Problemy
Słowa kluczowe: prywatność, przestrzeń publiczna, miasto, psychologia środowiskowa
Wstęp
Problematyka kształtowania przestrzeni publicznej, jej wartości i roli w życiu człowieka była i wciąż jest ważna oraz aktualna. Znaczenie takich przestrzeni znajduje odzwier- ciedlenie w zapisie ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która określa ją następująco: Art. 2.
Ilekroć w ustawie jest mowa o: (…)
„obszarze przestrzeni publicznej”
– należy przez to rozumieć obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspo- kojenia potrzeb mieszkańców, popra- wy jakości ich życia i sprzyjający na- wiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne.
Dziś problem kształtowania przestrzeni publicznej zmierza już nie tyle do podniesienia jej wartości, co do odzyskania dawnego miejsca i znaczenia w życiu społeczności miejskiej. Wymieranie przestrzeni publicznych jest zjawiskiem obser- wowanym powszechnie od jakiegoś czasu. Wiąże się z szeregiem in- nych zjawisk o charakterze społecz- nym, gospodarczym, przestrzennym.
W wymiarze urbanistycznym takim zjawiskiem jest „kapsularyzacja”, po- legająca na społecznej izolacji ludzi zamkniętych w przestrzeniach/kap- sułach – w strzeżonych osiedlach,
biurowcach, galeriach handlowych – dostępnych dzięki powiązaniom sieciowym działającym z wyko- rzystaniem kolejnych, ruchomych kapsuł – samolotów, samochodów.
Przestrzenie publiczne stają się coraz bardziej niedostępne i anonimowe [Dymanicka 2008, Gyurkovich 2007, Rewers 2005]. Na problem wymie- rania życia już w latach 60. XX w.
zwracała uwagę Jane Jacobs [1961]
w swej kultowej książce The Death and Life of Great American Cities, zawierając w niej, obok ostrej krytyki modernizmu w formie jaką przyjął on w amerykańskich miastach, także opis powodów i skutków zanikania życia ulicznego – tytułowej „śmierci”
amerykańskich ulic i ich bezpieczeń- stwa.
Mając te uwarunkowania na uwadze, można dojść do pochop- nego wniosku, że istotą działań w obszarze przestrzeni publicznych jest wzmocnienie kontaktów między ludźmi i ograniczenie prywatności, która prowadzi do izolacji, „śmier- ci ulic”, zaniku życia społecznego i w efekcie degradacji osobowości człowieka. Anonimowość jako jedna z form prywatności staje się głównym winowajcą tych, charakterystycznych zwłaszcza dla dużych miast, zjawisk.
Czy oznacza to, że prywatność po- winna stać się wyłączną domeną przestrzeni należących do jednostek i grup społecznych, a z przestrzeni publicznych powinna zniknąć?
Niniejszy artykuł jest próbą pogłębienia tego pytania – nie tylko w analizie pozytywnego i negatyw-
Pr yw atność w prz es trz eni publiczne j Aleksandr a Lis, K ar olina An w ajler
Privacy in Public
Places
Key words: privacy, public space, city, environmental psychology
Introduction
An issue that continues to be relevant is the design of public places along with the importance and the role they have in everyday life. The definition of a public place can be found in the legal act passed on March 27th, 2003 on local spatial development plans, which states as follows: Art. 2. Whenever in this law there is mention of: (…) “the area encompassed in a public place” – it should be understood as an area of particular importance in meeting the needs of residents, in improving the quality of life, and enabling social interaction due to its location and functional and spatial characteristics.
Today, the problem of shaping the urban environment concerns not only the quality of public places but also the reintroduction of historic places and their significance in the ur- ban community. The disappearance of public places is a phenomenon that has been noticeable for some time. This is connected with a wide range of other social, economic and spatial trends. Urban science refers to this as encapsulation, or the social isolation of people in closed spaces or capsules: secured neighborhoods, office towers, and shopping malls that are reached by a network of transpor- tation routes that use another kind of enclosed capsule – planes, trains
or cars. Public places have become increasingly less accessible and more anonymous [Dymanicka 2008, Gy- urkovich 2007, Rewers 2005]. The extinction of urban public life began in the 1960s, as Jane Jacobs [1961]
discussed in her widely read book The Death and Life of Great American Cities, in which she sharply criticized the kind of modernism prevalent in American cities. She described the causes and effects of the disappear- ance of street life, as referred to in the title, as the “death” of American streets and safety.
Taking these factors into con- sideration, one could jump to the conclusion that the purpose of pub- lic places is to strengthen contact between people and limit privacy which leads to isolation, the “death of the streets”, and the loss of urban community life that results in the deterioration of personal identity.
Anonymity, as one type of privacy, has become the main reason for the phenomenon that is taking place in cities, especially large ones. Does this mean that personal privacy should be exclusively relegated to places belonging to individuals or social groups and that privacy should not exist in public places?
This article is an attempt to delve into this question – not only from the analysis of the positive and negative ramifications of privacy in public places, but also an analysis of the factors that can influence a place, the physical characteristics of a place, and how individuals perceive a place.
Methods
The article aims to analyze and apply a scientific approach to the relevant issues and problems of how public places are shaped and what their function and role is in the lives of city inhabitants. Analysis was done based on the literature on the subject and observations of the behavior of people on the streets of Wrocław. The article is structured to reflect the methods used to analyze the problem, identify subsequent research questions and form conclu- sions on the connections between the characteristics of a place and the positive and negative aspects of a sense of privacy.
What is privacy?
Privacy is one of the most im- portant needs an individual can have, and depending on the circumstances, privacy can mean different things.
Despite common belief, privacy doesn’t necessarily take place without the contact of other people, rather it is a type of selective control over the amount and type of interaction with other people [Pedersen 1997]. In keeping with this definition, privacy is the process of controlling territory regulated by a particular person, who decides on the degree and nature of contact or even on a complete ab- sence of contact [Altman 1975]. This control process has the aim of achiev- ing an optimal level of contact with
nego wymiaru prywatności w prze- strzeni publicznej, ale również powiązań tych wymiarów z ukształ- towaniem przestrzeni stanowiącej fizyczną postać sytuacji, w jakiej człowiek odbiera przestrzeń.
Metody
Powyższy artykuł, ze względu na założony cel, ma formę analiz i rozważań naukowych nad pro- blemem, którego istota jest ważna z uwagi na wiele zagadnień doty- czących kształtowania, funkcjono- wania oraz roli i miejsca przestrzeni publicznych w życiu mieszkańców miast. Rozważania prowadzone były na podstawie literatury przedmiotu i obserwacji zachowań ludzi na te- renie miasta Wrocławia. Konstrukcja artykułu wynika ze sposobu analizy problemu, a jego odzwierciedleniem w tekście są kolejne, tytułowane pytaniami badawczymi, partie roz- ważań prowadzących do konkluzji dotyczących związków cech prze- strzeni z poczuciem prywatności w wymiarze zarówno negatywnym, jak i pozytywnym.
Czym jest prywatność?
Prywatność jest jedną z waż- niejszych potrzeb człowieka, która – w zależności od sytuacji – może mieć różny charakter i wcale nie oznacza, wbrew powszechnemu przekonaniu, rezygnacji z kontaktów z ludźmi.
Jest to rodzaj selektywnej kontroli ilości i rodzaju interakcji z innymi osobami [Pedersen 1997]. Zgodnie z tą definicją prywatność to proces kontroli granicznej regulowany przez daną osobę, która decyduje o liczbie i rodzaju kontaktów lub nawet ich całkowitym braku [Altman 1975].
Działanie to ma na celu osiągnięcie optymalnego poziomu kontaktów z inną osobą lub grupą osób w okre- ślonej sytuacji i czasie.
Prywatność generowana jest przez wyznaczoną indywidualnymi potrzebami motywację, która kieruje człowiekiem, jego zachowaniami, wyborami, decyzjami, a także indy- widualnymi reakcjami na bodźce po- chodzące ze środowiska. Człowiek może chcieć zmienić otoczenie wraz ze związanymi z nim impulsami oraz sposób swojego zachowania.
Każde środowisko ma inne natężenie i różnorodność bodźców, a także inny charakter bodźcowy. W zależ- ności od czynników działających na człowieka, pochodzących ze środowiska, jego zachowania mogą być skierowane w stronę szukania izolacji, spokoju oraz zupełnej ciszy lub też przeciwnie – intensywnych doznań oraz aktywnego działania.
Pierwszy z kierunków może wyni- kać z różnych motywów, takich jak na przykład: odcięcie się od zbyt silnych bodźców oraz stresogennego działania środowiska miejskiego [Lis, Fudała 2011]. Motywacje kierujące ludźmi rzadko występują pojedyn- czo. Najczęściej są one wynikiem złożenia różnych potrzeb, zazwy-
czaj nie do końca uświadomio- nych, o charakterze dominującym lub towarzyszącym. Przykładowo, uczestnictwo w pikniku może być motywowane potrzebą społecznych interakcji, a także potrzebą intym- ności w obrębie grupy społecznej.
Analizując motywacje kierujące zachowaniami ludzi w parkach publicznych, Lis [2005] wymienia i opisuje wśród nich także te, które wiążą się z potrzebą prywatności, jak: potrzeba regeneracji sił psychicz- nych (ucieczka od stresogennego środowiska miejskiego, wyzbycie się negatywnych emocji, zmiana sposobów zachowań przejawiająca się szukaniem samotności, izolacji), potrzeba prywatności i poczucia bezpieczeństwa (pragnienie ogra- niczenia kontaktów z otoczeniem i wolności od kontroli zewnętrznej, która objawiać się może zarówno dążeniem do izolacji, jak i intym- ności w grupie), potrzeba biernego uczestnictwa w życiu społecznym (bez nawiązywania interakcji, pole- gająca na obserwacji i zachowaniu anonimowości). Wszystkie te moty- wy, choć ich rdzeniem jest potrzeba prywatności, prowadzą do zachowań w przestrzeni publicznej.
Jakie są typy prywatności?
Według Pedersena [1997] wy- różnić można następujące typy pry- watności: anonimowość (anonymity), intymność z przyjaciółmi (intimacy
another person or group of people in a defined place and time.
Privacy is regulated by indi- vidual need and the motivation which drives a person, his behavior, choices, decisions, and individual re- actions to environmental stimulation.
A person can choose to change his surroundings and the accompanying stimuli or he can change his pattern of behavior. Each environment has a different level of intensity, different kinds of stimuli and a different stimu- logenic character. Depending on dif- ferent factors in the environment that can affect a person, his behavior can be directed to seek isolation, peace and quiet – or the opposite – intensive sensations and activeness. A desire to seek isolation can be the result of a variety of factors, those for example like: cutting oneself off of stimulants that are too intense or the impact of stress generated by the urban environ- ment [Lis, Fudała 2011]. The internal motivation that drives people rarely occurs singularly. Most often it is the result of different needs, usually not fully conscious needs, that are either dominating or accompanying. For example, taking part in a picnic may be motivated by the need for social interaction or the need for intimacy within a social group. Analyzing what drives the behavior of people in public parks, Lis [2005] identified and described motivational factors, among which were those related to a need for privacy like: the need for mental recuperation to escape from the stress generated by the urban
environment, to unload negative emotions, or to seek solitude and isolation; the need for privacy and a feeling of safety from a desire to limit contact with the environment and freedom from external control which could be met either in isola- tion or within the intimacy of a group;
the need for passive participation in society based on observation and maintaining anonymity. At the core of all these factors is a personal need for privacy that directs behavior in public places.
What kinds of privacy are there?
According to Pedersen [1997], the following types of privacy can be designated: anonymity, intimacy with friends, intimacy with family, isola- tion, solitude, and reserve.
Anonymity is a type of privacy which involves being around other people without allowing access to any personal information and re- maining indistinguishable (Fig. 1a).
When an individual starts to become an object of interest, intentionally or unintentionally, there is a loss of privacy, because the mere act of observation is equivalent to a source of information from the environment.
Intimacy is being “alone” with loved ones, friends (Fig. 1b) or mem- bers of the family circle (Fig. 1c).
The aim of this type of privacy is to strengthen ties between members of a group or to establish close contact
(Fig. 1d). People who are seeking intimacy often sit facing each other, with their backs to potential outsiders (Fig. 1e). The turn of the body signifies that the focus is on the member of the intimate group and there is a desire to limit possible external contact.
Isolation is the need for a com- plete break from the environment, in a place with a peaceful atmosphere, far from other people.
Solitude can be defined as the freedom from observation or contact with the environment. It is generally considered to be a state of complete privacy attainable by anyone; it is neutral or desirable, but can at times be considered negative if it leads to isolation. Such would be the case if it were not an individual’s choice but the imposition of certain unrelated factors, when for example, an indi- vidual is forced to a state of either psychological or physical loneliness [Pedersen 1999].
Solitude and isolation are im- portant factors in the process of con- templation, needed so people can think about who they are or would like to be. Isolation allows for the recovery of self-esteem and an escape from circumstances that don’t offer solitude. In addition, both of these types of privacy offer independence, or a state in which behavior is per- mitted that doesn’t carry the risk of social disapproval [Pedersen 1997].
Correlating the types of privacy to behavior in public, the observation can be made that individuals seeking solitude most often sit far apart from
with friends), intymność z rodziną (intimacy with family), izolację (isola- tion), samotność (solitude) i rezerwę (reserve).
Anonimowość jest typem pry- watności, który polega na byciu wśród innych użytkowników, ale bez udostępniania żadnych informacji o sobie, byciu nierozpoznawalnym (ryc. 1a). Kiedy dana jednostka zaczy- na być obiektem zainteresowania – obojętnie czy celowo, czy w sposób niezamierzony – traci prywatność, ponieważ sama czynność obserwacji jest równoznaczna z pozyskaniem informacji przez otoczenie.
Intymność to przebywanie
„sam na sam” z bliskimi, przyjaciół- mi (ryc. 1b), w rodzinnym gronie (ryc.1 c). Celem tego typu prywat- ności jest zacieśnianie więzi między członkami grupy oraz nawiązywanie bliższych kontaktów (ryc. 1 d). Osoby szukające intymności siadają często twarzami do siebie, a plecami w stro- nę innych potencjalnych użytkowni- ków (ryc. 1 e). Ten skręt tułowia ma sygnalizować skupienie na członkach grupy i ograniczenie ewentualnych kontaktów zewnętrznych.
Izolacja to potrzeba całkowite- go odcięcia się od otoczenia, przeby- wania w danym miejscu w atmosfe- rze spokoju, z dala od innych osób.
Samotność można uznać po prostu za wolność od obserwacji oraz kontaktu z otoczeniem. Jest ona przez wielu uważana za kom- pletny stan prywatności, możliwy do osiągnięcia przez każdego, za coś neutralnego lub pożądanego,
ale czasem też negatywnego, po- nieważ prowadzić może do izolacji.
Dzieje się tak w przypadku, gdy nie jest wyborem danej jednostki, lecz wynikiem nałożenia się pewnych niezależnych czynników, np. gdy jednostka ta została do samotności zmuszona psychicznie lub fizycznie [Pedersen 1999].
Samotność oraz izolacja są ważnymi czynnikami w procesie kontemplacji. Ludzie potrzebują ich, by rozmyślać nad tym, kim są i kim chcieliby być. Izolacja pozwa- la na odzyskanie poczucia własnej wartości, a także na pozbycie się zahamowań w warunkach, których nie oferuje samotność. Dodatkowo, oba te typy prywatności oferują niezależność, czyli stan, w którym ludzie mogą pozwolić sobie na za- chowanie niosące ze sobą ryzyko społecznego potępienia [Pedersen 1997]. Odnosząc te typy prywatności do zachowań w przestrzeni, możemy stwierdzić, że jednostki szukające sa- motności lub izolacji siadają najczę- ściej z dala od innych użytkowników (ryc. 1 f). W czasie prowadzonych obserwacji zauważono, że osoby te nie nawiązują kontaktu wzrokowego, często czytają książki, słuchają mu- zyki lub bawią się elektronicznymi gadżetami, przyjmując pochyloną pozycję ciała (ryc. 1 g). Głowa jest także pochylona, a wzrok skupiony na konkretnych przedmiotach.
Rezerwa to tworzenie psy- chologicznych barier przeciwko intruzom. Jest to typ prywatności najbardziej kompleksowy a tym sa-
mym niezależny od uwarunkowań psychicznych [Pedersen 1999].
Z prywatnością wiąże się także pojęcie przestrzeni osobistej, defi- niowanej jako niewidoczna strefa otaczająca człowieka, indywidu- alny obszar oddzielający od siebie poszczególne jednostki lub grupy (ryc. 1 h) [Newell 1995]. Prywat- ność jest kategorią, na bazie której wyjaśnić można funkcję przestrzeni osobistej stanowiącej swego rodzaju mechanizm kontroli osobistej bądź grupowej prywatności. Poprzez zmniejszanie lub zwiększanie wiel- kości dystansu jednostka reguluje kontakty interpersonalne, utrzymując je na pożądanym przez siebie pozio- mie. Wymiar przestrzeni osobistej nie jest jednakowy dla każdego, gdyż często warunkują go czynniki środowiskowe, społeczne, kulturowe a także wiek czy płeć danej jednostki.
Granica przestrzeni osobistej może ulec zmniejszeniu na skutek pozy- tywnych emocji albo okoliczności, takich jak: uprawianie sportu (ryc. 1 i) czy też poruszanie się w tłumie. Może być także warunkowana czynnika- mi generowanymi przez określone otoczenie. Mechanizm ten zaobser- wowano na podstawie zmniejszania dystansu między jednostkami lub grupami użytkującymi badany teren.
Przyczyną tego zjawiska była chęć korzystania z miejsca umożliwiające- go ochronę przed słońcem (ryc. 1 j) lub zapewniającego wyjątkowo atrak- cyjne doznania wizualne (ryc. 1 k).
Działania omawianego mechanizmu kontroli przestrzeni osobistej można
others (Fig. 1 f). During the process of conducting field work, people were observed to avoid making eye contact. They were often reading books, listening to music or playing with electronic devices with a bent over posture (Fig. 1 g). The head was also bent with the eyes focused on a particular object.
Reserve is the creation of a psy- chological barrier against intruders.
This is the type of privacy that is the most comprehensive and is also inde- pendent of psychological conditions [Pedersen 1999].
Privacy is also related to the concept of personal space, defined as the invisible zone surrounding a person, the individual sphere that separates individuals or groups from each other (Fig. 1 h) [Newell 1995].
Privacy is the basis which explains the function of personal space as a control mechanism for individual or group privacy. By increasing or decreasing the amount of distance, an individual can regulate interper- sonal contact by maintaining it at a desired level. The dimensions of personal space are not identical for
each person and are often affected by environmental, social, or cultural factors or the age or gender of a par- ticular individual. The boundaries of personal space can be reduced as a result of positive emotions or circumstances, such as playing sport (Fig. 1 i) or walking in a crowd. There may also be mitigating factors created by a particular environment. This mechanism was observed by noting decreases in distances between peo- ple or groups in the areas under study.
Reasons for such adjustments in personal space were due to a desire
Ryc. 1. Typy prywatności i zachowań użytkowników przestrzeni: a) anonimowość, b) intymność z przyjaciółmi, c) intymność z rodziną, d) pozycja wyrażająca chęć zacieśniania więzi z bliską osobą, e) pozycja osoby dążącej do odseparowania od pozostałych użytkowników, f) samotność, g) pozycja osoby dążącej do samotności, h) dystans przestrzenny między grupami, i) zmniejszanie dystansu podczas gier sportowych, j) zmniejszanie dystansu ze względu na niewielki obszar dostępnego cienia, k) zmniejszanie dystansu ze względu na wysoką atrakcyjność danego miejsca
(fot. K. Anwajler)
Fig. 1. Kinds of privacy and behavior by people in public places: a) anonymity, b) intimacy with friends, c) intimacy with family, d) postures that express a desire to strengthen ties to a close person, e) posture of a person who wants to separate himself from others, f) solitude, g) position of a person seeking solitude, h) spatial distance between groups, i) decrease in distances when playing sports, j) decrease in distance due to a small area of available shade, k) decrease in distance due to the great appeal of a particular place (photo by K. Anwajler)
zauważyć poprzez różne gesty oraz mowę ciała jednostek. Zmiana pozy- cji, odwracanie się, odsuwanie czy mimika twarzy są próbą regulowania dystansu wynikającego z poczuciem prywatności.
Czy prywatność ma wymiar pozytywny, czy negatywny?
Już wstępna i pobieżna analiza pozwala stwierdzić, że prywatność może mieć wymiar zarówno pozy- tywny, jak i negatywny. Pozytywny aspekt prywatności jest oczywisty i wiąże się z możliwością zaspo- kojenia potrzeb terytorialnych oraz z regulacją liczby i intensywności kontaktów społecznych i dostosowa- niem ich do optymalnego, dla danej jednostki, poziomu. Jeśli ta osoba go nie osiągnie, może poczuć się wyobcowana lub samotna, natomiast przekroczenie tego poziomu może prowadzić do poczucia zagrożenia i w efekcie do agresji oraz zachowań antyspołecznych [Pedersen 1999].
Korzeni preferencji wobec sytu- acji przestrzennych, zapewniających poczucie prywatności, można także szukać w naturze człowieka, jak to czynią teorie o podłożu ekologicz- nym. Klasycznym ich przykładem jest teoria widoku-schronu (prospect-re- fuge) Appletona [1975], który twier-
dzi, że możliwość widzenia (pro- spect) bez bycia widzianym (refuge) była pośrednim krokiem w zaspoka- janiu biologicznych potrzeb i dlatego preferowany jest krajobraz dający takie możliwości. Również inne ce- chy krajobrazu oceniane są z per- spektywy przydatności do przeżycia.
Do krajobrazów, które – zgodnie z tą teorią – są lubiane przez ludzi, nale- żą m.in. parki zawierające zarówno przestrzenie zamknięte, dające od- powiednie schronienie, jak i prze- strzenie otwarte, pozwalające na obserwację czy kontrolę zaistniałej w nich sytuacji. Często, uzasadniając preferencje takich scenerii, badacze odwołują się do ich podobieństwa do krajobrazów afrykańskiej sawanny, gdzie prawdopodobnie ewoluował nasz gatunek [Rylke 1987, Schneider- -Skalska 2004]. Pomimo że istotą tej (i podobnych) teorii nie była analiza preferencji przestrzennych w aspek- cie prywatności, odniesienie to jest czytelne poprzez cechę, jaką jest brak bycia widzianym – analogiczną do braku kontroli, tyle że zawężoną do wymiaru wizualnego – tutaj klu- czowego do przeżycia.
Wymiar negatywny prywatności w najbardziej oczywisty sposób po- jawia się w formach anonimowości i izolacji. Jego zakres jest jednak znacznie szerszy. Z negatywnym wymiarem prywatności możemy spotkać się także, gdy szukająca jej grupa dąży do ukrycia swoich dzia-
łań, które niekorzystnie wpływają na otoczenie. Zachowania te, nazywane zachowaniami antyspołecznymi, mogą mieć formę wandalizmu, spożywania alkoholu, malowania graffiti, dewastowania obiektów znajdujących się na danym obszarze, zachowań hałaśliwych, zaczepia- nia przechodzących osób lub po prostu czynności spotykających się ze społecznym brakiem akceptacji, ponieważ naruszają one przyjęte normy i zwyczaje (ryc. 2a). Stanowi to czynnik generujący poczucie za- grożenia.
Innym negatywnym przykładem prywatności jest zawłaszczanie prze- strzeni. Należy jednak podkreślić, że samo zajmowanie miejsca na zasadzie rewirów przenośnych jest zjawiskiem o wymiarze naturalnym.
Problem pojawia się dopiero wtedy, gdy określona grupa oraz osoby inne niż adresaci zajmują dane miejsce lub gdy grupy te budzą poczucie zagrożenia swoim wyglądem czy też zachowaniem. Samo zawłaszczanie przejawia się w określonych zacho- waniach terytorialnych, których ce- lem jest nadanie przestrzeni publicz- nej cech, które świadczyłyby o jej przynależności do danej grupy lub osoby. Działania te mogą mieć formę wprowadzania w obręb przestrzeni form oraz znaków o charakterze markerów, przykładowo: ogrodzeń, szyldów, napisów, itp. (ryc. 2b).
Pozbawiają one pozostałych użyt- kowników poczucia, że przestrzeń należy także do nich i mogą z niej bezpiecznie korzystać.
Ryc. 2. Negatywny wymiar prywatności:
a – zachowania antyspołeczne,
b – zawłaszczanie przestrzeni (fot. A. Lis) Fig. 2. The negative dimension of privacy:
a) anti-social behavior, b) appropriating a place (photo by A. Lis)
to take advantage of a place that of- fered protection from the sun (Fig. 1 j) or an exceptionally appealing visual attraction (Fig. 1 k). The expression of this control mechanism of personal space can be seen in various gestures or an individual’s body language.
A change of position, turning away or backing away from someone, or other facial expressions are all attempts to regulate spatial distance arising from a sense of privacy.
Does privacy have a positive and
negative dimension?
The preliminary analysis above demonstrates that privacy can have either a positive or negative dimen- sion. The positive aspects of privacy are obvious and connected with op- portunities for meeting territorial needs and the ability to regulate the amount and the intensity of social interaction and maintain it at an in- dividual’s optimal level. If a person does not achieve the positive ele- ments of privacy, he or she can feel alienated or lonely, whereas violat- ing the optimal level can lead to the feeling of being threatened and result in aggressive or anti-social behavior [Pedersen 1999].
The root causes of the desire for privacy in public is thought to be basic to human nature according to ecological theory. A classic example is the prospect-refuge theory by Ap-
pleton [1975], who states that the opportunity of watching something – prospect – without being seen – refuge – is an intermediate step in the fulfillment of biological needs and this is why a landscape which offers such opportunities is preferred. Other features of a landscape are evaluated for potential usefulness for survival.
According to this theory, landscapes which are appreciated by people, which would include parks, contain both closed spaces that provide ap- propriate shelter, and open spaces that enable observation and control of any situation that arises. Scientists often explain the preference for this kind of scenery by associating it to the similarity of the landscape of an African savannah, from which human beings most likely evolved [Rylke 1987, Schneider-Skalska 2004]. Al- though the basis of this theory and other related ones was not an analysis of spatial preferences associated with privacy, there is a clear correlation to the characteristic of not being seen – analogical to a lack of control, except that it is limited to the visual dimension – here it is key to survival.
The negative aspects of privacy most obviously occur as forms of anonymity and isolation. The scope of the negative dimension, how- ever, is significantly wider than this.
A negative aspect of privacy can been seen when a group tries to conceal activities that are detrimental to the environment. This is referred to as anti-social behavior and can take the form of vandalism, alcohol con-
sumption, writing graffiti, vandalizing objects in a given area, loud behav- ior, calling out to passers-by or other activities which lack social approval because they violate accepted norms and standards of behavior (Fig. 2a).
These are elements which create a sense of danger.
A negative example of privacy is appropriating a place. It should be noted, though, that territorially occupying a place is a phenomenon with a natural dimension. A prob- lem arises only when a particular group or other people than those intended, occupy a particular place, or when a group evokes a sense of danger through their appearance or behavior (Fig. 2b). Staking out a space is evidenced by defined ter- ritorial behaviors, whose goal is to give a public place characteristics that mark it as belonging to particular people or groups. This can take the form of marking a place with signs or symbols like: delineations of territory, emblems, inscriptions, etc. These markings can deprive others of feel- ings of ownership and the ability to safely use the place.
Does the need for privacy depend on individual personality and if so, how?
The need for privacy is often dependent on a range of factors that make up an individual’s personal-
Czy i jak potrzeba prywatności zależy od osobowości człowieka?
Potrzeba prywatności zależy często od szeregu czynników budu- jących osobowość człowieka, do któ- rych należą zarówno cechy jednostki (wiek, płeć, stan psychofizyczny, indywidualne cechy intelektualne i emocjonalne itd.), jak i jej pocho- dzenie społeczno-kulturowe oraz cechy środowiska, w jakim jednostka żyje.
Niezależnie od kultury kobiety i mężczyźni dążą do prywatności.
Różnica polega jednak na tym, iż mężczyźni częściej preferują izo- lację, natomiast kobiety intymność z przyjaciółmi (ryc. 3 a) i rodziną (ryc. 3 b). Dodatkowa rozbieżność między obiema płciami wynika także z odmiennych potrzeb, dotyczących poczucia bezpieczeństwa oraz lęku przed zagrożeniem. Są to czynniki
mające wpływ na potrzebę prywat- ności oraz w jakich sytuacjach może być ona zaspokajana. Kobiety znacz- nie bardziej niż mężczyźni obawiają się w przestrzeni przemocy, chociaż, paradoksalnie, podlegają one niższe- mu poziomowi przemocy niż męż- czyźni. Wyjątek od tej teorii stanowią zbrodnie na tle seksualnym [Scarbo- rough 2010, Vilalta 2011]. Kobiety nieprzerwanie obserwują przestrzeń i szukają w niej obecności innych użytkowników. Wybierają miejsca charakteryzujące się większym po- ziomem integracji niż mężczyźni.
Mężczyźni natomiast, szczególnie młodzi, kojarzeni są często z zacho- waniami antyspołecznymi, takimi jak: wandalizm, picie alkoholu czy też zaczepianie innych osób. Kobiety unikają miejsc, w których obecni są tacy mężczyźni i odwrotnie [Szcze- pańska 2011].
Wiek ma także duże znaczenie w kwestii prywatności. Osoby starsze szukają w przestrzeni kontaktów społecznych i poczucia bezpie- czeństwa związanego z dostępem
wizualnym oraz wizualną kontrolą.
Stanowią one grupę wrażliwą na obecność w przestrzeni dzieci oraz młodzieży – gdy ich liczba wzrasta, starsi dorośli przenoszą się w inne miejsce [Szczepańska 2011]. Nasto- latki natomiast, a także osoby młode, preferują intymność z przyjaciółmi lub samotność, a najmniej dążą do rezerwy oraz izolacji (ryc. 3c).
Rozwija się u nich silna potrzeba terytorialności oraz prywatności, na- tomiast świadomość zagrożenia jest jeszcze na ogół słabo wykształcona.
Przypuszczalnie dlatego potrzeba prywatności w zachowaniach osób młodych jest zaspokajana w sposób bardziej widoczny, wyrazisty i oczy- wisty. Osoby starsze mają tendencję do odczuwania realnego zagrożenia oraz większego strachu niż osoby młodsze, pomimo iż w ich wypadku ryzyko stania się ofiarą przemocy jest zdecydowanie niższe [Vilalta 2011].
Wykazano, że młodzież, kobiety, osoby starsze, osoby wykazujące zaburzenia psychiczne, mniejszości czy też osoby ociężałe umysłowo
Ryc. 3. Zachowanie w przestrzeni kobiet i osób młodych: a – intymność z przyjaciółką, b – intymność z rodziną, c – intymność z grupą przyjaciół (fot. K. Anwajler)
Fig. 3. Behavior that women and young people display in public places: a) intimacy with a close friend, b) intimacy with family, c) intimacy with a group of friends (photo by K. Anwajler)
ity, and included in this would be individual characteristics like: age, gender, psychological and physical condition, individual emotional and intellectual characteristics, etc. as well as social-cultural background or the environmental factors in which an individual lives.
Regardless of culture, both men and women seek out privacy.
There is a difference, however, in that men more often prefer isolation, whereas women like intimacy with friends (Fig. 3a) and family (Fig. 3b).
Another difference between men and women lies in different needs regarding a feeling of safety or fear in the face of a threat. These are factors that have an impact both on the need for privacy and the kind of situations that can satisfy those needs. Women are much more likely than men to be afraid of violence in public places, although paradoxically they are in contact with violence on the street to a much less extent than men are.
An exception to this being crimes of a sexual nature [Scarborough 2010, Vilalta 2011]. Women endlessly scan public spaces looking for the pres- ence of other people. They choose places that have a higher degree of integration than the places that men choose. On the other hand, men – especially young men – are often associated with anti-social behavior like: vandalism, the consumption of alcohol, or bothering people on the street. Women avoid places in which such men are present and vice versa [Szczepańska 2011].
Age is of great importance when it comes to the issue of privacy. Older people look for social contact in public places and a feeling of safety is connected with visual access and visual control. As a group they are sensitive to the presence of children or young people in public places.
When the number of youth in a place rises, older people move to another place [Szczepańska 2011]. On the other hand, teenagers as well as young people prefer intimacy with friends or solitude, and are least likely to seek reserve or isolation (Fig. 3 c).
They develop a strong need to be territorial and seek privacy, whereas their perception of danger is gener- ally undeveloped. This is presumably because the need for privacy in young people is fulfilled in more visible, transparent and obvious ways. Older people tend to feel a real threat and greater fear than young people, even though their risk of becoming victims of a violent attack is definitely lower than among young people [Vilalta 2011]. Groups that have been shown to be at the greatest risk of becoming victims of violent attacks are young people, women, old people, people who appear to have psychiatric prob- lems, minorities, or people who ap- pear to be intellectually challenged.
There are other decisive factors an individual may have other than age or gender, like giving off a sense of being either assertive or helpless, and also sensitivity to symptoms of aggression or social problems which
may arise in a particular public place [Czarnecki, Siemiński 2004].
Culture can also have an influ- ence on feelings of privacy. A com- parison of Turkish students and American students revealed that students from Turkey have a much greater sense of privacy and quickly experience an emotional reaction to crowdedness living in a dormitory similar to the ones inhabited by their American counterparts. This occurs because Americans live in rela- tively small families in which there is an emphasis placed on feelings of individuality and independence.
Turkish society, on the other hand, is characterized by strong interper- sonal and interfamilial relationships which develop from living in a highly populated environment [Kaya, Weber 2003].
How is the feeling of privacy affected by the spatial attributes of a place?
Privacy is a notion that is in- separably connected with the situ- ation that a person finds himself in.
How much of a need there is for privacy is first and foremost a result of a person’s inner self, his personality shaped by the environment in which he lives, to the extent that there are opportunities to meet those needs from external factors, in other words from a given place. The basis of this
stanowią kategorie osób, u których podatność fizyczna na wiktymizację jest najwyższa. Nie decydują o tym jednak tylko wiek, płeć jednostki, jej odporność czy bezbronność, ale także wrażliwość na oznaki agresji i problemy społeczne pojawiające się w danej przestrzeni [Czarnecki, Siemiński 2004].
Na poczucie prywatności wpływ może mieć także kultura.
Porównując studentów tureckich oraz amerykańskich, wykazano, że studenci z Turcji mają dużo więk- sze poczucie prywatności i szybko doświadczają uczucia tłoczności, mieszkając w takich samych aka- demickich pomieszczeniach co ich amerykańscy rówieśnicy. Dzieje się tak, ponieważ Amerykanie żyją w stosunkowo małych rodzinach, w których kładzie się duży nacisk na poczucie indywidualności oraz nie- zależności. Tureckie społeczeństwo natomiast charakteryzuje się silnymi więziami interpersonalnymi oraz we- wnątrzrodzinnymi, które generowane są przez życie w bardzo zaludnio- nym środowisku [Kaya, Weber 2003].
Jak poczucie
prywatności zależy od ukształtowania przestrzeni?
Prywatność jest pojęciem nie- rozerwalnie związanym z sytuacją, w jakiej człowiek się znajduje. O ile potrzeba prywatności wynika przede
wszystkim z wnętrza człowieka, jego osobowości ukształtowanej w środowisku, w jakim żyje – o tyle możliwość zaspokojenia tej potrzeby warunkuje zewnętrze, czyli sytuacja.
Podstawowe jej wymiary to prze- strzeń społeczna, jaką tworzą ludzie i środowisko niematerialne oraz prze- strzeń fizyczna, jaką tworzą formy środowiska materialnego.
Pozostaje kwestią bezsporną, że prywatność jest uwarunkowana ukształtowaniem przestrzeni. Od- działują na nią różne cechy oraz sytuacje przestrzenne [Czyński 2008, Lis 2004, 2011].
Rozważania na temat prywat- ności w przestrzeni publicznej, istoty tego zjawiska, jego uwarunkowań i form, przedstawione powyżej, dążą do odpowiedzi na pytanie kluczowe dla architekta krajobrazu – jakie formy przestrzeni fizycznej mają szczególny wpływ na poczu- cie prywatności? Pytanie to można pogłębić, zastanawiając się – w świe- tle wcześniejszych rozważań na temat negatywnego i pozytywnego wymiaru prywatności – jakie, także w kategoriach ocennych, skutki ma zastosowanie tych cech przy budo- waniu przestrzeni publicznych. Czy uzyskana dzięki nim prywatność będzie zjawiskiem pozytywnym, czy negatywnym?
W tabelach 1-3 pokazano wy- nik analiz wybranych cech prze- strzeni mających wpływ zjawisko prywatności w przestrzeniach pu- blicznych pod kątem ich oddziaływa- nia – pozytywnego i negatywnego.
Tabela 4 uzupełnia analizy o cechy związane z użytkowaniem przestrze- ni, które wynikają pośrednio z cech fizycznych.
Podsumowanie
Wnioski z przeprowadzonych analiz w najbardziej lapidarny spo- sób ująć można w stwierdzeniu, że prywatność w przestrzeni stanowi konstrukt na tyle złożony, że wymy- kający się z ram prostych przepisów i zaleceń. Analizy cech budujących wymiar prywatności w przestrzeni publicznej wykazały, że ich wpływ na odczucia człowieka nie jest jed- noznaczny. Jednostkowe działanie, analizowane bez uwzględnienia powiązania z innymi uwarunkowa- niami, może mieć wymiar zarówno pozytywny, jak i negatywny. Konklu- zja ta stawia pod znakiem zapytania skuteczność jakichkolwiek prób zbu- dowania jasnego, czytelnego i łatwe- go do stosowania zbioru przepisów określających, jakie działania, w ro- zumieniu kształtowania konkretnych cech przestrzeni w analizowanym aspekcie, są dobre a jakie złe. W kon- sekwencji – które z nich są zalecane, a które niezalecane lub zabronione.
Przeprowadzone rozważania pozwalają na stwierdzenie, że pry- watność jest potrzebą człowieka na tyle silną i na tyle wielokierunkowo eksponowaną, że nie może zniknąć z przestrzeni – nawet tej, która z za- łożenia jest otwarta na ludzi i ich wzajemne kontakty. Równocześnie
Tabela 1. Analiza wpływu przestrzeni na zjawisko prywatności – forma/ukształtowanie przestrzeni (oprac. autorskie)
Table 1. Analysis of the influence of space on feelings of privacy – the way in which space is arranged (author’s own elaboration) Oddziaływanie pozytywne
Positive impact
Forma / ukształtowanie przestrzeni Form / arrangement of space
Oddziaływanie negatywne Negative impact
Stwarzanie poczucia pożądanej przez jednostkę anonimowości, możliwości zachowań bez kontroli i ryzyka społecznego potępienia
Creating a sense of anonymity desired by an individual, the possibility of behaving without control and the risk of social disapproval
Otwartość przestrzeni w rozumieniu jej ukształtowania oraz skali
The openness of a space with regard to its shape and size
Zanik poczucia przestrzeni jako bezpiecznego schronienia, własności użytkowanej oraz brak kontroli nad charakterem i stopniem interakcji społecznych
The loss of feeling that a space is a safe haven, properties of use and lack of control over the nature and degree of social interaction Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa oraz
kameralności przestrzeni
Increase in feelings of safety or intimacy of a space
Zamkniętość przestrzeni w rozumieniu jej ukształtowania oraz skali
How closed a space is relative to its shape and size
Zbyt duża izolacja jednostek od otoczenia, ograniczenie obszaru aktywności użytkowej oraz społecznej
Higher isolation of individuals from the environment, limited area of individual or social activeness.
Regulacja zagrożeń jakimi są niepożądane kontakty społeczne, zachowanie pożądanej przez jednostkę anonimowości
Control of threats which are undesirable social contacts, desirable behavior is achieved through the anonymity of individuals
Występowanie dużych dystansów i odległości między elementami przestrzennymi
Occurrence of high degree of separateness and distances between spatial elements
Wymuszanie na użytkownikach większej mobilności, powodowanie poczucia osamotnienia, izolacji
Greater mobility is required of individuals, creating a feeling of loneliness and isolation
Zwiększanie poczucia bezpieczeństwa, wygoda użytkowania
Increase in feeling of safety, convenience of use
Występowanie małych dystansów i odległości między elementami przestrzennymi
Occurrence of togetherness and short distances between spatial elements
Powodowanie ograniczenia mobilności użytkowników, zmniejszanie poczucia pożądanej przez jednostkę samotności i anonimowości
Limited mobility of people using a place, decrease in desirable feelings an individual has for solitude and anonymity
Umożliwienie zacieśnianie więzi, kontaktu między członkami grup społecznych, sprzyjanie intymności (ryc. 4a)
Opportunity for strengthening ties and contact between members of a social group, conducive to intimacy (Fig. 4a)
Usytuowane blisko siebie formy odpoczynku stacjonarnego Relaxation sitting in close proximity
Zmniejszanie poczucia pożądanej przez jednostkę samotności czy anonimowości, ryzyko nawiązywania niepożądanych interakcji Decrease in feelings desired by individuals for solitude and anonymity, risk of undesirable interaction
Umożliwienie osiągnięcia samotności lub intymności, obserwacji innych użytkowników bez konieczności nawiązania bezpośrednich interakcji (ryc. 4b)
Possibility of obtaining solitude or intimacy, observation of other users without necessity for establishing direct interaction (Fig. 4b)
Usytuowane daleko od siebie formy odpoczynku stacjonarnego
Relaxation sitting far apart from others
Zmniejszenie możliwości nawiązywania interakcji społecznych, powodowanie poczucia izolacji
Decrease in opportunities for social interaction leading to a feeling of isolation
wskazują na potrzebę systemowych, w miarę możliwości jak najszer- szych, analiz sytuacji przestrzennych i społecznych do określenia zarówno wskazań dotyczących działań w kon- kretnych przestrzeniach, jak i prawi- dłowości właściwych do określonych ich typów.
Aleksandra Lis Karolina Anwajler Instytut Architektury Krajobrazu
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Literatura – Literature
1. Appleton J., 1975. The experience of Landscape. London, Wiley.
2. Altman I., 1975. The environment and social behavior. Monterey, Brooks/
Cole.
3. Czarnecki B., Siemiński W., 2004.
Kształtowanie bezpiecznej przestrzeni publicznej. Diffin Warszawa.
4. Czyński M., 2008. Architektura, stres i potrzeba bezpieczeństwa. Przestrzeń i FORMA 10, 155–161.
5. Dymanicka M., 2008. Fragmentary- zacja przestrzeni publicznej – próby re- kompozycji. Studia Regionalne i Lokalne, Nr 3(33), 33–52.
6. Gyurkovich J., 2007. Miejskość miasta. Czasopismo Techniczne, z. 2-A, 105–118.
7. Jacobs J., 1961. The Death and Life of Great American Cities. Random House, New York:
8. Kaya N., Weber M.J., 2003. Cross- -cultural differences in the perception of crowding and privacy regulation:
American and Turkish students. Journal of Environmental Psychology 23, 301–309.
9. Lis A., 2004. Struktura relacji pomię- dzy człowiekiem a parkiem i ogrodem miejskim w procesie rekreacji. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
10. Lis A., 2005. Struktura podłoża mo- tywacyjnego zachowań użytkowników parków miejskich. Zeszyty Naukowe AR we Wrocławiu nr 525, Monografie XLV.
11. Lis A., 2011. Struktura przestrzen- na i społeczna terenów rekreacyjnych w osiedlach mieszkaniowych Wrocławia z lat 70.–80. ubiegłego stulecia. Wydaw- nictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
12. Newell P.B., 1995. Perspectives on privacy. Journal of Environmental Psy- chology 15, 87–104.
13. Pedersen D.M., 1999. Model for types of privacy by privacy functions.
Journal of Environmental Psychology 19, 397–405.
14. Pedersen D.M., 1997. Psychological functions of privacy. Journal of Environ- mental Psychology 17, 147–156.
15. Rewers E., 2005. Post-polis. Introduc- tion to Post-modernism City. Universitas Kraków.
16. Rylke J., 1987. Wartości starych par- ków. Rozprawy Naukowe i Monografie.
Wydawnictwo SGGW-AR.
17. Scarborough B.K., Like-Haislip T.Z., Novak K.J., Lucas W.L., Alarid L.F., 2010.
Assessing the relationship between in- dividual characteristics, neighborhood context, and fear of crime. Journal of Criminal Justice 38, 819–826.
18. Schneider-Skalska G., 2004. Kształto- wanie zdrowego środowiska mieszkanio- wego: wybrane zagadnienia. Wydawnic- two Politechniki Krakowskiej.
19. Szczepańska J., 2011. Demokracja przez projekt? – wykorzystanie teorii space syntax do zrozumienia współo- becności różnych użytkowników w prze- strzeni publicznej. Praca magisterska na kierunku psychologia na wydziale Psychologii Środowiskowej Uniwersytetu Warszawskiego, 30–33.
20. Vilalta C., 2011. Fear of crime in gated communities and apartment bu- ildings: a comparison of housing types and a test of theories. Journal of Housing and the Built Environment 26, 107–121.
Tabela 2. Analiza wpływu przestrzeni na zjawisko prywatności – lokalizacja przestrzeni (oprac. autorskie) Table 2. Analysis of the impact of space on feelings of privacy – spatial location (author’s own elaboration)
Oddziaływanie pozytywne Positive impact
Lokalizacja przestrzeni Spatial location
Oddziaływanie negatywne Negative impact
Umożliwianie osiągnięcia intymności, samotności czy anonimowości – zmniejszenie prawdopodobieństwa pojawienia się innych osób w przestrzeni Possibility of obtaining intimacy, solitude, or anonymity – decrease in the likelihood of other people appearing in the space
Niska dostępność przestrzeni
w kontekście dostępności funkcjonalnej Low level of spatial accessibility in order to be able to use a place
Zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa, sprzyjanie zachowaniom antyspołecznym Decrease in feelings of safety, contributes to anti-social behavior
Sprzyjanie intymności w grupie społecznej, poczuciu bezpieczeństwa (ryc. 4c)
Contributes to intimacy within social groups, feelings of safety (Fig. 4c)
Dobra dostępność przestrzeni
w kontekście dostępności funkcjonalnej Good level of spatial accessibility in order to use a place
Ryzyko wzrostu liczby niepożądanych kontaktów, utraty poczucia intymności i prywatności
Risk of increase in amount of undesirable contact, loss of feelings of intimacy and privacy
Tabela 3. Analiza wpływu przestrzeni na zjawisko prywatności – struktura podziałów wewnętrznych (oprac. autorskie) Table 3. Analysis of the influence of space on feelings of privacy – structure of internal separations (author’s own elaboration)
Oddziaływanie pozytywne Positive influence
Struktura podziałów wewnętrznych: bariery przestrzenne/ elementy strukturalne przestrzeni Structure of internal separations:
spatial barriers, structural spatial elements
Oddziaływanie negatywne Negative influence
Porządkowanie przestrzeni, stwarzanie miejsc sprzyjających poczuciu intymności, samotności oraz bezpieczeństwa
Spatial arrangement that creates places that are conducive to feelings of intimacy, solitude, or safety
Występowanie w przestrzeni barier, granic oraz przegród funkcjonalnych
Spatial barriers, boundaries or functional delineations
Ograniczanie swobody przemieszczania się, a także użytkowania przestrzeni. Występujące w przestrzeni bariery segregują jednostki, ograniczając również ich mobilność Restricting freedom of movement and the use of a place.
Occurrence of spatial barriers separating individuals and limiting mobility
Stwarzanie warunków do nieograniczonej mobilności jednostek, sprzyjanie poczuciu niezależności
Creating conditions for unlimited mobility of individuals, fostering feeling of independence
Brak występowania w przestrzeni barier i przegród funkcjonalnych Lack of spatial barriers and functional partitions
Stwarzanie ryzyka przypadkowych oraz niepożądanych kontaktów społecznych, obniżenie poczucia prywatności Creating a risk of unwanted social contact, lower sense of privacy
Umożliwienie kontroli innych grup lub jednostek obecnych w przestrzeni w celu regulacji dystansu oraz kontaktów interpersonalnych, a także możliwość obserwacji innych użytkowników zwiększające poczucie bezpieczeństwa
Opportunity to control other groups or individuals present in the space with the aim of regulating distance and interpersonal contact and the possibility of being able to watch other people in order to increase feelings of safety
Transparentność występujących barier i przegród widokowych Transparency of barriers and visual partitions
Umożliwienie nieograniczonej kontroli zachowań grup lub jednostek, wizualna ingerencja w strefę prywatności – sprzyja to zmniejszeniu poczucia anonimowości, samotności, dyskomfort psychiczny oraz poczucie utraty prywatności Enabling the unlimited control of individual or group behavior, visual surveillance interfering with privacy – leading to lower level of privacy, feelings of loneliness, mental discomfort or feelings of loss of privacy
Porządkowanie przestrzeni, wydzielanie stref, sprzyjanie poczuciu intymności poprzez tworzenie ażurowych przesłon umożliwiających obserwacje z zewnątrz (ryc. 4d), zachowanie bezpieczeństwa przestrzeni dzięki możliwości częściowej kontroli wizualnej
Organized space divided up into separate areas, conducive to feelings of intimacy by creating visual frames, enabling observation from outside (Fig.
4d), maintaining safety in the place due to the possibility of partial visual control
Ażurowość występujących barier i przegród widokowych Framed barriers and visual partitions
Stwarzanie miejscowo stref o ograniczonej widoczności i możliwości kontroli sprzyjających zachowaniom patologicznym i antyspołecznym, zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa. Stwarzanie okna do wglądu w użytkowaną przestrzeń, zakłócającego poczucie prywatności
Creating spatial zones of limited visibility and control capabilities which can be conducive to pathological or anti- social behavior, reducing sense of safety. Creating a window to watch the use of a space interfering with a sense of privacy
Stwarzanie wrażenia kameralności przestrzeni sprzyjające poczuciu intymności lub samotności Creating an impression of intimate space conducive to intimacy or solitude
Nieprzejrzystość występujących barier i przegród widokowych Lack of transparency of barriers and visual partitions
Utrudnienie obserwacji i kontroli zachowań jednostek lub grup w przestrzeni publicznej. Występowanie zachowań patologicznych i antyspołecznych, zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa
Impeding observation and control of individual or group behavior in a public place. Occurrence of pathological or anti- social behavior, reducing feelings of safety
Sprzyjanie osiąganiu pożądanej samotności i intymności w grupie użytkowników, możliwość obserwacji innych z określonej wysokości i kontroli otoczenia dającej poczucie bezpieczeństwa Favorable for attaining solitude and intimacy in a group, opportunity to observe others at a specified height and control the surroundings, giving a feeling of safety
Podwyższenie powierzchni terenu
Increasing the height of a spatial area
Obniżenie poczucia prywatności i bezpieczeństwa osób obserwowanych przez użytkowników przestrzeni na podwyższonym terenie (punkt widokowy i obserwacyjny, mogący stać się miejscem zasadzki)
Lower feeling of privacy and safety for those being observed by others in the elevated space, giving a vantage point for observation, could be a vantage point for an attack Sprzyjanie poczuciu intymności (ryc. 4e) lub Obniżenie powierzchni terenu Ograniczanie widoczności, poczucia bezpieczeństwa
Tabela 4. Analiza wpływu przestrzeni na zjawisko prywatności – użytkowanie przestrzeni (oprac. autorskie) Table 4. Analysis of the influence of space on feelings of privacy – use of a space (author’s own elaboration)
Oddziaływanie pozytywne Positive influence
Użytkowanie przestrzeni
przynależność przestrzeni/ użytkownicy przestrzeni
Use of a space
Inclusiveness of a space/users of a space
Oddziaływanie negatywne Negative influence
Sprzyja intymności między członkami danej grupy, do której teren przynależy.
Ograniczanie ingerencji innych osób Fosters intimacy between members of a given group to which the area belongs.
Limits interference of other people
Adresowanie przestrzeni dla wąskiej grupy użytkowników
Space designed for a narrow group of users
Ograniczanie prywatności jednostki poszukującej samotności lub anonimowości Reduced privacy for individuals seeking solitude or anonymity
Sprzyjanie osiągnięciu pożądanej przez jednostkę anonimowości
Ability to achieve a desired level of anonymity
Obecność w przestrzeni dużej liczby użytkowników
Presence of a large number of users in a space
Stwarzanie poczucia anonimowości
w znaczeniu „bycia nikim w tłumie”, naruszenia poczucia prywatności i przestrzeni osobistej Creating a feeling of anonymity like “being lost in the crowd” and intruding on feelings of privacy and personal space
Sprzyjanie w nawiązywaniu kontaktów między członkami grupy, osiągania intymności
Fosters relationships between members of a group, intimacy is attainable
Częsta i regularna obecność ludzi w przestrzeni grup lub jednostek Frequent and regular presence of people in a space either in groups or individually
Stwarzanie u niektórych jednostek poczucia kontroli społecznej związanej z rozpoznaniem oraz oceną otoczenia, ograniczenie poczucia anonimowości lub samotności
In some people creating a feeling of social control associated with recognition and evaluation of the environment, limiting feelings of privacy or solitude
Osiąganie zamierzonej samotności oraz izolacji
Attaining desired solitude or isolation
Brak obecności w przestrzeni innych użytkowników
Lack of other users in a space
Osiąganie niezamierzonej samotności oraz izolacji prowadzącej do poczucia odosobnienia i braku bezpieczeństwa
Experiencing an unintended feeling of loneliness or seclusion leading to feelings of isolation and loss of safety
Zajmowanie przez jednostki lub grupy miejsc na zasadzie rewirów przenośnych, sprzyjanie poczuciu terytorialności Individuals or a group who occupy and stake out a place, encouraging territorial feelings
Zawłaszczanie przestrzeni Appropriation of a space
Zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa oraz poczucia własności użytkowanej przestrzeni, ograniczanie korzystania z zawłaszczanych terenów
Decrease in feelings of safety or feeling of ownership by users of a space, limited use of occupied territory
is the social sphere formed by people, the intangible atmosphere and the physical spaces that constitute the material environment.
The question of privacy is un- disputedly a variable that influences a particular place. Privacy is influ- enced by various factors and spatial situations [Czyński 2008, Lis 2004, 2011].
The considerations presented above on the issue of privacy in pub- lic places, the existence of privacy, necessary conditions, and types of privacy can provide answers to key questions for architectural landscape:
In which forms does physical space have particular impact on a feeling of privacy? This question could be expanded by considering – in light of the previous discussion of the positive and negative dimension of privacy and evaluated categories – what the ramifications of particular features are when constructing public places?
Would the obtained sense of privacy be considered positive or negative?
In Tables 1-3 the results of anal- ysis are presented of selected spatial
qualities which have an influence on a feeling of privacy in public places relative to a positive or negative im- pact. Table 4 completes the analysis of factors connected with the use of a space which directly result from physical features.
Conclusions
The conclusions of the briefly conducted analysis can be summed up by the finding that privacy in public places is so intricate of a phe- nomenon that it cannot be fit within a simple framework of principles and recommendations. Analysis of the features that make up the dimensions of privacy demonstrate that the impact on human feelings is multi-faceted. Particular actions, analyzed without taking into account the relationship with other factors, can have either a positive or nega- tive influence. This conclusion raises a question mark over the effective- ness of any kind of attempt to build a clear, simple, and easy to apply set
of principles that describe which as- pects are good and which are bad for shaping particular spatial features and ultimately, which principles would be recommended, not recommended or excluded.
The issues presented confirm that privacy is a personal need which is so strong and exhibited in so many different ways that it can not be completely eliminated from a public place, even from those places which have been openly designed for peo- ple and mutual social contact. At the same time the presented discussion highlights the need for a thorough analysis with as broad a scope as possible on the spatial and social situations that determine the impact of actions in a particular space as well as the patterns of specific spatial factors.
Aleksandra Lis Karolina Anwajler Institute of Landscape Architecture
Wrocław University of Environmental and Life Sciences
Ryc. 4. Wpływ przestrzeni na prywatność: a) formy odpoczynku stacjonarnego usytuowane blisko, b) formy odpoczynku stacjonarnego usytuowane daleko, c) dobra dostępność przestrzeni, d) ażurowe bariery, e) obniżenie powierzchni terenu (fot. K. Anwajler)
Fig. 4. Influence of space on privacy: a) types of relaxation sitting in close proximity, b) types of relaxation sitting far apart from others, c) easy accessibility of space, d) frames of visual barriers, e) reduction of spatial area (photo by K. Anwajler)
