596 Z A P I S K I
K o rzy sta n ie z p racy u ła tw ia ją in d e k s y — o so b o w y i n a z w geo g ra ficzn y ch , za
strzeżen ia b u d zi n a to m ia st n ie n a jle p sz a jak ość ilu str a c ji w te k ś c ie (sta ła bolączka n a szej p oligrafii).
K sią żk a H en ryk a Z insa sta n o w i n ie w ą tp liw ie p ozycję, z k tó rą w a r to się za*
poznać.
T. J.
M arian S z c z e p a n i a k , K a r c z m a , w ie ś , d w ó r . R o la p r o p in a c ji na w s i w ie lk o p o ls k ie j od p o ło w y X V I I do s c h y łk u X V I I I w ie k u , L udo
w a S p ó łd zieln ia W yd aw n icza, W arszaw a 1977, s. 186.
K w e stia p ro p in a cji i jej zn a czen ia w g osp od arce p o lsk iej X V I—X V III w . b yła p oru szan a dotych czas raczej m a rg in a ln ie. B ra k o w a ło c a ło śc io w e g o o m ó w ien ia pro
b lem u , ch oćb y w o d n ie s ie n iu do ja k ieg o ś w ię k sz e g o tery to riu m . L u k ę t ę w y p e łn ił z p o w o d zen iem M. S z c z e p a n i a k d a ją c k la ro w n ą i p ełn ą , n a ile p o zw a la ły źródła, a n a liz ę zagad n ien ia dla w s i w ie lk o p o lsk ie j od p o ło w y X V II do sch y łk u X V III s tu le c ia .
P raca oparta została w g łó w n ej m ie r z e n a k się g a c h grod zk ich z te r e n ó w h isto ry czn y ch w o jew ó d ztw : p ozn ań sk iego i k a lisk ie g o . D ość je d n o lity w e w n ę tr z n ie i co is to tn e m a so w y m a teria ł źró d ło w y u m o ż liw ił a u to ro w i d o k o n a n ie p o trzeb n y ch za
b ie g ó w sta ty sty c z n y c h , i ty m sa m y m w y c ią g n ię c ie p rzek o n y w a ją cy ch w n io sk ó w . P re z e n ta c ję zagad n ien ia rozpoczął M. S zczep a n ia k od n a sz k ic o w a n ia ro zw o ju p rzem y słu n a p o jó w a lk o h o lo w y ch , w y k a z u ją c w z r o st lic z b y b ro w a ró w , gorzelni i k a rczem w b ad an ym ok resie. N a stę p n ie p rzed sta w ił o rg a n iza cję zb y tu n ap ojów alk o h o lo w y ch , s y tu a c ję sp o łeczn o -m a ją tk o w ą k arczm arzy o r a z e fe k ty w n o ść ek o n o m iczn ą p rop in acji. Z o b liczeń je g o w y n ik a , że zb oże przezn aczon e n a w y r ó b n a p o jó w a lk o h o lo w y c h p rzy n o siło co n a jm n ie j 50% w ię c e j zy sk u , n iż sp rzed a n e na ry n k u . Z d rugiej stron y, p r z e c ię tn e d och od y z p ro p in a cji d la w s i szla ch eck ich w a h a ją s ię w g ra n ica ch ty lk o o k o ło 8®/# d ochodu ogóln ego. P rzy ty m , rze c z c iek a w a , im m n ie jsz y d och ód o g ó ln y z w s i, ty m w ię k sz ą czę ść z a jm o w a ł w n im dochód z p ro p in a cji i o d w r o tn ie . W y tłu m a czen ie tej sy tu a c ji w id z i a u to r w d ecyd u jącej r o li fo lw a r k u w c a ły m s y s te m ie ek o n o m ik i sz la c h e c k ie j. S iln y fo lw a r k za p ew n ia ł sto su n k o w o w y so k ie zy sk i z to w a r o w e j p ro d u k cji zbóż, a w ó w c z a s p rop in ację tra k to w a n o ja k o bard zo k o r z y stn e , a le je d y n ie u b oczn e źró d ło doch od u . J e g o n ie w ą tp liw ą za letą n a to m ia st b y ł fa k t, ż e p r a w ie b ez w z g lę d u n a o k o lic z n o śc i czer
p an o zeń sta ły i p e w n y d ochód.
A n a liz a za g a d n ień e k o n o m ic z n y c h w y p e łn ia w ię k sz o ść p racy. P o zo sta łą jej część p rzezn a czy ł au to r n a o p is r o zw o ju s ie c i k a rczem w W ielk o p o lsce, ic h lo k a li
z a c ji i ty p ó w , o m a w ia ją c p rzy o k a z ji ic h w y g lą d , ro zp la n o w a n ie w e w n ę tr z n e , ty p o w e w y p o sa ż e n ie i in . O sobny r o zd zia ł p o św ięco n o fu n k c jo m k a rczm y w sp o łecz
n o śc i w ie js k ie j. K oń cząc trzeb a p o d k reślić b ard zo p ię k n ą i sta ra n n ą sz a tę ilu str a cy jn ą k sią ż k i (ś w ie tn e zd jęcia k arczem ), p rzejrzy ste ta b e le i c z y te ln e a n e k sy . D o
k u c z liw y je s t n a to m ia st b rak b ib lio g r a fii n a k o ń c u pracy.
A .P .
A tla s H is to r y c z n y P o ls k i, Ś lą s k w k o ń c u X V I I I w ie k u t . I, cz. 1:
M a p y , cz. 2: K o m e n ta r z pod red . J u lia n a J a n c z a k a i T adeusza Ł a d o g ó r s k i e g o , Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ic
tw o , W ro cła w 197^, m ap . 48, s. 136.
S eria „ A tla su H isto ry cz n e g o P o ls k i”, n ie z w y k le cen n e n a rzęd zie w b ad an iach n a d h isto rią p o lity czn ą , gosp od arczą i sp o łeczn ą w zb o g a ciła s ię o sta tn io o k o lejn y tom . J e st n im „Ś lą sk w k o ń c u X V III w ie k u ”, o w o c d w u d z ie sto p ię c io le tn ic h żm u d
