LIMS jako narzędzie systemu zarządzania laboratorium kryminalistycznym

Z PRAKTYKI

Krzysz tof

Kras

soios ki

Ireneusz Soltyszewski

L1MS jako

narzę

dzie

s

ystemu

zarządzania

laboratorium kryminalisty

cznym

Wstęp

Przez wiele lat w laboratoriach - w tym kryminalistycz-nych- dominowała manualnaobsługaprocesów badaw -czych, a nadzorowanie obiegu próbek odbywało się za pomocą ręcznie wypełnianych raportów czy formularzy. W 1982r.pojawiłysiępierwsze komercyjne systemy typu Laboratory Information Management System(LIMS), które bazowały na pojedynczym mikrokomputerze, umożliwia ­ jąc,

w

ograniczonym zakresie, automatyzację procesów

raportowania. Sześć lat późn i ej wprowadzona zostaje druga generacja systemów L1MS, w których pojawiły się pierwsze rozwi ązan ia oparte na komputerach klasy PC. Rozpoczęto teżwykorzystywaniew systemachL1MS rela -cyjnych baz danych(RigidDiskBfock - RDB).W latach90, XX wieku pojawiasiętrzecia,a następnieczwarta gene-racjasystemów L1MS (3/4G).W trzeciejgeneracji system został oparty na komputerach klasy PC oraz przyjaznym interfejsie, działając w architekturze klienVserwer. Takie rozwiązanie dzieliłoopracowywaniedanych pomiędzy

sta-cje roboczeiserwer bazy danych.na którymutrzymywany jestsystemzarządzaniarelacyjnymi bazami danych

(Refa-tłonetDatabase Management System- RDBMS).Z kolei w czwartej generacjinastąpiładecentralizacja architektury klient/serwerioptymalizacjawspółdzielen iazasobów

w

ra-mach sieci,umożliwiającopracowywaniedanych

w

do wol-nym jej miejscu,cozwię kszyło elastyczność ipojemn ość

systemu.W 1996 r.systemyL1MSzostałyoparte na otwar-tym standardzie prezentacjidanych WWW oraz dostępie bezprzewodowym , a następnie wdrożono technolog ię

GPS (przezWWW),coumożliwianadawanie próbce geo-referencji(współ rzędnychgeograficznych)w momenciejej pobierania.Począte kXXI wiekutopojawieniesięna rynku pierwszego systemu L1MS wyposażonego w możliwość prezentacji danych w formacieXML na platformie Micro-soft.NET. Na przestrzeni ostatniejdekady automatyzacja procesów laboratoryjnychorazich kompleksowe wspoma-ganie informatyczne stałysiętak standardem, jak izwykłą

koniecznością w iaboratoriachwykonujących badanianie tylkonapotrzeby kryminalistyczne[1](ryc.1).

La bo

rato

Irr:!i.!!u~m~I_~;;-~

I

Przyrządy

1'-'

Ręczne

~

PRÓ

BKI

Od

wy

Odb Odbiorca

•

wy"

_wyru

Ok'

_ow

JEDNOLITY ZAPIS W BAZ

IE

A

rchiw um

Ol

form ularz

dokum enty

,

rapo

statystyk

i,

zapytan

i

Ryc.1. Zakresfunkcjonalnywspółczesnegosystemu klasyL1MS Fig.1.Functionals copeotmodernLlM5 classsystem źródło(ryc.1-2):autorzy

Wybrane aspekty sys

temu

zarządzania

Norma PN-EN ISO/lEC 17025:2005 prezentuje k ata-logwymaga ń,których spelnieniepotwierdza kompetencje laboratorium do wykonywaniabadań w taki sposób,aby zostały zaspokojone potrzeb y klienta. To stwierdzenie

w

sposób jednoznaczny wskazuje, że laboratorium p

o-winnoprzedstawić dowody na to,żesystemzarządzania

w

laboratoriumzostał wdrożony ijestsystematycznied o-skonalony.Dlategoteż skuteczny nadzórnad dok umen-tamijest jednym z kluczowych wymagań izostał

szcze-gółowo przedstawi ony w pkt 4.3normy.Nadzór dotyczy

wszystkichelementów systemuza rządza n i azarówno

wy-tworzonyc hw labo rato rium,jak ipoch od zącychze żródeł

zewnętrznych. Norm awyrażnie wskazuje,żedokumenty temogą miećposta ć pisaną ,elektroniczną , cyf rową,

ana-logową lub fotograficzną. Należy podkreślić, że zgodnie zpkt4.13normylaboratori um powinnoop racowaćjpr ak-tycznie stosować procedurę dotyczącą nadzoru również nad zapisami dotyczącymi jakości i szerokorozumianego obszaru proces ubadawczego. Przede wszystkim każda próbka powinnaotrzymać niepowtarzalnykod za pewnia-jący anoni mowość klienta. Pobra ne prób ki muszą być w sposó b czytelny kodowane, co umożliwia ich identy -fikację na każdym etapie procesu badawczego.Z kolei nadzór nad warunkamiprzechowywaniagwarantujen

ie-zmienność cechpróbek.Laboratoriumpowinno również wd rożyćsystemarchiwizowania iutylizacjipróbek.

Ponadto laboratoriu m powinno mieć procedury dot y-czące ochronyi tworzeniakopiibezpieczeństwa danych zapisywanych i przechowywanych elektron iczn ie. Proce -durapowinnarówn ieżskuteczniezapobiegać nieupoważ­

nionemu dostępowi dodanych oraz dokonywan iu

w

nich zmian bezstosownegoupoważnienia . Bardzoważ nejest też, aby sprawozdania z badań wykonywane były w e-dług zunifikowanegowzoru spełniającegowymoginormy, a autoryzację przeprowadzały tylkoosoby upoważnione.

Szczególną uwagęnorma zwracanaarchiwizacjęzapisów

źródłowych, co pozwala między innymi na powtórzenie badaniaw warunkach zbl iżonychdo pierwotnyc h,identyfi -kacjępersonelu odpowiedzialnegozaposzczególne etapy procesu oraz sprawdzenieuzyskanychwyników.Waż n e

jest, abywszelkie zmian y wtreści zapisów (pomyłki) były identyfikowa lne,tak jak i osoba,która je wykonała. B

io-rąc poduwagę wymoginormy,nadzórnadzapisami po

-zwala skutecznieustalićtzw.tropy auditowi.Wartow tym kontekściewspomn ieć, że zagadnieniasystemówzarzą­ dzania bezpieczeństwem infomnacji (danyc h) specyfikuje odrębnanorma ISO/lEC27000określająca szczegółowo jedenaścieobszarówmającychwpływnabezpieczeństwo

informacjiw organizacji(awi ęciwlaboratorium).

Z punktu widzeniasamego procesu badawczego klu

-czoweznaczenie odgrywa personel i jegokompetencje co wynikazpkt 5.2. normy.Upoważnie n iapersoneludo wyko -nywaniaokreślonych czynności, obsługi poszczególnych

PROBLEMY KRYMINALISTY KI274(4) 2011

rodzajówwyposażenia iwystawianiasp rawozd ańzbadań sta nowią podstawowe elementy tych wymagań. Należy równ ieżpod kreślićzn aczenieszkoleńw procesie nab

ywa-nia przez personelkompeten cji, które powinny być u kie-runkowanezarówno na bieżące, jak i przyszłe zadania laboratorium. Takie podejście jest w pełni uzasadnione potrzebądoskonalenia systemuzarządzania.Elementami dosk onaleniatakiegosystemujest,np.wdrażani enowych metodybadawczych . opracow anie procedur i instnukcjilub

implementacja nowychnarzędzi informatycznych. Należy podkreślić,żenapersoneluspoczywaj ą równieżco dzien-neobowi ąz ki, takie jak np.systematyczniemonitorowane warunków środowis kowych, przygotowanie stanowiska pracy oraz nadzorowaniewyposażenia wy

korzystywane-go do badań. Perso n el odpowi ada za prowadzenied oku-mentacji urządzenia, któraobejmuje międzyinnymikartę urządzenia , in stru kcj ę obsługi,kartykonse rwacji,kartęna -praw,kartę ewidencji pracy,harmonogram wzorcowania urządzenia . Ważnym zadaniemjestrówn ież aktualizacja statusu poszczególnychurządzeń. Nadzórnadpowierzo -nymsprzętempowin ienbyćrealizowanyzgodniezplanem

bi eżących sprawdzeń, konserwacji iwzorcowań. Wszyst·

kiewyżej wymienioneczyn ności muszą byćsystematyc

z-nie dokumentowane wodpowiednich formularzach.Biorąc poduwagę wspomniane uwarunkowania.istotne jest wy-pracowanie optymalnych form nadzonu nad personelem iszybkie identyfikow a nie potencjalnych odstępstw od za-twierdzonych procedu rbadawczych.Należ ypodkreśl ić,że jesttomożliwetylko wprzypadku archiwizowaniazapisów technicznych. Labora toriumpowinno mieć politykę postę­

powania i procedury w przypadku takich sytuacji (badań niezgodnych z wym ag aniami), które muszą być odnoto -wanena"Karcie bad anianiezgodnego zwymaganiami".

Należypodkreś li ć, że dogłębnaanaliza takichsytuacji po -winna być sygnałem dorozpoczęciadziałańko rygujących

i zapob iegaw czychzgod niezpkt4.11.i4.12.normy[2J.

Praktyczne aspekty decyzji o

wdrożeniu

systemu L1MS w laboratorium

Decyzja o wdrożen iu w laboratorium systemu kla

-sy LIMS ma charakt er strategiczny i jako taka wymaga szczególnie wnikli wego rozważenia, biorąc pod uwag ę

wszelk ie czynniki ryzyka orazkomplikacjewynikająceze

złożonościprocesuwdrożenia.Czynniki temożnaogólnie usystematyzowaćjako:

ryzykawewnętrzne, tj. leżące po stronie labora to-rium- do którychzaliczyćmożnam.in.kulturęor ga-nizacyjną,przygotowanieorganizacjidowdrożenia. wsparciewdrożeniaprzezzarząd/kierownictwo;

ryzyka zewn ętrzne,tj.leżącepo stronieoferentów

- doktórychzal iczyćmożn am.in.nieudanewdro -żenie (przerwanelub niezakończone startem pro-duktywnym) ,nieosiągnięcie planowanych korzyści

Z PRAKTYKI

jednolite źró d le informacji (wszystkie informacje, dokumentyi obrazy pod jednym identyfikatorem); kom p letn ą funkcjonalnośćdla laboratorium(zarzą­

dzanie:zasobami,metodami, wynikami,zlecenia -mi,dokumentami);

wspomaganie spełniania wymagań normy PN-EN

ISO/lEC 17025:2005(bibliotekadokumentów,utrzy -manie procedur

w

laboratorium);

moż l iwość sprawnego przenoszenia kompetencji iinformacjimiędzystanowiskamipracy [7, 8,9,10). Na leżypodkreślić ,żeoprócz wymienionychwcześniej zalet systemy typu COTS majątakże wady,które p

owin-nosię zawsze rozważyć

w

aspekciedecyzji o wyborze iwd roże niurozwiązaniaklasyL1MS.Zaliczyćdo nich trz e-ba przede wszystkim:

uzależnieniesięod dostawcy danegosystemu;

brak kontroli nad rozwojemiewolucjąsystemu;

brakkontroli nad nadzorem i utrzymaniem systemu (usługadostawcy);

opłaty licencyjne oraz okresowe opłaty u trzyma-niowe;

zbędne fu nkcj o naln ości mogące wpływać n

ieko-rzystnie nadziałaniesyste mu.

problemyzdziałan i em iuaktualnieniami systemu

przy braku kontroli nad ich usuwaniem.

Kolejnym wyróżnionym typem rodzajowym systemów

klasyL1MS są rozwiązania dedykowane specyficznie dla laboratoriów z branży kryminalistycznej. Systemy takie

sąopracowywane przede wszystkim zmyślą o

zabezpie-czeniu obsługi procesubadawczegotypowego dlazast o-sowań kryminalistycznych i sądowych, z jednoczesnym

zachowaniem niezbędnej elastyczności

w

zakresie k on-figuracji na potrzebyokreślonegoklienta.Oprogramowa· nie takich rozwiązań jest zwykle oparte na popularnych

i sprawdzonych bazach danych (np. Oracle), dostępne

praktyczniezkażdej platformy (Windows, Linux,Unix). W ramachoferowanych pakietów dostępne są często zewnętrznemodułydodatkowe,takiejak np.baza danych DNA,systemyzarządzania dowodamioraz bazydanych w zakresie poszczegó lnych rodzajówidentyfikacji krymi-nalistycznej (np. balistycznej). Spośród wielu s pecyficz-nych funkcjonalności i modułów dostępnych najczęściej w tegorodzaju systemach L1MS wartowymienić:

funkcję aktywnego oznakowania próbki/dowodu sprowadzającą wiele operacji do pojedynczego

skanowaniakodukreskowego;

kompleksowe zarządzanie zleceniem - zarżą­

dzanie informacją w zakresiekonkretnej sprawy,

tj.dokumentacją, dowodami rzeczowymioraz

re-zultatami badań analitycznych przep rowadzonych

w ramachsprawy;

funkcję nadzoru naddowodem- w ramach której

sprawowany jest nadzór nad opisem, miejscem składowania i badaniami okreś lonego dowodu rzeczowego, a także związanej z nim

dokumen-76

tacji - wszelkiego rodzaju protokołami, raportami, zdjęciami itp.;

zinteg rowany system zarządzaniaobraza mi(zdję­ ciami);

automatyczny moduł nadzoru nad czyn nościam i

w zakresiebadańDNA;

obsł u g ę fu n kcjon alności podpisu elektronicznego orazidentyfikacji biometrycznej;

dedykowane narzędzia wspomagające tworzenie dokumentac jiw zakresieokreślonejsprawy,a tak-że obsługi poszczególnych dowodów będących przedmiotembadań;

modułysystemuzarządzania ja kością[11]. Ostatni zwyodrębnionych typów rodzajowych sy

ste-mów klasy L1MS to rozwiązanie dedykowane do współ­

pracy zurządzen iamilaboratoryjnymiokreślonychp

rodu-centów.Warto wspomniećo tej grupie z powodów czysto

praktycznych .Z punktu widzenia laboratoriumrozważają­ cego wdrożenie systemu L1MS powiązanie zakupu sys

-temu z zamówieniami aparaturowymi może wytworzyć ełekt synergii i ełektywn ie obniżyć koszty niezbędnych

inwestycji,cojestczęsto kwestią o znaczeniu

zasadni-czym[12].

Niewątp l iwymi korzyśc i ami będą w takim przypadku zapewnienie faktycznie bezproblemowej integracjisprzę­ tu i oprogramowania w ramach laboratorium, a także możliwość wynegocjowania korzystnych warunków im

-plementacjioraz dalszegoutrzymaniasystemuL1MS jako integra lnej części pakietu urządzen ia/oprogramowan ia zamawianego ujednego dostawcy.Wadą będzie z kolei

oczywisteuzależnieniesięod jednego dostawcy nadłuż­

szyczas.

Moż li wośc i

wykorzys

tan ia

systemu L1

MS

w labora

torium

Jednym z elementówumożliwiających budowaniew ia-rygodności laboratorium pracującego na rzeczorganów ścig aniaiwymiaru sprawiedliwości jest posiadanieprzez

nie odpowiedniego do potrzeb imożliwości narzędzia i

n-formatycznego nadzoruiąceqo prowadzone procesy ba

-dawcze orazdziałania personeluzaangażowanegowich

wykonywanie. W praktyce można wyodrębnić kilka e

le-mentów funkcjona lnyc h,których implementacjaczyni

sys-tem L1MS szczególnie przydatnym w realiach działania

laboratorium, do których można zaliczyć między innymi:

przechowywanie wszelkich informacji oraz wy ni-ków badań zwi ązanych zokreślonym postępowa­

niemwjednej zintegrowanejbazie danych;

zagwarantowanie wpełnitransparentnego tzw.łań­ cucha dowodoweg o,wyrażającegosięm.in.możli­ wością odtworzenia wszelkichdziałań związan ych

zokreś lonymdowodem materialnymoraz pob

rany-mi zniegopróbkami;

integrację urządzeń laboratoryjnych oraz wszel

-kiego oprogramowania z różnych dziedzin badań

kryminalistyczn ych i maksymalna automatyzacja procesówbadawcz ych

w

ich zakresie;

rozbudowane mechanizmy raport owania, spełnia ­

jące wszelkie wymagania w ramach obowiązują­ cego prawa jprocedur stosowanych przez organy ściga niaoraz wymiaru sprawiedliwości.

Należy podkreślić,żepotrzeba implementacjinarzędzi

informatycznych uzasadni ona jest z jednej strony ro zwo-jem dostępnych technologii,możliwości ami ekonomizacj i

izwiększen iawydajnościprocesów badawczychczychoć­ bywymaganiamiocharakterze rynkowym.a z drugiejreal

-nymiwyzwaniami stającymiprzed laboratoriamikryminali

-stycznymi. Szczegó lniedotyczy to sytuacji, kiedy wkrótkim czasienależy wykonaćznaczną liczbębada ń,np. identy

fi-kacjęofiarkatastrof masowych.Występującaw takichsy

-tuacjachilośćszczątków,przekładającasięwprost nal icz-bępobranych próbek poddawanychróżnorakimprocesom badawczym, fakt zaangażowaniajednocześniewielu pla

-cówek laboratoryjnych orazzwiązanaz nimidokumentacja

potrafi ąistotniezwiększyćryzykobłęduludzkiego .czyniąc

proces identyfikacyj ny wręcz niemoż liwym do wykonania

bez zastosowa nia automatyzacji procesówipoddania ich nadzorowiinformatycznemu [13].

Wd rożenie

systemu k

lasy

L1MS z punk

tu

w

idzenia

personelu laboratorium

Istotnym z praktycznego punktu widzenia aspektem

wdrażaniasystemuklasyL1MS wdziałającymlaboratorium jestkwestia stosunku do takiego projektu zatrudnion ego

w

placówce badawczej personelu.Korzyści , jakie odnosi

w

ramach impleme ntacji wspomagania informatycznego

laboratoriumjako całość, bywają bowiem sprzecznez i

n-teresami poszczególnych zatrudnionych pracowników, a nawetcałych zespołów ludzkich.Automatyzacja p roce-sówgłównychoraz ewentualnewdrożeniewramachL1M5 systemunadzo runadprocesamiwykonywaniapracyzje

d-nej stronyw sposób oczywistyporządkujefunkcjonowan ie

całejorganizacji,alez drugiej prowadzidonieuchronnych

wniosków

w

zakresie obsady kadrowej oraz stanowi we·

rytikację kompetencji określonych pracowników. Koszty osobowe są istotnym elementem budżetu każdego l abo-ratorium i wpraktyce to ze zmniejsze niem ich związane

są wczęści wymierne korzyści (oszczęd ności) osi ąg n ięte

dzięki impleme ntacji systemuinformatycznego.Zdarzają­ cysięnegatywnystosunek personeludowdrożenia L1MS

spowodowany jest zatem:

obawam ioutratępracy - uzasadnionymizastąpie­

niemstanowis kapracy przez proces automatyczny wykonywany przezsystem L1MS;

obawami o wykazanie braku kompetencji - uza

-sadnione zmianądotychczasowej rutyny

wykony-PROBLEMY KRYMINALISTYKI274(4)2011

wania pracy przez wprowadzenie nowegościsłego reżimu narzuconego przez interfejs użytkownika

systemu L1MS;

obawami ozwiększenie zakresuobowiąz kóworaz

związanej z tym dyscypliny pracy - uzasadnione

automatycznymi procedurami kontroli czasu, ilości

ijakości wykonywania obowiązkóworaz

wprowa-dzeniemierzalnychparametrów oceny pracownika

w ramach systemu lIMS (np.bez jednoczesnego zwię kszen iawynagrodzen ia).

Zdając sobie sprawę z takiego stanu rzeczy,k ierow-nictwo jednostkiplan uj ącej wdrożeniesystemuklasy L1MS może podjąćodpowiedniedziałaniaw celu redukcji ryzyka

związanegoz czynnikiem ludzkimw projekcie implemen

-tacyjnym.Przynajm niej częśćwskazanychpowyżejobaw możnabowiem rozwiaćzapomocąodpowiednichszkoleń personeluw zakresieobslugiinterfejsów L1MSoraz racjo-nalnie przedstawianej i wdrażanej polityki konwersji sta-nowiskpracy wobrębie laboratorium,zgodniez zoptyma-lizowanymiwymaganiamistawianymi przez wprowadzany system informatyczny.

Wniosk

i

System informatyczny klasy L1MS oferuje wiele różno­ rodnychrozwiązańizastosowań,którez powodzeniemsą

wykorzystywa ne w laboratoriacho bardzo różnym profilu wykonywanyc hbada ń.

System informatyczny klasy L1MS jest szczególnie

przydatny w laboratoriachwieloetatowych, wykonujących dużą ilośćanaliz o znacznym stopniu złożoności proce-su bada wczego,w których doskonalony jestsystem za-rządzania zgodnego z wymogam i normy PN-EN ISO/lEC

1702 5:2005.

BIBLIOGRAFIA

1.Steinlechner M.,Parsa" W.:AutomatlonandHigh T

rough-put for aDNA Database Laboratory:Developmentota La bora-toryInformationManagementSystem,.croananMedJcal Journal"

2001,nr42,s.3.

2.Norma PN·EN ISO/lEC 17025:2005 ,Ogólne wymagania

dotyczącekompetencjilaboratoriów badawczychjwzorcujących.

3. Świtaiski B.: L1MS. System zarządzania działalnością

laboratorium. Cz.Ił Proces wdrożenia systemu, "Laboratorium"

2007,nr5.

4.PawełekM.:Tworzenie modelupracylaboratorium w sys -temie informatycznym klasy L1MS na przykładzie Protab-a,XIV Sympozjum Klubu POLLAS "Technikiinformatyczne stosowane

wlaboratoriach".Jurata 2008.

5.Speaker P.J .,FlemingA.S.:Benchmarking and

Budget-ing Techniques for Improved Forensic LaboratoryManagement, .Fore ns!c Science Poflcy&Management:an InternationalJou

r-nal"2009,nr 1,s.199.

ZPRAKTYKI

6.Santi ago R.,FerreroJ.:ForensicInstituteImprovesPer· tormance with LIMS,.ScientificComputingand lnstrumentation" Maj2003 .

7.FunkcjonalnośćSTARLIMS ISOMS,www.setcna.comżotr.

8.

es

17- SystemWspomagającyPrace Laboratorium,www. csms.com.pl, 2011.

9.System PROLAB-3jako elementrozwiązania ,www .inform-tech.pl, 2011.

10.Labvantage Laberatory lntorrnation Management Sutte.

www.labvantage.com.2011 .

11.Crime Fighter Beast - Evidence ManagementSystem,

www.porterlee.com .2011.

12. SQL' L1 MS,www.sqllims.com.2011.

13.LessansLearned From9/11: DNA ldentificatio n in Mass Fatality lncidents.praca zbiorowa.National Instituteot Jusnoe. U.S.Department ot Justice,Washington D.C.,2006.

Streszczenie

Artykułwkompleksowy sposób przedstawiaproblematykęs

yste-mów informatycznychklasyLlM5 jakonarzędzi wspomagającycJlfiwk­ cjonowanie laboratoricjw,zeszczeg6lny muuagtędnieniemlaboratoriów

kryminalislycwych.Obokrozważeniaogólnej problematykisystemu

zarządza n ia pracąIabomtarium1/1lpodstawienormy IW-ENlSD/lEC

17025:2005przedstaunonesąw"imtakżenajistotllicjszepraktyczlle

aspektyzwiązaneztodroianiemsysft'mówtypu LlM5.

Analizie poddanyjestcałyprocestodroźeniouq.wycltodZ4codo g61-"ychprzesłanekistotnych przy wyborzerozwiązaniainformatycznego

d/adziałającychlaboratoriów, przezokreśleniekonkretnychpotrzebkaż­

dego laboratoriumUlI"zedmiottnoym zakresiezpunktuwidzenia spe-cyfikijego[unkcionowania,ażpoistotnydla pouxdzenia calego proces/l wliroieniowcgtJczynnikludzki-tj. personeltaboratorium.

7

8

Artyklllzawierarównieżprezentaciępodstawowychmodelijim k-cjonalnych syMclI/ów klasy UM5 dostępnych okUlalnie na rynku, zokreśleniem ich lIaj/słotniejszych cechi możliwości, wpływającyciJ

IUl przydll/llOŚĆ narzędziaitlforllUl tycznegozpunktuwiduniarealiów laboratorium krym inalislyczllt'gO,także1/1aspekciebudźetounpnClIlego

przedsieunięcia.

SI01l1l1kluczowe:Lims.laboratorium, systt'lIImrzadzania

SlIInma ry

TIJeaniclecOl/lpreIJensively presellts tne issuceconnectedwiliI LlM5 elass systcmsas tools sllpporlil1g I1lc fimctiOllingojtab

oroto-rice.jorensicO//('S, inparticular,/11addition to SClI('falconeideration of laboratory 1/lIIJIagel1lCII Isystems based0/1 PN-EN lSD/lEC 17025

standard. itconminsessentiuland pmcticalaspects retated to tueimp le-mentationojLlM5 ctase systems.

The entircimplementation procewliaSbel'IIsubjl'ct to allalysis,

startingjromgt'1't7afassumptionsfor tllechoice oflTsołutionstllrOllgll thedeterminationoj speciftc needsof each /aboratory and a human

fac-tor,ie.łaboratorypereonnet.fimdal1letltalforensunng successofthc procces.

TI/C articic discusses a/50 basicmodele oj[nnctionni LlMS class systems, cl/rr{'1/llyauaiiahle011the market, wllilsl specify ing crucku jcaturee and capabilities,wIliclIinfl uencethe Ilsabi/ityoj aparticuiar lT twfjromthefotensiclaboratoryperepcctioeand takingintoaceol/llt ooeralt[innncialaspeet.

Key w ords:LlMS, laboratory,managementsystem

Elementyprez enta cjisyste muPROLAB -3 wykor zysta-no zauprzejmą zgodąInform-Tech Sp. z0.0.