ż e n ia do u a k ty w n ie n ia T ow arzystw a p o p rz e z p rz e p ro w a d z e n ie s z e r e g u re fo rm o r g a n iz a c y j ­ ny ch w ew nątrz d z ia łó w . M ia ły one o b ją ć ró w n ie ż B i b li o t e k ę « P ro ­ j e k t now ej o r g a n i z a c j i D z ia łu U m ie ję tn o ś c i z o s t a ł p r z y j ę t y na po­

s i e d z e n i u D z ia łu 27 g r u d n ia 1326 r . Na członków D z ia łu n a ło ż o n o ponow nie obow iązek " d o n o s z e n ia na p o s i e d z e n i a c h d z i a ł u o p o s t ę ­ p a c h c z y n io n y c h w d a n e j g a ł ę z i w iedzy i k ry ty c z n e g o r e f e r o w a n ia u d z i e l nowo w y szły ch o s o b liw ie k ra jo w y ch , a lb o w ję z y k u p o ls k im o g ło s z o n y c h 6 " . Z k o l e i o r g a n iz a c j a D z ia łu Nauk z o s t a ł a p r z y j ę t a n a p o s i e d z e n i u 16 m aja 1827 r . i n i e o d b ie g a ła w ie le od p o s t a n o -

• * ^7

w ień D z ia łu U m ie ję tn o ś c i . Zwrócono uwagę na je d e n s z c z e g ó ł no­

wej o r g a n i z a c j i , k t ó r y m ia ł n ie w ą tp liw ie wpływ n a p o l i t y k ę groma­

d z e n ia z b io ró w do B i b l i o t e k i . Na p o s ie d z e n iu D z ia łu U m ie ję tn o ś c i w d n iu 22 l i s t o p a d a 1826 r . p r z y j ę t y z o s t a ł w niosek p r e z e s a L . P ł a t e r a z o b o w ią z u ją c y członków D z ia łu do s k ł a d a n i a spraw ozdań o nowo wydanych d z i e ł a c h naukow ych w ję z y k u p o ls k im ^ 8 . W c z e ś n ie js z e p r o t o k o ł y d z ia łó w p o z w a la ją je d n a k w nioskow ać, że naw et p rz e d 1817 r . na p o s ie d z e n ia c h b y ły p rz e d s ta w ia n e o p in ie o u k a z u ją c y c h s i ę d z i e ł a c h naukow ych, c z ę s t o z z a le c e n ie m sp ro w a d z e n ia i c h do B i b l i o t e k i ^ .

Z a tw ie rd z o n a na p o s i e d z e n i u ogólnym 11 m arca 1827 r . " O rg a n i­

z a c j a w ew nętrzna A d m i n i s t r a c j i K ró le w sk ieg o T ow arzystw a P r z y j a ­ c i ó ł Nauk w W arszaw ie" b y ł a ro z w in ię c ie m u sta w og ó ln y ch TBN / a r t . 32, 3 4 ,3 6 i 3 8 / w z a k r e s i e p i ę c i u problem ów : "o a t t r y b u o j a c h Admi­

n i s t r a c j i , o p o s ie d z e n ia c h A d m i n i s t r a c j i , o s to s u n k a c h A dm inistra­

c j i z Towarzystwem , o K o m ite ta c h , o Archiwum T o w a r z y s t w a " . Pod­

stawowe f u n k c je K o m ite tu B i b li o t e c z n e g o i I n s p e k t o r a B i b l i o t e k i , ja k o je g o c z ło n k a , o k r e ś l a ł y t r z y a r t y k u ł y : " A r t . 4 7 . K o m itet B i­

b l i o t e c z n y dawać b ę d z ie z d a n ie sw oje względem n a b y c ia d z i e ł no­

wych do B i b l i o t e k i . Z o s ta n ie takow e p o d p is a n e p r z e z dwóch p r z y ­

n a jm n ie j członków K o m itetu /w ł ą c z a j ą c w t o I n s p e k t o r a B i b l i o t e k i /

p r z e d s ta w ia ć b ę d z ie t e n ż e I n s p e k t o r na p o s i e d z e n i u A d m i n i s t r a c j i

d la u z y s k a n ia o s t a t e c z n e j d e c y z j i . W z d a r z e n iu je d n a k kupna p r z y ­

padkow ego, d z i e ł a p r z e z K o m itet za p o tr z e b n e uznane będą mogły być n a ty c h m ia s t n a b y te z obow iązkiem d o n i e s i e n i a o tym n a n a j - pierw szym p o s ie d z e n iu A d m i n i s t r a c j i . A r t .4 8 . K o m itet B i b l i o t e c z n y z b i e r a ć s i ę b ę d z ie pod p re z y d e n c ją I n s p e k t o r a B i b l i o t e k i , bądź na wezwanie P r e z e s a A d m i n i s t r a c j i , bądź na wezwanie p re z y d iu ją c e g o w K o m ite c ie . A r t . 49« Co ro k w m ie s ią c u s t y c z n i u I n s p e k to r B i b l i o t e ­ k i zdawać b ę d z ie na p o s i e d z e n i u A d m i n i s tr a c j i sp raw ę o s t a n i e B i­

b l i o t e k i i G abinetów z w yśw ieceniem nowo w c ią g u ro k u p rz y b y ły c h k s i ą g i przedm iotów g a b in eto w y c h " 51 .

K onsekw encją planów w z a k r e s i e zmian o rg a n iz a c y jn y c h w ew nątrz T ow arzystw a b y ło u z n a n ie nowego K o m itetu B i b l i o t e c z n e g o , m ającego s ta n o w ić c z ę ś ć skład o w ą A d m i n i s tr a c j i TPN 52 . P r e z e s D z ia łu Nauk w y z n acz y ł do K o m itetu B i b li o t e c z n e g o K, B ro d z iń s k ie g o , Ł. G o łę - b io w s k ie g o i J . L e le w e la 53 , z a ś s p o śró d członków D z ia łu U m ie ję t­

n o ś c i w ybrano K„ G a rb iń s k ie g o , K. S k ro d z k ie g o i L. P l a t e r a , k t ó - re g o w k ró tc e z a s t ą p i ł J .K . K rzyżanow ski 5 A

IV o p a r c i u o " O r g a n iz a c ję w ew nętrzną A d m i n i s t r a c j i KTPN w War­

s z a w ie " , w m aju 1828 r . P . S k arb e k zre d a g o w a ł " P r o j e k t o r g a n iz a ­ c j i K o m ite tu B i b li o t e c z n e g o T ow arzystw a/ K /z ó le w s k ie g o /P /rz y ja c ió ł/

N/au£/"55. w d z i e w ię t n a s t u a r ty k u ł a c h a u t o r ro z w in ą ł t r z y p o d staw o ­ we fu n k c je K o m ite tu : " u r z ą d z e n ie s t a ł e b i b l i o t e k i , pom nażanie b i ­ b l i o t e k i o ra z czuw anie nad c a ł o ś c i ą i dobrym zachowaniem o n e j- że"^® . P ro b le m a ty k a g rom adzenia zbiorów z n a l a z ł a s i ę w d z ie w ię c iu a r t y k u ł a c h , co s ta n o w i połow ę " P r o j e k t u " . P rz y ta c z a m j e w całoś­

c i , z uw agi na t o , ż e d o ty c h c z a s n ie b y ły opub lik o w an e:

I I . P om nażanie B i b l i o t e k i A r t . 5

B i b l i o t e k a Tow arzystw a pom nażaną być może:

1° P rz e z s k ł a d a n i e d z i e ł w d ru k a r n ia c h k ra jo w y c h c o ro c z n ie wyda­

n y c h , a t o z mocy p o s ta n o w ie n ia N a m ie s tn ik a K ró lew sk ieg o 2° P r z e z dobrow olne o f i a r y ró ż n y c h osób

3 ° P rz e z z a k u p ie n ie d z i e ł z funduszów Tow arzystw a 4° P rz e z wymianę d u b le tó w .

A r t . 6

B i b l i o t e k a r z utrzym ywać b ę d z ie c i ą g ł ą k o n t r o l ę d z i e ł w k ra jo w y c h

d r u k a r n ia c h w ychodzących i s k ła d a ć j ą K o m iteto w i w m iesiącu s t y c z -

n iu ^ ? k ażdego ro k u , w y k a zu jąc j a k i e d z i e ł a u k s i ę g a r z y z a l e g a j ą ,

k t ó r y p rz e d się w e ź m ie ś r o d k i do ś c i ą g n i e n i a ty c h z a l e g ł o ś c i .

A r t . 7

B ę d z ie utrzym yw ana p o d o b n ie ż k a r t o t e k a d z i e ł do B i b l i o t e k i o f i a ­ row anych, w k t ó r e j osobna ru b ry k a w ykaże, k t ó r e spom iędzy o f i a r o ­ wanych d z i e ł ju ż s i ę w B i b l i o t e c e z n a jd u j ą i t e do s p i s u d u b le tó w w c ią g n io n e być m a ją .

A r t . 8

W m ie s ią c u s t y c z n i u zg ro m a d zi s i ę K om itet w c e lu n a r a d z e n ia s i ę nad pom nażaniem b i b l i o t e k i p r z e z kupno d z i e ł . A m ian o w icie m ając s o b ie u d z ie lo n y od A d m i n i s t r a c j i w yciąg z e t a t u , w y k azu jący fu n ­ du sz n a kupno d z i e ł p rz e z n a c z o n y , u ło ż y szc zeg ó ło w y e t a t b i b l i o ­ t e c z n y , w którym ma być w ykazane:

a J a k ą summę n a l e ż y p rz e z n a c z y ć na p re n u m e ra tę p ism p e r io d y c z ­ nych?

b Za j a k ą summę można b ę d z ie w c ią g u ro k u z a k u p ić d z i e ł z a g r a ­ n ic z n y c h ?

c Pod ja k im i warunkam i i z a j a k ą summę można b ę d z ie z a k u p ić d z i e ł p o l s k i o h za g r a n ic ą w ychodzących-^ ? 58

A r t . 9

Obowiązkiem j e s t K o m itetu czuw anie nad tym , a ż e b y t a k fu n d u sz s a - p i e ż y ń s k i , ja k o i w s z e lk ie in n e na pom nożenie B i b l i o t e k i p o cz y ­ n io n e l e g a t a , n a t e n t y l k o p rz e d m io t o b ra c a n e z o s t a ł y . W tym c e lu utrzym yw ać b ę d z ie E i b l i o t e k a r z osobny ra c h u n e k w y k azu jący c o ro c z ­ ne u ż y c ie podobnych funduszów , k t ó r y p r z e z c a ły K o m itet w m i e s i ą ­ cu s t y c z n i u każdego ro k u z a tw ie rd z a n y i p o d p is a n y z o s t a n i e .

A r t . 10

Każdy c z ło n e k T ow arzystw a ma prawo podać n a r ę c e I n s p e k to r a B i­

b l i o t e k i ż ą d a n ie sw oje względem z a k u p ie n ia d z i e ł a ja k ie g o do B i­

b l i o t e k i , ż ą d a n ie t o p r z e z K o m itet ro z p o z n a n e , z potrzeb am i i moż­

n o ś c i ą B i b l i o t e k i p o ró w n an e, z a p is a n e z o s t a n i e do s p i s u d z i e ł n a­

być s i ę m a ją c y c h , j e ż e l i K o m ite t uzna te g o p o t r z e b ę . Ż ą d a n ie po­

dobne ośw iadczone p r z e z d z i a ł c a ły i w je g o p r o to k ó le z a p is a n e , n i e p o d le g a ju ż ro z p o z n a n iu K o m ite tu , k t ó r y może w sze lak o ż u cz y ­ n i ć p r z e ł o ż e n i e p rz e c iw k o z a k u p ie n iu d z i e ł a , j e ż e l i b y fu n d u sz e na t o n i e w y s t a r c z a ły .

A r t . 11

K om itet o b m y śli ś r o d k i zakupow ania i s p rz e d a w a n ia d z i e ł żąd an y ch i z a p o tr z e b n e u z n a n y c h , u n i k a j ą c i l e m ożn o ści p o je d y n c z e g o z a - k u p o w a n ia , z w ła sz c z a d z i e ł z a g ra n io z n y ć h 59 . Do każdego z a ś kup­

na p o t r z e b a d e c y z j i na p iś m ie n a jm n ie j p r z e z t r z e c h członków Ko­

m i t e t u p o d p i s a n e j .

A r t . 12

Z asad ą głów ną do nabyw ania d z i e ł j e s t : p o t r z e b a d o p e łn ia n ia B i­

b l i o t e k i w p rz e d m io ta c h naukowych n a jm n ie j o p a trz o n y c h , m ianow i­

c ie z a ś , co do d z i e ł p o l s k i c h . Co do ty c h o s t a t n i c h służyć ma t a k ­ że z a s a d a , aby w s z y s tk ie w a ż n ie js z e d z i e ł a p o l s k i e lu b o P o ls z c z ę t r a k t u j ą c e , g d z ie k o lw ie k bądź wydawane, do B i b l i o t e k i T ow arzystw a p r z e d innym i kupowane b y ł y .

A r t . 13

Nabywanie d z i e ł p rz e z wymianą d u b le tó w , z o sta w io n e j e s t I n s p e k ­ to r o w i B i b l i o t e k i , k t ó r y obow iązany b ą d z ie s k ła d a ć K om itetow i wy­

kaz d z i e ł tym sposobem nabytych® 0 i u zy sk a ć p o tw ie r d z e n ie Komi­

t e t u n a t o . S p is du b letó w z ło ż o n y K o m itetow i p r z e z członków je g o o taksow any i p o d p isa n y z o s t a n i e , t a k s a t a ma s łu ż y ć za p r a w id ło d l a I n s p e k t o r a w c z y n ie n iu zam ian d u b letó w ” .

Do w c z e ś n ie j podanych uwag na te m a t sp o so b u s k ł a d a n i a d ez y d e­

ra tó w i i c h r e a l i z a c j i n a l e ż y dodać je s z c z e k i l k a sz c z e g ó łó w . Nie w s z y s tk ie d e z y d e r a ty b y ły akceptow ane bądź ze w zglądu na w ysoką c e n ą , bądź t r u d n o ś c i w y n ik a ją c e z p ro c e d u ry sp ro w a d z a n ia d z i e ł z a g r a n ic z n y c h , z w ła sz c z a w ielotom ow ych, czy t e ż ze w zglądu n a ma­

ł ą w a rto ś ć naukow ą. Na p r z y k ła d n a d e s ła n y P re z e s o w i T ow arzystw a w końou 1824 r . p r o s p e k t na dwutomowe d z i e ł o C a r la F r ie d r ic h a M a r - t i u s a p t . " R e ise i n B r a s i l i e n i n den J a h r e n 1817 b i s 1820 gemacht"

w raz z a tla s e m , opisem z w ie r z ą t i r o ś l i n w o d d z ie ln y c h z e s z y t a c h , n i e z o s t a ł zaak cep to w an y ” . . . r a z d la t r u d n o ś c i w sp ro w a d z a n iu z z a g r a n i c y o d d z ie ln y o h p o szy tó w w ychodzącego d z i e ł a , gdyby s i ą na n i e s t ą d pren u m ero w ało , po w tó r e , i ż cena opisów z w ie r z ą t I r o ś ­ l i n n i e j e s t u s ta n o w io n a . D o g o d n iej b ą d z ie ukończone d z i e ł a p ó ź­

n i e j do B i b l i o t e k i T ow arzystw a sp ro w a d z ić ” ®1 . W sp ra w ie s z e ś c i o - tomowego d z i e ł a " D i c t i o n n a i r e u n i v e r s e l de m éd ec in e, de c h i r u r ­ g i e , de chym ie, de b o t a n i q u e , d ’ a n a to m ie , de ph arm acie e t d ’ h i ­ s t o i r e n a t u r e l l e e t c . " R o b e r ta Jam es’ a®^ proponow anego p r z e z B . C z a rn e c k ie g o " c z ł o n k i D z ia łu U m ie ją tn o ś c i obecne na d z is ie js z y m p o s i e d z e n i u je d n o z g o d n ie u z n a ły , że d z i e ł a t e g o nabywać n i e moż­

n a , z powodu je g o ceny z a w yso k iej® ^ , o ra z ż e l e p i e j j e s t k u p ić do B i b l i o t e k i Tow arzystw a je d n o z nowszych d z i e ł te g o r o d z a j u , k t ó r e m n iej k o sz to w a ć , a w ią c e j r z e c z y obejmować b ą d z ie ” ®2*’.

W arto t e ż z w ró cić uwagą n a zakupow anie k s i ą ż e k za p o ś r e d n i ­

ctwem k s i ą g a r z y . -Tanina Kamionkowa p o d a j e , ż e " h a n d e l k s i ą g a r s k i

na p o c z ą tk u s t u l e c i a odbywa s i ę p ra w ie w y łą c z n ie w d ro d z e wymia­

n y , a n i e o b r o tu gotów kow ego.. D o ty c h c z a s p r z e j r z a n e a k t a TPN p o z w a la ją s ą d z i ć , że t e n sposób u z u p e łn i a n ia zb io ró w , p r z y w y k o rz y s ta n iu k o n tak tó w z k s ię g a r z a m i, b y ł a k tu a ln y od 1824 r . Z ap o c zątk o w a ł go Zygmunt S z t e b l e r , k s i ę g a r z w a rsz a w sk i, p o s i a ­ d a ją c y od 1822 r . k s i ę g a r n i ę w gmachu TPNb^ . W 1824 r . "Ko­

l e g a S k a rb e k p r z e d s t a w i ł p o t r z e b ę n a b y c ia d z i e ł n ie k tó r y c h n a l i ­ c y t a c j i po ś p . a r c y b i s k u p ie H ołow czycu p r z e z k s i ę g a r z a S z t e b l e r a z a k u p io n y c h , z w ła sz c z a że t e n ż e p r z y s t a j e w z ią ć w zam ian d u p l i k a ­ t y B i b l i o t e k i . P o le c o n o wnoszącemu p o ro z u m ie ć s i ę w t e j m ie rz e z k s ię g a rz e m i z ło ż y ć T ow arzystw u s p i s d z i e ł do n a b y c ia i p r o j e k t o ­ wać s p i s d u p lik a tó w w zam ian o f i a r o w a n y c h " ^ . K ilk a d n i p ó ź n ie j re fe ro w a n a p r z e z S k a rb k a p ro p o z y c ja k s i ę g a r z a S z t e b l e r a b y ł a r o z ­ p a try w a n a n a p o s i e d z e n i u D z ia łu Nauk, z a ś o s t a t e c z n a d e c y z ja z a ­ p a d ła na p o s ie d z e n iu ogólnym 13 czerw ca 1824 r » ^ P ie rw s z y , n a j ­ s k ro m n ie js z y " S p is d z i e ł p r z e z Z .S z te b le r a w zam ian o fia ro w a ­ nych" o b ejm u je 7 w o l. w 12 tom ach wydanych w A m sterdam ie, K olo­

n i i , P a ry ż u , F r a n k f u r c i e , W iln ie i K rakow ie w l a t a c h 1 5 8 5 -1 7 3 8 ,

* 6 9

na ł ą c z n ą sumę 200 f l . S z te b le r o w i n a to m ia s t p rz e k a z a n o 14 w o l.

w 14 tom ach za 190 f l . B y ły t o d z i e ł a w ję z y k u p o ls k im , wydane w l a t a c h 1788, 1812-1823 w k ra k o w ie i w W arszaw ie 70 . N a stę p n a t r a n ­ s a k c j a , b e z p o ró w n an ia z n a c z n i e j s z a , z o s t a ł a dokonana w 1825 r .

" S p is d u p lik a tó w , k t ó r e p o s z ł y w zam ianę z p . S z te b le re m w ro k u 1825" z a w ie ra 117 d z . w 138 tom ach n a ł ą c z n ą sumę 1 492 z ł / d z i e ­ ł a w ję z y k u p o lsk im i ł a c i ń s k i m / . Za t a k ą samą sumę otrzym ał Szte­

b l e r k s i ą ż k i z B i b l i o t e k i TPN?1 . D a ls z e wymiany dubletów n a s t ę ­ pow ały d w u k ro tn ie w 1825 r . /w m aju - z a 212 f i . i we w rz e ś n iu - za 1 0 4 3 ,1 5 z ł / 72 i w 1827 r . /ró w n ie ż d w u k ro tn ie na łą c z n ą sumę 530 z ł / ? 3 .

B a rd z o ogólnikow o z a r e j e s t r o w a n a z o s t a ł a p ro p o z y c ja k s i ę g a r z a J o h a n n a O o t t l i e b a K orna z W ro c ła w ia . " L i s t p is a n y do Towa­

r z y s tw a z p r o je k ta m i k s i ę g a r s k i m i ¿ z o s ta _ ł/ o d e s ła n y do p o s i e d z e ­ n i a o g ó l n e g o " .

P r o p o z y c ję k s i ę g a r z a J ó z e f a W ęckiego p r z e d s t a w i ł P . S k a rb e k

w końcu 1825 r . 75 , z a ś w " k a p p o rc ie o nowym u rz ą d z e n iu i s t a n i e

B i b l i o t e k i T ow arzystw a K ró le w sk ie g o P r z y j a c i ó ł Nauk" ze s t y c z n i a

ro k u n astęp n e ,g o odnotow ał n a b y c ie d z i e ł f r a n c u s k i c h ^ ^ , n i e ujaw ­

n i a j ą c je d n a k żad n y ch l i c z b . Wiemy t y l k o , ż e z a ró ż n e d z i e ł a z a -

p ła c o n o jemu z k a s y b i b l i o t e c z n e j 3 800 z ł 77 .

- 69 -

Wśród d ru k a rz y i k s ię g a r z y ,, z k tó ry m i B i b l i o t e k a TEN p e r t r a k ­ to w a ła w sp ra w ie wymiany d u b le tó w , n ie z n a jd u je m y n azw isk a N a ta n a G liic k s b e rg a . K i l k a k r o t n i e ro z p a try w a n e je g o p ro p o z y c je d o ty c z y ły - j a k s ą d z ę - h a n d lu gotówkowego, p r z y czym p ie r w s z a wzmianka po­

c h o d z i z 1813 r . W ypłacono wówczas k s ię g a r z o w i Gltlcm sbergow i 330 z ł ? 8 . Z k o l e i w 1825 r . ’’ . .. S k a r b e k p r z e d s t a w i ł D z ia ło w i /U m ie­

j ę t n o ś c i / d z i e ł a m atem atyczne i f iz y c z n e n a d e s ła n e od k s i ę g a r z a G liic k sb e rg a d l a z a k u p ie n ia i c h do B i b l i o t e k i T o w a r z y s t w a " p 0_

d o b n ie w 1826 r . n i e k t ó r e z oferow anych d z i e ł uznano z a p o tr z e b n e d l a B i b l i o t e k i 0 0 . Za p o śre d n ic tw e m N. G liic k sb e rg a w 1830 r . m ia ły być z a k u p io n e d z i e ł a p o l s k i e i obce z fu n d u sz u s a p ie ż y ń s k ie g o n a sumę 8 -1 0 000 z ł 8 1 .

K i l k a słó w t r z e b a t e ż p o w ie d z ie ć o k o n t a k t a c h z k s ię g a rz e m S zcz ep ań sk im 8 2 . B i b l i o t e k a w y m ien iła z nim k s i ą ż k i za 13 900 z ł 88 O s t a t e c z n i e suma t a b y ł a n i e c o w yższa Q /, . Według c z ę ś c i zachowane­

go " S u p le m e n tu " , S z c z e p a ń s k i o fe ro w a ł Tow arzystw u d z i e ł a w j ę z y - k a c h obcych S 5 . J a k k o lw ie k wspom niano, ż e ze S zczepańskim dokonano

"zam ian y ” O £ f t o je d n a k n i e j e s t spraw ą j a s n ą , cz y i s t o t n i e t a k i p r z e b i e g m ia ła owa t r a n s a k c j a . Z o s ta ła ona w praw dzie z r e a liz o w a n a w o k r e s i e , k ie d y prow adzono szc zeg ó ło w ą r e j e s t r a c j ę " z a m ia n y k s ią g d u b le tó w i i c h s p r z e d a ż y " 8 *'’, je d n a k n az w isk o S z c z e p a ń sk ie g o n i e f i g u r u j e w a k ta c h d o ty c z ą c y c h wymiany. N a to m ia st w a k ta c h TEN z n a jd u je m y s z e r e g n a z w isk n a le ż ą c y c h do g ro n a w ytraw nych z b i e r a ­ czy k s i ą ż e k j a k : K o n s ta n ty S w id z iń s k i, J a n F e l i k s Amor T a rn o w sk i, M ateu sz K o z ło w sk i, A n to n i Ja k u b o w ic z , A d ria n K rz y żan o w sk i. J e d y n ą i n s t y t u o j ą u ż y te o z n o ś c i p u b l i c z n e j , z k t ó r ą dokonano wymiany du­

b le tó w , b y ł a B i b l i o t e k a P u b lic z n a p r z y U n iw e rs y te c ie 00 W arszaw s- kim . S .B . L in d e , p r z e d s t a w i a j ą c S ta n is ła w o w i Grabowskiem u, mi­

n i s t r o w i p ra zy d u jące m u K o m is ji WEiOP sp ra w o z d a n ie z a ro k ’-826, z a ł ą c z y ł ’’S p is k s i ą ż e k z ro z m a ity c h i n s t y t u t ó w " . Z o s t a ł y w nim odnotow ane m .i n . k s i ą ż k i z wymiany z TEN . "Wykaz d z i e ł n a b y ty c h do B i b l i o t e k i T ow arzystw a K rólew skiego/ P r z y j a c i ó ł Nauk w zam ian z«- u b i e t y ' sp o rz ą d z a n y p r z e z F . S k arb k a 25 m aja 1827 r . , obejm u­

ją c y wymianę d u b letó w od m aja 1825 r . do 16 l u t e g o 1827 r . o ra z d a l s z e a k t a wymiany z a o k re s od 11 maja 1^27 do 21 l i s t o p a d a 1828 r . i l u s t r u j ą z a k re s a k c j i wymiany d u b letó w 90 .

P o ż y te c z n a a k c ja wymiany d u b letó w B i b l i o t e k i i wydawnictw TEN

b y ła przed m io tem p o s i e d z e n i a a d m in is tr a c y jn e g o d n ia 26 maja 1827 r .

W p r o t o k o l e te g o p o s i e d z e n i a zanotow ano: " I n s p e k t o r B i b l i o t e k i

z ł o ż y ł rap p o rt o z a m ia n ie d u b le tó w B i b l i o t e k i n a in n e d z ie ła z r ó ż ­

nymi osobam i od 11 l i s t o p a d a 1826 do d . 6 m aja r b . u s k u te c z n io n e j, z k t ó r e g o s i ę o k a z a ło , i ż p rz y b y ło do B i b l i o t e k i d ro g ą wymiany d z i e ł 1 3 10, tomów 1 547 za summą 9 910 złp: 5 g r . , k t ó r e n a b y to za 1 021 d z i e ł z d u b letó w B i b l i o t e k i oszacow anych p r z y w ym ianie na summą z ł o : 8 623 g r . 5 , t u d z i e ż z a d z i e ł a k o sz te m T ow arzystw a wy­

dane w w a r t o ś c i 1 2 8 7 . Bazem z ł o : 9 9 10. B o z o s ta je do d a l s z e j za­

m iany d u b le tó w z a g ra n ic z n y c h d z i e ł 3 7 1 , tomów 631, dubletów p o l s ­ k i c h 274, tomóy 278. A d m i n i s tr a c j a p o t w i e r d z i ł a d o ty c h c z a ­ sową zam ian ą i u p o w a ż n iła I n s p e k to r a B i b l i o t e k i do u s k u t e c z n i a n i a d a l s z e j zam iany d u b letó w i k s i ą g sk ładow ych z z a s tr z e ż e n ie m do­

p e ł n i a n i a nowych p rz e p is ó w o r g a n i z a c j i s w o j e j " ^ . w połowie 1827 r . B i b l i o t e k a TPK p o s i a d a ł a j e s z c z e w sw o ich z b i o r a c h 645 d z . w 909 w o l. d u b le tó w . B rz y p u s z c z a ln ie cz ąśó p o z o s t a ł y c h d u b letó w m ia ła o trzy m a ć B i b l i o t e k a P u ła w sk a C z a r to r y s k ic h . W "A k tach w p rz ed m io ­ c ie k s z t a ł c e n i a s i ą i p o m nażania B i b l i o t e k i Tow arzystw a" z n a jd u j e s i ą s p i s " k s i ą ż e k w ybranych d l a B i b l i o t e k i P u ła w s k ie j z d u p l i k a t TPN"92, w zam ian z a t o B i b l i o t e k a TPK m ia ła o trzy m a ć c z ą ść d z i e ł

qo 1

n i e sp rz e d a n y c h na l i o y t a c j i .

S k oncentrow ano s i ą w z a s a d z i e na sp ra w ach wymiany p rz e p ro w a ­ d z o n e j w o s t a t n i c h l a t a c h i s t n i e n i a B i b l i o t e k i TPK. B zecz j a s n a , b y ło t o podyktow ane w yjątkow o b o g aty m i m a t e r ia ła m i a rc h iw a ln y m i z a l a t a 1 8 2 6 -1 8 2 8 . K ie w ą tp liv /ie p ro b lem b y ł a k tu a ln y bez m ała p r z e z c a ły o k re s d z i a ł a l n o ś c i T ow arzystw a. W k o ń cu 1814 r . B. Czar­

n e c k i p o d a ł , że "w d u b l e t a c h ¿ . . . / i d e f e k t a c h , k t ó r e d o tą d zu­

p e ł n i e n i e s ą s p i s a n e b ą d z ie k i l k a s e t d z i e ł , a do 1 000 w o l ." ^ 2*' Z a k ro jo n a n a s z e r o k ą s k a l ą a k c ja o f i a r n o ś c i s p o łe c z e ń s tw a na rz e c z B i b l i o t e k i m ogła powodować z n a c z n ie w ią k s z ą l i c z b ą d u b le tó w . Ś w iadczyć może o tym j e d e n , stosunkow o m ały d a r F r a n c is z k a Ksawe­

re g o B o h u sz a , z a p is a n y T ow arzystw u te s ta m e n te m z 1811 r . : " S e k re ­ t a r z T ow arzystw a u w ia d o m ił, i ż b i b l i o t e c z k a z a p is a n a p r z e z ś p .k o l . p r a ł a t a B o h u sz a , ju ż j e s t sprow adzona do Bomu T ow arzystw a i s p i - s a n a . Z a w ie ra d z i e ł ró ż n y c h 102 , w ró ż n y c h m a te r ia c h i j ą z y - k a d h . Gdy t e d z i e ł a w w ią k s z e j c z ą ś c i z n a j d u j ą s i ą ju ż w B i b l i o ­ t e c e T ow arzystw a, c z ą ś c i ą d aw n ie j Ł upione, c z ą ś c i ą d aro w an e, upo­

w ażniony w iąc S e k r e ta r z do u c z y n ie n ia zam iany n a in n e p o t r z e b n e , k s i ą ż e k z z a p is u k o l e g i B o h u s z a " ^ . Również w d a rz e S . H ołow czyca z 1823 r . zn a czn a c z ą ść b y ł a d u b le ta m i^ ? ,,

W t r o s c e o z a p e w n ie n ie B i b l i o t e c e t r w a ły c h p o d staw g ro m ad z en ia

n ajn o w sz e g o p iś m ie n n ic tw a wydawanego w K r ó le s tw ie P o ls k im , c z ło n ­

kowie TPK r o z p o c z ą ł! s t a r a n i a o p r z y z n a n ie praw a do e g z e m p la rz a

obow iązkow ego, D e p u ta o ja s k ł a d a j ą c a s i ę z J . U . u iem ce w icza , J . P . T a rn o w sk ie g o , K. Koźmiana i S .B , L indego p r z e d s t a w i ł a n a p o s i e ­ d z e n iu D z ia łu h au k 27 l i s t o p a d a 1815 r . t e k s t p ro śb y do k s i ę c i a Adama C z a r to r y s k ie g o , ów czesnego w ic e p re z e s a Eządu K ró le stw a P o l­

s k i e g o . W u z a s a d n ie n iu t e j prośby podano, ż e " B i b l i o te k a Towarzy­

stw a j e s t o tw a r tą / d l a / p u b lic z n o ś c i, z h o jn o ś c i je d y n ie członków z a ło ż o n a , n i e j e s t w s t a n i e nabyw ania d z i e ł nowo w ychodzących, u p ra s z a p r z e t o T ow arzystw o, aby w s z e lk ie d r u k a r n ie w o b rę b ie k r a ­ j u z n a jd u ją c e s i ę , obow iązane b y ły do B i b l i o t e k i Tow arzystw a po jednym e g z e m p la rz u każdego wychodzącego d z i e ł a s k ła d a ć " ^ . Warto p r z y tym zw ró cić uwagę na f a k t , że począw szy od 1815 r . d ru k a rz e i k s i ę g a r z e w arszaw scy J ó z e f Zawadzki i J.ó z e f Węcki d o b ro w o ln ie o fia r o w y w a li B i b l i o t e c e T ow arzystw a d r a k i p r z e z s i e b i e wyoawane, g łó w n ie z a ś " P a m ię tn ik W arszaw ski" i " D z ie n n ik W ile ń s k i" . K ilk a m ie s ię c y p ó ź n ie j / 8 X /, na p o s ie d z e n iu ogólnym Tow arzystw a odno­

tow ano w p r o t o k o l e : "C i sam i / J . Zawadzki i J . W ęcki/ p r z y r z e k l i n a p i ś m ie , i ż na p r z y s z ł o ś ć z każdego nowego p ó ź n ie j u n i c h wy­

c h o d z ić m ająceg o d z i e ł a po jednym eg z em p larz u s k ła d a ć b ę d ą do B i­

b l i o t e k i Tow arzystw a"^-^. P odobną d e k l a r a c j ę z ł o ż y ł k s i ę g a r z k r a ­ kow ski J ó z e f M a te c k i. P r z e s y ł a j ą c k s i ą ż k i wydane w sw o je j d r u k a r­

n i /3 0 d z . p o l s k i c h w 52 w o l . / o b i e c a ł t e ż , "ż e o d tą d b ę d z ie je g o obow iązkiem p r z e s y ł a ć je d e n eg z em p larz k ażdego d z i e ł a wydanego je g o k o s z te m " , a po ś m ie r c i J . M ateckiego p r z y r z e c z e n ie t o m ia ł kontynuow ać J ó z e f C zech1 0 0 .

J a k wiadom o, s t a r a n i a o eg z em p larz obowiązkowy z o s t a ł y uw ień­

czone su k ce sem . Wa w n io sek M i n i s t r a Wyznań K e li g i j n y c h i O św iece­

n i a P u b lic z n e g o 22 m aja 1819 r . n a m ie s tn ik K ró le w sk i J ó z e f Z a ją ­ czek p o s t a n o w i ł , że " k a ż d a d r u k a r n i a k ra jo w a obow iązana b ę d z ie o d tą d d z i e ł 3 lu b j a k i e g o bądź pism a w n i e j w ychodzącego, p rz e d wydaniem na widok p u b lic z n y z ło ż y ć t r z y e g z e m p la rz e : je d e n do b i ­ b l i o t e k i Kady S ta n u , d r u g i do b i b l i o t e k i p u b l i c z n e j p r z y K ró lew - sko-W arszaw skim U n iw e r s y te c ie , t r z e o i do B i b l i o t e k i K ró le w sk o - -W arsza w sk ieg o T ow arzystw a P r z y j a c i ó ł n a u k , s ł u ż ą c e j ró w n ież do u ż y tk u p u b lic z n e g o " . K ilk a m ie s ię c y p ó ź n i e j d r u k a r n ia Zawadz­

k ie g o i W ęokiego w ym ieniona z o s t a ł a w śród d ru k a rń w a rszaw sk ic h / k s i ę ż y P ij a r ó w , O nufrego Ł ą tk ie w ie ż a i f i . G lfto k s b e rg a /, k t ó r e

" s to s o w n ie do d e k r e t u k s i ę c i a n a m ie s tn ik a K ró le w sk ieg o pod d .2 2

m aja ro k u b ie ż ą c e g o k s i ą ż k i w n i c h drukowane do B i b li o t e m i Towa-

rz y s tw a o d s y ł a j ą , a k t ó r e s i ę w o so b n ej k s i ą ż c e zapisują" 102 . J e d ­

nak poozątkow o t y l k o n i e k t ó r e d r u k a r n ie w a rsz a w sk ie r e s p e k to w a ły

r o z p o r z ą d z e n ie , sk o ro na p o s ie d z e n iu ogólnym 4 czerw ca 1820 r .

" S e k r e t a r z o ś w ia d c z y ł, i ż s to so w n ie do u ch w ały K s i ę c ia n a m i e s t n i ­ ka K ró le w sk ie g o • • • 3 J e d y n ie d r u k a r n ie t r z y , t o j e s t k s i ę ż y P i ­ ja ró w , ffęck ieg o 1 G lfto k sb e rg a , o d d a ją k s i ą ż k i do B i b l i o t e k i To­

w a rzy stw a u n i c h dru k o w an e. Wezwanym z o s t a ł S e k r e ta r z do u c z y n ie ­ n i a odezwy do In nych d r u k a r ń w a rsz a w sk io h , aby uchw ale w yżej w ym ienionej zad o ść c z y n iły , o d d a ją o e g z e m p la rz j e d e n do B i b l i o t e k i T ow arzystw a d z i e ł a k a ż d e g o , k t ó r e s i ę u n lo h d r u k u j e " 10^ .

W k o n se k w e n c ji d a ls z y c h s t a r a ń 29 s t y c z n i a 1822 r . u k a z a ło s i ę u z u p e łn i e n ie do p o s ta n o w ie n ia N a m ie s tn ik a , w prow adzające obow ią­

zek d o s t a r c z a n i a wymienionym b ib lio te k o m p u b lio zn y m " w s z e lk ic h d z i e ł o zd o b io n y ch p ło d a m i l i t o g r a f i i lu b s z ty c h a rs tw a " ^ ® ^ .

W 1826 r . d r u k a r n ie p r z e k a z a ł y 100 d z . w 126 w o l . , w 1827 r . 94 d z . w 147 w o l. / ł ą c z n i e 194 d z . w 273 w o l . / 10^ . Ciekawie p r z e d ­ s ta w ia s i ę t a b e l a o b r a z u ją c a n a b y tk i B i b l i o t e k i TPN w 1828 r . S p o śró d o g ó ln e j l i c z b y 248 d z . w 328 w o l. wydawnictw p o lsk ic h d ru ­ k a r n i e d o s t a r c z y ł y 159 d z . / 6 4 ,1 ‘» / w 215 w o l. Z darów w p ły n ę ły 24 d z . w 29 w o l ., z wymiany - 7 d z . w 7 w o l . , z kupna - 5 8 d z . w

*1 On

77 w o l. P u n k t c i ę ż k o ś c i p r z e s u n ą ł s i ę zatem zdecydow anie z da­

rów n a e g z e m p la rz obow iązkow y. D la w łaśc iw eg o o b ra z u te g o p r o b l e ­ mu n a l e ż y je d n a k p r z y to c z y ć dane lic z b o w e , p r z e d s t a w i a j ą c e p r o ­ d u k c ję w ydaw niczą l a t 1826-1828:

kok K s ią ż k i

/ l i o z b a t y t . / P r a s a p e rio d y c z n a / t y t u ł y ogółem /

1826 520 43

1827 445 47

1828 523 53

108

Tak w ięc można s t w i e r d z i ć , że d z i e ł a przek azy w an e B i b l i o t e c e TPii, ja k o e g z e m p la rz obow iązkow y, s ta n o w iły o k o ło 20* rz e c z y w is ­ t e j p r o d u k o j i w y d a w n io zej.

TPii s t a l e b o ry k a ło s i ę z tru d n o ś c ia m i zw iązanym i z zakupem

k s i ą ż e k z a g r a n ic z n y c h , n a k t ó r y k ł a d ł o duży n a c i s k , d o c e n ia ją c

je g o podstaw ow e z n a c z e n ie d l a a k t u a l i z a c j i i r e p r e z e n ta ty w n o ś c i

zbiorów naukow ych. Na p o s i e d z e n i u B z i a ł u Nauk 27 l i s t o p a o a 1815 r .

o d c z y ta n y z o s t a ł t e k s t m em o riału do k s i ę c i a Adama C z a r to r y s k ie g o

w s p ra w ie z w o ln ie n ia od o p ł a t c e ln y c h m .i n . za k s i ą ż k i i c z a s o -

pism a sprow adzane d l a T ow arzystw a 109 . 15 m aja 1816 r . N a m ie s tn ik

p o s ta n o w ił, ż e " . . . w s z y s tk ie d z i e ł a drukow ane lu b w rę k o p ism a o h ,

d z i e n n i k i , pism a p e r io d y c z n e £ . . . ] d l a Komisjów kządow ych, Towa-

r z y s tw a P r z y j a c i ó ł N auk i I n s t y t u t ó w K ra jo w y c h p u b l i c z n y c h p r z e z Ł z ą d p o tw ie r d z o n y c h z z a g r a n i c y s p ro w a d z a n e , od w s z e l k i e j o p ł a t y

c ł a n a k o m o ra c h , w o ln e byó m a ją " 110 . P ó ź n i e j s z e p r o t o k o ł y w sk azu ­ j ą je d n a k n a t o , ż e T o w a rz y stw o m ia ło n a d a l t r u d n o ś c i ze sp ro w a ­ d z a n ie m k s i ą ż e k i c z a s o p is m z a g r a n i c z n y c h 1 1 1 . I n n y p ro b le m w y ło ­ n i ł s i ę k i l k a l a t p ó ź n i e j . Z a o s t r z a j ą c a s i ę k o n t r o l a o e n z u ry po­

w o d o w ała, ż e n i e w s z y s t k i e zam aw iane w y d aw n ictw a d o c i e r a ł y do B i - b l i o t e k i TPN . W w y n ik u u s ta w ic z n y c h s t a r a ń u M i n i s t r a Wyznań Ł e l i g i j n y c h i O ś w ie c e n ia P u b lic z n e g o " N a j j a ś n i e j s z y P a n do­

z w o l i ł z a ra z e m p o m ien io n em u T o w a rz y stw u / P r z y j a c i ó ł Nauk w War­

s z a w i e / s p ro w a d z a ć z z a g r a n i o y k s i ą ż k i 1 d z i e n n i k i , p rz e d m io to m naukowym p o ś w ię c o n e , l e c z w jed n y m t y l k o e g z e m p la r z u i pod w a- r u n k ie m , a b y tak o w e p is m a w p u b l i c z n o ś c i n i e c y rk u ło w a ły " 113 . W 1829 r . , n a jednym z p a ź d z ie r n ik o w y c h p o s i e d z e ń D z i a ł u U m ie ję t­

n o ś c i , E .S k a r b e k w n io s k o w a ł n a b y c ie " d z i e ł z a g r a n i c z n y c h z f u n ­ d u s z u e t a to w e g o , z u w a g i n a p rz y z n a n e w t e j m ie r z e T o w a rz y stw u u ł a t w i e n i e w s p r o w a d z a n iu t a k i c h d z i e ł b e z o e n z u ry " . Wbrew wy­

ra ź n e m u z e z w o le n iu m onarszem u n i e k t ó r e t y t u ł y z a g r a n io z n e b y ł y za trz y m y w a n e p r z e z c e n z u r ę , n p . dwa d z i e ł a K a r l a v o n H o t t e o k ’ a

" L e h rb u c h d e s V e r n u n f t r e c h t s und d e r S t a a t s w i s s e n s c h a f t e n " o r a z

"Sam m lung k l e i n e r S c h r i f t e n " wydane w 1829 r . 115

Z n ie p o k o je m s y g n a liz o w a n o b r a k i w c z a s o p is m a c h , s t ą d m . l n .

"p re z y d /h ją c y / k o l. K r y s i ń s k i w n i ó s ł , a b y T o w arzy stw o obm yśliło s p o ­ só b p o r z ą d n e g o i s t a ł e g o s p r o w a d z a n ia p ism p e r i o d y c z n y c h . Uchwa­

lo n o w n io s e k t e n p r z e s ł a ć do A d m i n i s t r a c j i w z a m ia r z e p r z e z n a c z e ­ n i a f u n d u s z u n a p is m a p e r i o d y c z n e d o tą d z a p is y w a n e i u s ta n o w ie ­ n i a c i ą g ł e g o d o z o r u n a d i c h p orządnym u trzy m y w an iem i u d z i e l a n i e m

1 1 fi

czło n k o m T o w a rz y stw a " . P o tw ie r d z e n ie m p o t ę g u j ą c e g o s i ę z a n i e d ­ b a n i a B i b l i o t e k i TEN b y ł o p rz e m ó w ie n ie J . U . N iem oew icza n a s e s j i w yborow ej 7 l i s t o p a d a 1830 r . s " J e s t j e s z c z e j e d n a o k o l i c z n o ś ć , k t ó r a m ię n ie m a ło t r a p i ł a i t r a p i i o k t ó r e j t y l e k r o ó u w ia d a m ia ­ łem T o w a /r z y s tw o / n a sz e , a t o j e s t s t a n o p u s z o z o n y B i b l i o t e k i n a ­ s z e j , s k a rb ó w , w k t ó r y o h ¿ s ą / n i e t y l k o k s i ę g i , a l e w ażne r ę k o - p is m a , m e d a le , s t a r o ż y t n o ś c i , z b io ró w h i s t o r i i n a t u r a l n e j " . Za­

b r a k ł o j u ż e n e r g ic z n e g o I n s p e k t o r a E . S k a r b k a , k t ó r y w y je c h a ł do P e t e r s b u r g a , a s ta n o w is k o d o ty c h c z a s p r z e z n i e g o zajm ow ane m ia ło b y ó p o w ie r z o n e — j a k o k r e ś l i ł J . U . N ie m o e w ic z - " . . . p o m o c n ik o w i, k t ó r y b y c a ł y sw ój c z a s p o ś w i ę c i ł tem u t a k ważnemu o b o w iązk o w i" 11 Ö

Na p o s i e d z e n i u ogólnym 6 l u t e g o 1831 r . B e n e d y k t K a k o w ie c k i

s y g n a l i z o w a ł : "w b i b l i o t e o e p r z e r w y w w y c h o d z ą c y c h t e r a z p is m a c h