Niskie stopy procentowe a bubezpieczenia nabĝycie z ubezpieczeniowym funduszem kapita ïowym

(1)

* Adres do korespondencji: ul. Grzybowska 103, 05-520 Konstancin-Jeziorna, e-mail: patrick.matussek@op.pl.

Niskie stopy procentowe a bubezpieczenia nabĝycie z ubezpieczeniowym funduszem kapita ïowym

na brynku niemieckim

Patrick Matussek

^*

UtrzymujÈce siÚ przez dïugi czas niskie stopy procentowe doprowadziïy do sytuacji, wbktórej niektóre oferowane produkty inwestycyjne staïy siÚ wb duĝej mierze, wb obecnym ksztaïcie, nieopïacalne (lub mniej opïacalne), jak jeszcze przed kilkoma laty. Przykïadem takiego produktu lokowania kapitaïu oraz inwestycji mogÈ byÊ ubezpieczenia na ĝycie zb ubezpie- czeniowym funduszem kapitaïowym na rynku niemieckim. Gwarancja ochrony kapitaïu zb jednej strony, ab gwarantowana stopa zwrotu zb drugiej strony, doprowadziïy do sytuacji, wb której taki produkt dla ubezpieczycieli staje siÚ problematyczny. Caïe ryzyko inwestycji leĝy po stronie ubezpieczyciela, wb zwiÈzku zb czym zmiana aktualnego portfolio wb bardziej ryzykowne, ale równieĝ zb wyĝszÈ stopÈ zwrotu, jest wb niektórych przypadkach niewska- zana, szczególnie ĝe wiÚkszoĂÊ klientów ubezpieczenia na ĝycie zbubezpieczeniowym fundu- szem kapitaïowym preferuje gwarancje kapitaïu od wiÚkszej stopy zwrotu. Solvency II, która obowiÈzuje od poczÈtku 2016 roku, ma na celu okreĂlenie pewnego rodzaju wytycznych ib norm dla ubezpieczycieli, ĝeby inwestycje wb aktywa mieĂciïy siÚ wb obliczalnych ramach.

W obecnej sytuacji trudno jest okreĂliÊ wpïyw na rynek ubezpieczeniowy, natomiast moĝna stwierdziÊ, ĝe zarówno klienci, jak ibubezpieczyciele wbobecnych czasach powinni rozwaĝyÊ alternatywne moĝliwoĂci lokowania kapitaïu lub zgodziÊ siÚbna zwiÚkszenie ryzyka podczas inwestycji.

Sïowa kluczowe: stopy procentowe, ubezpieczenie na ĝycie, Solvency II.

Nadesïany: 30.06.17 | Zaakceptowany do druku: 19.08.17

Low interest rates and life insurance with equity insurance fund onbGerman market

Low interest rates have led to absituation in which some investment products have become largely unprofitable (or less profitable) than they were abfew years ago. An example of such an investment product is life insurance from an insurance fund on the German market. The guarantee of capital protection on the one hand and the guaranteed rate of return on the other hand, have led to the situation where such abproduct for insurers becomes problematic.

The entire risk of the investment lies with the insurer, and therefore changing the current portfolio to riskier but also higher returns is in some cases inadvisable. In particular, most life insurance clients with an insurance capital fund prefer capital guarantees with higher return rates. Solvency II, which has been in operation since the beginning of 2016, seeks to define certain types of guidelines and standards for insurers so that asset investments

Studia i Materiaïy, 2/2017 (24), cz. 1: 142– 149 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2017.24.13

(2)

1. WstÚp

¥wiatowy kryzys gospodarczy, który miaï swoje poczÈtki na przeïomie 2007/2008 roku, doprowadziï wb wielu krajach Ăwiata do recesji. Poszczególne pañstwa, tak jak Stany Zjednoczone, ale równieĝ grupy pañstw, jak Unia Europejska, poczyniïy szereg dziaïañ, aby przeciwdziaïaÊ nega- tywnym skutkom kryzysu oraz ograniczyÊ jego wymiar. WĂród tych dziaïañ moĝna wymieniÊ zbjednej strony wzmoĝone inwestycje pañstwowe, zbdrugiej zaĂ – obniĝenie stóp procentowych (Jin ibIlling, 2015) przez Europejski Bank Centralny (Deutsche Bundesbank, 2017). Niskie stopy procentowe miaïy za zadanie pobudzenie gospo- darcze oraz ïatwiejszy dostÚp do kredytów (zarówno dla podmiotów gospodarczych, jak ibdla osób prywatnych).

Nie pomniejszajÈc wpïywu oraz atutów niskich stóp procentowych (na niektóre strefy czy kraje), naleĝy równieĝ zwróciÊ uwagÚ na negatywne skutki niskich stóp procentowych, które wystÚpujÈ wbdïuĝszym okresie. MogÈ one doprowadziÊ do zapo- czÈtkowania kolejnej sytuacji kryzysowej na wielu rynkach. Literatura przedmiotu oraz badania wskazujÈ wbtej kwestii róĝne moĝ- liwe rozwiÈzania. Niskie stopy procentowe (przez dïuĝszy okres) prowadzÈ do sytuacji, gdzie niektóre, dotychczas opïacalne inwestycje, tracÈ swojÈ ekonomicznÈ powinnoĂÊ.

Ponadto aby utrzymaÊ dotychczasowe zyski oraz stopy zwrotu zb kapitaïu, inwestorzy mogÈ zb biegiem czasu chcieÊ zmieniaÊ swoje portfolio inwestycji na portfolio obar- czone wiÚkszym ryzykiem.

Sytuacja, wb której inwestorzy rozpo- czynajÈ inwestycje wb bardziej ryzykowne ib zïoĝone produkty finansowe, moĝe jednak wb dïuĝszej perspektywie doprowadziÊ do ponownego kryzysu na rynkach finansowych. Badacze mówiÈ wbtym kontekĂcie ob „puïapce niskich stóp procentowych”

(interest rate trap – Jin, Illing, 2015). Banki centralne wb obecnej sytuacji nie bÚdÈ mogïy wbwielu pañstwach bardziej obniĝyÊ poziomu stóp procentowych, aby podjÈÊ próby pobudzenia gospodarki wbczasie kryzysu. Zbyt szybkie oraz nagïe podniesienie stóp procentowych mogïoby zb kolei skut- kowaÊ panikÈ na rynkach finansowych, na przykïad sprzedaĝÈ niektórych produktów finansowych, albo przyczyniÊ siÚ do spowol- nienia gospodarczego (Jin ib Illing, 2015).

Kolejnym argumentem przemawiajÈcym za zïoĝonoĂciÈ ryzyk wynikajÈcych zbniskich stóp procentowych (w naszym przypadku na rynku niemieckim) jest struktura lokowania kapitaïu wb Niemczech. Jest ona odmienna niĝ wbPolsce, co jest wbgïównej mierze zwiÈzane z wyĝszÈ wartoĂciÈ akty- wów finansowych Niemiec (wbporównaniu do Polski). To zb kolei wiÈĝe siÚ (z czego wynika wyĝsza wartoĂci aktywów finansowych) – zb gospodarkÈ wolnorynkowÈ oraz ustrojem politycznym¹. Wb2014 roku, miÚdzy innymi wbNiemczech, prawie 70%

oszczÚdnoĂci byïo ulokowanych wbakcjach, papierach udziaïowych czy rezerwach ubezpieczeniowych (Korzeniowska, 2015). Taki znaczÈcy udziaï wartoĂci aktywów finansowych, wbproduktach finansowych, które sÈ zaleĝne miÚdzy innymi od poziomu stóp procentowych, obrazuje znaczenie poziomu stóp procentowych dla osób lokujÈcych kapitaï wbtakie produkty.

Celem niniejszej pracy bÚdzie okreĂle- nie wpïywu niskich stóp procentowych na ubezpieczenia na ĝycie zb ubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym na przykïa- dzie rynku niemieckiego. Przedstawione zostanÈ zaleĝnoĂci miÚdzy wysokoĂciÈ stóp procentowych abich wpïywem na produkt, jakim jest ubezpieczenie na ĝycie. Jedocze- Ănie zostanie dokonany przeglÈd literatury, obrazujÈcy zmiany popularnoĂci produktu ubezpieczenia na ĝycie zarówno dla inwe- storów, jak ibdla zakïadów ubezpieczenio-

“stick” in the computable framework. In the current situation, it is difficult to determine the impact on the insurance market, but it can be argued that both current clients and insur- ers should consider alternatives to investment in capital or agree to increase the risk in the investment.

Keywords: interest rates, life insurance, Solvency II.

Submitted: 30.06.17 | Accepted: 19.08.17

JELb: G22, G21, E21, E22

(3)

wych na tle przeobraĝajÈcej siÚ rzeczywi- stoĂci gospodarczej.

2. PopularnoĂÊ ubezpieczeñ na ĝycie zbubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym

Ubezpieczenia na ĝycie, czyli wb jÚzyku niemieckim „Lebensversicherungen” cie- szÈ siÚ znaczÈcÈ popularnoĂciÈ na rynku niemieckim. Ta forma oszczÚdzania, ale przede wszystkim ta forma zabezpieczenia, jest szeroko rozpowszechniona. Ubezpie- czenia na ĝycie sÈ wbNiemczech drugim pod wzglÚdem popularnoĂci wyborem zabezpieczenia czy teĝ lokowania kapitaïu. W bada- niach przeprowadzonych wb 2012 roku, aĝ 18% ankietowanych zadeklarowaïo posia- danie ubezpieczenia na ĝycie. W tej kwestii tylko konta oszczÚdnoĂciowe wb bankach cieszyïy siÚ wiÚkszÈ popularnoĂciÈ (Sauter, Walliser ibWinter, 2015).

Powyĝej opisana sytuacja, szeroko rozu- mianej popularnoĂci takiej formy oszczÚ- dzania, ale równieĝ lokowania kapitaïu, jest zwiÈzana zbudogodnieniami, które byïy oferowane podczas podpisywania takich umów (Sauter, 2014). Osoby zawierajÈce umowÚ na ubezpieczenie na ĝycie nie pïa- ciïy podatku zbgenerowanych zysków. Takie udogodnienia byïy zwiÈzane wprawdzie zbpewnymi wymogami, nie byïy one bardzo restrykcyjne, wzglÚdnie problematyczne do wypeïnienia. Jednym zb takich wymogów, aby nie pïaciÊ podatku od generowanych zysków, byï warunek podpisania umowy ibutrzymania polisy przez co najmniej 12blat.

Ponadto polisa ubezpieczeniowa byïa produktem, który wbnieskomplikowany sposób pozwalaï na dziedziczenie lub przepisanie polisy na innÈ osobÚ. Dodatkowo waĝny byï fakt, iĝ wiÚkszoĂÊ podpisanych polis posiadaïa wbswoich zapisach aneks obgwa- rancji zachowania kapitaïu, ab wiÚc caïe ryzyko zwiÈzane zbinwestycjÈ staïo po stronie ubezpieczyciela. Tego typu regulacje zostaïy czÚĂciowo zmienione zbpoczÈtkiem 2000 ib 2005 roku (Sauter, Walliser ib Win- ter, 2015). Niemniej jednak (stosunkowo) wysokie stopy procentowe doprowadziïy do sytuacji, wbktórej wiele osób – wbszczegól- noĂci rodziny zb dzieÊmi – decydowaïy siÚ na takÈ formÚ oszczÚdzania. Tïumaczy to wbpewnym stopniu fakt, ĝe wïaĂnie wbNiem- czech „Lebensversicherungen” cieszyïy siÚ takÈ popularnoĂciÈ (Sauter, Walliser ibWin- ter, 2015). Kolejnym argumentem prze-

mawiajÈcym za ubezpieczeniami na ĝycie (wb odróĝnieniu do pozostaïych ubezpie- czeñ) jest wymóg partycypacji ubezpieczonych wb wynikach samego ubezpieczyciela (Paetzmann, 2011). Taka forma ubezpieczenia gwarantuje pewnÈ, okreĂlonÈ podczas podpisywania umowy, minimalnÈ stopÚ zwrotu kapitaïu. Jest to mechanizm, który przynosi korzyĂci dla samego ubezpieczonego. Bez takiej gwarancji ta forma lokowania kapitaïu lub oszczÚdzania nie cieszyïaby siÚ aĝ takÈ popularnoĂciÈ. Takie minimum, wypïacane przez ubezpieczycieli (Paetzmann, 2011) zgodnie zbumowÈ, miaïo zostaÊ wypïacane niezaleĝnie od aktualnych stóp procentowych. Regulacje wbNiemczech ustawowo okreĂlajÈ dokïadny udziaï ubezpieczonego wb wypracowanych zyskach zbinwestycji ubezpieczyciela; jest to tzw. Mindestzuführungsverordnung (Bur- khart, Reuß ib Zwiesler, 2015). OkreĂla ona, iĝ (miÚdzy innymi) udziaï wbnadwyĝce musi wynosiÊ co najmniej sumÚ nastÚpu- jÈcych skïadowych: po pierwsze, maksy- malnie 90% wyniku zb inwestycji oraz ze stopy procentowej (okreĂlonej na poczÈtku umowy), po drugie 75% wyniku zwiÈzanego zbryzykiem, oraz po trzecie sumÚ kosztów innych wyników. Jeĝeli (2) lub (3) generujÈ wynik ujemny, do obliczenia przyjmuje siÚ wynik równy zero „0” (Eling ibKiesenbauer, 2012). W praktyce ubezpieczyciele, którzy wypïacajÈ nadwyĝki wyĝsze, niĝ ustawowo wymagane, mogÈ równieĝ liczyÊ na wiÚkszy dopïyw klientów. Jednak zbyt „otwarte”

dzielenie siÚ wynikami moĝe doprowadziÊ do odwrotnego od zamierzonego celu.

Moĝna zauwaĝyÊ, ĝe istnieje rozbieĝnoĂÊ pomiÚdzy zapisami wb ustawach ib stanem faktycznym, praktykowanym przez ubezpieczycieli, wbcelu dotarcia do wiÚkszej liczby klientów (Graf, Kling ibRuß, 2011). W przypadku odwrócenia tendencji wzrostu klien- tów moĝe to dla ubezpieczyciela oznaczaÊ kïopoty finansowe oraz niewypïacalnoĂÊ.

Stopy procentowe sÈ wbprzypadku ubez- pieczeñ na ĝycie (w naszym przypadku na rynku niemieckim) istotnym elementem, zb uwagi na portfolio, które jest tworzone zb róĝnego rodzaju obligacji, dïugów, akcji ib nieruchomoĂci. Przykïadowe proporcje mogÈ siÚ ksztaïtowaÊ wb sposób przedsta- wiony wbtabeli 1.

W zestawieniu widoczne jest, ĝe wiÚksza czÚĂÊ portfolio uzaleĝniona jest od poziomu wysokoĂci stóp procentowych. To gwarantuje uzyskanie okreĂlonego poziomu zysku

(4)

dla klientów (najczÚĂciej indywidualnych);

jest równieĝ ryzykiem dla ubezpieczyciela (Berdin ibGründl, 2015).

Tabela 1. Przykïadowa struktura aktywów ubez- pieczycieli

Aktywa wbportfolio Udziaï wb%

Dïug publiczny 34,4

Listy zastawne 34,0

Obligacje instytucji kredytowych 13,4 Obligacje przedsiÚbiorstw 9,2

Akcje 5,3

NieruchomoĂci 3,8

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie:

Berdin, E. ib Gründl, H. (2015). The Effects of abLow Interest Rate Environment on Life Insurers.

The Geneva Papers On Risk And Insurance – Issues And Practice, 40(3), 385–415.

WypïacajÈc minimum, okreĂlone wbumo- wie, firmy ubezpieczeniowe skazane sÈ, wb dobie niskich lub ujemnych stóp procentowych, na stratÚ. Kaĝda umowa pod- pisana we wczeĂniejszym okresie bÚdzie generowaïa straty zb uwagi na tak zwane minimum, które ubezpieczyciel musi wypïa- ciÊ ubezpieczonemu. Naleĝy zaznaczyÊ, iĝ ubezpieczyciele wbpoczÈtkowej fazie duĝej popularnoĂci ubezpieczeñ na ĝycie zbubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym, inwestowali wb aktywa zb dïugim okresem zapadalnoĂci, jak przykïadowo wbobligacje (Gatzert ibMartin, 2012). W praktyce roz- róĝnia siÚ obligacje przedsiÚbiorstw oraz obligacje pañstwowe, które cechowaïy siÚ pewnym zyskiem oraz wzglÚdnie maïym ryzykiem inwestycyjnym (Eckert, Gatzert ib Martin, 2016). Zjawisko to moĝe wzro- snÈÊ ze wzglÚdu na „brak odpowiednich produktów” na rynku. Poprzez „brak odpowiednich produktów” na rynku rozumiemy listy dïuĝne czy obligacje, które generowa- ïyby dochody na poziomie pozwalajÈcym na zaspokojenie umownie zagwarantowa- nego „minimum”. Prowadzi to do pewnego rodzaju dylematu dla ubezpieczycieli, który moĝe mieÊ negatywne konsekwen- cje nie tylko dla ubezpieczyciela czy ubezpieczonego, ale równieĝ dla caïej branĝy oraz caïej gospodarki (zb uwagi na liczne powiÈzania branĝy ubezpieczeniowej oraz

róĝnego rodzaju inwestycje czynione na rynkach krajowych oraz zagranicznych, tzw.

krajach na jednym zbrynków mógïby dopro- wadziÊ do pewnego rodzaju efektu domina, jak podczas kryzysu finansowego kredytów suprime). Powyĝej opisane atuty ubezpie- czeñ na ĝycie zbubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym wbniektórych sytuacjach nie wystarczajÈ, aby sam ubezpieczony mógï rozwiÈzaÊ swojÈ polisÚ lub odsprze- daÊ swojÈ polisÚ ubezpieczeniowÈ. Z przeprowadzonych badañ wynika, iĝ nawet poïowa polis jest rozwiÈzywana przed wïa- Ăciwym koñcem umowy (Eling ibKochanski, 2013). Takie zjawisko moĝna wytïumaczyÊ nagïym zapotrzebowaniem Ărodków finansowych przez ubezpieczeniowego. Warto jednak podkreĂliÊ, iĝ jest to rozwiÈzanie wb wielu przypadkach nieopïacalne (pod wzglÚdem finansowym) (Nolte ibSchneider, 2017). Ubezpieczony traci przez odsprzeda- nie swojej polisy dotychczas wypracowane zyski, poza tym dodatkowe opïaty admini- stracyjne (lub kary za przedterminowe roz- wiÈzanie umowy) pomniejszajÈ wypïacanÈ sumÚ. W pojedynczych przypadkach zbpew- noĂciÈ likwidacja polisy jest uzasadniona, ab wb jednostkowych sytuacjach wskazana, natomiast ten „trend” wb kierunku przed- terminowego rozwiÈzywania umów moĝe okazaÊ siÚ powaĝnym zagroĝeniem dla ubezpieczycieli.

PowiÈzania oraz struktury portfolio danego ubezpieczyciela nie ograniczajÈ siÚ do jednego kraju/rynku. Niewypïacal- noĂÊ ubezpieczyciela jest ryzykiem, które nie zostaje wbpeïni „przerzucane” na ubezpieczonego. Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe badacze oraz osoby odpowiedzialne za oblicza- nie ryzyka danego portfolio ubezpieczeñ na ĝycie, wb swoich obliczeniach (w wielu przypadkach) nie brali pod uwagÚ dwóch czynników, które majÈ istotny wpïyw na ksztaïtowanie siÚ ryzyka oraz na opïacal- noĂÊ polisy ubezpieczeniowej wbdïugiej perspektywie czasu. Jednym zbnich jest wspóï- czynnik ĂmiertelnoĂci, który utrzymuje siÚ na wzglÚdnie stabilnym poziomie. Z uwagi na starzejÈce siÚ spoïeczeñstwo, równieĝ ten czynnik moĝe wb przyszïoĂci okazaÊ siÚ wyzwaniem dla ubezpieczycieli ibpowi- nien juĝ teraz zostaÊ wbpeïni uwzglÚdniany podczas odpowiednich obliczeñ (Gatzert, Wesker, 2012). Z drugiej strony – jest to wspóïczynnik poziomu stóp procentowych.

Szczególnie ten drugi aspekt ma wbnaszej analizie duĝe znaczenie (Christiansen,

(5)

2008). Ubezpieczyciel, zgodnie ze statu- tem, jest zobowiÈzany do utrzymywania rezerw oraz premii na pokrycie przyszïych zobowiÈzañ, zb racji podpisanych umów ubezpieczeniowych. Dokïadne okreĂle- nie ich wysokoĂci staje siÚ wbperspektywie czasu doĂÊ problematyczne, ze wzglÚdu na trudnoĂÊ okreĂlenia przyszïego poziomu stóp procentowych (Christiansen, 2008).

Caïy proces okreĂlania rezerw staje siÚ dla ubezpieczycieli tym bardziej zïoĝony, im czÚĂciej zmienia siÚ poziom stóp procentowych wbostatnich latach. Prowadzi to do sytuacji, wbktórej na rynku ubezpieczeñ (w omawianym przypadku) mamy do czynienia zb ryzykiem stóp procentowych. Warto jednak zaznaczyÊ, ĝe wielu ekspertów nie podziela zdania, iĝ wspóïczynnik Ămier- telnoĂci (czy teĝ inwalidztwa) jest mniej istotny wbdïugiej perspektywie niĝ poziom stóp procentowych (Christiansen, 2008).

W omawianym przykïadzie stóp procentowych ibich wpïywie na ubezpieczenia na ĝycie – „Lebensversicherungen” wb Niem- czech, mamy jednak do czynienia zbsytuacjÈ, która wbostatnich latach staïa siÚ skomplikowana, nie tylko przez kryzysy finansowe (z 2001 oraz 2008 roku), ale równieĝ poprzez stworzenie strefy euro. Przed wstÈpieniem Niemiec do strefy euro za politykÚ stóp procentowych odpowiedzialny byï Bundes- bank (odpowiednik Narodowego Banku Polskiego) wb Niemczech. Od 1999 roku Europejski Bank Centralny (EBC) przejÈï obowiÈzki Banku Centralnego (równieĝ dla pozostaïych krajów wbstrefie euro). Z uwagi na swÈ stabilnoĂÊ stóp procentowych, abw szczególnoĂci inflacji EBC, zostaï on stwo- rzony na wzór Bundesbanku. Jego struktury zostaïy przyjÚte wb nadziei na odwzorowa- nie „sprawdzonych” rozwiÈzañ wbszerszym krÚgu gospodarczym. Wbpierwszych piÚciu latach wb nowym obszarze gospodarczym wzrost gospodarczy oscylowaï na poziomie 2,1%, natomiast wzrost gospodarczy samych Niemiec na poziomie 1,2%. Jeĝeli powyĝsze wyniki zostanÈ porównane ze stopÈ inflacji, wówczas ponownie mamy do czynienia zbdysproporcjami. Poziom inflacji strefy euro oscylowaï na poziomie 2,0%, ab wb Niemczech na poziomie 1,3%. Ten przykïad pozwala na wyciÈgniÚcie wniosku, iĝ polityka gospodarcza EBC byïa nieade- kwatna do potrzeb ekonomicznych samych Niemiec. Wbcaïej strefie euro poziom stóp procentowych (niewysoki wzrost gospodarczy) byï utrzymywany na wzglÚdnie niskim

poziomie, wb Niemczech natomiast realny poziom stóp procentowych byï wyĝszy, zb zwiÈzku zb czym nie byï dostosowany do aktualnych realiów gospodarczych (Hayo ibHofmann, 2006).

Od 2008 roku zostaïa wiÚc wprowadzona wb Niemczech tzw. Mindestzuführungsve- rordnung. Miaïa ona na celu ogranicze- nie ryzyka poniesienia straty dla samego ubezpieczonego zbinwestycji poczynionych przez ubezpieczyciela. Ubezpieczyciel od tej pory nie miaï prawa wb caïoĂci „prze- rzuciÊ” wnikliwych strat na ubezpieczonego (Paetzmann, 2011).

NawiÈzujÈc ponownie do niskich stóp procentowych, które utrzymujÈ siÚ juĝ od dïuĝszego czasu, trzeba stwierdziÊ, ĝe stwa- rzajÈ one realne ryzyko, które nie poka- zaïo jeszcze wb peïni swoich negatywnych skutków. Z pewnoĂciÈ moĝna powiedzieÊ, iĝ zwroty zb inwestycji wb ubiegïych latach sÈ coraz mniejsze. Ubezpieczyciele dyspo- nujÈ coraz mniejszymi zyskami, abco za tym idzie, majÈ równieĝ mniejsze moĝliwoĂci odkïadania na tzw. czarnÈ godzinÚ (Paetz- mann, 2011). Wblatach 1980–2000 ubezpieczyciele osiÈgali bardzo dobre wyniki stóp zwrotu zbinwestycji, które siÚgaïy nawet 8%

wb 1985 roku. W pozostaïych latach tego okresu poziom stóp zwrotu utrzymywaï siÚ na poziomie ok. 7%. Istotny spadek moĝna byïo odnotowaÊ od 2001 roku po pÚkniÚ- ciu tzw. bañki internetowej oraz niepew- noĂciach na rynkach finansowych. W 2002 roku zwrot zb inwestycji wynosiï juĝ jedy- nie 5%. Gwarantowane „minimum” przez badany okres (1985–2010) takĝe osiÈgaïo róĝne poziomy. Utrzymywaïo siÚ ono na najwyĝszym poziomie wblatach 1994–1994, kiedy oscylowaïo na poziomie 4%. W ostatnich latach owo „minimum” wynosiïo 2,5%

(Paetzmann, 2011).

ZmieniajÈce siÚ poziomy ryzyka dla ubezpieczycieli doprowadziïy wb ostatnich latach równieĝ do zmian wb regulacjach prawnych. MajÈ one na celu ogranicze- nie poziomu ryzyka dla ubezpieczyciela (poziom wypadalnoĂci dla ubezpieczyciela ma zostaÊ przez to obniĝony do 0,5% (Chen ibHieber, 2016)) oraz dopasowanie zysków ubezpieczonego do sytuacji na rynku. TakÈ ostatniÈ regulacjÈ jest SolvencybII (Wypïa- calnoĂÊ II). Jak sama nazwa wskazuje, te regulacje majÈ doprowadziÊ do lepszej wypïacalnoĂci ubezpieczycieli (lub takÈ wypïacalnoĂÊ zagwarantowaÊ). Regula- cja ta weszïa wbĝycie 1 stycznia 2016 roku

(6)

(Grzeszczak, 2015). Z pewnoĂciÈ zmieni ona wb dïuĝszej perspektywie rynek ubez- pieczeñ. Ubezpieczenia stanÈ siÚ droĝsze, abwkïad kapitaïowy klientów bÚdzie musiaï byÊ wyĝszy, abtym samym polisy ibubezpie- czenia stanÈ siÚ droĝsze dla ubezpieczonego (Paetzmann, 2011). Moĝe to dopro- wadziÊ do nastÚpujÈcych sytuacji:

1. Klienci zrezygnujÈ zbtakiej formy ubezpieczenia i/lub lokowania kapitaïu.

2. Klienci bÚdÈ zmuszeni (przyjmujÈc, iĝ nie zdecydujÈ siÚ na mniejsze zyski) zaakceptowaÊ potencjalnie wyĝsze ryzyko inwestycji, ale równieĝ wyĝsze koszty samej inwestycji.

3. Klienci zdecydujÈ siÚ na tañsze, alternatywne produkty ubezpieczyciela, nie zga- dzajÈc siÚ na wyĝsze ryzyko oraz wyĝsze koszty (Paetzmann, 2011).

3. Wnioski

PodsumowujÈc, naleĝy stwierdziÊ, iĝ niski poziom stóp procentowych, utrzy- mujÈcy siÚ przez dïuĝszy czas, przyniósï ze sobÈ problematycznÈ sytuacjÚ dla instytucji finansowych oraz ubezpieczycieli. Gwaran- towany poziom zysku, który jest wypïacany ubezpieczonemu, spowodowaï, ĝe ubezpieczyciel, niezaleĝnie od stopy zwrotu, jest zobligowany do jej wypïaty. Jak pokazujÈ powyĝsze wyniki, sytuacja na rynku niemieckim jest napiÚta, natomiast nie jest jeszcze krytyczna. Z uwagi na regulacjÚ

„Solvency II”, moĝe ona wbznacznym stopniu zmieniÊ rynek ubezpieczeñ na ĝycie.

Znaczenie samych polis ubezpieczeniowych ma coraz wiÚkszÈ wagÚ, ze wzglÚdu na starzejÈce siÚ spoïeczeñstwo. Gwarancja wypïacania pewnych zysków staje natomiast coraz bardziej zawiïa ib skomplikowana.

Badania wykazujÈ, iĝ dla klientów najwaĝ- niejszym argumentem jest pewnoĂÊ lokowania ibochrony ich kapitaïu, abniekoniecznie stopa zwrotu (Bohnert, Born ib Gatzert, 2014). Takie preferencje, szczególnie wbcza- sach niskich stóp procentowych, mogÈ oka- zaÊ siÚ szczególnie trudne do speïnienia.

Ubezpieczyciele powinni zweryfikowaÊ, czy poczynione inwestycje, obecne ib przy- szïe, bÚdÈ dokonywane wb odpowiednie aktywach (Bartels ib VeselciÊ, 2009), które zagwarantujÈ zyski ubezpieczycielowi oraz speïniÈ oczekiwania rynku. Odpowiednie kroki powinny zostaÊ poczynione, zbuwagi na fakt, ĝe w przeszïoĂci wielu ubezpieczycieli lokowaïo swoje aktywa (ze wzglÚdnie

dïugÈ zapadalnoĂciÈ) wb aktywa zaleĝne od poziomu stóp procentowych (Martin, 2013). Takie kroki, nawet jeĝeli sÈ one niezmiernie istotne dla branĝy ubezpieczeniowej, abwbszczególnoĂci dla ubezpieczeñ na ĝycie zb ubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym, powinny zostaÊ poczynione zbniezwykïÈ rozwagÈ. Istota zmiany portfolio inwestycji ibzwiÈzanymi zbtym aktywami, moĝe mieÊ wpïyw na gospodarkÚ caïej Unii Europejskiej. Europejscy ubezpieczyciele sÈ najwiÚkszymi instytucjonalnymi inwesto- rami wbEuropie (Höring, 2013).

Jednym zb najwiÚkszych zagroĝeñ dla ubezpieczyciela wydaje siÚ spadek stóp procentowych. Obecnie sytuacja na rynkach jest posuniÚta jeszcze dalej. Stopy procentowe sÈ na bardzo niskim lub nawet na ujemnym poziomie. Ta niepewna sytuacja na rynku jest problematyczna nie tylko dla ubezpieczycieli, lecz takĝe dla ubezpieczonych. StarzejÈce siÚ spoïeczeñstwo szuka odpowiednich alternatyw do lokowania oraz pomnaĝania swojego kapitaïu. Ubez- pieczenia na ĝycie zbubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym przez wiele lat byïy takim produktem. Ten produkt wbpierwszej linii miaï nie tyle przynosiÊ wysokie zyski, ile przede wszystkim miaï byÊ zabezpieczeniem

„na przyszïoĂÊ”. To rozwiÈzanie odznaczaïo siÚbpodobnym poziomem ryzyka jak konto oszczÚdnoĂciowe, ale wbdïuĝej perspektywie czasowej, poprzez wczeĂniej ustalonÈ stopÚ zwrotu generowaïo jednak wyĝszÈ stopÚ zwrotu.

Wszelkie dziaïania oraz wprowadzone zmiany typu Solvency II sÈ niezwykle trudne do oszacowania na obecnym etapie.

Dynamicznie zmieniajÈce siÚ sytuacje na rynkach oraz utrzymujÈce siÚ niskie stopy procentowe utrudniajÈ takÈ ocenÚ. Moĝna natomiast stwierdziÊ, iĝ zakïady ubezpieczeniowe powinny rozwaĝyÊ ostroĝnÈ zmianÚ portfolio, na przykïad na aktywa zb krótszÈ zapadalnoĂciÈ, chociaĝ ib tutaj oszacowanie ryzyka oraz przyszïej sytuacji wydaje siÚ trudne, ab nawet niemoĝliwe.

„Solvency II” obliguje ubezpieczycieli do inwestowania swoich aktywów (lub powie- rzonych im przez ubezpieczonych aktywów) wb produkty, których ryzykiem bÚdÈ mogli zarzÈdzaÊ wbrzetelny sposób. Ponadto ubezpieczyciel powinien podczas oceny ryzyka uwzglÚdniÊ, jak takie portfolio bÚdzie wpïy- waïo na jego wypïacalnoĂÊ. Jeĝeli chodzi ob samo portfolio, to „Solvency II”, nie ustala konkretnego katalogu czy teryto-

(7)

rium, na którym powinny zostaÊ lokowane aktywa (Suïkowska, 2013).

Obecni klienci polis ubezpieczeniowych na ĝycie zb ubezpieczeniowym funduszem kapitaïowym powinni zastanowiÊ siÚ nad zasadnoĂciÈ takiego produktu. Odsprzedaĝ polisy wydaje siÚ mimo to nieodpowied- nim rozwiÈzaniem. Naleĝy raczej rozwaĝyÊ wybór pomiÚdzy wzglÚdnie niskim poziomem zysku (lub utrzymaniem kapitaïu) ib brakiem ryzyka ab wyĝszym poziomem zysku ibwyĝszym poziomem ryzyka. Ofero- wane przez wiele lat oferty, ïÈczÈce obydwa rozwiÈzania bÚdÈ wbobecnej sytuacji bardzo trudne do zrealizowania. Naïoĝone nowe wymogi prawne oraz pewnego rodzaju nowa równowaga na rynkach (utrzymu- jÈce siÚ niskie stopy procentowe przez dïugi okres) mogÈ równieĝ przyczyniÊ siÚ do powstania nowych moĝliwoĂci lokowania kapitaïu. W tym przypadku nie tylko ubezpieczyciele, lecz takĝe banki powinny (równieĝ we wïasnym interesie) przedsta- wiÊ swoim klientom nowe rozwiÈzania, które zastÈpiÈ przykïadowo ubezpieczenia na ĝycie.

Przypis

1 PorównujÈc PolskÚ oraz Niemcy, autor pisze ob ustroju politycznym oraz gospodarce wolno- rynkowej przed 1989 rokiem.

Bibliografia

Bartels, H. ib VeselÌiÊ, M. (2016). Zinsgarantien und Modellrisiko in Lebensversicherungen. Blät- ter Der DGVFM, (Preprints), 1–35, http://dx.doi.

org/10.1007/s11857-009-0084-4

Berdin, E. ib Gründl, H. (2015). The Effects of ab Low Interest Rate Environment on Life Insur- ers. The Geneva Papers On Risk And Insurance – Issues And Practice, 40(3), 385–415, http://dx.doi.

org/10.1057/gpp.2014.38

Bohnert, A., Born, P. ibGatzert, N. (2014). Dynamic hybrid products in life insurance: Assessing the pol- icyholders’ viewpoint. Insurance: Mathematics And Economics, 59(1), 87–99, http://dx.doi.org/10.1016/j.

insmatheco.2014.09.003

Burkhart, T., Reuß, A. ibZwiesler, H. (2015). Par- ticipating life insurance contracts under Solvency II:

inheritance effects and allowance for abGoing Con- cern Reserve. European Actuarial Journal, 5(2), 203–

244, http://dx.doi.org/10.1007/s13385-015-0116-5 Christiansen, M.C. (2008). A sensitivity analysis concept for life insurance with respect to ab val- uation basis of infinite dimension. Insurance Mathematics And Economics, 42, 680–690, http://

dx.doi:10.1016/j.insmatheco.2007.07.005

Chen, A. ibHieber, P. (2016). Optimal Asset Allo- cation in Life Insurance: The Impact of Regu- lation. ASTIN Bulletin, 46(3), 605–626, http://

dx.doi:10.1017/asb.2016.12

Deutsche Bundesbank. Pozyskano z:b https://www.

bundesbank.de/Redaktion/DE/Downloads/Statisti- ken/Geld_Und_Kapitalmaerkte/Zinssaetze_Rendi- ten/S510TTEZBZINS.pdf?__ (dostÚp: 27.06.2017).

Eckert, J., Gatzert, N. ibMartin, M. (2016). Valua- tion and risk assessment of participating life insur-

Tabela 2. Pozytywne ibnegatywne skutki niskich stóp procentowych dla ubezpieczeñ na ĝycie zbubez- pieczeniowym funduszem kapitaïowym

Pozytywne skutki Negatywne skutki

• zwiÚkszona konkurencja pomiÚdzy ubez- pieczycielami (lepsze warunki dla samego klienta)

• zwiÚkszone ryzyko niewypïacalnoĂci ubezpieczyciela (zb uwagi na obowiÈzek wypïacania ubezpieczonym gwarantowanej stopy)

• „nawyki inwestycyjne“ spoïeczeñstwa mogÈ ulegaÊ zmianom – klienci poszukujÈ alterna- tywnych moĝliwoĂci lokowania kapitaïu

• zwiÚkszone ryzyko niewypïacalnoĂci ubezpieczyciela (zb uwagi na obowiÈzek wypïacania ubezpieczonym gwarantowanej stopy)

• zyski ubezpieczyciela malejÈ

• moĝliwe bardziej ryzykowne (zbyt ryzykowne) inwestycje zakïadów ubezpieczeñ, aby utrzymaÊ dotychczasowy poziom zysku

• moĝliwoĂÊ rezygnacji klientów zb danej formy lokowania kapitaïu

½ródïo: opracowanie wïasne.

(8)

ance in the presence of credit risk. Insurance : Mathematics And Economics, 71(1), 382–393, http://

dx.doi.org/10.1016/j.insmatheco.2016.10.006 El-Shagi, M. (2010). Capital controls and inter- national interest rate differentials. Applied Eco- nomics, 42(6), 681–688, http://dx.doi:10.1080/

00036840701720770

Eling, M. ibKiesenbauer, D. (2012). Does Surplus Participation Reflect Market Discipline? An Analy- sis of the German Life Insurance Market. Journal of Financial Services Research, 42(3), 159–185, http://

dx.doi:10.1007/s10693-011-0113-z

Eling, M. ib Kochanski, M. (2013). Research on lapse in life insurance what has been done and what needs to be done. Journal of Risk Finance Incorporating Balance Sheet, 14(4), 392–413, http://

dx.doi.org/10.1108/JRF-12-2012-0088

Gatzert, N. ib Martin, M. (2012). Quantifying credit and market risk under Solvency II: Stan- dard approach versus internal model. Insurance:

Mathematics And Economics, 51(3), 649–666, http://

dx.doi.org/10.1016/j.insmatheco.2012.09.002 Gatzert, N. ib Wesker, H. (2012). The impact of natural hedging on ab life insurer‘s risk situation.

Journal of Risk Finance Incorporating Balance Sheet, 13(5), 396–423.

Graf, S., Kling, A. ib Ruß, J. (2011). Risk analysis and valuation of life insurance contracts: Combin- ing actuarial and financial approaches. Insurance : Mathematics And Economics, 49(1), 115–125, http://

dx.doi.org/10.1016/j.insmatheco.2011.02.008 Grzeszczak, R., Polska Izba Ubezpieczeñ, Imple- mentacja dyrektywy WypïacalnoĂÊ II – perspektywa prawa europejskiego. Pozyskano zbhttps://piu.org.pl/

public/upload/ibrowser/WU/WU1_2015/WU%20 1-2015%2001%20grzeszczak.pdf (28.06.2017) Hayo, B. ibHofmann, B. (2006). Comparing mone- tary policy reaction functions: ECB versus Bundes- bank. Empirical Economics, 31(3), 645–662, http://

dx.doi:10.1007/s00181-005-0040-7

Höring, D. (2013). Will Solvency II Market Risk Requirements Bite? The Impact of Solvency II on Insurers’ Asset Allocation. The Geneva Papers On Risk And Insurance – Issues And Practice, 38(2), 250–273.

Jin, C. ib Illing, G. (2015). “Interest Rate Trap”, or Why Does the Central Bank Keep the Policy Rate Too Low for Too Long? Scandinavian Jour- nal of Economics, 117(4), 1256–1280, http://

dx.doi:10.1111/sjoe.12118

Korzeniowska, A. (2015). Struktura oszczÚdnoĂci finansowych gospodarstw domowych wb Polsce na tle wybranych krajów. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego wb Katowi- cach, 239.

Martin, M. (2013). Assessing the model risk with respect to the interest rate term structure under Solvency II. Journal of Risk Finance Incorporat- ing Balance Sheet, 14(3), 200–233, http://dx.doi.

org/10.1108/JRF-11-2012-0083

Nolte, S. ibSchneider, J.C. (2017). Don’t lapse into temptation: abbehavioral explanation for policy sur- render. Journal of Banking And Finance, 79, 12–27, http://dx.doi:10.1016/j.jbankfin.2017.02.011 Paetzmann, K. (2011). Discontinued German life insurance portfolios: rules-in-use, interest rate risk, and Solvency II. Journal of Financial Regu- lation & Compliance, 19(2), 17–138, http://dx.

doi:10.1108/13581981111123843

Sauter, N., Walliser, J. ib Winter, J. (2015). Tax incentives, bequest motives, and the demand for life insurance: evidence from abnatural experiment in Germany. Journal of Pension Economics And Finance, 14(4), 525–553, http://dx.doi.org/10.1017/

S1474747215000244

Sauter, N. (2014). Bequest motives and the demand for life insurance in east Germany. German Eco- nomic Review, 15(2), 272–286, http://dx.doi:10.1111/

j.1468-0475.2012.00579.x

Suïkowska, W. (red.) (2013). Rynek ubezpieczeñ wspóïczesne problemy. Warszawa: Difin.