ROLA PAŃSTWA W FUNKCJONOWANIU I ROZWOJU TURYSTYKI

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 311 · 2017

Andrzej Anszperger

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Katedra Ekonomii

anan@econ.umk.pl

ROLA PAŃSTWA W FUNKCJONOWANIU I ROZWOJU TURYSTYKI

Streszczenie: Turystyka jest ważnym, elementem współczesnej gospodarki i trwałym elementem życia społecznego. Spełniać może istotną rolę w zaspokajaniu potrzeb jednostek i grup społecznych. Można wykorzystywać jej ekonomiczne – rozwojowe konsekwencje. Rozwój turystyki może też wywołać negatywne konsekwencje zwane dysfunk- cjami. Rolą państwa powinno być takie organizowanie życia społecznego, aby wykorzystać turystykę w podnoszeniu dobrobytu turystów i tych, którzy te potrzeby zaspokajają. Polityka turystyczna powinna dotyczyć zarówno kształtowania instytucji formalnych, jak i postaw społecznych.

Słowa kluczowe: polityka turystyczna, funkcje turystyki.

Wprowadzenie

Celem artykułu jest przedstawienie wybranych uwarunkowań przemawiają- cych za koniecznością ingerencji państwa w wybrane aspekty przejawów ak- tywności turystycznej i gospodarki turystycznej. Za ingerencją państwa prze- mawiają m.in. następujące argumenty:

– turystyka pełni (może pełnić) bardzo istotną rolę w szeroko rozumianym procesie edukacyjnym i wychowawczym dzieci i młodzieży,

– turystyka jest ważnym elementem gospodarki narodowej,

– turystyka w zasadniczej swojej części wykorzystuje ograniczone, nieodna- wialne zasoby przyrodnicze i kulturowe, które powinny podlegać szczególnej ochronie,

– ochrona interesów konsumenta, etyka w biznesie.

(2)

Andrzej Anszperger 168

1. Istota turystyki

Złożoność i wielowymiarowość turystyki powoduje, że jej jednoznaczne zdefiniowanie jest trudne. Na problem definiowania tego pojęcia ma także istot- ny wpływ dynamiczny rozwój turystyki, pojawianie się coraz to nowszych form i rodzajów turystyki. Badaniami nad turystyką zajmuje się wiele dyscyplin na- ukowych, w tym pozaekonomicznych. Turystyka stanowi część obszaru ba- dawczego m.in. geografii, ekonomii, socjologii, psychologii, nauk o zdrowiu i kulturze fizycznej, pedagogiki. Wynikający z tego odmienny wkład każdej z dziedzin uniemożliwia sformułowanie jednobrzmiącej definicji. W Polsce próby zdefiniowania podjęli się m.in.: O. Rogalewski [1974], W.W. Gaworecki [2010], W. Kurek [2007]. A.S. Kornak [1996] podkreśla aspekty społeczne rozwoju turystyki. R.Ch. Mill [1992, s. 8] stwierdza, że jest to aktywność ludzi podróżujących, przytacza też definicję U.S. Census Bureau: „[…] wyjeżdżają z domu na więcej niż 100 mil i wracają do domu albo pozostają poza domem na więcej niż jedną noc”. Zdaniem K. Przecławskiego [1973, s. 7]: „[…] turystyka jest zjawiskiem społecznym, obejmującym wszystkie zjawiska ruchliwości przestrzen- nej związane z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia oraz z wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym: przy- rodniczym, kulturowym, bądź społecznym”. Jest także działaniem celowym, ukie- runkowanym na wartości. W definicjach podkreśla się dobrowolność wyjazdu oraz jego niezarobkowy charakter. Pierwsze definicje w literaturze amerykańskiej stwier- dzały, że jest to podróż ponad 50 mil od domu [Harssel, 1994].

2. Turystyka w gospodarce narodowej

W gospodarce rynkowej znakomita część potrzeb turystycznych (moty- wów, celów) jednostek i grup społecznych (rodzin, klas szkolnych czy piel- grzymujących) zaspokajana – realizowana jest za pośrednictwem rynku. Pojawia się popyt na różnorodne dobra i usługi. Odpowiedzią na popyt (niekiedy z wy- przedzeniem) jest podaż przemysłu turystycznego: bazy noclegowej, gastrono- micznej, atrakcji turystycznych, transportu, przewodników itd. Turystyka stanowi współcześnie istotną część gospodarki narodowej. Według WTTC (World Travel & Tourism Council) udział przemysłu turystycznego w światowym PKB wyniósł w 2015 r. 2,3 bln USD, czyli 3% całej jego wartości. Produkt całej gospodarki turystycznej szacowany jest na 7,2 bln USD – 9,8% światowego PKB [WTTC, 2016].

(3)

Rola państwa w funkcjonowaniu i rozwoju turystyki 169

Rozwój turystyki międzynarodowej sprawia, że zjawisko tzw. „niewidzial- nego eksportu”, czyli dochody, które poszczególne państwa uzyskują z zagra- nicznej turystyki przyjazdowej, ma coraz większe znaczenie dla poszczególnych gospodarek narodowych. Wartość „visitor exports” w 2015 r. to 1,2 bln USD i około 6,6% światowego eksportu. W tab. 1 przedstawiono czołówkę państw o najwyższych przychodach z turystyki przyjazdowej.

Tabela 1. Państwa osiągające największe wpływy z turystyki międzynarodowej (mld USD) Lp. Państwo Przychody z turystyki

2012 2013 2014

1 Stany Zjednoczone 126,2 172,9 177,2

2 Hiszpania 56,3 62,6 65,2

3 Chiny 50,0 51,7 56,9

4 Francja 53,6 56,7 55,4

5 Macao (Chiny) 43,7 51,8 50,8

6 Włochy 41,2 43,9 45,5

7 Wielka Brytania 36,2 41,0 45,3

8 Niemcy 38,1 41,3 43,3

9 Tajlandia 33,8 41,8 38,4

10 Hong Kong (Chiny) 33,1 38,9 38,4 Źródło: Na podstawie: UNWTO [2015, s. 6].

Konkurencja jest bardzo silna, Francja, która przyjmuje najwięcej turystów – ok. 84 mln rocznie, ma dopiero czwarte miejsce w tym rankingu. USA, drugie pod względem liczby turystów, zajmuje od wielu lat pierwsze miejsce co do wielkości turystycznego eksportu.

Warto wspomnieć, że Polska w latach swojej świetności turystycznej zaj- mowała w takim rankingu 12 miejsce, obecnie jest to 36 pozycja. Turystyka tworzy coraz więcej miejsc pracy.

W 2015 r., na całym świecie było to 107 mln miejsc w bezpośredniej ob- słudze turystów, a uwzględnieniem efektu mnożnikowego 283 mln. W skali świata 9,6% miejsc pracy istnieje dzięki turystyce. W rankingach konkurencyj- ności turystycznej Polska zajmuje 47 miejsce w klasyfikacji ogólnej na 141 ba- danych państw [World Economic Forum, 2015]. W 2013 r. Polskę odwiedziły 72 mln gości z zagranicy, w tym 15,8 mln korzystało z co najmniej jednego noclegu. Wszyscy odwiedzający zakupili dobra i usługi za 10 mld USD. Według raportu Polskiej Organizacji Turystycznej [MSiT, 2016] w 2015 r. Polacy odbyli 15,7 mln krajowych podróży długookresowych i 24,2 mln podróży krajowych krótkookresowych. To samo źródło podaje, że wydatki na jedną podróż długo- okresową wynosiły średnio 774 zł i 262 zł na podróż krótkookresową. Łączny

(4)

1

p U b o 5 7 k s w

R Ź

3

w z b t n b T r n 170

pop Uw bior ok.

5%- 70- kraj szac wag

Rys Źród

3. Z

wan zaso bod tury nicz bud T. L rodn ny,

0

pyt wzgl rstw

40 -6%

80 jow cuje gę e

s. 1.

dło: N

Zas W nych

oby dźce ysty zne dząc

Lije nicz

ska tur lędn w (p 0 m

% P mld wców

e si ekon

Prz Na po

sob W tu h j y, k em yczn

. W ce z ews

zyc ałki

ryst niaj pod mld PKB d zł w w ię d

nom

zyja odsta

by w urys

est które

– m ne.

Walo zain skie ch p i, g

tycz ąc dróż

zł.

B.

ł. S w P dla P mic

azdy awie

w tu styc

wi e są ma

Wa ory nter ego pow grup

zny wy że s . W Oz um Pols Pols zną

y tur e: Jan

ury ce, p

iele ą sp

gne alor prz reso [Li wsta py s

kr dat służ WTT nac mują sce ski ą tu

ryst nczak

ysty pod e ró pec esem

ry t zyro owa

ijew ałyc

skał rajo tki j żbo TC cza ąc w

ot na rys

tów k, Pa

yce dob óżno

yfic m d tury odn anie wsk ch b ł, w

owy jedn owe

sza to wyd

trzy poz tyk

do atela

e bnie

oro czn dla ysty nicz e tu ki, M

bez wąw

ych nos ) o acu , ż datk ymu ziom ki w

Pol k [20

e jak odny ne d

„b yczn ze to urys

Mik ing woz

An

ko tek trzy uje

e w ki P ujem

mie w Po

lski 014,

k w ych dla

yci ne m o w stów kuło

gere zy, d

ndrz

onsu k sam

ymu udz war Pola my e 75 olsc

w l s. 28

w in h za tury a tu mo wszy

w. Z ows

encj dol

zej A

ume mor ujem ział rtoś aków

zbl 50 t ce.

latac 8-30

nnyc asob ysty ury żna ystk Zgo ki, ji c iny

Ansz

entó rzą my ł go

ć p w n liżo tys.

ch 2 0].

ch bów yki ystą a po kie odni Wy czło y, pr

zper

ów ądu kr osp pod na tu oną

osó

2009

dzi w. W

i w ą”. T odz

ele ie z yrzy owie rzeł

rger

wy tery ajow poda daży ury

kw ób.

9-20

iedz W w p Tę zieli eme z po

yko eka łom r

yno ytor wy arki y tu ystyk wotę Po

013

zina arty ewn szc ić n enty odz ows na my r

osi rial

po i tu ury

kę ę. Z owy

(w

ach yku nym czeg na p y śro ziałe ski, ależ

rzec zat lneg opyt urys styc w P Zatr yższ

mln

go ule m s góln przy

odo em

20 ą o czn

tem go, t tu styc czn Pols rud ze li

n)

ospo zos ens ną yrod owi

pre 02]

sob ne, w

m ok pań urys

czn nej

sce dnie iczb

odar stan sie

rol dni ska ezen ], do bliw

wod koło ństw styc nej

wy i w enie

by u

rki, ną

są d lę p

cze a pr ntow o w wośc

dos o 1 wa i czny w ynio wyd e w uśw

, wy om dom pełn e i a rzyr

wan walo

ci f spad

19 m i pr y w

Pol osła datk w tu wiad

yko mów

min nią antr rodn nym orów flory dy,

mld rzed wart lsce a ok ki ob urys

dam

orzy wion nują wa rop nicz m p

w p y i źró

d z dsię tośc e n

koł bco styc miaj

ysty ne t ącym

alor oge zeg prze przy fau ódła ł.

ę- ci na

ło o- ce

ją

y- te m ry e- go

ez y- u- a,

(5)

wywierzyska, jaskinie, groty, głazy narzutowe, głazowiska oraz inne obiekty geologiczne. Istnieją także walory przyrodnicze stworzone przez człowieka, są nimi: zabytkowe parki, ogrody zoologiczne, ogrody botaniczne czy też muzea i zbiory przyrodnicze. Walorami przyrodniczymi są również parki narodowe, krajobrazowe, i punkty widokowe. W. Kurek i M. Mika do listy tej dodają także rezerwaty [Kurek, 2007, s. 25]. W.W. Gaworecki [2010, s. 120-121] za naturalne dobra (walory) turystyczne, które są w stanie w pełni usatysfakcjonować turystę uznaje: klimat, ukształtowanie terenu i naturalne bogactwa. Do walorów tych należą elementy litosfery (np. rzeźba terenu), atmosfery (np. jakość powie- trza, temperatura), hydrosfery (np. morza, jeziora), pokrywy glebowej (pusty- nie), szaty roślinnej (np. lasy), świata zwierzęcego (np. chronione gatunki) oraz krajobrazu naturalnego (zbiór różnych walorów turystycznych wartościowych ze względów estetycznych). Drugi rodzaj walorów, to walory antropogeniczne, a więc takie, które są skutkiem ludzkiej działalności. Są to, podając za T. Lijew- skim [Lijewski, Mikułowski, Wyrzykowski, 1985]:

• muzea i rezerwaty archeologiczne,

• muzea etnograficzne, skanseny, ośrodki twórczości ludowej,

• zabytki architektury i budownictwa,

• muzea sztuki i zbiory artystyczne,

• muzea biograficzne,

• muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe,

• obiekty historyczno-wojskowe,

• miejsca i muzea martyrologii,

• zabytki działalności gospodarczej i techniki,

• współczesne imprezy kulturalne,

• miejsca pielgrzymkowe.

W. Kurek [2007] modyfikuje trochę tę klasyfikację, poszerzając ją o walory, takie jak: miejsca związane ze znanymi postaciami, obiekty unikatowe na skalę krajową, kontynentalną, światową, imprezy i wydarzenia o charakterze sportowym, religijnym. Autor ten pomija kwestię muzeów specjalistycznych. Za najistotniejsze z wyżej wymienionych walorów kulturowych są uznawane zabytki architektury i budownictwa. Od dawna są one głównym tematem prze- wodników. Walory kulturowe i przyrodnicze stanowią o przewagach konkuren- cyjnych poszczególnych miejsc, krajów recepcji turystycznej. To one, ich unikatowość sprawiają, że turyści wybierają poszczególne miejsca docelowe.

Degradacja tych walorów, ich niszczenie przez nadmierny ruch turystyczny, przez niewłaściwą politykę przestrzenną itp., sprawia często, że traci się nie tylko na zmianie zainteresowań turystów, ale i w szerszym znaczeniu na bogac-

(6)

twie narodowym. Powstałe w wielu miejscach na polskim wybrzeżu czy w nie- których polskich pasmach górskich budynki o wszelkich znanych i nieznanych stylach architektonicznych – dominujące w chronionym krajobrazie, są tylko jednym z przejawów omawianego problemu. Skuteczna ingerencja państwa i jego instytucji wydaje się konieczna. Warto tu dodać, że z punktu widzenia walorów kulturowych i przyrodniczych, Polska we wspomnianym wcześniej rankingu konkurencyjności turystycznej lokuje się bardzo wysoko, bo w okoli- cach 20 miejsca [World Economic Forum, 2015]. Nieuwzględnianie rangi walo- rów turystycznych w planach zagospodarowania przestrzennego, nieuwzględ- nianie tych walorów w rozwijaniu klasycznej działalności gospodarczej czy rozwoju infrastruktury, może prowadzić do ich utraty. Konsekwencją będzie utrata statusu miasta czy regionu atrakcyjnego turystycznie.

4. Funkcje społeczne turystyki

Na gruncie polskim, pierwszym kompleksowo opisującym rolę turystyki był W.W. Gaworecki [2010]. Wyodrębnia on następujące funkcje turystyki:

• Funkcja wypoczynkowa – turystyka przyczynia się do regeneracji i odnowy sił fizycznych i psychicznych. Likwiduje zmęczenia oraz pomaga utrzymać aktywność fizyczną i sprawność psychiczną.

• Funkcja zdrowotna – poprzez oderwanie się od zanieczyszczeń i negatywne- go wpływu miasta, nasz organizm odzyskuje siły. Sprzyja to poprawie zdro- wia i samopoczucia.

• Funkcja wychowawcza – turystyka jest znakomitym środkiem wychowaw- czo-dydaktycznym. Kształtuje osobowość turysty, determinuje jego potrzeby, rozwija zainteresowania, uczy zaradności, zachowania się w grupie, odpo- wiedzialność za siebie i innych.

• Funkcja poznawcza (kształceniowa) – poprzez podróże człowiek zaspokaja potrzebę poznania świata, nowych miejsc i kultur.

• Funkcja edukacji kulturowej – nawiązuje ona do funkcji poznawczej, ale bardziej skupia się na uczestnictwie w kulturze. Turystyka zaspokaja potrzeby estetyczne, pozwala napawać się pięknem architektury, sztuki, malarstwa czy rzeźby.

• Funkcja urbanizacyjna – każda forma turystyki sprzyja rozwojowi miast.

Przyczynia się do rozbudowy i rozwoju odwiedzanej miejscowości.

• Funkcja etniczna – odwiedziny krewnych i przyjaciół sprzyjają zacieśnianiu więzi. Natomiast poprzez wyjazdy do krajów przodków kształtuje się patrio- tyzm, poczucie odrębności i świadomość kulturowa.

(7)

•

l s W u r n d r w

R Ź

z p ś

• F t d

• F w z

• F r

liwo szy W p ujęt rych nie do ż rope w ż

Rys Źród

zdro poz świ

Fun tere dejm Fun wsp zmi Fun regi Pe ośc

z pira tych h z

tury życ ejsk żadn

s. 2.

dło: M

W owo znaw ado

nkcj esow

muj nkcj półp ian nkcj ion ełne

i te ni ami h u asp ysty czen

kiej nej

Uc w l MSiT

W o otny wcz omo

ja k wan je s ja p prac w p ja e nach e od ego

ich dzi u po poko

yki nia.

j. P form

czes lata T [20

odni ych za ( ości

kszt nie się d poli

cy prze eko h i k

dnie arty to e p odst

ojen w Ak Prak mie

tnic ch 2 015].

iesi h i (ksz

i ek Ro

tałto kw dzia ityc mię epi nom kraj

esie yku fu otrz taw nie rea ktyw ktyc e tu

ctwo 200 .

eni wyp ztał kolo

ola p

owa west

ałal czna

ędz sac mic ach enie ułu, unk zeb wy p

gw aliza wno czni urys

o m 9-2

u d poc cen ogic

pań

ania tiam lnoś a – zy k h c czna

h. D e się , dla kcje lud pira wara acji

ość ie p tyk

iesz 013

do czyn niow czn

ństw

a św mi o

ść p wy kraj elny a – Daje ę do ateg zd dzk amid

antu i tyc tur poło ki. D

zkań 3

dzi nko wa) nej i

wa w

wia och proe yjaz jam ych tur e to o w go z drow kich

dy.

uje ch e ryst owa Dan

ńców

ieci owy , w i et

w fun

adom hron

eko zdy mi w

h, w ryst

no wszy

zos wot h M

Do nas elem tycz a d ne z

w P

i i ych wych

tnic nkcj

mo ny ś

log mi w ró wizo

yka we ystk stan tne aslo otyc sze men zna doro awa

Polsk

mł , al how

zna jono

ści środ gicz

iędz óżn owy a st mi kich nie z , r owa czą

bio ntar a Po osły arte

ki w

odz le s waw

a. P owa

eko dow zną.

zyn nych ych

ano iejsc h wy

zwr rekr a dw ą ele

olog rnyc olak ych e na

w tu

zież szcz wcza Prak

aniu

olog wisk

naro h d i k owi

ca p ym róco reac

wie eme gicz ch p ków

mi a ry

ryst

ży m zegó

a, e ktyc

u i r

gicz ka.

odow dzie

ont ist prac mien

ona cyjn e fu enta zne potr w je

iesz ys. 2

tyce

mo óln edu czni

rozw

zne Po

we edzi troli totn cy i nion a uw

ne unkc

arny e fu

rzeb est j

zka 2 ob

e kra

żna ą ro kac ie w

woju

ej – odcz

prz inac i gr ne ź i zm nych wag

(wy cje

ych unkc b p jedn ańcó braz

ajow

a m olę cji k

w r u tur

– tur zas

zycz ch.

rani źród mnie

h fu ga n ypo dot h po

cjon ozo ną z ów zują

wej

mów po kult am

rysty

ryst wy

zyn Po iczn dło

ejsz unk na d

oczy tycz otrz now osta

z ni kra ą tę

i za

wić owin

turo ach

yki

tyk yjaz

niają onad nej.

doc za b cji p dwa

ynk zą r zeb wan awia

iższ aju ę syt

agra

tak nny owe h w

a w zdó

ą si dto

cho bezr prz a asp kow real cz nie.

a w zych

nie tuac

anic

kże y pe ej, k

szy wzbu

w c

ię d do

odów rob zekr pek we)

izac łow Wy w Po

h w e u

cję.

czne

o ełni

ksz ystk

udz czę

do w ocho

w w oci racz kty.

tur cji p wiek

yko olsc w U ucze .

ej (w

fun ić f ztałt kich

za z ęsto

wzr odz

w w ie.

za m Pie ryst pot ka, orzy ce w Unii estn

w %

nkc funk

tow h pr

17

zain po

rost zi d wiel

moż erw tyk trze któ ysta wiel Eu nicz

%)

cjac kcje wani rzed 3

n- o-

tu do lu

ż- w- ki.

eb ó- a- le u- zy

h e:

ia d-

(8)

miotów i całego procesu wychowawczego należałoby wykorzystywać możliwo- ści, jakie stwarza turystyka. Stan faktyczny w tym zakresie można określić jako katastrofalny. W zależności od źródła danych poziom aktywności turystycznej dzieci i młodzieży oscyluje w przedziale 38%-45%. W wyjazdach długookreso- wych nie bierze udziału ok. 70% tej młodej populacji. Spadkową tendencję ak- tywności turystycznej młodzieży w Polsce stwierdza B. Alejziak. Autorka prze- prowadziła badania na grupie ok. 5000 osób. Odsetek młodzieży uczestniczącej w jakimkolwiek wyjeździe turystycznym spadł w latach 2002-2009 z 76% do 67%

[Alejziak, 2011, s. 70]. W raporcie Ministerstwa Sportu i Turystyki stwierdzono jednoznacznie: „W 2010 roku w wyjazdach turystycznych uczestniczyło 38%

dzieci w wieku do 14 lat, znacznie mniej niż w 2009 roku – o 6 punktów procen- towych. Mniejszy odsetek dzieci uczestniczył zwłaszcza w krajowych wyjazdach długookresowych, ale również w krajowych wyjazdach krótkookresowych”

[MSiT, 2011]. K. Żelazna zwraca uwagę na te uwarunkowania instytucjonalne rozwoju turystyki młodzieżowej, które wyznaczane są przez ramy organizacyjno- prawne. Turystykę młodzieżową upowszechniają głównie organizacje pozarządo- we oraz szkoły i nauczyciele [Żelazna, Górska-Warsewicz, 2013]. Istotną część tych uwarunkowań instytucjonalnych tworzy (powinno tworzyć) państwo poprzez system szkolnej i pozaszkolnej edukacji oraz wychowania młodzieży. Składają się na to m.in.: programy, organizacja szkolnictwa, przygotowanie nauczycieli, środki finansowe, system podatkowy.

5. Prawa konsumenta-turysty

W Polsce konieczność ochrony praw konsumenta w turystyce wynika z kil- ku przesłanek. Do ogólnych można zaliczyć specyfikę produktu turystycznego i formy sprzedaży. Do specyficznych dla Polski – niska aktywność turystyczna Polaków czy niski poziom etyki zawodowej części podmiotów turystycznych.

Pojęcie produktu turystycznego nie jest jednoznaczne i poszczególni autorzy różnie je definiują. Według Ph. Kotlera [1967] na produkt turystyczny składa się zestaw fizycznych, usługowych i symbolicznych elementów, zaspokajających potrzeby turysty i dostarczających korzyści finansowych dla sprzedającego.

Zdaniem E. Dziedzic produkt obszaru recepcji turystycznej obejmuje zbiór materialnych i niematerialnych elementów będących oczekiwaniami turysty w związku z pobytem w danym miejscu [Dziedzic, 1998, s. 20]. Wszyscy jednak są zgodni co do pewnych specyficznych cech produktu (lub jego części).

J. Kaczmarek, A. Stasiak. B. Włodarczyk [2010, s. 78-84] wyróżniają między innymi następujące cechy produktu turystycznego:

(9)

• jednoczesność aktu „produkcji” i konsumpcji,

• brak możliwości zapoznania się z produktem w momencie zakupu,

• różnorodność produktu turystycznego, wynikająca z niepowtarzalności świadczenia usługi dla jej producenta i konsumenta.

V.T.C. Middleton [1996, s. 88] stwierdza, że: „[…] produkt turystyczny powinien być uważany za mieszankę trzech głównych składników: atrakcji i infrastruktury turystycznej w miejscu docelowym oraz dostępności do niej”.

Wymienione cechy produktu turystycznego sprawiają, że nabywca – turysta nie ma wcale lub ma ograniczone możliwości „weryfikacji” tego produktu. Nie ma możliwości przymierzyć jak np. ubrania czy sprawdzić działanie jak przy zakupie roweru. Zatem dokonuje zakupu w pewnym sensie „na wiarę”, czy też mó- wiąc kolokwialnie – „ w ciemno”. Incydentalność bycia turystą i złożoność produktu sprawiają, że nie ma możliwości sprawdzenia co kupuje. Zwrot zakupionego produktu oczywiście jest niemożliwy, ponieważ nie możemy oddać wycieczki, pobytu na wakacjach itd. Produkt został skonsumowany, niezależnie od jego zgodności z oczekiwaniami przy zakupie. Wykorzystywanie przy sprze- daży wizualizacji komputerowych, drukowanych katalogów itp. sprawia, że nieuczciwy sprzedawca może klienta-turystę łatwo wprowadzić w błąd, żeby nie powiedzieć oszukać. Klasycznym przykładem może być informacja, że hotel jest położony 100 m od plaży. Informacja sama w sobie jest prawdziwa, ale został przemilczany fakt, że hotel od plaży oddziela autostrada, co istotnie zmienia jego atrakcyjność. W przypadku produktów materialnych mamy nie tylko szansę na ich choćby wstępną ocenę, ale zabieramy je do domu, mamy możliwość je użytkować. W przypadku turystyki sprzedanie pobytu w nieistniejącej kwaterze, wywiezienie turystów za granicę do ośrodków wypoczynkowych bez opłacenia pobytu usługodawcom, nie należą w Polsce do rzadkości. Nie ma sezonu turystycznego bez takich sytuacji. Pobranie opłaty za wyjazd zagraniczny i… ogło- szenie upadłości biura to także niestety nagminne zdarzenia w Polsce. Skargi wnoszone do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta, do Polskiej Izby Tu- rystycznej czy do urzędów marszałkowskich są tylko przysłowiowym wierz- chołkiem góry lodowej nierówności stron, turysty i biur turystycznych.

Podsumowanie

Turystyka jest dynamicznie rozwijającą się formą aktywności człowieka, zarówno aktywności konsumpcyjnej, jak i produkcyjnej. Jej złożoność, powią- zania z innymi obszarami aktywności, a także specyfika używanych zasobów, sprawiają, że państwo i jego instytucje powinny poprzez m.in. odpowiednią

(10)

politykę turystyczną oddziaływać na jej rozwój, wykorzystując funkcje turystyki dla rozwoju społecznego i ekonomicznego. Powinno też ingerować w celu ogra- niczenia negatywnych skutków turystyki jak degradacja środowiska naturalnego i kulturowego. Pożądane byłoby działanie zgodne z paradygmatem rozwoju zrównoważonego, mimo trudności realizacji tego paradygmatu, o których piszą A. Matysiak i M. Struś [2015]. Na konieczność tworzenia polityki turystycznej zwraca uwagę m.in. C.M. Hall, pisząc: „Polityka turystyczna jest fundamental- nym, nadal w dużym stopniu ignorowanym komponentem rozwoju turystyki”

[1994, s. vii].

Literatura

Alejziak B. (2011), Turystyka jako element życia współczesnej młodzieży polskiej, „Pań- stwo i Społeczeństwo”, t. XI, nr 1, s. 65-92.

Dziedzic E. (1998), Obszar recepcji turystycznej jako przedmiot zarządzania strategicz- nego, Monografie i Opracowania, nr 442, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlo- wej, Warszawa.

Gaworecki W.W. (2010), Turystyka, PWE, Warszawa.

Hall C.M. (1994), Tourism and Politics, Policy, Power and Place, Wiley & Sons, Chichester, New York.

Harssel J.V. (1994), Tourism: An Exploration, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ.

Janczak K., Patelak K. (2014), Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2013 r., Ministerstwo Sportu i Turystyki, Łódź.

Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B. (2010), Produkt turystyczny: pomysł, organi- zacja, zarządzanie, PWE, Warszawa.

Kornak A.S. (1996), Zarządzanie turystyką, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Kotler Ph. (1967), Marketing Management Analysis, Planning and Control, Prentice Hall, Englewood Cliffs, New Jersey.

Kurek W. (2007), Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J. (2002), Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa.

Matysiak A., Struś M. (2015), Paradygmat rozwoju zrównoważonego, „Studia Ekono- miczne”, nr 213.

Middleton V.T.C. (1996), Marketing w turystyce, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa.

Mill R.Ch. (1992), The Tourism System, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ.

MSiT (2011), Badanie konsumentów usług turystycznych w Polsce 2011, www.pot.gov.pl/

do-pobrania/l/materialy (dostęp: 12.10.2016).

(11)

MSiT (2015), Program rozwoju turystyki do 2020 r., https://bip.msit.gov.pl/bip/

projekty-aktow-prawnych (dostęp: 23.10.2016).

MSiT (2016), Charakterystyka podróży krajowych i zagranicznych mieszkańców Polski w 2015 r., http://www.pot.gov.pl/do-pobrania/l/materialy-do-pobrania/badania-i- analizy (dostęp: 7.12.2016).

Przecławski K. (1996), Człowiek a turystyka: zarys socjologii turystyki, Albis, Kraków.

Rogalewski O. (1974), Zagospodarowanie turystyczne, Wydawnictwa Szkolne i Peda- gogiczne, Warszawa.

UN WTO (2015), Tourism Highlights, 2015 Editions, Geneva.

World Economic Forum (2015), The Travel & Tourism Competitiveness Report, http://www3.weforum.org/docs/TT15/WEF_Global_Travel&Tourism_Report_2015.

pdf (dostęp: 12.10.2016).

WTTC (2016), Travel & Tourism. Economic Impact 2016 World, http://www.wttc.org/- /media/files/reports/economic%20impact%20research/regions%202016/world2016.

pdf (dostęp: 12.10.2016).

Żelazna K., Górska-Warsewicz H. (2013), Zachowania turystyczne młodzieży, „PTiR”, nr 2, s. 36-51.

THE ROLE OF STATE IN TOURISM FUNCTIONING AND DEVELOPMENT Summary: Tourism is a rapidly growing form of human activity, both as a consumer activity and production. Its complexity, interaction with other areas of activity, and also specific of using resources make that the state and its institutions should, among other things through the proper tourism policy impact on its development, using the functions of tourism for social and economic development. It should also intervene in order to reduce the negative impacts of tourism as the degradation of the natural environment and cultural heritage. It was desirable to act in accordance with the paradigm of sustainable development.

Keywords: tourism policy, features of tourism.