Nowa żywność
Dorota Stankiewicz
Novel foods
The article provides an overview of new innovative food products. The author covers the definition of “novel food” in the rel‑
evant regulations, and gives examples of such kind of foods and their nutrition value. She also looks at the results of consumer opinion surveys about various kinds of novel foods, as well as proposal of a regulation of the European Parliament and the Council on novel foods of December 2013 which specifies how the novel foods may be placed on the EU market.
1. Pojęcie „nowej żywności”
w regulacjach prawnych
Jedną z podstaw sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku jest zapewnienie przepływu bezpiecznej żywności i wy‑
sokiego poziomu ochrony konsumenta. Szczególnie ważne jest dostosowywanie regulacji do postępu technologicznego i związane z tym uwzględnianie w przepisach nowych rodza‑
jów produktów żywnościowych pojawiających się na rynku.
Postęp naukowo‑techniczny wpływa na istotne zmiany w technologii produkcji żywności. W procesach wytwarzania żywności stosowane są nowe surowce i półprodukty, wpro‑
wadzane są również nowe rozwiązania w zakresie procesów przetwarzania.
W celu ochrony zdrowia publicznego należy zatem zapew‑
nić, aby rozliczne rodzaje nowych produktów żywnościowych były poddawane odpowiedniej kontroli bezpieczeństwa, zanim trafią na rynek. Kwestia tego bezpieczeństwa nabiera szczególnie istotnego znaczenia w warunkach swobodnego przepływu towarów na jednolitym rynku Unii Europejskiej.
W konstruowaniu sprawnego systemu nadzoru konieczne jest jasne wskazanie przedmiotu, który ma podlegać stosownym badaniom, czyli – zdefiniowanie terminu „nowa żywność”.
Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 258/97 Parlamentu Eu- ropejskiego i Rady dotyczącym nowej żywności i nowych skład- ników żywności
1pojęcie „nowa żywność” stosowane jest do:
• żywności i składników żywności o nowej lub celowo zmodyfikowanej podstawowej strukturze molekularnej (np. substancje zastępcze tłuszczu
2),
• żywności i składników żywności składających się z, lub wyekstrahowanych z drobnoustrojów, grzybów lub wo‑
dorostów,
• żywności i składników żywności składających się z, lub wyekstrahowanych z roślin i składników żywności po‑
chodzących od zwierząt, z wyjątkiem żywności i skład‑
ników żywności uzyskanych drogą tradycyjnych metod wytwórczo‑hodowlanych, o których już wiadomo, że są bezpieczne dla zdrowia,
• żywności i składników żywności, które zostały poddane procesowi wytwórczemu obecnie niebędącemu w uży‑
ciu, w efekcie którego powstają istotne zmiany w skła‑
dzie lub strukturze żywności lub jej składników, co z kolei ma wpływ na ich wartość odżywczą, metabolizm i poziom niepożądanych substancji.
Rozporządzenie to dotyczy wprowadzania do obrotu żyw‑
ności i składników żywności, które „dotychczas” (w interpreta‑
cji tego przepisu przyjęto datę wejścia w życie rozporządzenia,
2
B. Jaworska‑Łuczak, Nowa żywność – specyficzny status środka spożywczego (cz. 1), „Manager Apteki” 2011, nr 1, http://www.nazdro‑
wie.pl/artykul/nowa‑zywnosc‑specyficzny‑status‑srodka‑spozywcze‑
tj. 15 maja 1997 r.)
3nie były w znacznym stopniu wykorzysty‑
wane w UE do spożycia przez ludzi.
Rozporządzenia nie stosuje się do:
• dodatków do żywności mieszczących się w zakresie dy‑
rektywy Rady 89/107/EWG,
• środków aromatyzujących stosowanych w środkach spożywczych, mieszczących się w zakresie dyrektywy Rady 88/388/EWG,
• rozpuszczalników do ekstrakcji stosowanych do pro‑
dukcji środków spożywczych, mieszczące się w zakresie dyrektywy Rady 88/344/EWG,
• enzymów spożywczych objętych zakresem stosowania rozporządzenia (WE) nr 1332/2008 Parlamentu Europej‑
skiego i Rady.
Żywność i składniki żywności objęte zakresem rozporzą‑
dzenia nr 258/97 nie mogą:
• stanowić zagrożenia dla konsumenta,
• wprowadzać konsumenta w błąd,
• różnić się w takim stopniu od żywności i składników żywności, które mają zastępować, że ich zwykłe spożycie może być niekorzystne żywieniowo dla konsumenta.
W Polsce podstawowym aktem prawnym dotyczącym bez‑
pieczeństwa żywności z uwzględnieniem nowej żywności jest ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (t.j. Dz.U. z 2010 r., nr 136, poz. 914, ze zm.).
Jak wynika z tej ustawy (art. 92 ust. 1) Główny Inspektor Sanitarny jest organem właściwym do zapewnienia prze‑
prowadzenia postępowania dotyczącego wstępnej oceny naukowej oraz sporządzenia wstępnego sprawozdania odnośnie nowej żywności wprowadzanej do obrotu w za‑
kresie określonym przepisami rozporządzenia nr 258/97 oraz do przyjmowania od Komisji Europejskiej wstępnych sprawo‑
zdań przygotowanych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, a także do zgłaszania uwag i uzasadnionych sprzeciwów do takich sprawozdań.
Zgodnie z art. 96 ust. 2 cytowanej ustawy osoba, która pro‑
dukuje lub wprowadza do obrotu szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, suplement diety lub nową żywność, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wol‑
ności do lat 3.
Ponadto z art. 99 ust. 2 powyższej ustawy wynika, że grzyw‑
nie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 podlega osoba, która:
1) wprowadza do obrotu nową żywność bez uzyskania zezwolenia, o którym mowa w art. 7 rozporządzenia nr 258/97,
2) znakuje nową żywność niezgodnie z art. 8 rozporządze‑
nia nr 258/97.
2. Przykłady nowej żywności
Postęp naukowo‑techniczny, który nastąpił w ostatnich la‑
tach w przemyśle spożywczym, stwarza możliwości wprowa‑
dzenia na rynek nowych produktów spożywczych lub nowych składników spożywczych. Głównym celem i inspiracją tych
3
B. Jaworska‑Łuczak, Nowa żywność, op. cit.
przedsięwzięć jest poprawa wartości żywieniowych i jakości żywności tradycyjnej (np. poprzez zmniejszenie zawartości cholesterolu w produkcie), zaproponowanie konsumentom nowych artykułów żywnościowych wytworzonych z dotych‑
czas niestosowanych niekonwencjonalnych surowców, zasto‑
sowanie nowoczesnych technologii produkcji, przetwarzania i utrwalania (np. High Pressure Processing – technologii wyso‑
kociśnieniowej, Pulsed Magnetic Field – pulsującego pola mag‑
netycznego, Pulsed Light – pulsującego światła, IR – promie‑
niowania podczerwonego).
Do składników nowej żywności, uzyskiwanych z niekon‑
wencjonalnych surowców lub wytwarzanych nowymi meto‑
dami, można zaliczyć między innymi:
• olej z alg Schizochytrium, bogaty w kwasy omega‑3 (nie‑
nasycone kwasy tłuszczowe: DHA i EPA),
• likopen z roślin tropikalnych Blakeslea trispora, do stoso‑
wania w wielu rodzajach żywności (w tym w napojach dla sportowców, zupach, pieczywie, żywności nisko‑
kalorycznej i żywności dietetycznej); ma on działanie wzmacniające i przeciwnowotworowe, oraz przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi,
• suszony miąższ z owoców Adansonia Digitala – źródło antyoksydantów oraz błonnika,
• sucromalt – mieszaninę sacharydów produkowaną z sacharozy i hydrolizatu skrobi łączonych enzymem wytwarzanym przez bakterie Leuconostoc citreum lub dzięki rekombinowanemu szczepowi organizmu pro‑
dukcyjnego bakterii Bacillus licheniformis; sucromalt może być stosowany jako substytut sacharozy w wielu środkach spożywczych,
• olej z grzybów Mortierella alpina o wysokiej zawartości kwasu arachidonowego (również z przeznaczeniem dla niemowląt i małych dzieci), kwas ten jest prekursorem wielu związków powstających w organizmie i wpływa‑
jących np. na gospodarkę wapniem, funkcjonowanie oskrzeli, przebieg stanów zapalnych, przepływ impul‑
sów nerwowych
4,
• witaminę K uzyskiwaną z grzyba Bacillus subtilis natto,
• białko opóźniające zamarzanie,
• wyciągi z rośliny noni (Morinda citrifolia) o właściwoś‑
ciach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych, do stoso‑
wania w wielu rodzajach żywności (w tym w napojach, jogurtach, słodyczach),
• glukan chitynowy z grzyba Aspergillus Niger zawierajacy glukozaminę wzmacniającą stawy,
• ekstrakt z grzybni Shiitake (Lentinula edodes) do stoso‑
wania w wyrobach piekarskich, napojach bezalkoholo‑
wych, daniach gotowych, żywności na bazie jogurtów i suplementach diety,
• olej z kryla antarktycznego (Euphausia superba) do stosowania w wyrobach piekarskich, batonach odżyw‑
czych, napojach bezalkoholowych, napojach na bazie mleka i napojach zawierających analogi produktów mleczarskich.
W związku z rosnącą ilością substancji tego typu, stwo‑
rzony został przez instytucje Unii Europejskiej Katalog Nowej
4
Eikozanoidy. Kwas arachidonowy i jego pochodne, Zakład Chemii Medycznej Pomorskiej Akademii Medycznej, http://edu.pam.szczecin.
pl [dostęp: 26 sierpnia 2014 r.].
Żywności. Katalog ten jest zamieszczony na stronie interneto‑
wej Komisji Europejskiej i zawiera, między innymi, informacje o zezwoleniach na nowe produkty oraz o obowiązujących ak‑
tach prawnych
5.
Należy podkreślić, że w praktyce pojęcie nowej żywności jest bardzo obszerne i obejmuje, między innymi, takie specy‑
ficzne rodzaje żywności, jak „żywność funkcjonalna” i „żyw‑
ność wygodna”
6(o ile produkty te spełniają wymagania roz‑
porządzenia nr 258/97, w tym – nie były „w znacznym stopniu”
wykorzystywane do spożycia przez ludzi w UE przed 15 maja 1997 r.).
Nowa żywność to nie tylko produkty spożywcze wytwo‑
rzone przy użyciu nowoczesnych technologii. Żywność taka nie powinna służyć jedynie zaspokojeniu głodu i apetytu konsumentów. Zgodnie z obecnymi trendami w produkcji artykułów spożywczych w żywności nowej generacji należy minimalizować obecność niekorzystnych dla zdrowia składni‑
ków, takich jak np. tłuszcze nasycone. Pożądane jest również wzbogacanie jej w substancje pozytywnie wpływające na zdrowie konsumentów. W segmencie „nowej żywności” rośnie zatem znaczenie tzw. żywności funkcjonalnej czyli produktów spożywczych i napojów wykazujących udokumentowany ko‑
rzystny wpływ na zdrowie ponad ten, który wynika z obecno‑
ści w nich składników odżywczych uznanych za niezbędne
7. Obecnie rośnie również zapotrzebowanie konsumentów na żywność wygodną. Za żywność taką uznawane są produkty gotowe do bezpośredniego spożycia lub wymagające nie‑
wielkiej obróbki kulinarnej, porcjowane i pakowane w sposób szczególnie dogodny dla konsumenta. Mogą to być zarówno wyroby o dużym stopniu przetworzenia, jak i mało przetwo‑
rzone artykuły do szybkiego spożycia
8.
W pierwotnej wersji rozporządzenie nr 258/97 odnosiło się również do żywności i składników żywności zawierających lub składających się z genetycznie zmodyfikowanych organizmów oraz wyprodukowanych na bazie genetycznie zmodyfikowa‑
nych organizmów, choć ich niezawierających. Jednakże kate‑
gorie te zostały usunięte z zakresu omawianego rozporządze‑
5
M. Stawarczyk, Nowa żywność, „Aptekarz Polski” 2014, nr 90/68, http://www.aptekarzpolski.pl [dostęp: 22 sierpnia 2014 r.]; B. Jawor‑
ska‑Łuczak, Nowa żywność (cz. 3), „Manager apteki” 2011, nr 4, http://
www.nazdrowie.pl/artykul/nowa‑zywnosc‑czesc‑3 [dostęp: 22 sierp‑
nia 2014 r.]; Likopen, http://www.food‑info.net.pl [dostęp: 22 sierp‑
nia 2014 r.]; dane z Katalogu Nowej Żywności UE http://ec.europa.
eu/food/biotechnology/novelfood/authorisations_en.htm [dostęp:
22 sierpnia 2014 r.].
6
Wg niektórych źródeł pojęcie „nowej żywności” obejmuje także żywność ekologiczną i „etniczną”. (A. Dąbrowska, E. Babicz‑Zielińska, Zachowania konsumentów w stosunku do żywności nowej generacji, http://www.h–ph.pl [dostęp: 20 maja 2014 r.]).
7
Ze względu na brak prawnej definicji żywności funkcjonalnej, w literaturze specjalistycznej spotkać można różne formy podziału tej żywności; przykładowo – podział ze względu na specyficzny skład produktów (np. żywność niskokaloryczna, wysokobłonnikowa, nisko‑
cholesterolowa itp.), lub – podział ze względu na rodzaj zaspokajanych potrzeb żywieniowych, uwzględniający np. żywność zmniejszającą ryzyko określonych chorób, żywność przeznaczoną dla wybranych grup konsumentów itd. (wg I. Wrześniewska‑Wal, Innowacje w żywno- ści, „Przemysł Spożywczy” 2014, nr 1).
8
E. Babicz‑Zielińska, Postawy konsumentów wobec nowej żywno- ści, „Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni” 2010, nr 65, zeszy‑
ty.am.gdynia.pl dostęp [dostęp: 20 maja 2014 r.].
nia poprzez zapis art. 38 rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy
9.
Poniżej przedstawiono przykłady złożonych produktów żywnościowych, w których wytworzeniu coraz częściej znaj‑
dują zastosowanie surowce i metody charakterystyczne dla nowej żywności:
Żywność wzbogacona w kwasy tłuszczowe omega-6 i omega-3
Coraz szerszy asortyment żywności wzbogaconej tymi kwa‑
sami tłuszczowymi wynika z faktu, że pełnią one szereg korzyst‑
nych funkcji w organizmie człowieka. Zarówno kwasy tłuszczowe omega‑3 jak i omega‑6 są ważnymi składnikami błon komórko‑
wych, wpływają na ciśnienie tętnicze oraz na reakcję zapalną organizmu. Ponadto kwasy tłuszczowe omega‑3 uczestniczą w pracy układu nerwowego, mają wpływ na prawidłowy roz‑
wój mózgu, zmniejszają ryzyko i przebieg chorób alergicznych oraz pełnią funkcję ochronną przed niektórymi nowotworami.
Obecnie na rynku wśród produktów wzbogaconych w te kwasy tłuszczowe znajdują się produkty mleczne (np. jogurty, twaroż‑
ki), koncentraty spożywcze, produkty do żywienia niemowląt i dzieci, margaryny, oleje do sałatek i majonezy
10.
Żywność probiotyczna
Przykładami takiej żywności są jogurty, kefiry, fermentowa‑
ne napoje mleczne, soki i napoje warzywne i owocowe, zawie‑
rające w swoim składzie żywe kultury bakterii fermentacji mle‑
kowej. Żywność ta poprzez zawartość bakterii probiotycznych zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory (np.
jelita grubego). Bakterie fermentacji mlekowej zwiększają także masę resztek pokarmowych w jelitach i przyspieszają ruchy je‑
lit (przeciwdziałanie zaparciom), ograniczają rozwój mikroflory patogennej przewodu pokarmowego, stymulują system immu‑
nologiczny człowieka i lagodzą przebieg biegunek. Wykazano również korzystny wpływ bakterii probiotycznych na obniżanie poziomu cholesterolu we krwi, a zatem żywność ta może się również przyczyniać do obniżenia ryzyka chorób krążenia
11Żywność wysokobłonnikowa
Błonnik (włóknik) to zespół substancji wchodzących w skład ścian komórkowych roślin (celuloza, hemicelulozy, ligniny, pektyny, gumy i śluzy), nie trawionych i nie wchłania‑
nych w przewodzie pokarmowym człowieka. Błonnik wchła‑
nia wodę, zwiększa objętość kału i w rezultacie przeciwdziała zaparciom, biegunkom i bólom towarzyszących hemoroidom.
Błonnik ma również znaczenie w walce z otyłością (wchłania‑
jąc wodę pęcznieje i wypełnia żołądek, zmniejszając uczucie głodu). Ponadto błonnik stabilizuje stężenie glukozy we krwi (opóźnia przemianę węglowodanów poprzez częściowe blo‑
9
B. Jaworska‑Łuczak, Nowa żywność, op. cit.
10
W. Kudełka, Innowacyjny segment żywności wspierającej zdro- wie człowieka, http://www.ur.edu.pl/pliki/zeszyt18/22.pdf [dostęp:
12 sierpnia 2014 r.].
11
Ibidem.
kowanie dostępu glukozy do krwi, co z kolei zmniejsza wy‑
dzielanie insuliny i pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi) oraz pomaga eliminować z organizmu toksyny, kwasy żółciowe i metale ciężkie. Ponadto błonnik rozpuszczal‑
ny (pektyny) jest rozkładany do trójkarboksylowych kwasów tłuszczowych, które odpowiadają za hamowanie biosyntezy cholesterolu w wątrobie
12.
Żywność wysokobłonnikowa wytwarzana jest przy zasto‑
sowaniu technologii, które nie powodują strat naturalnego błonnika zawartego w surowcach (np. wytwarzanie płatków śniadaniowych z całego ziarna, tj. z zachowaniem zewnętrz‑
nych części ziarn, zawierających najwięcej błonnika). Inna metoda polega na stosowaniu do produkcji surowców o du‑
żej zawartości błonnika, np. nasion słonecznika, soi, lnu, mąki z roślin strączkowych. Przy produkcji tego rodzaju żywności ważne jest zachowanie odpowiednich cech funkcjonalnych oraz organoleptycznych. Przykłady wzbogaconych w błonnik produktów spożywczych funkcjonalnych, to jogurty z otręba‑
mi zbóż czy pieczywo z otrębami
13.
Żywność wzbogacana w witaminy i składniki mineralne
Żywność najczęściej wzbogacana jest w witaminy z grupy B, D oraz antyoksydacyjne (A, C, E). Witaminy sprzyjają regulacji procesów metabolicznych organizmu, neutralizują wolne rod‑
niki i stymulują układ odpornościowy. Składniki mineralne do‑
dawane do żywności to głównie wapń, magnez, żelazo, cynk, selen, jod i mangan. Zapewniają one prawidłową mineraliza‑
cję kości, regulują rozliczne procesy metaboliczne i wzmac‑
niają układ odpornościowy. Dodatek witamin i składników mineralnych występuje w takich produktach jak soki i napoje bezalkoholowe, produkty zbożowe (np. płatki śniadaniowe), wyroby cukiernicze, tłuszcze, produkty mleczne i desery
14.
Produkty spożywcze o obniżonej kaloryczności
Wartość energetyczna produktów o obniżonej kaloryczno‑
ści musi być mniejsza o co najmniej 30% od tradycyjnej żyw‑
ności. Produkty takie wytwarza się poprzez:
• zmniejszenie ilości tłuszczu i/lub cukru w tradycyjnej żywności (np. dżemy niskosłodzone, majonezy i mleko o obniżonej zawartości tłuszczu),
• użycie zamienników tłuszczu i/lub cukru, które mają niż‑
szą zawartość kaloryczną, czasem równą zeru (np. wyroby słodzone syntetycznymi środkami – czekolady „light”),
• zmniejszenie ilości mąki w wyrobach węglowodano‑
wych lub zastąpienie błonnikiem pokarmowym, okre‑
śloną frakcją włókna surowego,
• zwiększenie udziału wody w produkcie.
W grupie produktów służących zmniejszeniu spożycia cu‑
kru lub tłuszczu, oprócz żywności o obniżonej zawartosci tych
12
Czym jest błonnik pokarmowy i jego rola w żywieniu oraz Właściwo- ści, http://blonnikpokarmowy.fm.interia.pl [dostęp: 20 sierpnia 2014 r.].
13
W. Kudełka, Innowacyjny segment, op. cit.
14
Ibidem.
substancji występuje także żywność zawierająca dodatkowe składniki, które wpływają na zmniejszenie apetytu
15.
Żywność niskocholesterolowa
Do produkcji takiej żywności stosuje się zamienniki surow‑
ców bogatych w cholesterol, ktore posiadają dobre właściwo‑
ści technologiczne, natomiast cholesterol występuje w nich w bardzo małych ilościach lub wcale nie jest obecny. Przykła‑
dami tego typu żywności są:
• majonezy bez cholesterolu uzyskiwane poprzez zastę‑
powanie emulgatorami żółtka bogatego w cholesterol,
• przetwory mięsne o zmniejszonej zawartości choleste‑
rolu – w produktach część mięsa zastępuje się białka‑
mi roślinnymi (np. soi, kukurydzy, owsa), a także część tłuszczu olejami roślinnymi (np. słonecznikowym, rze‑
pakowym, oliwą),
• tłuszcze do smarowania i inne produkty o obniżonej za‑
wartości cholesterolu, uzyskiwane w wyniku zastąpie‑
nia części masła olejami roślinnymi albo zamiennikami tłuszczu,
• jajka o obniżonej zawartości cholesterolu w żółtku, otrzymywane np. w wyniku dodawania do paszy sub‑
stancji hamujących syntezę cholesterolu w organi‑
zmach kur
16.
Do nowych składników żywności mających właściwości ob‑
niżania poziomu cholesterolu we krwi zaliczane są fitosterole i fitostanole. Są to substancje pochodzenia roślinnego, naj‑
częściej dodawane do produktów mlecznych i tłuszczowych.
Fitosterole można stosować w produktach takich jak tłuszcze do smarowania chleba (margaryny) i produkty mleczne, fer‑
mentowane produkty mleczne, napoje owocowo‑mleczne, napoje sojowe i ryżowe, sery, dressingi do sałat, chleb żytni i olej roślinny
17.
Produkty spożywcze przeciw starzeniu się Jest to stosunkowo nowa grupa produktów dla osób, które chcą długo zachować młodość. Są to produkty z grupy tzw.
anti‑ageing, głównie poprawiające wygląd skóry, wzbogaco‑
ne dodatkiem witamin i zwiazków mineralnych. Najczęściej produkty te zawierają wyciągi z zielonej herbaty i ziół
18.
Przykładem jest tu również luteina i zeaksantyna – nowe składniki żywności stosowane w suplementach diety. Są to barwniki z grupy karetonoidów, wpływające korzystnie na funkcjonowanie wzroku i spowalniające procesy starzenia się (np. przeciwdziałają powstawaniu zaćmy i zwyrodnieniu plamki żółtej zwiazanemu z wiekiem); według niektórych źró‑
deł barwniki te mogą odgrywać istotną rolę w prewencji cho‑
rób układu krążenia oraz niektórych nowotworów
19.
15
Ibidem.
16
Ibidem.
17
B. Jaworska‑Łuczak, Nowa żywność (cz. 3), „Manager Apteki”
2011, nr 4, http://ww.nazdrowie.pl/artykul/nowa‑zywnosc‑czesc‑3 [dostęp: 20 maja 2014 r.].
18
W. Kudełka, Innowacyjny segment, op. cit.
19
I. Wrześniewska‑Wal, Innowacje w żywności, „Przemysł Spożyw‑
czy” 2014, nr 1, s. 17–19; Zeaksantyna, http://leczniczeziola [dostęp:
Analogi (wybrane przykłady) Analogi mięsa
Występowanie wielu chorób cywilizacyjnych, np. nadciś‑
nienia tętniczego i niektórych nowotworów, jest wiązane mię‑
dzy innymi z nadmiernym spożyciem przetworów mięsnych.
Ponadto zasady niektórych religii mogą zakazywać swoim wyznawcom spożywania mięsa i jego przetworów. Przemysł mięsny, próbując sprostać rosnącym wymaganiom i oczeki‑
waniom konsumentów, wprowadza nowe rozwiązania tech‑
nologiczne i recepturowe. Próbą odpowiedzi tego przemysłu na rosnące zapotrzebowanie na żywność o charakterze pro‑
zdrowotnym, wegetariańskim czy religijnym jest produkcja analogów mięsa z wykorzystaniem białek roślinnych. Głów‑
nym celem produkcji analogów jest odtworzenie wyglądu, barwy, smaku i tekstury mięsa. Głównym składnikiem ana‑
logów mięsa są teksturowane białka roślinne (najczęściej soi i pszenicy)
20. Teksturowanie białka (np. w procesie ekstruzji czyli przetwarzania surowca pod wpływem ciepła, wilgoci i w warunkach wysokiego ciśnienia) prowadzi do zmiany jego struktury na włóknistą, charakterystyczną dla mięsa. Dodatko‑
wymi składnikami analogów mięsa są: woda, białka nieteks‑
turowane, składniki wiążące (np. gluten pszenny
21, białko jaj), tłuszcze, aromaty, przyprawy i barwniki.
Analogi mięsa są bogatym źródłem białka, aminokwasów, witamin, składników mineralnych i podstawowych kwasów tłuszczowych. Mogą mieć one również istotne znaczenie w za‑
pobieganiu wielu chorobom cywilizacyjnym. Ze względu na wykorzystywanie tańszych surowców (zboża, rośliny strączko‑
we, grzyby) koszty produkcji analogów są niższe niż produkcji mięsa. Analogi te mogą jednak zawierać związki o charakterze antyżywieniowym (np. pogarszające trawienie białek w jeli‑
tach, wywołujące stany zapalne przewodu pokarmowego).
Poza tym podstawowym problemem ograniczającym wy‑
korzystanie dużych ilości teksturowanego białka sojowego w alternatywnych produktach mięsnych jest niepożądany „fa‑
solowy” smak lub smak cierpki/gorzki. Nasiona soi są również źródłem alergenów pokarmowych, chociaż uczulenia na soję nie wywołują tak ciężkich reakcji, jak u osób cierpiących na ce‑
liakię (nietolerancję glutenu pszennego)
22. Analogi sera topionego
Duże zainteresowanie serami topionymi jako żywnością wy‑
godną (czyli żywnością przetworzoną w taki sposób, aby moż‑
liwe było szybkie przygotowanie z niej bezpiecznego posiłku) oraz wysokie koszty związane z produkcją i przechowywaniem sera naturalnego skłoniły przemysł spożywczy do szukania no‑
wych rozwiązań. Powodem rozwoju produkcji analogów jest 20 sierpnia 2014 r.]; J. Hamułka, A. Wawrzyniak, Dobroczynne barwniki, http://pochodnia.pzn.org.pl [dostęp: 20 sierpnia 2014 r.].
20
Innym źródłem białka w analogach mięsa mogą być mikoprote‑
iny, pochodzące z grzybów nitkowatych.
21
Gluten pszenny – występująca w mące z pszenicy mieszanina białek gluteiny i gliadyny; w produkcji analogów mięsa może również być obecny w grupach składników: „białka teksturowane” oraz „białka nieteksturowane”.
22
M. Florek, Analogi mięsa – charakterystyka i pespektywy, „Prze‑
mysł Spożywczy” 2014, nr 1, s. 25–28; Opis ekstruzji, http://ekstruzja.
eprace.edu.pl [dostęp: 21 sierpnia 2014 r.].
zainteresowanie produktami o wysokiej wartości odżywczej, a zarazem o niskiej zawartości tłuszczu, przy tańszych kosztach produkcji. Analogi sera topionego są mniej kaloryczne, zawie‑
rają mniej cholesterolu, przy zachowaniu dobrej tekstury, dzię‑
ki czemu mają duże znaczenie w żywieniu człowieka
23. W produkcji analogów sera topionego wprowadza się częściowe zastępowanie białek mleka białkami roślinnymi.
Stosowane są również oleje roślinne, a także są podejmowane próby zastąpienia tłuszczu preparatami skrobi (skrobie mody‑
fikowane wiążą wodę, zagęszczają produkt, spełniają funkcje stabilizatorów i emulgatorów, tworzą kremową teksturę, sta‑
bilną w czasie przechowywania wyrobu, co daje możliwość zastosowania ich np. w produkcji analogów serów topionych) Innowacje produktowe w technologii serów topionych doty‑
czą również wzbogacania produktów w witaminy i składniki mineralne. Istnieją też doniesienia o możliwości wzbogacania niektórych serów topionych dodatkiem nienasyconych kwa‑
sów tłuszczowych omega‑3 pochodzących z oleju rybiego i wzbogacania błonnikiem przy jednoczesnym obniżeniu za‑
wartości tłuszczu w produkcie
24.
Nano-żywność
Do nowatorskich produktów branży żywnościowej zali‑
cza się także nano‑żywność czyli żywność wytworzoną przy użyciu nanomateriałow. Pojęcie „nanotechnologia” oznacza wszystkie metody i techniki prowadzące do otrzymania mate‑
riałów lub urządzeń, w których przynajmniej jeden z kontrolo‑
wanych wymiarów jest w skali nano, czyli 1–100 nanometrów (1 nanometr stanowi jednomilionową część milimetra). Nano‑
materiały mogą mieć odmienne właściwości niż te same ma‑
teriały w „normalnej” (większej) skali. W technologii żywności nanomateriały stosować można np. jako nanokapsułki z kwa‑
sami omega‑3 (wzbogacające żywność) lub jako nanoemulsje do wyrobu produktów niskotłuszczowych. Ponieważ jednak nie poznano mechanizmów oddziaływania nanocząsteczek na organizm ludzki (zwłaszcza długofalowych), wskazane jest dokładne badanie tego typu żywności
25.
3. Postawy konsumentów wobec nowej żywności
Przeprowadzone w wielu krajach (państwa europejskie, USA) badania postaw i zachowań konsumentów wobec róż‑
nych form nowej żywności wykazały, że:
• prozdrowotne walory żywności są doceniane przede wszystkim przez osoby zainteresowane zdrowiem swoim
23
B. Sołowiej, Wpływ skrobi modyfikowanych na właściwości teks- turalne, reologiczne i topliwość analogów serów topionych o obniżonej zawartości tłuszczu, fragment opracowania zbiorowego „Żywność projektowana” (część II), Oddział Małopolski Polskiego Towarzystwa Technologów Żywności, Kraków 2011, http://www.pttzm.org [dostęp:
28 lipca 2014 r.].
24
K. Kycia, M. Ziarno, Sery topione – postęp z zakresu technologii,
„Przemysł Spożywczy” 2013, nr 12, s. 18–22; B. Sołowiej, Wpływ skrobi modyfikowanych, op. cit.
25
Nanotechnologia w produkcji żywności – kierunki rozwoju, zagro- żenia i regulacje prawne, „Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego War‑
szawskiego Uniwersytetu Medycznego” 2012, nr 4, s. 26–31.
i rodziny; żywność funkcjonalną kupują głównie kobiety wykształcone, posiadające dzieci oraz osoby starsze,
• żywność wygodna wykorzystywana jest częściej przez lu‑
dzi młodych, prowadzących niewielkie gospodarstwa do‑
mowe, dobrze sytuowanych i bardziej wykształconych
26. Oprócz brania pod uwagę regulacji prawnych (rozporządze‑
nie nr 258/97) i przyjętych przez środowiska naukowe klasyfi‑
kacji żywności nowej generacji należy uwzględniać również fakt, że samo pojęcie „nowości”, także w sferze żywieniowej, jest względne i subiektywne z punktu widzenia konsumenta i to, co producent wprowadza na rynek jako „nowość”, nie musi być postrzegane przez konsumenta w taki sam sposób.
Z badań prowadzonych przez polskich naukowców (Ka‑
tedra Handlu i Usług, Akademii Morskiej w Gdyni) wynika, że większość ankietowanych osób (67%) stwierdziła, że pojęcie
„nowej żywności” jest im znane, lecz zaledwie 36% badanych zadeklarowało do niej pozytywny stosunek. Aż 20% uważało, że żywność ta nie przynosi wymiernych korzyści.
27Respondentów zapytano również o to, co rozumieją pod pojęciem „żywność nowej generacji”. Do wyboru były odpo‑
wiedzi: żywność wygodna, żywność funkcjonalna, żywność genetycznie zmodyfikowana i „inne” – z możliwością uzu‑
pełnienia odpowiedzi. Badanie objęło także żywność gene‑
tycznie zmodyfikowaną (czyli produkty, które składają się z organizmów genetycznie zmodyfikowanych lub ich części i zawierają białka lub DNA tych organizmów), z uwagi na fakt, że jest to rodzaj żywności, który stosunkowo niedawno poja‑
wił się na rynku (a ponadto przez pewien czas był objęty re‑
gulacjami rozporządzenia nr 258/97). Respondenci jako „żyw‑
ność nowej generacji” najczęściej wskazywali właśnie GMO, a następnie – żywność wygodną i funkcjonalną (przy czym żywności funkcjonalnej nie uważała za nową ani jedna oso‑
ba z wykształceniem podstawowym, zaznaczając, że nie ro‑
zumieją tego pojęcia). Wśród innych odpowiedzi znalazły się takie grupy żywności jak żywność typu „light”, tzw. żywność
„zdrowa” oraz żywność „fitness”.
Największym zainteresowaniem badanych osób cieszyła się żywność wygodna i funkcjonalna (odpowiednio 50% i 40%
badanych konsumentów deklarowało spożywanie tych form żywności). Najmniej konsumentów (ok. 12%) zadeklarowało spożywanie żywności genetycznie zmodyfikowanej.
W celu zbadania czynników motywujących do wyboru no‑
wej żywności zadano pytanie o powody sięgania po tą żyw‑
ność. Najczęściej powtarzającą się odpowiedzią były wzglę‑
dy zdrowotne (31%), a najmniejsze znaczenie miały walory smakowe (18,1%). Można jednak zauważyć wyraźny wpływ wykształcenia na to, jakie czynniki kierują wyborem żywno‑
ści. Osoby z wykształcenie podstawowym kierują się głównie modą (75%), względy smakowe mają przede wszystkim zna‑
czenie dla osób z wykształceniem średnim (18,6%) i wyższym (20,4%). Względami zdrowotnymi kierują się głównie osoby z wyższym wykształceniem (38,7%).
Stosunkowo duże zainteresowanie spożywaniem żywności wygodnej nie jest zaskoczeniem. Zmiana stylu życia, jego ros‑
nące tempo, zwiększająca się liczba gospodarstw domowych
26
E. Babicz‑Zielińska, Postawy konsumentów, op. cit.
27
A. Dąbrowska, E. Babicz‑Zielińska, Zachowania konsumentów w stosunku do żywności nowej generacji, „Hygeia Public Health” 2011, nr 46(1), s. 39–46, http://www.h–ph.pl [dostęp: 20 maja 2014 r.].
jedno‑ i dwuosobowych są wyznacznikami coraz większego popytu na takie produkty. Jak wynika z badania, respondenci znają także zalety żywności funkcjonalnej. Dużym powodze‑
niem cieszą się produkty spożywcze (w tym – napoje), wy‑
kazujące, poza wartością odżywczą, także udokumentowany korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Sa to np. produkty poprawiające wydolność fizyczną i umysłową organizmu, zwiększające odporność na choroby zakaźne, zapobiegające rozwojowi chorób metabolicznych i nowotworów. Natomiast niechęć do spożywania żywności transgenicznej jest zapewne spowodowana generalnym spadkiem zaufania społeczeństwa do genetycznych modyfikacji.
Niepokojące jest natomiast sięganie po nową żywność wy‑
łącznie pod wpływem mody. Przy wyborze żywności należy kierować się rozsądkiem i wiedzą. Natomiast bezkrytyczne uleganie modzie (oraz nieuczciwej reklamie) może przynieść negatywne efekty. Niosąca wiele możliwości i korzyści żyw‑
ność nowej generacji może bowiem pociągać za sobą rów‑
nież ryzyko powstawania szeregu zaburzeń żywieniowych.
Niebezpieczeństwo zaczyna się, gdy zostanie przekroczona granica rozsądnego spożycia i gdy „novel food” jest trakto‑
wana jako uniwersalne remedium. Tymczasem nadmierne spożywanie żywności wygodnej może prowadzić do otyłości i niedożywienia organizmu, a także bulimii i porannej anorek‑
sji. Dążenie do spożywania „zdrowej” żywności może przy‑
brać formę patologicznej obsesji na tym punkcie (ortoreksja), a żywności funkcjonalnej – prowadzić do bigoreksji (obsesji na punkcie muskulatury), ageoreksji (obsesji na punkcie za‑
chowania młodości) i hiperwitaminozy (nadmiaru witamin w organizmie)
28.
4. Planowane zmiany przepisów
W grudniu 2013 r. Komisja Europejska przyjęła projekt roz‑
porządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (KOM(2013) 894 final), zawierający zasady wprowadzania nowej żywno‑
ści na rynek unijny (z uwzględnieniem szczególnych uregu‑
lowań dotyczących tradycyjnej żywności z państw trzecich).
Nowe regulacje mają zastąpić obowiązujące rozporządzenie nr 258/97. Wymaga ono bowiem uaktualnienia, uproszcze‑
nia dotychczasowych procedur wydawania zezwoleń oraz uwzględnienia najnowszych zmian w prawie Unii. Planowane zmiany przepisów mają przyczynić się do poprawy dostępu nowej i innowacyjnej żywności do rynku UE oraz do utrzyma‑
nia wysokiego poziomu ochrony zdrowia
29.
W projekcie przewidziano doprecyzowanie definicji nowej żywności i usprawnienie procedury wydawania zezwoleń do‑
tyczących wprowadzania takiej żywności na rynek.
W projekcie zamieszczono:
• definicje podstawowych terminów, w tym definicję nowej żywności (w definicji tej zaznaczono, że jest to żywność, której „w znacznym stopniu” nie używano do spożycia przez ludzi w UE przed 15 maja 1997 r.),
28
A. Dąbrowska, E. Babicz‑Zielińska, Zachowania konsumentów, op. cit.
29
Żywność: Komisja składa wnioski w sprawie klonowania zwierząt
i nowej żywności (18.12.2013), http://europa.eu/rapid/press‑release
[dostęp: 20 maja 2014 r.]; KE – wnioski w sprawie klonowania zwierząt
i nowej żywności, „Przemysł Spożywczy” 2014, nr 1, s. 36.
• podstawowe wymagania dotyczące wprowadzania no‑
wej żywności na rynek UE (warunki wpisu do unijnego wykazu, procedury wydawania zezwoleń),
• przepisy szczególne dotyczące tradycyjnej żywności z państw trzecich (procedura wprowadzania takiej żyw‑
ności na rynek UE),
• zasady ochrony danych.
We wniosku przewidziano również uchylenie rozporządzeń (WE) nr 258/97 i 1852/2001
30i zastąpienie ich przez projekto‑
wane regulacje.
Projekt nowego unijnego rozporządzenia dotyczącego no‑
wej żywności (KOM (2013) 894), dotyczy istotnych aspektów bezpieczeństwa żywnościowego, związanych z wprowadza‑
niem na rynek unijny nowych produktów spożywczych.
Zgodnie z projektem nowa żywność może być wprowa‑
dzana na rynek w Unii jedynie wtedy, jeśli uzyska zezwolenie i zostanie wpisana do unijnego wykazu.
Istotnym novum zawartym w projekcie jest rozwiązanie, zgodnie z którym nowa żywność (oraz żywność tradycyjna z krajów trzecich) ma być zgłaszana do Komisji, w celu uzy‑
skania zezwolenia na wprowadzenie na rynek UE (jest to tzw.
zezwolenie ogólne). Natomiast zgodnie z aktualnie obowią‑
zującymi przepisami rozporządzenia nr 258/97 zgłoszenie takie jest kierowane do państwa członkowskiego (w którym produkt ma być wprowadzony do spożycia po raz pierwszy) i równolegle – do Komisji. W ten sposób uzyskiwane jest tzw.
zezwolenie indywidualne. Przyjęcie projektowanego rozwią‑
zania zmniejszy zatem obciążenia administracyjne i zapobieg‑
nie kierowaniu do Komisji wniosków przez innych producen‑
tów dla tego samego produktu. Należy również zaznaczyć, że projekt przewiduje znaczny wzrost uprawnień Komisji przy ocenie nowej żywności.
W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera sformu‑
łowanie definicji nowej żywności i określenie zasad dopusz‑
czania takiej żywności na rynek unijny.
Definicja nowej żywności zamieszczona w projekcie jest bardziej szczegółowa od określeń zamieszczonych w roz‑
porządzeniu nr 258/97. W większym niż obecnie stopniu uwzględnia również kwestie postępu technologicznego.
W projektowanej definicji “nowej żywności”:
• zwrócono uwagę na to, że żywność taka produkowana jest z wykorzystaniem nowego procesu produkcji nie‑
stosowanego w UE przed 15 maja 1997 r.
31,
• podkreślono, że do nowej żywności zaliczana ma być żywność zawierająca nanomateriały lub składająca się z nich (nanomateriałów nie wyszczególniono w rozpo‑
rządzeniu nr 258/97); uwzględnienie nanomateriałów jako składnika nowej żywności należy poczytać za zale‑
tę projektu,
• zaznaczono, że teminem tym objęte będą również (pod pewnymi warunkami) witaminy, składniki mineralne, suplementy żywnościowe i żywność dla niemowląt i małych dzieci, o ile są produkowane z wykorzystaniem
30
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1852/2001 ustanawiające szczegółowe zasady udostępniania opinii publicznej niektórych infor‑
macji oraz ochrony przekazywanych informacji.
31
W rozporządzeniu nr 258/97 nie zamieszczono tego typu daty
„granicznej”. Wprowadzenie tej daty w projektowanych przepisach wynika natomiast z potrzeby zachowania ciągłości stosowania prawa.
Rozporządzenie nr 258/97 weszło bowiem w życie 15 maja 1997 r.
nowego procesu produkcji niestosowanego w UE przed 15 maja 1997 r. (tak dokładnego wyszczególnie‑
nia nie zamieszczono w rozporządzeniu nr 258/97),
• dopuszczono do objęcia tym terminem żywność sto‑
sowaną w UE przed 15 maja1997 r. wyłącznie w suple‑
mentach żywnościowych, o ile jest przeznaczona do stosowania w żywności innej niż suplementy żywnoś‑
ciowe określone w odpowiedniej dyrektywie unijnej (takiego doprecyzowania nie zawierało rozporządzenie nr 258/97).
Zgodnie z projektowanymi rozwiązaniami rozporządzenia tego nie będzie się stosować do:
a) genetycznie zmodyfikowanej żywności objętej zakre‑
sem rozporządzenia (WE) nr 1829/2003;
b) żywności, która jest stosowana jako enzymy spożywcze objęte zakresem rozporządzenia (WE) nr 1332/2008, jako dodatki do żywności objęte zakresem rozporządzenia (WE) nr 1333/2008, jako środki aromatyzujące objęte zakresem rozporządzenia (WE) nr 1334/2008, jako rozpuszczalniki do ekstrakcji stosowane lub przewidziane do stosowania w produkcji środków spożywczych lub składników żyw‑
ności i objęte zakresem dyrektywy 2009/32/WE,
c) żywności objętej zakresem dyrektywy Rady XXX/XX/UE [w sprawie wprowadzania do obrotu żywności pocho‑
dzącej od klonów zwierząt]; omawiany projekt nie jest jedynym aktem prawnym dotyczącym wyzwań, jakie stwarza wprowadzanie na rynek nowych produktów żywnościowych. Omawiany projekt nie obejmuje bo‑
wiem żywności pochodzącej od klonów zwierząt. Ten typ żywności został jednakże uwzględniony w równo‑
legle prowadzonych w UE pracach nad innymi przepi‑
sami, tj. w projekcie dyrektywy w sprawie klonowania zwierząt do celów chowu (KOM(2013) 892) oraz w pro‑
jekcie dyrektywy w sprawie wprowadzania do obrotu żywności z klonów zwierząt (KOM (2013) 893). Przygo‑
towanie tych projektów jest wyrazem kompleksowego podejścia UE do uregulowania zagadnień związanych z bezpieczeństwem żywnościowym
32.
Projektowana definicja nowej żywności wymaga jednak udoskonalenia. Definicja ta zawiera bowiem określenie, zgod‑
nie z którym nowa żywność to żywność, ktorej nie używano do spożycia przez ludzi w znacznym stopniu w Unii przed dniem 15 maja 1997 r. Sformułowanie „w znacznym stopniu”
jest niejasne i może opóźnić wprowadzenie danego produktu
32
W odniesieniu do kwestii klonowania zwierząt należy zauwa‑
żyć, że w UE nie stosuje się obecnie tej metody do otrzymywania zwierząt przeznaczonych do chowu, a w dalszej kolejności – do produkcji żywności. Z danych Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeń‑
stwa Żywności (EFSA) wynika, że klonowanie nie ma wpływu na ja‑
kość i bezpieczeństwo żywności, oznacza jednak cierpienia zwierząt.
Ponadto koszty wytwarzania takiej żywności są znacznie wyższe od kosztów żywności pozyskiwanej od zwierząt rozmnażanych najpo‑
wszechniej obecnie stosowanymi metodami. Żywność taka może jednak trafić na rynek unijny z państw trzecich. Z uwagi na powyższe uwarunkowania w projekcie dyrektywy zmieszczonym w KOM (2013) 893 przewidziano zatem zakaz wprowadzania w UE do obrotu żywności pochodzącej od klonów zwierząt, a w projekcie zamiesz‑
czonym w KOM (2013) 892 – tymczasowy zakaz klonowania zwie-
rząt do celów chowu na terytorium UE.
na rynek. Istnieje bowiem zagrożenie, że definicja taka będzie stosowana dość dowolnie (uznaniowo). Należy tu zauważyć, że zgodnie z projektem uznanie żywności za nową żywność łączy się z poddaniem tej żywności dość szczegółowej procedurze wydawania zezwolenia na wprowadzenie do obrotu na rynku unijnym. Stosowanie niejasnej definicji nowej żywności może oznaczać de facto nieuzasadnione zobowiązanie niektórych producentów do przechodzenia procedury wydawania zezwo‑
lenia, i w rezultacie – zablokowanie dostępu do rynku do czasu uzyskania takiego zezwolenia. Takie zablokowanie wpłynie na osłabienie pozycji konkurencyjnej tych producentów w sto‑
sunku do innych wytwórców. Z drugiej strony może dochodzić też do nadużyć, związanych z nieobiektywnym uznaniem, że dana żywność była już używana do spożycia „w znacznym stopniu”, a zatem – nie musi być uznana za nową i nie musi podlegać procedurze wydawania stosownego zezwolenia.
Podobne, ogólnikowe sformułowanie jest zamieszczone tak‑
że w artykule 1 rozporządzenia nr 258/97. Zgodnie z tym prze‑
pisem rozporządzenie nr 258/97 dotyczy wprowadzania do ob‑
rotu żywności i składników żywności, które dotychczas nie były w „znacznym stopniu” wykorzystywane we Wspólnocie.
Należy zauważyć, że w pracach nad projektem na posie‑
dzeniach Grupy Roboczej ds. Nowej Żywności wielokrotnie dyskutowano, co dokładnie należy rozumieć przez określenia, takie jak „znaczące ilości” i „znaczące spożycie” Doprecyzowa‑
nie tego pojęcia jest jednak trudnym zadaniem. W praktyce ocena, czy dany składnik był spożywany „w znacznym stopniu”
na terenie Wspólnoty przed 15 maja 1997 r. jest przeprowa‑
dzana indywidualnie, na zasadzie case-by-case
33.
Problemy w dostępie niektórych producentów do rynku Unii mogą również pojawić się w związku z niejasnymi sfomu‑
łowaniami użytymi w odniesieniu do żywności tradycyjnej po‑
chodzącej z państw trzecich. Zgodnie z projektem przy zgło‑
szeniu zamiaru wprowadzenia takiej żywności na rynek Unii wymagane jest, między innymi, przedłożenie danych o „hi- storii bezpiecznego stosowania żywności w państwie trze- cim”. Według definicji zamieszczonej w projekcie „historia” ta oznacza, że bezpieczeństwo danej żywności zostało potwier‑
dzone na podstawie danych o składzie żywności oraz doświad‑
czeń związanych z ciągłym spożywaniem tej żywności przez co najmniej 25 lat w zwyczajowej diecie przez dużą część lud- ności państwa trzeciego. „Duża część ludności” jest terminem nieprecyzyjnym, który może być traktowany uznaniowo.
Niejasne są również zasady przedłużania przez Komisję ter‑
minów:
• przyjmowania przez EFSA opinii o nowej żywności,
• przedkładania przez Komisję Stałemu Komitetowi ds.
Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt projektu aktu wykonawczego w sprawie aktualizacji unijnego wykazu nowej żywności,
• przyjmowania przez EFSA opinii o tradycyjnej żywności z państwa trzeciego,
• przedkładania przez Komisję Stałemu Komitetowi ds.
Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt projektu aktu wykonawczego w sprawie wydania zezwolenia na wprowadzenie na rynek UE tradycyjnej żywności z pań‑
stwa trzeciego.
33
Projekt Stanowiska RP dotyczący wniosku Rozporządzenia Par‑
lamentu Europejskiego i Rady w sprawie nowej żywności (KOM (2013) 894), 21 stycznia 2014 r.
Zgodnie ze sformułowaniem (zamieszczonym w art. 21 pro‑
jektu) Komisja może „w wyjątkowych okolicznościach” przedłu‑
żyć te terminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek EFSA, jeżeli jest to uzasadnione charakterem danej sprawy. Sformuło‑
wanie „charakter danej sprawy”, jest ogólnikowe i nieprzejrzy‑
ste. Tak sformułowany przepis może więc powodować wydłu‑
żanie postępowań w sprawie wydania zezwoleń, ze szkodą dla osób pragnących wprowadzić dany produkt na rynek unijny.
Należy również zauważyć, że zgodnie z projektem wiele ważnych kwestii, o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania całego systemu, ma dopiero zostać określone w formie aktów wykonawczych, przy czym akty te mają być przyjęte przez Ko‑
misję w terminie dość długim, bo wynoszącym do dwóch lat od wejścia w życie przepisów zawartych w omawianym pro‑
jekcie. Przykładowo, w formie aktów wykonawczych mają być określone:
• treść, sporządzanie i tryb składania wniosku o wyda‑
nie zezwolenia na wprowadzenie nowej żywności na rynek w Unii, zasady kontroli ważności tych wniosków i rodzaje informacji, które muszą być zawarte w opinii EFSA (zgodnie z projektem Komisja „może zwrócić się do EFSA” o wydanie takiej opinii w sytuacjach, gdy ak‑
tualizacja unijnego wykazu nowej żywności może mieć wpływ na zdrowie ludzkie),
• treść, sporządzanie i tryb składania zgłoszeń tradycyjnej żywności z państw trzecich, którą wnioskodawca zamie‑
rza wprowadzić na rynek unijny, oraz – zasady kontroli ważności tych zgłoszeń i procedury wymiany informacji z państwami członkowskimi i EFSA.
Podsumowanie
Postęp technologiczny umożliwia wytwarzanie wielu ro‑
dzajów nowych produktów żywnościowych, często mających działanie prozdrowotne, lub gotowych do spożycia bezpo‑
średniego albo – po mało pracochłonnej obróbce kulinarnej.
Innowacje technologiczne mogą jednak oznaczać nie‑
bezpieczeństwo wytwarzania produktów spożywczych nie‑
korzystnie wpływających na zdrowie konsumenta. Obecnie nie jest możliwe jednoznaczne stwierdzenie, czy spożywanie pokarmów wytworzonych z użyciem nowych komponentów lub przy zastosowaniu nowych technik produkcji jest w pełni bezpieczne. Wprowadzanie nowych substancji lub białek po‑
chodzących z alternatywnych źródeł do łańcucha pokarmo‑
wego i diety człowieka może np. powodować całkiem nowe przypadki alergii. Produkty mające status nowej żywności (no- vel food) mogą też zawierać niebezpieczne zanieczyszczenia (np. metale ciężkie lub radioaktywne izotopy w wodorostach).
Ponadto nadmierne wykorzystywanie rzadkich egzotycznych roślin w produkcji takiej żywności może prowadzić do nieko‑
rzystnych zmian w ekosystemach, z których te rośliny są pozy‑
skiwane. Jednakże z drugiej strony nowe systemy produkcji po‑
zwalają chronić środowisko naturalne, a zatem pośrednio także i zdrowie człowieka. Dobrym przykładem jest tu ceniony przez dietetyków nienasycony kwas tłuszczowy omega‑3 (DHA).
Obecnie najbogatszym źródłem tego związku są ryby morskie.
Pozyskiwanie tej substancji z alg Schizochytrium sprzyja zatem ograniczaniu połowów ryb i zachowaniu ich zasobów
34.
34
