Alianse mi Ċdzy bankami a MĝP

L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLV, 2 SECTIO H 2011

Katedra Finansów i RachunkowoĞci MĝP, Uniwersytet àódzki

BOĩENA MIKOàAJCZYK

Alianse mi Ċdzy bankami a MĝP

Alliances between banks and SMEs

WstĊp

Mimo dynamicznego rozwoju rynku finansowego, a w konsekwencji wiĊkszej róĪnorodnoĞci i dostĊpnoĞci funkcjonujących w jego ramach instrumentów, najbardziej popularne wĞród maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw pozostaje wciąĪ pokrywanie kosz- tów inwestycji z Ğrodków wáasnych oraz korzystanie z kredytów bankowych. Komisja Europejska od wielu lat pracuje nad poprawą dostĊpnoĞci kredytowania dla maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. Szczególnie zachĊca do kredytowania nowych firm, gdyĪ stymulują one rozwój gospodarczy Unii Europejskiej, uáatwiają integracjĊ spoáeczną oraz mogą pomóc w przeciwdziaáaniu skutkom kryzysu finansowego i gospodarczego.

W ostatnich latach uwagĊ poĞwiĊca równieĪ mikrokredytom. W przeciwieĔstwie do bardzo popularnego zastosowania mikrokredytu w krajach rozwijających siĊ – gdzie udziela siĊ go w znacznie mniejszych kwotach, a jego nadrzĊdnym celem jest likwi- dacja ubóstwa – Komisja Europejska definiuje mikrokredyt jako poĪyczkĊ do kwoty 25 000 euro przeznaczoną na inicjatywy gospodarcze. W duĪej mierze odbiorcami mikrokredytów w Europie są osoby wykluczone spoáecznie. Mikrokredyt moĪe byü dostarczany przez kaĪdą instytucjĊ, do której celów dziaáania zalicza siĊ poĪyczanie mniejszych kwot. RównieĪ banki prowadzą dziaáalnoĞü mikrofinansową. Oznacza to, Īe system bankowy staje siĊ waĪnym kanaáem, za pomocą którego bĊdzie moĪna dostarczyü poĪyczek maáym przedsiĊbiorstwom oraz osobom fizycznym chcącym rozpocząü wáasną dziaáalnoĞü gospodarczą, czyli grupie podmiotów dotąd niechĊtnie obsáugiwanych przez sektor bankowy.

Celem artykuáu jest przedstawienie ewolucji relacji miĊdzy sektorem maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw a sektorem bankowym w Unii Europejskiej, jak równieĪ przedstawienie europejskiej specyfiki mikrokredytów jako jednej z platform wspóá- pracy banków z przyszáymi przedsiĊbiorcami. RozwaĪania na temat mikrokredytów udzielanych przez sektor bankowy zostaną zilustrowane przykáadem gospodarki niemieckiej.

1. Relacje miĊdzy bankami a sektorem MĝP w Unii Europejskiej

Gáównym Ĩródáem pozyskiwania kapitaáu obcego w sektorze MĝP jest wciąĪ kredyt bankowy. Mimo ogromnej popularnoĞci jego rola w wiĊkszoĞci systemów gospodarczych sprowadza siĊ czĊĞciej do rozwoju dziaáalnoĞci aniĪeli samego jej za- początkowania, a przedstawiciele sektora MĝP wciąĪ narzekają na utrudniony dostĊp do kredytu bankowego. Potwierdzają to przeprowadzane regularnie przez KomisjĊ Europejską badania, w których istotny odsetek europejskich przedsiĊbiorców wskazuje brak dostĊpu do finansowania jako gáówną barierĊ rozwoju dziaáalnoĞci. Problem ten zainteresowaá UniĊ Europejską, dla której maáe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa stanowią jedną z priorytetowych dziedzin rozwoju i obszar polityki wsparcia. W 1993 roku po raz pierwszy wyraĨnie podjĊto dziaáania mające na celu poprawienie relacji miĊdzy bankami a przedstawicielami sektora MĝP. Zapoczątkowano wówczas tzw. „okrągáe stoáy”, czyli tradycjĊ spotkaĔ mających na celu dialog, który zmniejszy dystans po- miĊdzy obiema stronami¹, a stworzy wiĊĨ zaufania i zrozumienia. Od rozpoczĊcia tej inicjatywy odbyáo siĊ piĊü rund spotkaĔ. „Okrągáe stoáy” pomiĊdzy bankami a maáymi i Ğrednimi przedsiĊbiorstwami początkowo miaáy na celu nawiązanie lepszej relacji pomiĊdzy przedstawicielami obu stron². Jednym z najdáuĪszych a zarazem najbardziej owocnych spotkaĔ byáy jednak obrady trzeciej rundy – Third Table of Bankers and SMEs. RozpoczĊte w listopadzie 1998 r. z powodu zmiany warunków ekonomicznych, które nastąpiáy od czasów drugiej rundy spotkaĔ w krajach unijnych oraz pojawienia siĊ nowych problemów, zostaáy zakoĔczone dopiero po dwóch latach.

Liczba czáonków obrad trzeciej rundy w stosunku do rund poprzednich zwiĊkszyáa siĊ o liczne nowe organizacje MĝP oraz organizacje bankowe tj. European Banking Federation, European Association of Cooperative Banks, European Savings Banks Group, a takĪe instytucje zarządzające funduszami publicznymi, tj. Public Funding Institutions, przyáączyáy siĊ równieĪ nowe banki specjalizujące siĊ w obsáudze maáych przedsiĊbiorstw, np. Deutsche Ausgleichsbank DtA z Niemiec³. Za cel trzeciej rundy przyjĊto promowanie wzajemnego zrozumienia miĊdzy instytucjami kredytowymi

1 B. Mikoáajczyk, Infrastruktura finansowa MĝP w krajach Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2007, s. 72

2 Round table between banks and SMEs. Transparency and dialogue – Final report, European Com- mission 2007, s. 4

3 B. Mikoáajczyk, op. cit., s. 73 – 74.

a sektorem MĝP. Podniesiono kwestie stworzenia kodeksu postĊpowania dla banków oraz maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. Niestety w trakcie obrad nie udaáo siĊ stwo- rzyü wspomnianego kodeksu postĊpowania, ale pomysá ten zostaá podtrzymany. Na przeáomie 2002 i 2003 roku Komisja Europejska zainicjowaáa spotkania z gáównymi europejskimi organizacjami bankowymi (Banking Federation of the European Union, European Association of Cooperative Banks, European Savings Banks Group) a takĪe europejskimi organizacjami MĝP (Eurochambres, UEAPME i UNICE). Formalne prace nad kodeksem rozpoczĊáy siĊ we wrzeĞniu 2002 r. Uczestniczyáo w nich szeĞü wyĪej wymienionych stowarzyszeĔ oraz European Federation of Accountants (FEE) i Network of European Financial Institutions (NEFI) wystĊpujące w roli obserwatorów⁴. W 2004 r. zostaá opublikowany projekt europejskiego kodeksu postĊpowania. ChociaĪ ostateczny tekst nie zyskaá poparcia wszystkich stron, niewątpliwie dostarczyá on podstaw stowarzyszeniom krajowym, do stworzenia wáasnych kodeksów postĊpowaĔ⁵. Jednym z najwaĪniejszych tematów dyskusji toczącej siĊ miĊdzy bankami a MĝP jest kompletnoĞü informacji dotyczącej zasad i warunków produktów oferowanych przez banki. Kiedy maáe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa chcą uzyskaü dostĊp do zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania, banki muszą siĊ zmierzyü z asymetrią informacji. W praktyce, asymetria informacji sprowadza siĊ do trzech sytuacji: ⁶

1) instytucja finansowa poĪycza maáemu lub Ğredniemu przedsiĊbiorstwu Ğrodki pieniĊĪne, ale po wyĪszej, niĪ uwzglĊdniającej ryzyko rynkowe, stopie pro- centowej;

2) instytucja finansowa udziela wsparcia, ale wymaga bardzo wysokich zabez- pieczeĔ kredytu;

3) instytucja finansowa odrzuca wniosek kredytowy.

W konsekwencji znaczna liczba cennych i rentownych projektów inwestycyj- nych moĪe nie zostaü sfinansowana lub udzielenie kredytu nie moĪe siĊ odbyü po rozsądnych cenach. WiĊksza przejrzystoĞü i pogáĊbienie dialogu pomiĊdzy bankami a MĝP mogą rozwiązaü ten problem. Produkty i usáugi związane z instrumentami kredytowymi są dostosowywane do klientów; nie są wiĊc standardowe, a tym samym trudno je ze sobą porównywaü. Wynika to z róĪnych czynników mających wpáyw na warunki umowy, takich jak: indywidualne negocjacje i oceny ryzyka kredytowego.

Równie waĪny dla relacji banki – MĝP jest proces transakcji. W przypadku usáug kredytowych proces ten obejmuje: wniosek o przyznanie kredytu, ocenĊ ryzyka kredytowego oraz stosunek pomiĊdzy stronami po zawarciu umowy o Ğwiadczeniu usáug finansowych lub zakupie produktu. W celu zapewnienia wiĊkszej przejrzy-

4 Code of conduct between credit institutions and SMEs, Commission of the European Communities 2004, s. 3–4.

5 Round table between banks and SMEs. Transparency and dialogue – Final report, European Com- mission 2007, s. 4.

6 J. Tucker, J. Lean, Small firm finance and public policy, „Journal of Small Business and Enterprise Development” 2003, Volume 10 , Number 1, s. 53.

stoĞci w relacjach ze swoimi klientami, banki i krajowe stowarzyszenia bankowe w niektórych krajach czáonkowskich Unii Europejskiej opracowaáy i opublikowaáy specjalne kodeksy postĊpowania. Coraz czĊĞciej stosuje siĊ specyficzne narzĊdzia informacyjne oraz regularny dialog z odbiorcami (np. stowarzyszeniami, rządem itp.).

Dialog ten dostarcza informacji dostosowanych do potrzeb zainteresowanych stron⁷. Piąta runda dyskusji przy „okrągáym stole” w celu zwiĊkszenia przejrzystoĞci oraz pogáĊbienia dialogu miĊdzy sektorem MĝP a bankami doprowadziáa do nastĊ- pujących zaleceĔ⁸:

I. Dla banków:

1. NaleĪy zwiĊkszyü wzajemne zrozumienie z sektorem MĝP. Stąd stowa- rzyszenia bankowe rozpoczynają krajowy dialog z sektorem MĝP poprzez np. stworzenie kodeksów postĊpowania czy odpowiednich narzĊdzi infor- macyjnych;

2. Banki i instytucje bankowe powinny:

– rozwaĪyü wprowadzenie Ğrodków i programów informacyjnych, które umoĪliwiáyby MĝP kooperacjĊ z bankami. W szczególnoĞci opieka/pomoc banków powinna dotyczyü warunków produktów bankowych oraz procedur ratingowych i scoringowych (ogólnie: procesów oceny zdolnoĞci kredytowej MĝP w bankach).Chodzi tu o zwiĊszenie przejrzystoĞci przeprowadzania procesu weryfikacji kredytowej klientów MĝP w bankach, tak by przej- rzyste staáo siĊ wyznaczanie ich wiarygodnoĞci kredytowej i przypisy- wanie klientom ceny kredytu (tzw. pricing w oparciu o rating/scoring).

– doáoĪyü wszelkich staraĔ, aby stworzyü przejrzysty zbiór zasad i warun- ków otrzymania kredytu oraz aby przekazywaü informacje tak jasno, jak to tylko moĪliwe, unikając technicznego jĊzyka tam, gdzie jest to tylko moĪliwe;

3. Informacje na temat podstawowych usáug z konta powinny byü áatwo do- stĊpne dla klientów z sektora MĝP.

II. Dla maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw oraz ich partnerów:

1. NaleĪy poprawiü jakoĞü i terminowoĞü informacji dostarczanych bankom o firmie. Sektor MĝP równieĪ winien wypracowaü system narzĊdzi po- prawiających przejrzystoĞü oraz dostarczaü bankom wszystkie niezbĊdne informacje do oceny ich profilu ryzyka;

2. Sektor MĝP powinien dopilnowaü otrzymywania informacji w formie pi- semnej, szczególnie tych dotyczących decyzji kredytowych oraz monitoro- waü proces wykonania artykuáu 145 Dyrektywy 2006/48/WE⁹ Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r.

7 Round table between banks and SMEs…, op. cit., s. 4.

8 Ibid., s. 5-6.

9 Dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie po- dejmowania i prowadzenia dziaáalnoĞci przez instytucje kredytowe, Dz.U. L 177 z 30.06.2006.

III. Dla sektora prywatnego:

1. Kraje czáonkowskie powinny rozwaĪyü przeprowadzenie badaĔ w celu oceny skutków dziaáaĔ podjĊtych do tej pory, aby zwiĊkszyü przejrzystoĞü warunków ofert kredytowych banków oferowanych sektorowi MĝP;

2. Aby lepiej sprostaü wymogom Dyrektywy 2006/48/WE dane na temat warunków finansowania dla MĝP bĊdą zbierane i analizowane. ZwiĊkszy to równieĪ dostĊp do Ğrodków finansowania dla MĝP oferowanych przez nowe Ğrodowisko finansowe. W celu przedyskutowania wyników Komi- sja Europejska bĊdzie zapraszaü przedstawicieli banków oraz wybranych przedstawicieli maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw;

3. Ksztaátujący politykĊ publiczną powinni zorganizowaü staáe forum na po- ziomie krajowym dla banków i sektora MĝP. JeĞli zajdzie taka potrzeba, dyskusje powinny byü równieĪ podejmowane na poziomie regionalnym.

IV. Dla wszystkich stron zaangaĪowanych w dialog:

1. Dla lepszego poszanowania przepisów krajowych i róĪnic kulturowych sektor MĝP, banki jak i decydenci publiczni powinni uczyü siĊ w zakresie dobrych praktyk przedstawionych w raportach rund „okrągáego stoáu”;

2. NaleĪy rozwaĪyü zastosowanie odpowiedniej polityki informacyjnej w kon- tekĞcie decyzji kredytowych oraz innych bĊdących przedmiotem wspólnego zainteresowania oraz zastanowiü siĊ nad sposobami wspólnego osiągniĊcia okreĞlonych celów;

3. Sektor MĝP przy wsparciu banków czy stowarzyszeĔ bankowych powi- nien opracowaü samouczki, sáowniki, aby pomóc ubiegającym siĊ o kredyt w zrozumieniu finansowej terminologii;

4. Sektor MĝP przy wsparciu banków czy stowarzyszeĔ bankowych winien organizowaü sesje informacyjne na temat róĪnych aspektów nowego oto- czenia finansowego.

UwaĪa siĊ, Īe wypracowane przez Komitet Bazylejski wytyczne w zakresie ade- kwatnoĞci kapitaáowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych¹⁰ oraz bazujące na nich zmiany regulacji europejskich¹¹, bĊdą miaáy w przyszáoĞci znaczący wpáyw na ksztaátowanie decyzji dotyczących przyznawania kredytów na rynku europejskim.

Europejskie stowarzyszenia reprezentujące MĝP oczekują, Īe artykuá 145 Dyrektywy 2006/48/WE zapewni lepszą przejrzystoĞü procesu podejmowania decyzji dotyczą- cych kredytów. Dyrektywa konfrontuje wiele maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw z procedurami oceny lub kredytowym systemem oceniania. DziĊki temu rosnąca ĞwiadomoĞü uwarunkowaĔ wpáywających na ocenĊ stanie siĊ kluczowa. MoĪe to

10 Dyrektywa 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie w sprawie adekwatnoĞci kapitaáowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych Dz.U. L 177 z 30.06.2006.

11 International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework, Comprehensive Version June 2006, www.bis.org oraz póĨniejszymi zmianami odzwierciedlonymi w doku- mentach Komitetu Bazylejskiego, które tworzą zbiór wytycznych konstytuujących Basel III.

dostarczyü omawianemu segmentowi przedsiĊbiorstw wielu argumentów do popra- wienia jakoĞci informacji dostarczanych do banków i – w zaleĪnoĞci od zdolnoĞci kredytowej – pomóc w uzyskaniu lepszych warunków kredytowania. JednoczeĞnie winny one pamiĊtaü, Īe decyzje podejmowane przez banki nie są oparte wyáącznie na danych iloĞciowych. Oceny kredytowe zawsze są w czĊĞci uzaleĪnione od kryte- riów jakoĞciowych, banki mają wiĊc prawo na ich podstawie odmówiü przyznania kredytu. Z jednej strony maáe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa mogą oczekiwaü od banków lepszej informacji dotyczącej zasad oceniania i punktacji procedur, aby móc lepiej przygotowaü siĊ do kontaktów z bankami. Z drugiej zaĞ bĊdą musiaáy nauczyü siĊ posáugiwaü wiedzą z dziedziny finansów przynajmniej w stopniu podstawowym¹². Dialog pomiĊdzy maáymi i Ğrednimi przedsiĊbiorstwami a bankami to dobry sposób na redukcjĊ asymetrii informacji i stworzenie silniejszych relacji opartych na zaufaniu.

Dyrektywa jest waĪnym osiągniĊciem nie tylko jako narzĊdzie uáatwiające przejrzy- stoĞü, ale takĪe sposób na utorowanie drogi do pogáĊbienia dialogu¹³.

Coraz wiĊcej dyskutuje siĊ w Europie o roli banków w udzielaniu mikrokredy- tów. WyróĪniü moĪna dwa modele instytucji specjalizujących siĊ w udzielaniu mi- krokredytów: model bankowy oraz niebankowy.¹⁴ W modelu bankowym, jak nazwa wskazuje, najwaĪniejszym instytucjonalnym dostawcą mikrokredytów skierowanych do maáych firm jest system bankowy. Kluczowymi regulacjami dotyczącymi ban- ków jest Europejskie Prawo Bankowe oraz krajowe prawa bankowe. Dostarczyciele mikrokredytów muszą speániü wszystkie wymagania prawa bankowego dotyczące przejrzystoĞci, minimalnych wymagaĔ kapitaáowych, obowiązków raportowania, regulacji nadzorczych itp.¹⁵ WiĊkszoĞü operacji mikrokredytowych obejmuje banki publiczne dziaáające jako dostawcy kapitaáu dla klientów instytucjonalnych bądĨ bezpoĞrednio dla maáych przedsiĊbiorstw. Co wiĊcej, w niektórych krajach czáon- kowskich funkcjonują rządowe banki promocyjne (bĊdące pod publicznym nadzorem lub specjalnie traktowane¹⁶.

2. Kredytowanie sáuĪące integracji spoáecznej i ekonomicznej – przykáad gospodarki niemieckiej

Istnieje kilka kluczowych róĪnic miĊdzy mikrokredytowaniem a kredytowaniem tradycyjnym. Przede wszystkim, mikrokredytowanie charakteryzuje niska kwota kre- dytu, specyficzne w porównaniu do tradycyjnych kredytów wymagania odnoĞnie do

12 Ibid., s. 5

13 Ibid., s. 5.

14 B. Mikoáajczyk, Mikrofinanse a instytucje bankowe i pozabankowe, [w:] Rynki finansowe. Mikrofi- nanse, pod red. E. Ostrowskiej i J. Ossowskiego, Sopot 2009, s. 361.

15 Ibid., s. 9-10.

16 Microcredit for small businesses and business creation: bridging a market gap, Komisja Europejska, 2003, s. 12.

zdolnoĞci kredytowej i zabezpieczeĔ oraz stosunkowo szybki i áatwy dostĊp. WyĪsze koszty mikrokredytowania rekompensowane są zarówno przez oprocentowanie prze- wyĪszające poziom rynkowy, jak i przez dofinansowanie, np. przez dopáaty. RównieĪ od strony technicznej dziaáalnoĞü mikrokredytowa pod wieloma wzglĊdami róĪni siĊ od typowej dziaáalnoĞci kredytowej banków. Przy ocenie kredytowej bardziej niĪ na biznesplanie uwaga skupiona jest na osobie ubiegającej siĊ o mikrokredyt oraz na tym, jak jej dziaáalnoĞü gospodarcza moĪe wpáynąü na daną spoáecznoĞü lokalną¹⁷.

W Niemczech, mimo duĪej liczby instytucji bankowych, dostĊp do mikrokredytów jest utrudniony. ZauwaĪyü jednak moĪna pozytywne zmiany. Wedáug Niemieckiego Instytutu Mikrofinansowania DMI w 2006 roku zostaáo udzielonych w sumie (zarówno dla zaáoĪycieli, jak i dla istniejących MĝP) 661 000 mikrokredytów o wartoĞci 5,28 miliardów euro, przy czym dla pierwszej grupy stanowiáo to 69,4% ogóáu przyznanych kredytów, a wiĊc dwukrotnie wiĊcej niĪ dla drugiej badanej grupy.

Coraz popularniejsza staje siĊ idea mikrokredytowania sáuĪąca przeciwdziaáaniu ekskluzji spoáecznej. Ta forma kredytowania jest skierowana przede wszystkim do osób wykluczonych spoáecznie i finansowo, tj. emigrantów czy osób dáugoterminowo bezrobotnych, niespeániających wymagaĔ stawianych przez rynek i banki. Dotychczas kredytowanie mikroprzedsiĊbiorstw skupiaáo siĊ gáównie na przedsiĊbiorstwach mo- gących sprostaü wymaganiom stawianym przez banki lub tych, które są blisko takiego stanu. Kredytowanie wspierające integracjĊ spoáeczną i przeciwdziaáające wyáączeniu, w opozycji do kredytowania mikroprzedsiĊbiorstw, swą uwagĊ koncentruje gáównie na przedsiĊbiorstwach dopiero powstających. Wymaga intensywniejszego nadzoru oraz wsparcia w celu uzyskania wyĪszej wartoĞci wskaĨnika zwrotu oraz wiĊkszej liczby przedsiĊbiorstw, które przetrwają na rynku.

Mikrofinanse w Unii Europejskiej udostĊpniane są wiĊc obecnie dwóm grupom podmiotów. Pierwszą z nich stanowią osoby pozbawione pracy, zagroĪone jej utratą, mające problemy z wejĞciem na rynek pracy, osoby wykluczone spoáecznie i finan- sowo. Drugą grupĊ stanowią przedsiĊbiorcy, gáównie dziaáający na skalĊ mikro, mający problemy z uzyskaniem Ğrodków na rozpoczĊcie lub rozwiniĊcie dziaáalnoĞci gospodarczej lub po prostu zgáaszający zapotrzebowanie na Ğrodki finansowe w niskiej kwocie. Przy tak zdefiniowanych grupach docelowych mikrofinansów staje siĊ jasne, Īe w sektorze mikropoĪyczek w Niemczech nie moĪe istnieü jeden uniwersalny model, wedáug którego instytucje mikropoĪyczkowe bĊdą udzielaáy kredytów. Biorąc pod uwagĊ powyĪsze wytyczne, w tabeli 1 zestawiono róĪne inicjatywy z podziaáem na kredytowanie mikroprzedsiĊbiorstw i kredytowanie przeciwdziaáające wykluczeniu spoáecznemu.

17 Szerzej o mikrokredytach: red. B. Mikoáajczyk, A. Kurczewska, Mikrokredyty w Europie jako sposób pobudzania przedsiĊbiorczoĞci i walki z wykluczeniem spoáecznym, Difin, Warszawa 2011.

Tabela 1. Przykáadowy podziaá niemieckich programów mikrokredytowych ze wzglĊdu na grupy docelowe

Kredytowanie przeciwdziaáające

wykluczeniu spoáecznemu Kredytowanie mikroprzedsiĊbiorstw

• Enterbusiness GmbH – Berlin i Branderburg

• Promowanie tworzenia mikroprzedsiĊbiorstw przez bezrobotnych (Förderung der Gründung von Kleinstunternehmen durch Erwerbslose), Ministerstwo Gospodarki i Pracy – Hamburg

• Fundusz GÖBI – miasto i region Göttingen

• Grüderinnen – Consult Hannover – Hannower

• GUM – Mikrofinanzierung – Bawaria i Saksonia

• KIZ Mikrofinanz – Offenbach

• Mikrofinanse dla migrantów, Mozaik Consulting – Bielefeld

• MikropoĪyczki Meklemburgii, Ministerstwo gospodarki, pracy i turystyki Meklemburgii Pomorza Przedniego – Meklemburgia

• Mikrofinanzfonds MaGNet, Rheinhessisches Gründernetzwerk (run) – Moguncja i Rhinehesse

• ProGES, Arbeitsförderung Kassel-Stadt GmbH – Kassel

• Projekt Enterprise – Brandenburgia

• Starthilfefonds, Senator do spraw pracy, kobiet, máodzieĪy i spraw socjalnych – Brema

• Berlin Start i KMU – Fonds, Investitionsbank Berlin – Berlin

• Kooperationsvereinbarungen mit lokalen Akteuren der Wirtschaftsförderung, Bank oszczĊdnoĞciowy Düsseldorf – Düsseldorf

• MikroDarlehen / Mikro 10, KfW – Niemcy

• Mikrofinanzzentrum NRW – Nadrenia Póánocna-Westfalia i Dolna Saksonia

• München Fonds, Miejska Kasa OszczĊdnoĞciowa Monachium – Monachium

• StartGeld, KfW – Niemcy

• Starthilfe, Investitionsbank Schleswig-Holstein

• Starthilfe, L-Bank – Badenia-Wirtembergia

• Startkapital, Saarländische Investitionskreditbank AG – Saara

• Startkredit i Ziel 2-Hochschulgründerfonds, NRW.Bank – Nadrenia Póánocna-Westfalia

Uwaga: Tablica zawiera wyáącznie programy, gdzie klasyfikacja ze wzglĊdu na grupy docelowe byáa moĪliwa i stosowna.

Ta klasyfikacja zawiera wyáącznie te grupy docelowe, dla których programy są skáonne wypáaciü poĪyczkĊ.

ħródáo: Jan Evers and Stefanie Lahn,Status of microlending in Germany:/w/Handbook of Microcredit in Europe, Social Inclusion through Microenterprise Development s.169.

W Niemczech widaü wyraĨny podziaá klientów usáug mikrokredytowych miĊdzy bankami. Programy regionalnych banków promocji (Landesförderinstitute) landesfy- orderinstitut i grupy bankowej KfW koncentrują siĊ na kredytowaniu mikroprzed- siĊbiorstw. Z kolei grupy wyáączone spoáecznie są obsáugiwane przez regionalne czy federalne banki promocji. Tutaj gáównymi kredytodawcami są centra pomagające nowo powstającym przedsiĊbiorstwom wspóápracujące z wáadzami (wspólne przedsiĊwziĊcia podejmowane przez sáuĪby spoáeczne oraz wáadze miast). Pierwotne przesáanki takiej wspóápracy byáy uzasadnione bliskoĞcią sáuĪb spoáecznych z grupami docelowymi oraz zdolnoĞcią wáadz lokalnych do subsydiowania. Takie zróĪnicowanie na rynku jest uzasadnione. Specjalnie dostosowane programy, obsáugiwane przez wyspecjalizowane podmioty oraz mogące przeznaczyü wyĪsze kwoty na dotacje, powinny byü dostĊpne dla grup docelowych posiadających sáabszą zdolnoĞü kredytową, ale których nieza- leĪnoĞü oraz sukces na rynku jest spoáecznie poĪądany. Regionalne banki promocji

są prawdopodobnie nieodpowiednimi organami do efektywnej obsáugi kredytów dla wykluczonych. Do takiego wniosku doszedá Investitionsbank Berlin Inwesticionsbank, który zrezygnowaá ze swojej polityki wspierania rynku pracy i bezodsetkowych pro- gramów wsparcia dla nowo powstających przedsiĊbiorstw zakáadanych przez osoby bezrobotne. ĝladami Investitionsbank B Inwesticionsbank Berlin podąĪyá BerlinStart, który przy wspóápracy z Bürgschaftsbank Bjurgszaftsbank Berlin-Brandenburg Berlin-Brandenburg, stworzyá bezodsetkowy program mikrokredytowy dla nowo powstających przedsiĊbiorstw posiadających znacznie wyĪszą zdolnoĞü kredytową.

Z kolei Sächisische Aufbaubank – Förderbank Sachsizisze Aufbank-Fyorderbank w ostatnim czasie uruchomiá bezodsetkowy program mikrokredytowy finansowany z funduszy europejskich, w którym mikrokredyty są przyznawane poĪyczkobiorcom posiadającym niską zdolnoĞü kredytową.

Szczegóáowa próba oceny popytu na mikrokredyty w Niemczech zostaáa zapropo- nowana przez Kritikos et al. (2009). Doszli oni do wniosku, Īe okoáo 17% wszystkich máodych przedsiĊbiorców, którzy rozpoczĊli wáasny biznes w ciągu ostatnich 5 lat, jest zainteresowanych mikropoĪyczkami i reprezentują zdefiniowaną grupĊ docelową¹⁸. Dodatkowo w ramach grupy juĪ istniejących mikroprzedsiĊbiorstw moĪna szacowaü, Īe okoáo 40% przedsiĊbiorstw potrzebujących zewnĊtrznych form finansowania zgáa- sza popyt na mikropoĪyczki¹⁹. Biorąc pod uwagĊ gĊste rozmieszczenie oddziaáów banków w Niemczech (okoáo 2000 mieszkaĔców na oddziaá), wydaje siĊ logiczne, Īe banki prywatne i banki oszczĊdnoĞciowe powinny byü uwzglĊdnione w niemieckim systemie mikrokredytowania, aby zwiĊkszyü liczbĊ poĪyczek udzielonych niemieckim przedsiĊbiorcom. Jednak same banki nie są w ogóle zainteresowane wejĞciem na ten rynek, ze wzglĊdu na koszty i ryzyko brane pod uwagĊ. Z kolei niemieckie banki oszczĊdnoĞciowe twierdzą, Īe juĪ dziaáają na rzecz rynku mikropoĪyczek, udzielając poĪyczek do 25 000 euro MĝP i mają dobre wyniki. JednakĪe stosunkowo dobre rezultaty niemieckich banków oszczĊdnoĞciowych w finansowaniu MĝP w miĊdzy- narodowych porównaniach, utrudniają im dostrzeĪenie koniecznoĞci dostosowania swoich produktów do bardzo specyficznych potrzeb mikroprzedsiĊbiorstw. Siáa tra- dycyjnego niemieckiego sektora bankowego, okreĞlana w studium Banku ĝwiatowego jako „maáe banki finansują maáe firmy”, utrudnia bankom odpowiednią obsáugĊ mikroprzedsiĊbiorstw. Z tego powodu oraz z uwagi na Ğcisáe regulacje obowiązujące dostarczycieli usáug finansowania wydaje siĊ maáo prawdopodobne, Īeby w najbliĪ- szej przyszáoĞci zostaá skonstruowany od podstaw bank typowo mikrofinansowy w Niemczech. Dlatego teĪ wspóápraca wydaje siĊ jedynym sposobem na wáączenie banków w zrównowaĪone aktywnoĞci mikropoĪyczkowe w Niemczech. Literatura poĞwiĊcona praktykom mikrofinansowania dostarcza wielu przykáadów modeli wspóápracy pomiĊdzy bankami a instytucjami mikrofinansowymi, które pozwalają

18 A. Kritikos, Ch. Kneiding, and C. Ch. Germelmann, Demand Side Analysis of Microlending Markets in Germany, „Journal of Economics and Statistics” 2009, 229, 523-543..

19 Ibidem.

na poáączenie siá i stworzenie innowacyjnych strategicznych biur, w których podstawĊ bĊdą stanowiáy organizacje mikrofinansowe wspóápracujące z bankiem komercyj- nym. Najlepiej znanym podejĞciem w tej idei są tzw. „modele usáug” ACCION, które charakteryzują siĊ zakáadaniem maáych, elastycznych jednostek biurowych sáuĪących do kontaktu z klientem.

Ostatnio rozwinąá siĊ nowy instrument sáuĪący dostarczaniu mikropoĪyczek w Niemczech – ‘Mikrokreditfonds Deutschland’. Celem funduszu jest promocja i rozwój krajowego Ğwiadczenia mikropoĪyczek do zaáoĪycieli firm i juĪ istniejących mikroprzedsiĊbiorstw. Jest to fundusz gwarancyjny o wartoĞci 100 mln euro ( w tym 60 mln to Ğrodki pochodzące z Europejskiego Funduszu Spoáecznego, a 40 mln euro to Ğrodki paĔstwowe) sáuĪący dywersyfikacji ryzyka związanego z udzielaniem poĪyczek przez GLS za poĞrednictwem organizacji mikrofinansujących. Stopa oprocentowania poĪyczki udzielanej przez fundusz to 7,5 % a maksymalna kwota poĪyczki to 20 000 euro. Gáównym plusem tego modelu jeĞli chodzi o funkcjĊ motywacyjną jest to, Īe organizacja poĞrednicząca za kaĪdy przyznany kredyt otrzymuje staáą kwotĊ 800 euro.

Dodatkowo organizacja otrzymuje udziaá (10%) w stopie oprocentowania kredytu.

DziĊki temu po raz pierwszy w historii modelu GLS-DMI jest moĪliwe zbudowanie modelu biznesowego dotyczącego „czystej” dziaáalnoĞci mikropoĪyczkowej.

Wnioski

Funkcjonujący system finansowy, opierający siĊ na standardowych produktach bankowych, nie odpowiadaá dotąd potrzebom znacznej czĊĞci grup spoáecznych w Eu- ropie. Wymagaá od swoich klientów zabezpieczeĔ, porĊczeĔ czy historii kredytowej.

Przez lata banki skupiaáy siĊ na obsáudze jedynie bogatszych klientów. Ogromny popyt na pieniądz osób biedniejszych nie mógá byü zaspokojony. Brakowaáo instytu- cji, które odwaĪyáyby siĊ na zaoferowanie usáug finansowych tej grupie spoáecznej.

Powstaáa luka finansowa, która dopiero obecnie powoli i wciąĪ w nieznacznym stop- niu zmniejsza siĊ dziĊki rozwojowi usáug mikrofinansowych oraz dialogowi miĊdzy przedstawicielami sektora MĝP i banków.

Banki mogą odegraü znaczącą rolĊ w zwiĊkszeniu skali, profesjonalizmu oraz efektywnoĞci operacyjnej w sektorze mikrokredytów. Powinny one zacząü postrze- gaü mikrokredyt jako innowacyjny i zyskowny sposób na uczestnictwo w rozwoju spoáecznym i ekonomicznym. Powinny równieĪ rozwijaü swoją wspóápracĊ z dostaw- cami usáug wsparcia biznesu. Uzupeániająca siĊ wspóápraca moĪe byü kluczowym czynnikiem sukcesu, który doprowadzi do zwiĊksze nia dostĊpu do finansowania, nie tylko dla koĔcowych beneficjentów (poĪyczkobiorców), ale takĪe dla instytucji mikrofinansowych. Tylko przy udziale banków moĪna przyspieszaü dalszy rozwój sektora. OsiągniĊcie równowagi miĊdzy stabilnoĞcią finansową a wydajnoĞcią spo- áeczną moĪe pomóc sektorowi pozabankowemu skupiü siĊ na swoich kluczowych zadaniach.

Mikrofinanse nie powinny konkurowaü z tradycyjnymi instrumentami finan- sowymi dostarczanymi przez banki, lecz stanowiü ich uzupeánienie. Powstanie idei i ekspansja mikrofinansów powinny wiĊc byü utoĪsamiane z rozwojem systemów bankowych oraz peánym i Ğwiadomym w nim uczestnictwie wszystkich warstw spoáeczeĔstwa.

Alliances between banks and SMEs

The aim of this paper is to present the evolution of the relationship between the small and medium enterprises sector and the banking sector in the European Union, as well as to show European speci- ficity of microcredit as one of the platforms of cooperation between banks and future entrepreneurs.

The dialogue between SMEs and banks is discussed in the context of the so-called roundtable meet- ings between representatives of the sectors and the guidelines of the Basel Committee as well as EU regulations affecting the transparency of banks’ lending policy towards the SME sector. Reflections on microcredit provided by the banking sector will be illustrated with an example of the German economy.