Zachowania konsumentów na rynku e-kultury w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej (wynik badań)

(1)

Mirosława Janoś-Kresło

Zachowania konsumentów na rynku

e-kultury w wybranych krajach

Europy Środkowo-Wschodniej

(wynik badań)

Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu 15, 205-218

2010

(2)

NR 608 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW 2010 I MARKETINGU NR 15

MIROSŁAWA JANOŚ-KRESŁO Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

ZACHOWANIA KONSUMENTÓW NA RYNKU E-KULTURY W WYBRANYCH KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

(WYNIKI BADAŃ)

Wprowadzenie

Kultura, w najszerszym ujęciu, obejmuje całokształt materialnego i ducho-wego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany z pokolenia na pokolenie. Defi niowana jest jako składająca się z języka, idei, przekonań, po-staw, świętości, kodów, instytucji, rytuałów i innych komponentów, a jej roz-wój zależy od możliwości uczenia się i przekazywania wiedzy następnym

po-koleniom1_.

Kultura jest istotną sferą życia społecznego kształtującą postawy oraz dzia-łania jednostek i społeczeństwa. Dostarcza człowiekowi przeżyć estetycznych i emocjonalnych, rozwija wyobraźnię, jest elementem zagospodarowującym jego czas wolny. Odgrywa także istotną rolę w rozwoju gospodarczym, wyzna-cza wartości, pomaga sformułować cele działania, nadaje im racjonalny charak-ter, koordynuje poszczególne elementy i stanowi podstawę dla oceny działań, przygotowuje do korzystania z wszystkiego, co nowe, do dokonywania właści-wych wyborów w świecie towarów i usług. Kultura stanowi również jeden z fun-damentów Unii Europejskiej. Nowe kompetencje Wspólnoty w tej mierze zosta-ły zawarte w Traktacie z Maastricht z 1992 roku, co podniosło ją do rangi warto-ści nadrzędnych, uzyskała prawne usytuowanie w całokształcie stosunków mię-dzynarodowych w ramach UE.

(3)

Poprawa poziomu życia, rozwój produkcji nowych dóbr i usług oraz za-chodzące zmiany cywilizacyjne wpływają na zmiany postępowania konsumen-tów i podejmowane przez nich decyzje nabywcze dotyczące sposobów i środ-ków zaspokajania potrzeb. Zachowanie konsumentów traktowane jest coraz czę-ściej jako proces ciągły nieograniczający się jednak do momentu zakupu towa-ru lub usługi, lecz obejmujący zagadnienia mające wpływ na reakcje konsumenta przed, w trakcie oraz po dokonaniu zakupu. Odnoszone są one do zachowań fi -nalnych konsumentów (osób, grupy osób), którzy wybierają, kupują, używają lub odrzucają produkty, usługi, pomysły i doświadczenia, aby zaspokoić potrzeby

i pragnienia2_{. Proces postępowania konsumenta jest procesem złożonym,}

składa-jącym się z wielu różnych reakcji konsumenta, które wywołane są przez zmienne płynące zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i wewnętrznych właściwości człowieka. Reakcje te można rozpatrywać w odniesieniu do problemów związa-nych ze specyfi ką i właściwościami potrzeb ludzkich, ich rodzajami i kolejnością ujawniania się, z wielkością i strukturą konsumpcji, która świadczy o wyborze odpowiednich zestawów dóbr i usług mających te potrzeby zaspokoić oraz spo-sobem organizowania procesu spożycia, w tym decyzjami dotyczącymi

pozyski-wania środków na konsumpcję i decyzjami dotyczącymi zakupów3_.

Coraz bardziej znaczącą rolę odgrywają współcześnie w kulturze nowe tech-nologie informacyjno-komunikacyjne. Tworzą nie tylko nowe relacje pomiędzy ludźmi, określają nowe sposoby zachowania i poznawania, podejmowania decy-zji, lecz także uczestnictwa w życiu społecznym i kulturowym. Kultura pozosta-je częścią sieci zależności, co ma swopozosta-je pozytywne możliwości, ale i negatywne następstwa. Z jednej strony zwiększa się m.in. dostępność do dóbr kultury, moż-liwość aktywności kulturalnej, w tym o charakterze interaktywnym, czy uczest-nictwo w niej niezależnie od czasu i przestrzeni. Zgodzić się trzeba także z opi-niami, że zasługą Internetu jest poszerzenie możliwości uczestniczenia w tworze-niu kultury przez niespotykaną wcześniej liczbę osób. Z drugiej strony zaś kultu-ra uzależnia się od techniki, co wymaga odpowiedniej infkultu-rastruktury technicznej

i posiadania odpowiednio wysokich kompetencji dla uczestnictwa w niej4_.

2_{M.R. Solomon, Zachowanie i zwyczaje konsumentów, wyd. 6, Wydawnictwo Helion,}

Gli-wice 2006, s. 26.

3_{G. Światowy, Zachowania konsumentów, PWE, Warszawa 2006, s. 12.}

4_{Zob. A. Kiepas, Internet a kultura – wyzwania dla człowieka i społeczeństwa, w: Internet}

– społeczeństwo informacyjne – kultura, Śląskie Wydawnictwo Naukowe WSZiNS, Tychy 2006,

(4)

Celem niniejszego opracowania jest ukazanie zachowań konsumentów na rynku e-kultury w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej w świetle wyników badań empirycznych przeprowadzonych w lutym 2009 roku w ramach projektu badawczego fi nansowanego przez MNiSW, realizowanego w Instytucie Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, pt. Konsument na rynku e-usług w

kra-jach Europy Środkowo-Wschodniej5_.

1. E-kultura jako nowa forma uczestnictwa w kulturze

Internet wprowadził w życie wielu ludzi na świecie nową jakość, dając im nieznane dotychczas możliwości. Oferuje szeroką gamę możliwości i bardzo róż-ne formy aktywności, ułatwia życie rzeczywiste, ale też stwarza możliwości in-nego wirtualin-nego życia. Dla Internetu nie istnieje odległość, granice państw, róż-nice społeczno-gospodarcze czy kulturowe. Pozwala on na przekraczanie ograni-czeń czasu i przestrzeni, stwarza możliwości indywidualizowania przekazu kie-rowanego do indywidualnego odbiorcy.

Komputeryzacja, z jaką mamy obecnie do czynienia, oraz rozwój Interne-tu zmieniły formy komunikacji zarówno w sferze prywatnej, jak i w biznesie. Zmianie uległo postrzeganie odległości w czasie i przestrzeni, rozszerzył się do-stęp do konsumpcji wielu dóbr i usług, co umożliwia powstanie wielu dóbr w po-staci cyfrowej.

Technologie cyfrowe i środowisko sieci stawia przed kulturą nowe możli-wości i wyzwania, pojawiają się nowe formy jej wyrażania. Postęp technologicz-ny spowodował, że sztuka mogła i wstąpiła w świat sieci – książka, fi lm, obra-zy, muzyka poddały się digitalizacji. Digitalizacja istniejących dóbr kultury, e-narodziny dóbr kultury i dokumentów oraz ich dostępność w sieci prezentują nowy kontekst, który instytucje kultury muszą brać pod uwagę w społeczeństwie informacyjnym. Ten nowy kontekst oddziałuje na sposób działania sektora

kultu-ry i otwiera nowe możliwości dla dystkultu-rybucji i konsumpcji dóbr kultukultu-ry6_.

Nowo-5_{Badania ilościowe przeprowadzone w 5 krajach: Estonii (N=606), na Litwie (N=602), Łotwie}

(N=605), w Polsce (N=605) i na Ukrainie (N=602) w lutym 2009 r. na potrzeby projektu:

Konsu-ment na rynku e-usług w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, fi nansowanego przez MNiSW,

realizowanego w IBRKiK w latach 2008–2010. Badania przeprowadziła Agencja Badań Marke-tingowych ABM.

6_{Por. A. Uzelac, eCulture: Cultural Goods Between Public Domain and Private Property, w:}

eCulture: The European Perspective Cultural Policy, Creative Industries, Information Lag,

Proce-edings from the Round Table Meeting, Zagreb, 24–27 April 2003, Institute for International Rela-tions, Zagreb 2005, s. 31.

(5)

czesne technologie w połączeniu z digitalizacją zbiorów powodują, że praktycz-nie wszystko jest w zasięgu, jest dostępne bardzo często za darmo. „Kultura, jak żaden inny wytwór ludzkiej pracy podlega digitalizacji, w rezultacie coraz wię-cej dóbr kultury znajduje się w długim ogonie, w dodatku mając bliski zeru koszt

składowania, powielenia i dystrybucji («nieznośna lekkość bitu»)”7_.

Zastosowa-nie technologii cyfrowych powoduje, że wytwory intelektu mogą być kopiowane i rozpowszechniane niezliczoną ilość razy wśród nieskończonej liczby adresatów i miejsc, nawet bez wiedzy autorów. Technologie informacyjno-technologiczne postrzegane są jako katalizator w procesie zmian kultury.

Rozwój nowoczesnych technologii wpłynął na zachowania konsumentów, w tym w sferze kultury. „Technologia informatyczna nie tylko modyfi kuje formy uczestnictwa w kulturze, lecz także wpływa na proces podejmowania decyzji za-kupu, a szczególnie może przyczyniać się do uświadamiania potrzeby. Ułatwia konsumentom dóbr i usług kultury poszukiwanie informacji dotyczących oferty, ich porównanie oraz dokonanie wyboru zrealizowania transakcji. Ponadto wpływ Internetu na zachowania konsumentów wiąże się z możliwością komunikowania

się odbiorców kultury z twórcami, aktorami i innymi odbiorcami”8_.

Podkreśla się w literaturze, że wpływ nowych technologii informacyjno-ko-munikacyjnych na zachowania konsumentów i uczestnictwo w kulturze wyraża się przede wszystkim w poszerzeniu oferty o nowe formy uczestnictwa w kultu-rze, wymagające aktywnego udziału konsumenta w procesie tworzenia dzieła, w ułatwieniu wymiany poglądów i wrażeń z innymi odbiorcami i twórcami kul-tury, indywidualizowaniu oferty oraz umożliwieniu odbiorcy wyboru czasu za-kupu dóbr kultury oraz uczestnictwa w kulturze.

Internet i nowe media tworzą nowe możliwości partycypacji w życiu kul-turalnym, znajdują zastosowanie w odniesieniu do aktywności kulturalnej, a ich upowszechnianie się rozszerza możliwości domowego uczestnictwa w kulturze światowej. Dla licznej rzeszy internautów zainteresowanych kulturą sieć staje się zbiorem dzieł sztuki. Inną formą dotyczącą aktywności kulturalnej użytkow-ników Internetu są różnego rodzaju portale, na których prezentowana jest aktu-alna oferta repertuarowa kin, teatrów, galerii i muzeów czy inicjatywy podejmo-wane przez instytucje pozarządowe, osoby prywatne lub instytucje niezajmujące

7_{Ł. Gołębiowski, E-książka/book. Szerokopasmowa kultura, Biblioteka Analiz, Warszawa}

2009, s. 65.

8_{M. Sobocińska, Zachowania nabywców na rynku dóbr i usług kultury, PWE, Warszawa 2008,}

(6)

się na co dzień tego typu działalnością. Również działy kulturalne internetowych serwisów informacyjnych spełniają taką funkcję. Oprócz udostępniania twórczo-ści istnieje wiele serwisów o charakterze edukacyjnym, traktujących o tworzeniu w aspekcie estetycznym i technicznym, regułach, zasadach, wiedzy na temat es-tetyki i teorii sztuki itp.

Nowe technologie informacyjno-komunikacyjne zmieniają z jednej strony sposób tworzenia i dystrybucji dóbr i usług kultury, a z drugiej jej konsumpcji. Rozwój tych technologii ułatwia różnym podmiotom świadczącym usługi w za-kresie kultury indywidualizowanie oferty oraz wzbogacanie jej o nowe usługi multimedialne i interaktywne. Współcześnie coraz trudniej jest myśleć o kulturze wyłącznie jako o treści, w oderwaniu od technologii, a więc od maszyny, a także

w oderwaniu od platform komunikacji, czyli od transmisji9_.

E-kultura defi niowana jest jako „integrująca ICT z procesem produkcji,

dys-trybucji, prezentacji, zachowania i (ponownego) wykorzystania dzieł kultury”10_.

Obejmuje ona także dostarczanie informacji o kulturze. „Termin eKultura odnosi się do dyfuzji nowych technologii, ich zastosowania do różnych celów (zwłasz-cza informacji i komunikacji) i zmian odnoszących się do postaw, wartości, norm

i zachowań”11_.

Cele korzystania z Internetu w sprawach prywatnych to przede wszyst-kim korzystanie z poczty elektronicznej oraz poszukiwanie informacji o towa-rach i usługach. Istotne znaczenie ma już nie tylko korzystanie z handlu i e-bankowości, lecz także coraz większy odsetek wskazań dotyczy korzystania za pośrednictwem Internetu z tradycyjnych mediów, jak prasa, radio czy telewizja. Przykładowo, w Danii, Estonii i Finlandii gazety/magazyny czytało w Internecie ponad 60% badanych, co drugi badany w Niderlandach i Szwecji słuchał radia i oglądał telewizję. Wyższe niż przeciętne dla Unii Europejskiej odsetki korzysta-jących z różnych form e-kultury były na Litwie i Łotwie oraz w Estonii (z wyjąt-kiem czytania gazet/magazynów). Natomiast w Polsce należały one do jednych z najniższych (tab. 1).

9_{Ł. Gołębiowski, E-książka/book…, s. 8.}

10_{From ICT to E-Culture. Advisory report on the digilisation of culture and the implications}

for cultural policy, Netherlands Council for Culture, Submitted to the Netherlands State Secretary

for Education, Culture and Science, June 2003, English edition August 2004, The Hague, www.cul-tur.nl/e-culture.

11_{J. Haan, F. Huysmans, Revolution or Evolution? An Empirical approach to eCulture, w:}

(7)

Tabela 1

W

ybrane cele korzystania z Internetu w sprawach prywatnych w 2009 roku

Kraj

Czytanie gazet,

magazynów

Pobieranie, słuchanie, ogl

ądanie

muzyki i/lub fi lmów

S

łuchanie radia, _oglądanie _telewizji Pobieranie programów komputerowych lub gier Kraj Czytanie gazet, magazynów

Pobieranie, słuchanie, ogl

ądanie

muzyki i/lub

fi lmów

S

łuchanie radia, _oglądanie _telewizji Pobieranie programów komputerowych lub gier UE-27 31 28 24 9 Ł otwa 46 33 31 13 UE-25 32 28 25 9 Litwa 49 32 27 12 UE-15 32 29 26 10 Luksembur g 55 42 38 9 Belgia 34 23 20 6 W ęgry 36 30 19 13 Bu łgaria 21 21 17 6 Malta 32 29 22 12 Czechy 43 19 19 5 Niderlandy 46 46 51 15 Dania 64 36 42 11 Austria 41 20 14 6 Niemcy 27 29 23 18 Polska 18 21 19 7 Estonia 63 25 31 11 Portugalia 28 19 19 7 Irlandia 19 19 16 5 Rumunia 21 16 12 8 Grecja 21 19 15 6 S łowenia 34 29 36 9 Hiszpania 38 31 25 7 S łowacja 35 28 25 11 Francja 24 38 25 6 Finlandia 64 34 39 7 W łochy 23 15 13 4 Szwecja 50 34 50 8 Cypr 27 16 16 7 W ielka Bry-tania 43 34 35 10 Ź ród ło: Eurostat (8.01.2010).

(8)

2. Korzystanie z e-kultury w wybranych krajach Europy Środkowo--Wschodniej

W przeprowadzonych w 2009 roku badaniach w Estonii, na Litwie, Łotwie, w Polsce i na Ukrainie jednym z obszarów badawczych była e-kultura, a przed-miotem zainteresowania rozpoznanie korzystania z różnych jej form. Wyróżnio-nych zostało osiem form e-kultury:

– sprawdzanie repertuaru,

– wyszukiwanie informacji o wydarzeniach, – rezerwacja i zakup biletów,

– zwiedzanie internetowych galerii, muzeów, – czytanie, pobieranie czasopism,

– zakup fi lmów, płyt,

– słuchanie radia, oglądanie TV, – ściąganie plików z fi lmami.

Wyniki badania pokazały występujące zróżnicowanie w korzystaniu z e-kultury w poszczególnych krajach. Najwyższe odsetki wskazań odnosiły się do czytania i pobierania czasopism w Estonii, wyszukiwania informacji o wydarzeniach kul-turalnych na Litwie i Łotwie, sprawdzanie repertuaru w Polsce oraz ściągania pli-ków z fi lmami na Ukrainie. Najmniejszym zainteresowaniem (najmniejszy odsetek wskazań) cieszył się zakup fi lmów i płyt w Estonii, na Litwie i Łotwie oraz rezer-wacja i zakup biletów w Polsce i na Ukrainie (rys. 1).

Warto zwrócić uwagę na charakter uczestnictwa w e-kulturze. Jedyną, uwzględnioną w badaniu formą uczestnictwa w e-kulturze, fi nalną realizacją, która ma miejsce w instytucjach/placówkach kultury w realnej rzeczywistości, jest rezerwacja i zakup biletów, co się wiąże z dostępnością tak fi zyczną, jak eko-nomiczną do tych placówek. Nie dziwi zatem, że respondentami korzystającymi z tej formy były przede wszystkim osoby oceniające swoją sytuację materialną jako dobrą (z wyjątkiem Łotwy) oraz mieszkające w dużych miastach. W mia-stach ma miejsce koncentracja działalności człowieka we wszystkich sferach ży-cia społecznego, gospodarczego i kulturalnego, co pozwala na pełniejszy wybór, na bardziej zróżnicowane wybory, stwarza większe możliwości wyboru bardziej odpowiadającego indywidualnym preferencjom.

Intensywność korzystania z e-usług (5 x i więcej) też była zróżnicowana. Największą popularnością (największe odsetki korzystających) cieszyło się w Es-tonii i na Litwie czytanie i pobieranie czasopism, na Łotwie – słuchanie radia, oglądnie telewizji, w Polsce – wyszukiwanie informacji, na Ukrainie – ściąganie

(9)

70,8 73,6 39,6 33 79,2 36,8 69,8 53,8 87,7 91,5 55,7 54,7 89,6 21,7 80,2 83 80,2 89,6 49,1 34,9 59,4 34 82,1 70,8 96,7 94,2 66,1 70,2 80,2 73,6 89,3 69,4 82,9 81,9 27,6 64,8 84,8 50,5 74,3 93,3 0 20 40 60 80 100 120 Spraw dzanie repertua ru W yszu kiw anie informa cji o wy darzeniach kulturalny ch Rezerw acja i zakup bi letów Zw iedzanie interne towy ch galerii, mu zeów Czy tanie, pobieranie cza sopi sm Zakup filmów , p áyt S áuchani e radia, RJOąGDQL e t v ĝFLąJDQLH plików z filmami Estonia Litw a à otw a Polska Ukraina R

ys. 1. Korzystanie z e-kultury w wybranych krajach Europy

Ś

rodkowo-Wschodniej w roku w 2008

Ź

ród

ło: raport z bada

ń:

Konsument na rynku e-us

ług w krajach Eur

opy

Śr

odkowo-Wschodniej

, W

(10)

50 51 14, 2 15, 1 64, 2 38,7 51, 9 14 ,2 78, 3 72, 6 19, 8 29 ,2 82, 1 79 67 6, 6 50 49, 1 8, 5 17 34, 9 46, 2 56,6 13, 2 69, 4 71, 1 22 ,3 32, 2 57 53, 7 70, 2 36, 4 61 62, 9 7, 6 36, 2 61, 9 82, 9 62, 9 29, 5 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Sp ra w dz an ie re pe rt ua ru W ys zu kiw an ie in fo rm ac ji Re ze rw ac ja bi le tó w Zw ie dz an ie ga le ri i Cz yt an ie czasopism ĝFLąJDQLH plik ów z f ilma m i 6á uc ha ni e ra di a, og lą dan ie te le w iz ji Za ku p f il m ów , pá yt , ks LąĪHN E st oni a Li tw a àot w a Po ls ka Uk ra in a R

ys. 2. Korzystanie z e-kultury 5 x i cz

ęś

ciej w wybranych krajach Europy

Ś

rodkowo-Wschodniej w roku w 2008

Ź

ród

ło: raport z bada

ń:

opy

Śr

odkowo-Wschodniej

, W

(11)

Tabela 2 Pro fi l internautów najcz ęś ciej (5 x i wi ęcej) korzystaj

ących z e-kultury w 2008 roku

Kraj Estonia Litwa Ł otwa Polska Ukraina 1 23456 Respondenci najcz ęś ciej korzystaj ący: Sprawdzanie repertuaru Kobieta, 60 lat i wi ęcej, wykszta łcenie wy ższe,

z gospodarstwa 1-os., rencistka/emerytka, maj

ąca

dobr

ą sytuacj

ę materialn

ą,

z miasta od 100 do 200 tys. mieszka

ńców

Kobieta, 16–18 lat wykszta

łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa 4-os. i wi

ęcej, bezrobotna lub

pracownik najemny , maj ąca złą sytuacj ę materialn ą,

ńców

Kobieta, 30–39 lat, wykszta

łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa 1-os., pracownik najemny

, maj ąca złą sytuacj ę materialn ą,

ńców

Kobieta, do 24 lat, wykszta

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 2-os., pracownik najemny

, maj ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, mieszkanka wsi

Kobieta, 19–24 lata, wykszta

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 3-os., ucz

ąca si ę/studentka, maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 200 do 500 tys. mieszka ńców W yszuki-wanie infor

-macji o wydarzeniach kulturalnych

Kobieta, 60 lat i wi

ęcej,

wykszta

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 1- lub 2-os., rencistka/emerytka, maj

ąca

dobr

ą sytuacj

ę materialn

ą,

ńców

łcenie średnie, z gospodarstwa 4-os. i wi ęcej, zarz ądzaj ąca fi rm ą, maj ąca z łą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100 do 500 tys. mieszka ńców

łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa 1-os., zarz

ądzaj ąca fi rm ą, maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą,

ńców

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 2-os., wolnego zawodu lub pracownik najemny

, maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą,

ńców M ęż czyzna, 19–24 lata, wykszta łcenie wy ższe,

ący si ę/student, maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta poni żej 20 tys. mieszka ńców

Rezerwacja i zakup bile- tów

M ęż czyzna, 30–39 lat, wykszta łcenie wy ższe, z gospodarstwa 4-os. i wi ęcej, pracownik najemny , maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą,

ńców

Kobieta, 19–24 lata, wykszta

łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, zarz

ądzaj ąca fi rm ą, maj ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta powy żej 500 tys. mieszka ńców

łcenie podstawowe/

ądzaj ąca fi rm ą lub w ła ścicielka fi rmy , maj ąca złą sytuacj ę materialn ą,

ńców

Kobieta, do 24 lat, wykszta

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 1-os., wła

ścicielka fi rmy lub pracownik najemny , maj ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100

do 200 tys. lub powy

żej 500

tys. mieszka

ńców

łcenie

średnie,

z gospodarstwa 2-os., wykonuj

ąca wolny zawód,

maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 20 do 50 tys. mieszka ńców

(12)

1

23456

Zwiedzanie internetowych galerii, muzeów

M ęż czyzna, 40–49 lat, wykszta łcenie wy ższe,

z gospodarstwa 3-os., wolny zawód, maj

ący

dobr

ą sytuacj

ę materialn

ą,

ńców

Kobieta, 60 lat i wi

ęcej,

wykszta

łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa 2- lub 3-os., maj

ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 200 do 500 tys. mieszka ńców Kobieta, 60 lat i wi ęcej, wykszta łcenie podstawowe/

ądzaj ąca fi rm ą lub w ła ścicielka fi rmy , maj ąca złą sytuacj ę materialn ą,

ńców

łcenie

średnie,

ąca wolny zawód,

maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100 do 200 tys. mieszka ńców

łcenie wy

ższe;

z gospodarstwa 4-os. i wi

ęcej, osób, bezrobotna

lub zarz ądzaj ąca fi rm ą, maj ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 20 do 50 tys. mieszka ńców

Czytanie, pobieranie czasopism Kobieta, 30–39 lat, wykszta

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 1-os., zarz

ądzaj ąca fi rm ą, maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą,

ńców M ęż czyzna, powy żej 50 lat, wykszta łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa 2-os., bezrobotny lub rencista/ emeryt, maj

ący przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą,

ńców M ęż czyzna, 60 lat i wi ęcej, wykszta łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa z 4-os. i wi

ęcej, w ła ściciel fi rmy , maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100 do 200 tys. mieszka ńców M ęż czyzna, 60 lat i wi ęcej, wykszta łcenie wy ższe;

z gospodarstwa 1-os., wła

ściciel fi rmy , maj ący przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100 do 200 tys. mieszka ńców M ęż czyzna, 50–59 lat, wykszta łcenie wy ższe,

z gospodarstwa 2-os., rencista/emeryt, maj

ący przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 20 do 50 tys. mieszka ńców S

łuchanie _radia, _oglądanie tv

M

ęż

czyzna, 19–24 lata,

wykszta

łcenie podstawowe/

ądzaj

ący

fi rm

ą,

ńców M ęż czyzna, powy żej 60 lat, wykszta łcenie

podstawowe/zasad. zawodowe, z gospodarstwa 1-os., rencista/emeryt, maj

ący przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100 do 200 tys. mieszka ńców M ęż czyzna, 16–18 lat, wykszta łcenie podstawowe/

zasad. zawodowe, z gospodarstwa z 4-os. i wi

ęcej, bezrobotny , maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą,

ńców M ęż czyzna, 25–29 lat, wykszta łcenie wy ższe, z gospodarstwa 4-os. i wi ęcej, zarz ądzaj ący fi rm ą, maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą, mieszkaniec wsi M ęż czyzna, 19–24 lat, wykszta łcenie średnie,

z gospodarstwa 1-os., rencista/emeryt, maj

ący

dobr

ą sytuacj

ę materialn

ą,

(13)

1 2 3456 Ś ci ąganie plików z fi lmami M ęż czyzna, 19–24 lata, wykszta łcenie podstawowe/

ęcej, bezrobotny , maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą,

ńców M ęż czyzna, 16–18 lat, wykszta łcenie średnie, z gospodarstwa 4-os. i wi ęcej, ucze ń/student, maj ący z łą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 20 do 50 tys. mieszka ńców M ęż czyzna, 16–18 lat, wykszta łcenie podstawowe/

ęcej, w ła ściciel fi rmy , maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 100 do 200 tys. M ęż czyzna, do 24 lat, wykszta łcenie wy ższe,

ący si ę/student, maj ący dobr ą sytuacj ę materialn ą, mieszkaniec wsi M ęż czyzna, 19–29 lat, wykszta łcenie średnie, z gospodarstwa 4-os. i wi ęcej, bezrobotny lub ucz ący si ę/student, maj ący przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, mieszkaniec wsi

lub miasta poni

żej 20 tys. mieszka ńców Zakup fi l-mów , ksi ąż ek

łcenie

średnie,

ąca wolny zawód,

maj ąca dobr ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 20

tys. do 50 tys. mieszka

ńców

łcenie wy ższe, z gospodarstwa 4-os. i wi ęcej, zarz ądzaj ąca fi rm ą, maj ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta poni żej 20 tys. mieszka ńców M ęż czyzna, 30–39 lat, wykszta łcenie podstawowe/

ęcej, w ła ściciel fi rmy , maj ący z łą sytuacj ę materialn ą, z miasta poni żej 20 tys. mieszka ńców

łcenie wy

ższe,

z gospodarstwa 1-os., zarz

ądzaj ąca fi rm ą lub w ła ścicielka fi rmy , lub wykonuj

ąca wolny zawód,

maj ąca przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta od 20 do 50 tys. mieszka ńców M ęż czyzna, 50–59 lat, wykszta łcenie średnie,

z gospodarstwa 3-os., maj

ący przeci ętn ą sytuacj ę materialn ą, z miasta poni żej 20 tys. mieszka ńców Ź ród

ło: raport z bada

ń:

opy

Śr

odkowo-Wschodniej

, W

(14)

plików z fi lmami, muzyką, grami. Najmniejszą popularność we wszystkich bada-nych krajach zyskały rezerwacja i zakup biletów, zakup fi lmów, płyt z muzyką, książek oraz zwiedzanie internetowych galerii i muzeów (rys. 2).

Wyniki badań pozwoliły także na stworzenie profi lu konsumenta-internauty najczęściej (5 x i więcej) korzystającego z poszczególnych form e-kultury w każ-dym z badanych krajów. Warto zwrócić uwagę, że uczestnictwo w e-kulturze nie jest wyłącznie domeną osób młodych, z wyższym wykształceniem czy o wyż-szym statusie społecznym. Również korzystającymi z e-kultury były osoby z wy-kształceniem podstawowym/zasadniczym zawodowym, w wieku powyżej 60 lat, także bezrobotni (tab. 2).

Cechy społeczno-ekonomiczne internautów, jak widać, różnicują korzysta-nie z usług e-kultury i jego częstotliwość. Niektóre formy e-kultury, z których najczęściej korzystali badani, były domeną kobiet, jak np. sprawdzanie repertu-aru, inne domeną mężczyzn, jak słuchanie radia, oglądanie telewizji czy ściąga-nie plików z fi lmami, i dotyczy to wszystkich uwzględnionych w badaniu krajów. Inne cechy charakteryzujące korzystających z e-kultury są w przekroju poszcze-gólnych krajów bardziej zróżnicowane.

Podsumowanie

Wśród wykorzystywanych technologii Internet odgrywa największą rolę, ma olbrzymie, jak żadne inne urządzenie, możliwości zarówno w zakresie ob-sługi informacji, jak i interaktywnego tworzenia informacji. Wprowadza nowe znaczenie przekazu, odmienny typ interakcji między podmiotami na rynku, daje możliwość nowych jakościowo interakcji w procesie komunikacji. Możliwe są interakcje personalne i techniczne, przy czym te drugie zaczynają mieć coraz większe znaczenie. „Photography is nice, but fi lm moves. Film is nice, but

televi-sion is live. Televitelevi-sion is nice, but the Web is interactive”12_.

Internet jest przede wszystkim źródłem informacji o wydarzeniach kultural-nych. Daje olbrzymie możliwości dotarcia do informacji kulturalnych z różnych stron świata, zobaczenia tego, co nie zawsze jest możliwe do obejrzenia bezpo-średnio, oraz tego, czego może nigdy w życiu nie zobaczy się bezpośrednio – i to wszystko bez konieczności wychodzenia domu. Coraz częściej zastępuje czaso-pisma, książki, biblioteki, umożliwia wirtualne zwiedzanie muzeów itp. Pozwala na przekraczanie ograniczeń czasu i przestrzeni, stwarza możliwości indywidu-alizowania przekazu kierowanego do indywidualnego odbiorcy.

(15)

Uczestnictwo w e-kulturze (podobnie jak w kulturze) ma charakter dobro-wolny. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na zróżnicowany poziom ak-tywności e-kulturalnej mieszkańców Estonii, Litwy, Łotwy, Polski i Ukrainy. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się te formy uczestnictwa w e-kulturze, które nie mają swoich konsekwencji w świecie rzeczywistym.

CONSUMER BEHAVIOUR IN THE E-CULTURE MARKET IN SELECTED COUNTRIES OF CENTRAL AND EASTERN EUROPE

(THE RESEARCH RESULTS) Summary

Culture is an important sphere of social life and it also plays a signifi cant role in the economic development. New information and communication technologies, the internet in particular, play an ever increasing role. They have infl uenced behaviour of consumers and their participation in culture. New technologies transform the method of creation and distribution of cultural output, on the one hand, and its consumption, on the other hand. This study presents results of research carried out in 2009 among internet users in fi ve countries – Estonia, Lithuania, Latvia, Poland and Ukraine – who make use of various forms of e-culture.