NAJSTARSZE DOKUMENTY ZGROMADZENIA PANIEN PREZENTER

(1)

O. JOACHIM BAR O. F. M. Conv.

NAJSTARSZE DOKUMENTY ZGROMADZENIA PANIEN PREZENTER

Zgromadzenie Panien Prezentek, z domem głównym w Krako

wie przy ul. św. Jan a 7, zostało założone w Krakowie jako pierw sze polskie zgromadzenie zakonne dla w ychow ania i kształcenia dziew

cząt. Początkowo (1627 r.) erygow ane jako pobożna fundacja przy ul. Szpitalnej, zostało około 1660 r. przekształcone w zakon. W za

kładzie krakow skim w ychow yw ały sią głównie sieroty i dziewczęta ubogie. W XIX w ieku została otw arta w klasztorze — na życzenie władz państw ow ych — pierw sza w Krakowie zakonna szkoła po

wszechna. Zgromadzenie PP. Prezentek w przeciągu trzystu lat sw e

go istnienia położyło znaczne zasługi w dziedzinie w ychow ania i kształcenia dziewcząt.

W krakow skim archiwum zgrom adzenia znajduje się kilkanaście oryginalnych dyplomów na pergam inie’ lub papierze z w ieku XVII i XVIII. Dokumenty te dotychczas nie ogłoszone drukiem , stano

wią ciekaw y przyczynek do dziejów w ychow ania i kształcenia dziewcząt w daw nej Polsce.

O becnie ogłaszam dziewięć dokum entów z XVII wieku i jeden z XVIII wieku. Dokument 1. jest aktem erekcyjnym pobożnej fun

dacji i podaje pierw otny statut zakładu wychowawczego. Utw ier

dzenie zakładu ze strony Stolicy Apost. podaje dok. 3, a ze strony władz państw ow ych dok. 4. W yrazem życzliwości ze strony kró

lowych Polski oraz zrozum ienia dla w ychow ania i kształcenia dziewcząt jest dok. 2, 6. i 9. Uzupełnienie życzliwości królów pol

skich dla panien prezentek zaw iera dok. 10. Stwierdzeniem praw i przyw ilejów przysługujących fundacji jako instytucji kościelnej jest dok. 5. Dok. 7. i 8. są dowodem zabiegów, aby fundację Zofii Czeskiej przekształcić w klasztor klauzurow y; usiłow ania te się

(2)

278 O . J O A C H IM B A R O . F . M . C o n v .

f2]

nie pow iodły z innych względów (co w yłożyłem w historii zgro

m adzenia ł) — i nie pomogło naw et pozwolenie królew skie.

1

1627, 31 maja, Kraków.

S zyszko w ski Marcin, biskup krakow ski, eryguje kanonicznie przy ul. Szpitalnej w K rakowie zakład pobożny dla w ychow ania i kszta ł

cenia dziew cząt ubogich i sierót, założony przez pobożną matronę Zo/ię Czeską z M aciejow skich i zatwierdza statut przytoczony w akcie erekcyjnym .

M artinus Szyszkowski Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopus C racoviensis Dux Severiensis.

Significamus omnibus et singulis praesentium notitiam habituris et quos infrascriptum negotium aliąuo modo tangere poterit, ąuom odo com paritum fuit coram Nobis Judicioąue N ostro nomine Nobilis M atronae Sophiae Czeska, exponentes piam ipsius intentionem fundandi Domum communem in qua puellae m inorennes tam in domibus Nobilium quam in civitate C racoviensi aliive progenitae edu- carentur. Cum igitur omnem reliąuae vitae suae rationem eo trans- miserit, unde magnam Dei gloriam, incolarum Regni consolatio et aeterna anim ae suae salus m erito expectari possit ac debeat, duas domos m uratas in platea Nosocomiali vulgo Szpitalna nuncupata, secundam et tertiam a primo Vico sum ptibus propriis cam paravit, quae simul iunctae unam efficerent habitationem dictarum puellarum, earum ąue institutionem accomodatam. Certam etiam pecuniae summam tum haereditariam tum industria sua ąuaesitam ad eundem finem liberaliter dedit et dedicavit, uso in ea re consilio Reverendorum in Christo Patrum Societatis Jesu ad Sanctam Bar- baram C racoviae degentium , ąuorum opera erectionem ipsius et continuam in posterum in iis quae ad Deum et doctrinam christianam pertinent gubernationem a Nobis im ploravit, debita cum in- stantia petendo, ąuatenus sanctum hoc institutum nonnisi cum ubere tam Nobilium quam Civium fructu coniunctissimum auctoritate N ostra adm itterem us et approbarem us, ipsam ąue Domum cum omnibus suis adiacentiis, reditibus, censibus, em olum entis et commodis, nec non et eleem osynis pro sustentandis p a u p e r i o r i b u s

puellis im m unitati ecclessiasticae adscriberem us. Sed ne cui hac 1 praca w m aszynopisie.

13] D O K U M E N T Y P A N I E N P R E Z E N T E K 279

in p arte praeiudicium aliąuod generari posset, ipsam ąue domum puellarum ad praescriptum Sacrorum Canonum novissim e Concilii T ridentini constituerem us, requisivim us a Reverendis Erasmo Kret- kow ski V icario in Spiritualibus et Officiali Generali, A lberto Lu

biński Canonicis Ecclesiae N ostrae Cathedralis C racoviensis Fratri- bus charissimis, ut ad praedictam plateam Nosocom ialem seu Hospi- talem descenderent, areas ad eum finem, ut praefertur, com paratas, nec non structuras omnes ac fabricam una cum com m oditatibus filiarum in communi victurarum atque educandarum diligenter inspi- cerent, de modo tandem et ratione iuxta quam certus num erus no- m inatarum filiarum sive ex reditibus propriis sive ex consuetis elee

mosynis possit commode sustentari sciscitarentur. Eadem opera commissimus eisdem ut vocatis et invitatis Reverendis Patribus So

cietatis Jesu ad Sanctam Barbaram in praesentia Nobilis Sophiae Czeska Fundatricis de statutis et observationibus Domus quibus supranom inatae Filiae regi deberent collationem facerent, ut simul illa reviderem us et iuxta constitutiones tam Clem entis V de Re- ligiosis domibus, in corpore Ju ris Canonici inclusas, quam Clem en

tis VIII de C onfraternitatibus Romae Anno Domini Millesimo Sex- centesim o Q uarto publicatam ipsumque Concilii Tridentini decretum de Collegiis quibuscunque, eleem osynis, m ontibus pietatis sive charitatis, piis denique locis omnibus quomodocunque appellatis quae Sacrum Concilium Locorum O rdinariis subiecta esse voluit, etiam tam quam Sedis Apostolicae delegati protectione nostra mu- nirem us. Quod cum supranom inati Reverendi Domini Commissarii N ostri ea qua p ar est d exteritate perfecissent, N obisque visa omnia cognita et intellecta, in clauso rotulo, ut moris est et styli, trans- m isissent, anim advertim us narrationem et expositionem officiose coram Nobis factam cum ipsa re oculis subiecta convenisse et con- venire, videlicet in platea saepenom inata Nosocom iali Cracoviensis coem ptas Domos lapideas duas commode esse aedificatas, debite clausas et accommodatas, in quibus tres classes Filiarum Nobilium honestarum contineri possint. Primam quidem pro puellis utriusque status tam orphanis quam pauperibus quae ex reditibus atque elee

mosynis domus ordinariis vivent. Secundam pro iss quas parentes sui sive amici sive tutores educandi causa in eadem Domo habere v oluerint pro stipendio annuo m ore convictuum adolescentum mas- culorum , seu Virginum saecularium in claustris sanctim onialium recipi solitarum . Tertiam pro iunioribus, nimirum sex vel septem annorum, quae per aliquod tem poris spatium a parentibus suis horis antem eridianis et pom eridianis ad instar aliarum schola- rum ad addiscendum legere, scribere, telasve contexere atque ef- form are singulis diebus m ittentur e t penes parentes suos fovebun-

(3)

280 O . J O A C H IM B A R O. P . M . C o n v .

[4]

tur, Q uae classes uti ipsaem et erunt separatae, ita distinctas su- p erioies suas, seu m atres habere debunt. Deinde R everendi Pa- tres Societatis Jesu ad Domum supranom inatam Sanctae B arbarae degentes, conscripta statuta Domus ita fundatae, et p er nos eri- gendae, ad affectationem Nobilis Fundatricis saepedictae, fecerunt nobis exhiberi, ąuorum tenor seąuitur et est talis:

K rótka instrukcja o Domu panieńskim

1. Przedsięw zięcie albo koniec Domu ten jest, aby młode panny z dzieciństw a w bojaźni Bożej, uczciw ych obyczajach i przy

stojnych stanow i swemu robotach były ćwiczone.

2. Dom ten ma tak ścisłe zamknienie, że do niego żaden m ężczy

zna nie m oże w ejść i z żadną panną rozmów ani sam przez się, ani przez kogo inszego czynić, w yjąw szy potrzebę choroby ciężkiej, że i to przy starszej. Z domu też żadna panna nie ma wychodzić nigdzie, w yjąw szy za w ielką potrzebą do rodziców albo opiekunów i to bardzo rzadko, z m istrzynią albo z jak ą inszą stateczną panną od starszej naznaczoną, k tóre wczas przed nocą m ają się do domu wrócić.

3. Dom ten na trojakie panny jest postanow iony. Pierwsze sieroty, albo uczciw ych ludzi acz ubogich tak stanu szlacheckiego jako i m iejskiego stanu córki. A te będą żywnością, odzieniem i in

szymi potrzebam i z dochodów, albo jałm użny domu panień

skiego opatrow ane. Te panny roku czternastego, a najdalej piętnastego dorósłszy, za staraniem starszej i radą panów pro

wizorów (jeśliby rodzice ich albo nie dbali o nie, albo nie mogli) do klasztoru albo za mąż m ają być w ydane. Co jeśliby nie mogło być, tedy takie przystojnie odziaw szy do bacznych i pobożnych pań na służbę obracać mają. Drugie panny, które w tym domu m ają mieszkać, ale w różnym z sw ą m istrzynią mieszkaniu, k tóre rodzice obojego stanu do pew nego czasu na ćwiczenia dadzą. A od tych rodzice tak m ają płacić, żeby własnym ich kosztem uczciwie były wychowane. A skoro pię

tnastego roku dorosną, rodzicom albo opiekunom będą oddane.

Trzecie dzieci młodsze być mogą, w roku szóstym, siódmym, które na naukę czytania, pisania, szycia, haftow ania etc. na kilka m iesięcy tak po ranu jak o i po obiedzie z domów sw ych będą przychodzić, a przy rodzicach mieszkać. Te także będą mieć osobną m istrzynię, a z domowymi nie będą się łączyć.

4. W domu jest oratorium przystojne, przy sam ych drzw iach do

mowych, które jest tak sposobione, iż kapłan w panieńskim zam knieniu nie byw szy Mszę św iętą odprawi, a panny z swego zam knienia nie wychodząc jej słuchać będą co dzień. W św ięta

[51 DOKUMENTY PANIEN PREZENTEK 281

zaś i niedziele starsza i panny dorosłwsze i k tóre starsza bę

dzie rozumiała, do kościoła św. B arbary na pew ne m iejsce dla kazania i dłuższego nabożeństw a z swymi m istrzyniam i chodzić będą i z nimi się do domu w racać. A po obiedzie w katechiźm ie i nauce chrześcijańskiej ćwiczone będą.

5. Spowiedzi swe i Komunie w kościele S. Barbary odpraw iać mają, w yjąw szy te, które dla słusznych przyczyn z domu nie będą m ogły wychodzić. A każda z domu tego będzie miała spow iednika ex Patribus Societatis, którem u by zupełnie su

mienie swe otw ierała. Jednak pospolicie dla w szystkich ma być jeden, którego starsza domu panieńskiego, albo Pater Praepo- situs Świętej Barbary, im naznaczy.

6. Życie w domu tym na kształt konw iktów porządnych: zaczym w spólne życie wszystkich, w spólna kuchnia, refektarz, piwnica, łaźnia, bez osobków pryw atnych (jednak na te, od których płacą wzgląd będzie miany). Także o jednej godzinie wstanie, modlitwy, obiad, wieczerza, ćw iczenia i roboty wszytkie.

7. Żywność na starszą, panny ubogie i pom ocnice domu tego ma być z intraty ziemskiej, czynszów, jałm użny i roboty ręcznej panieńskiej.

8. Zwierzchność domu tego jest taka. Jego Mość Ks. Biskup Kra

kow ski opiekun pierw szy domu panieńskiego, jak o pasterz i najw yższy dozorca w szystkich m iejsc pobożnych. Tenże bądź przez się, bądź przez insze wizytować będzie ten dom kiedy w ola Jego Mości. Tenże od starszej domu tego rachunek prow entów tak z m ajętności, czynszów, jako i jałm użny wzię

tych będzie brał kiedy Jego Mość będzie raczył. Confraternitas Misericordiae (która jest przy kościele św iętej Barbary) opie

kunem także w tym będzie, aby raz we dwie albo w e trzy lata z pośrodka siebie na półrocznej schadzce obrała albo potw ier

dziła dwóch mężów pobożnych i bacznych, którzy by byli pro

wizorami domu tego. Panowie prowizorowie z poradą księdza Starszego albo spowiednika, starszą domu panieńskiego raz w rok m ają obierać, albo też od roku do roku potw ierdzać i insze powinności według opisanych ustaw domu tego zacho

wać. Starsza będzie wszytkim i pannam i i wszytkim domem rządziła nie według zdania własnego, ale według tego jako jej opisano.

Taż trzy mistrzynie, jedną dla ubogich panien, drugą dla tych które dają na ćwiczenia, trzecią dla dzieci, które co dzień dwa razy z domów swych na naukę przychodzić będą [naznaczy]2.

9. Moc na panien przyjm owanie, wypuszczanie, w pew nym sta- 2 tego słowa brak w oryginale.

(4)

282 O . J O A C H IM B A R O . F . M . C o n v . [6]

nie stanow ienie, jest przy starszej i panach prow izorach za radą spowiedniczą i konsensem.

10. Porządek dom owy jest dostatecznie opisany według którego żyć mają. Także sposób jest opisany, jako panny w bojaźni Bożej, jak o w obyczajach im przystojnych, jako w któ ry ch ro

botach zw ierzchownych ćwiczone być mają. N a o statek opi

sane są powinności starszej, powinności m istrzyń i powinności każdej pomocnicy.

11. A iż nie w szystkie panny, o które proszą, m ogą być przyjęte, przetoż choroby i w ady są opisane, z którym i panny nie m ają być przyjm owane.

12. Ażeby w nabożeństw ie się zapraw iały, Mszę św. codzień k a płan, z tych jeden albo dwa, którzy m ieszkają przy kościele św. Barbary i bractw ie m iłosierdzia, odpraw iać będzie w ich oratorium osobliwie dla tych, którym się z domu wychodzić nie zejdzie, na co fundusz już się poczyna.

His itaąue omnibus p er nos visis et probe intellectis, compe- rimus domos lapideas supranom inatas in platea Hospitali Cracovien- sis p er nobilem Sophiam Czeska emptas et com paratas, una cum suis areis atąu e aedificiis ąuibuscunąue aere ipsius proprio abso- lutis, nec eleem osynis quibusvis et aliis obventionibus, tam per ipsam Fundatricem , quam p er alios Christi fideles ad eundem effectum designatis, tam ąuam puras, omnino mundas, et ab aliis quibusvis exactionibus atque oneribus exem ptas esse. Ideoque piae ipsius voluntati satisfacientes et postulata nomine ipsius Nobis porrecta adm ittenda prout eadem pro officio Nostro pastorali circa pias fundatorum intentiones de instituendis domibus religiosis sol- licitas admissimus, accedente consensu Sacrae Regiae M aiestatis, praesentibusque admittimus. Prona est enim ad m undi voluptates sequendas adolescentia, et nisi a teneris annis ad pietatem infor- m etur antequam vitiorum habitus homines possidere incipiat, nun- quam satis ac sine maximo ac singulari propemodum Dei omnipotentis auxilio in lege divina persev erare solet. Nec immerito studia parentum christianorum ad erigendam per Nos dictam domum conversa sunt, nam quales nascantur liberi, nulli in manu est, at ut recta institutione evadant boni, ipsorum potestatis est.

Et quaemadmodum industria agricolae primum semen in terram deponit, deinde uti conspexerit e semini factam arbusculam non ipsam relinquunt in eadem terra, sed inde revulsam in aliud trans- ferunt solum, ut beneficio terrae noviter educetur. Ita christiani parentes liberos suos in eiusmodi domos, ubi sunt perpetuae fon- tium scatebrae et irrigationes spirituales, transferre debent prout fecerunt p aren tes Sarae, uxoris Tobiae iunioris, Susannae et alia-

[7] D O K U M E N T Y P A N I E N P R E Z E N T E K 283

rum m atronarum quarum a teneris institutio in Sacra Scriptura satisque Patribus comm endatur. Q ua de causa Sacrum Concillium Tridentinum ultra vetustiores Canones curam sem inariorum, elee- m osynariarum , et aliorum quorum vis piorum locorum Episcopis, in quorum dioecesibus existunt, quam diligentissim e com m endant se- rioque praecipiunt. Itaque ad laudem Dei Omnipotentis, Patris, Filii et Spiritus Sancti, et Ecclesiae Sanctae Dei om am entum , domuum praedictarum instar sem inarii aut convictus puerorum cuius- vis dioecesis pro inform andis puellis destinatae, emptionem, ven- ditionem, resignationem, cessionem que acceptavim us et accepta- mus, eandem que auctoritate N ostra ordinaria approbam us, confirmamus, libertati atque im m unitati ecclesiasticae adscribim us, ut deinceps eadem praerogativa gaudeant, quibus sacrae domus de licentia et assensu suorum O rdinariorium institutae gaudere dig- noscuntur. P raeterea damus et tribuim us potestatem C onfraternitati M isericordiae eligendi et designandi Provisores duos domuum saepedictarum discretos ac devotos, qui singulis annis superiorem feminam domus, adhibito consilio superioris patris ad Sanctam Barbaram aut confessarii, habeant ius eligendi aut sem el electam ex causis confirmandi. Haec porro superior domus Nobis N ostrisque successoribus Episcopis C racoviensibus rationem adm inistrationis suae tam de censibus quibusvis quam de eleem osynis provenienti- bus, singulis annis iuxta praescriptum Concilii Tridentini reddere te- nebitur, ipsaque cum universa domo visitationi N ostrae nec non correctioni subiecta esse. Porro omnibus et singulis nunc et in posterum in eadem domo degentibus tam superioribus quam inferio- ribus praecipim us ut Nobili Sophiae Czeska pro tunc seniori suae ac m agistrae, et aliis pro tem pore existentibus, in omnibus honestis ac licitis obediant, iu x ta statuta domus, quae sim iliter eadem auctoritate ordinaria approbam us et ratificam us. Electionem vero provisorum ad annum dum taxat restringim us, prout restrinxit sta- tutum provinciale consvetudine rationabili praescriptaque confir- matum. C aetera omnia quo ad adm issionem puellarum , educationem earundem , receptionem summarum pecuniariarum ab ipsis seu parentibus ipsarum, ab alliis vero eleem osynarum , emissionem tandem e domo post elapsum definiti temporis, iu x ta statuta per Nos u t p raefertur approbata, in suo robore reliquim us prout de- creto nostro relinquim us in perpetuum . In quorum fidem praesentes m anu propria subscriptas sigillo N ostro fecimus communiri.

Datum C racoviae die trigesim a prim a Maii Anno Domini M D C X X Septimo. Praesentibus Admodum Reverendis G enerosis et Nobili- bus A ndrea Szyszkowski, Scholastico, Stanislao Garwaski, Stanislao Rudzki, Chrystophoro N osarzew ski Canonicis C racoviensibus, J o

annę Kwaśnicki S. Theologiae et Ju ris Utr. Doctore Preposito

(5)

V oynicensi A rchidiacono Sądecensi Causarum C uriae N ostrae Ge nerali A uditore, A lberto Serebryski, Custode O patoviensi Cano- nico Tarnoviensi, Samuele Calina Ju ris Utr. Doctore Praeposito N eocorcensi Auctorum C uriae Notario, A lexandro Rychłowski Slaw- koviensi, C hrystophoro Żydowski Spytkoviensi, M artino Dobro- chow ski W aw rzynecensi Cappellaneis, M arciano Sierakowski, Pe- tro Kłobukowski, Jo annę Poniatowski, Jacobo...® Aulicis N ostris et aliis quam plurim is fide dignis.

M artinus Szyszkowski Episcopus Cracoviensis

Oryg. pergam inow y w form ie poszytu, w ym iar 31 X 40 cm, kart 5 i pół (karta druga, trzecia, czwarta dołem obcięta). Ostatnia stro

na nie zapisana. Pieczęć w oskow a okrągła o średnicy 5 cm, na sznurku jedw abnym czerwonym . T ekst i pieczęć dobrze zachowane.

Oprawa poszytu skórkow a z 1874 r„ z w ytłoczonym złotym na

pisem: „Pierwotna erekcja bpa Szyszkow skiego".

2

1630, 26 czerwca, Warszawa.

Konstancja, królow a Polski, żona króla W ładysław a IV, bierze w opiekę zakład Zofii C zeskiej, ufundow any w K rakow ie dla w y  chowania i kształcenia dziewcząt.

C onstantia Dei G ratia Regina Poloniae et Sveciae, M agna Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Samogitiae, Livoniaeque, nataąue A rchidux Austriae.

Significamus praesentibus N ostris litteris ąuorum interest universis et singulis piis Nobilium m atronarum institutis favere Regium sanctum ąue ducimus et pietati C hristianae inprimis consentaneum . Proinde dum ex hom inibus v ita et doctrina probatis intellexissem us Generosam D. Sophiam de M acieiowice Czeska M atronam aque Nobilem ac piam a viginti prope annis in viduali statu vacare christianae pietatis officiis, tum praecipue se suaąue im pendisse puellarum vel parentibus orbatarum vel egentium piae educationi atąue institutioni. Nos hoc eius laudabile institutum , ut eo magis propagetur, Regio N ostro patricinio fovere volumus, praefatam ąue Generosam D. Sophiam de M acieiowice Czeska in patrocinium et protectionem Nostram accipimus una cum bonis et domicilio pu- pillisgue quas alendas educandasgue suscepit et in posterium sus-

3 zostaw ione m iejsce na nazwisko.

cipiet. Quod ad notitiam omnium et praesertim M agistratuum quo- rumvis Regni deducentes benigne requirim us, ut praem em oratam Generosam D. Sophiam de M acieiowice Czeska, uti iam sub pa- trocinio et protectione N ostra existentem , pacate vivere et pro instituto suo vacare sinant, neque aut ipsi ullam ei m olestiam fa- cessant, aut ab aliis personae, rebus alum nisque eius ullum praeiudicium inferri perm ittant, eam que tueantur et immunem a quarum vis personarum iniusta im petitione praestent, ac honestati im- primis, securitatique suae, suorum que diligenter consulant. Quod aeque Nobis gratum, ac officiis eorum consentaneum fuerit. In cuius rei fidem praesentes m anu N ostra subscriptas Sigillo Nostro communiri iussimus. Datum V arsaviae die 26 M ensis Iunii, Anno Domini M D C X X X.

C onstantia Regina

Oryg. papierowy, podw ójnie złożony, w ym iar 32 X 19 cm, do

brze zachow any, pieczęć okrągła o średnicy 4 cm, w yciśnięta na papierze (na podkładce w oskow ej.)

3 1633, 24 maja, W arszawa.

V isconti Honorat, arcybiskup Laryssy i nuncjusz A p o sto lsli w Polsce, zatwierdza w im ieniu Stolicy Apost. fundację Zofii Cze- skiej dla w ychow ania i kształcenia dziew cząt w Krakow ie i zm ie

nia niektóre przepisy ustalone w akcie fundacyjnym .

Comes H onoratus V icecom es Dei et Sanctae Sedis A postolicae gratia Archiepiscopus Larissenus et in hoc amplissimo Poloniae Reg- no M agnoque Lithuaniae ducatu cum facultatibus Legati de Latere N uncius Apostolicus.

Ea sem per in pias erga Deum voluntates et eius perfectionis zelatores in Sacrosancta M atre Ecclesia fuit pietas, ut qua se illae latitudine charitatis in divinam gloriam propagandam , cultum pro- movendum, amorem tum in se tum in aliis excitandum , effun- derent: ea...4 illas, ipsa benevolentiae gremio exciperet exceptas cum m aiori beneplaciti divini increm ento foveret et favore singulari prosecutas, qua gratiarum ubertate, qua protec...5 veretur:

etsi vel aetate, vel sexu pusillae essent, quo constantius et altius 4 pergam in zniszczony.

5 pergam in zniszczony.

(6)

in Deo foim aientur auctoritatis suae soliditate, per summos sui Rectores, ac eorum Vicarios robo...® confirmaret. Hinc illa sanctae beneplacentisąue propensionis in honorem divinum, salutem ąue ani- marum, in m entibus Fundatorum, piorum locorum, hospitalium ąue vix concepta germina, hoc favoris gratiarum ąue sinu excepta, et fota, in eam processerunt felici vigore abundantiam et m aturitatem , ut toto pene orbe, eorum zelo et ardore voluntatum, maximum divina gloria acceperit et accipiat increm entum, aeterna m ortalium animis uberrim e creverit et crescat salus, singulare Ecclesia Chri- sti susceperit et suscipiat cum ornam ento augmentum ; nova demum ac nova, certo adeundae salutis progenerata sint et progenerentur suis posteris exempla. Hanc benignitatem et favorem Sanctae Ma- tris Ecclesiae et protectionem, sancte am biens paucis ante annis nata et per Reverendissim um olim M artinum Szyszkowski Episco- pum C racoviensem in sinum Ecclesiae excepta, pia de Deo, salu- teąue sua et proximorum benem erendi voluntas, Nobilis ac devotae M atronae Sophiae de M acieiowice Czeska, quo firmius radices agere, et uberiores salutis fructus divinique cultus in puellis, parentibus honestis orbatis, vel egentibus (quas pie ad obseąuium divinum instituere et a teneris ad honestam morum norm am educare, de propriis bonis et industria quaesitis et haereditariis ad id intentum coemptis, separatim in civitate C racoviensi domibus constituit) perciperet, supplicationem No

bis hum iliter fecit, ut piam hanc eius voluntatem , ąuippe hoc in Regno exemplo novellam et benedictione Apostolica quam impar- titam habem us dignarem ur, et auctoritate qua ex officii N ostri mu- nere pollemus, firmaremus. Nos igitur iusta supplicatione inclinati, visa et lecta fundatione dicti pii loci pro puellis utriusque status Nobilis ac Civici tam orphanis quam pauperibus, aliis a parentibus, aut consanguineis, amicis aut tutoribus pro educatione dandis, per dictam Nobilem Sophiam de M acieiowice Czeska facta, et cum nonnullis C onstitutionibus conscriptis erecta, ac p er Illustrissim um ac Reverendissim um olim M artinum Szyszkowski Episcopum Cra- coviensem acceptata et confirmata, ut eum locum incolentes et frequentantes puellae in pietate erga Deum, et m oribus recte com- positis fideliter instituantur, sim iliter in legendo et scribendo, aliis- que m uliebribus operis pro captu uniuscuisque instruantur et exer- ceantur, ad certos aetatis annos, suscipientes petitionem piae M a

tronae, tenore praesentium , Apostolica auctoritate Nobis commissa et qua fungim ur hac in parte, vigore N ostrarum facultatum Apo- stolicarum ad quarum insertionem hic minime tenemur, fundationem cum suis constitutionibus, de data C racoviae die trigesim a

8 pergamin zniszczony.

D O K U M E N T Y P A N I E N P R E Z E N T E K 287

prim a M aii millesimo sexcentesim o vigesim o septim o in pergam eno exaratam , m anu defuncti olim R everendissim i D. M artini Szyszkowski Episcopi C racoviensis subscriptam , et sigillo eius munitam, ac facultatem ab eodem Reverendissim o Episcopo C racoviensi cele- brandi M issam per legitim os praesbyteros in O ratorio Domus illius (quod Nos quoque lustravim us) concessam, ac peculiari diplomate in pergam eno cum suscriptione dicti supra Episcopi, et sigillo ipsius conceptam et conscriptam de data C racoviae XXX Julii anno M D C X X I X approbam us et confirmamus, tam in parte quam in toto, excepta tam en illa particula, in qua facultas asservandi in dieto O ratorio Sacrosanctum Sacram entum in ciborio conceditur, quam hac in parte infirmam, et pro non adiecta haberi volumus et m andamus, perpetuoque A postolicae firm itatis robore commu- nimus, nec non om nes tam iuris quam facti defectus, qui forsan super praem issis quom odolibet intervenerint aut intervenirent sup- plemus. Volum usque praesentes litteras N ostras atque olim de

functi Reverendissim i D. M artini Szyszkowski Episcopi Cracovien- sis coram Nobis productas omnia et singula in eis contenta valida et eficatia perpetuo fore, suosque plenarios et integros effectus sortiri et obtinere debere. Quod tam en Constitutiones quae de Su- periorissa et Provisoribus habentur, ad evitandas m agnas difficul- tates in hoc Regno excitari solitas, circa exigendos census, lites prosequendas, et ad commodam educationem puellarum , expedire iudicam us et volumus, ut Superiorissa Nobilis, a m oderna Funda- trice nom inata, et consequenter etiam aliae Nobiles Superiorissae successive futuris tem poribus ab antecedente, cum scitu et approbatione Reverendissim i Episcopi C racoviensis pro tem pore existentis eligendae usque ad m ortem eo officio fungantur. V iri quoque duo in Provisores Nobiles m aturi et pii atque auctoritate pollen- tes potius, quam de C onfraternitate M isericordiae plebei, sim iliter a Superiorissa cum scitu et aprobatione Reverendissim i Episcopi Cra- coviensis eligantur. Licitum insuper erit, habita ratione temporis, necessitatis et aliarum piarum occasionum occurentium , aliquas ulteriores Constitutiones O rdinationesque, prioribus superinducere, vel illis etiam addere, vel m inuere, aut demere, de consensu ta

men Nostro, vel R everendissim i Episcopi C racoviensis pro tem pore aut successorum Nostrorum . Et attendentes quantum commodi et em olum enti ad Christianam pietatem in Republica ex tam pio opere sperare liceat, ne haec pientissim ae M atronae fundatio puellaris pauperum , et aliarum rite educandarum in hac domo per Nos vi- sitata im m utari aut in aliquem O rdinem Religiosum transferri possit, neve praesentes litterae N ostrae de subreptionis vel obreptionis aut nullitatis vitio, et intentionis N ostrae, immo Sanctae Sedis Apo

stolicae cuius vices gerimus, in hac parte, vel quodam alio defectu

(7)

288 O . J O A C H IM B A R O. F . M. C o n v . [12]

m utari seu impugnari, aut alias ąuom odolibet infringi, vel retractari, seu etiam revocari, suspendi et restringi, limitari, modificari, vel illis in aliąuo derogari ullatenus unąuam possit (irritum et inane, si secus super his a ąuom odocum ąue ąuacum ąue auctoritate vel ignoranter attentari contigerit) decem im us ac declaram us Aposto- lica auctoritate praedicta, earundem ąue praesentium per tenorem.

Non obstantibus C onstitutionibus et O rdinationibus Apostolicis cae- terisąue contrariis ąuibuscunąue etc. Datum V arsoviae die XXIV.

Mensis Maii A nno M D C X X X 111.

H onoratus Vicecomes Archiep. Larissenus Nuntius Apost.

Oryg. pergam inow y, nieco zniszczony, w ym iar 59 X 46 cm, pie

częć w oskow a okrągła o średnicy 5,5 cm na czerw onym jedw ab

nym sznurku.

4 1633, 30 czerwca, Grodno.

W ładysław IV, król Polski, zatwierdza fundację Zofii C zeskiej i bierze ją pod swą opiekę oraz nadaje je j przyw ileje, jakie przy

sługują instytucjom kościelnym w Polsce.

V ladislaus IV Dei gratia Rex Poloniae, M agnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Samogitiae, Livoniaeque, nec non Sue- corum, Gotthorum, V andalorum que haereditarius Rex, electus M ag

nus Dux Moscoviae.

Significamus praesentibus N ostris litteris ąuorum interest universis et singulis. Ad Regalis functionis officium pertinere ducimus pauperibus et piis locis protectionem Nostram praebere, ac insti- tutiones devotarum m atronarum pietati christianae consentaneas conservare et protegere. Quocirca cum Nobilis ac devota M atrona Sophia de M acieiowice Czeska se suaąue im penderit puellarum vel parentibus honestis orbatarum vel egentium piae educationi atąue institutioni, pro earum ąue habitatione cum consensu, admis- sione et approbatione Reverendi olim M artini Szyszkowski Episcopi C racoviensis (coram Nobis de data trigesim a Maii, Anni millesimi sexcentesim i vigesimi septimi producta) duas domos m uratas in platea Nosocomiali vulgo Szpitalna dicta atąue hortum em erit domui puellarum dictarum inscripserit et pro earundem sustenta- tione certam pecuniae summam tum haereditariam , tum industria sua ąuaesitam dederit et donaverit, supplicatum est Nobis, ąuatenus tam sanctum Institutum et fundationem piae M atronae a p p r o h a r e -

[13] D O K U M E N T Y P A N I E N P R E Z E N T E R 289

mus, in protectionem N ostram susciperem us ac im m unitati ecclesiasticae tam personas, locum et bona adscriberem us. Nos itaąue huic supplicationi iustae faventes, laudabile hoc institutum et fun

dationem praedictae Nobilis Sophiae Czeska cum omnibus suis reddi- tibus, censibus et commodis necnon eleem osynis, ac omnibus arti- culis in confirm atione Reverendi Episcopi C racoviensis expressis approbam us et confirmamus dictam ąue fundatricem in protectio

nem Nostram Regiam, una cum puellis quas alendas educandasquae susceperit et in posterum suscipiet, cum omnibus bonis et domicilio accipimus. Personas ipsas eiusdem domicilii, dictas domos cum horto educationi dictarum puellarum donatas a iurisdictione tam castrensi quam civili et quavis alia, oneribusque civilibus eximi- mus, im munitatibus, libertatibus iuribus et praerogativis ecclesiasticis quibus alia bona ecclesiastica et pia loca in Regno N ostro gau- dent ex nunc auctoritate N ostra Regia adscissemus et incorpora- mus, tem poribusque perpetuis exem ptas et immunes esse volumus.

In cuius rei fidem praesentes manu N ostra subscriptas sigillo Regni communiri fecimus. Datum G rodnae die XXX mensis Junii Anno Domini M D C X X X I I I . Regnorum Nostrorum anno Primo.

V ladislaus Rex

Confirmatio fundationis Nobili Sophiae Czeska Oryg. papierowy, podw ójnie złożony, w ym iar 44 X 29 cm, dość dobrze zachow any, ale pism o ju ż w yblakło, pieczęć okrągła o śred

nicy 9 cm w yciśnięta na papierze (na podkładce w oskow ej).

5

1658, 15 listopada, Kraków.

Trzebicki A ndrzej, biskup krakow ski oraz kom isarz królew ski, stwierdza, że kam ienice leżące przy ulicy Szpitalnej w K rakowie i będące siedzibą zgromadzenia panien prezentek dla w ychow ania dziewcząt, są w olne od podatku zw anego pobór.

A ndreas Trzebicki Dei et A postolicae Sedis gratia Episcopus Cra- coviensis, Dux Severiae, a Sacra Regia M aiestate tum ab Universis Ordinibus Regni Poloniae ad infrascripta specialiter datus et depu- tatus Commissarius etc.

Universis et singulis quorum interest, intererit, aut quom odolibet in futurum interesse poterit, significam us praesentibus litteris No-

19 — N asza Przeszłość

(8)

290 O. JOACHIM BAR O. F. M. Conv. [14]

stris. Quomodo personaliter coram Nobis com parens Admodum Re- verendus Joannes Dobrzycki Canonicus Scarbim iriensis Congrega- tionis V irginum Saecularium sub Titulo P raesentationis B. M. V.

Regulae S. Euphemiae in Platea Sancti Spiritus C racoviae Poeniten- tiarius et Capellanus, lapideas super ąuibus domus dictarum Vir- ginum est locata a solutione C ontributionum vulgo pobór alias trzos dictarum liberas pronunciari nomine dictarum Virginum debita cum in stantia petiit et postulavit. In praesentia Nobilis Joannis Zem brzycki Spectabilium Proconsulis, Consulum totiusąue M agistra- tus et Com munitatis Urbis C racoviensis Causarum Syndici gene- ralis et Clarissimorum Francisci Rolinski et Petri Sleszkowski Con

sulum Cracoviensium M edicinae Doctorum, eidem Syndico assisten- tium, dictas lapideas subiacere oneri solvendarum contributionum ex quo sunt recenter acąuisitae dicentium. In contrarium prae- fatus C apellanus Iura num ero tria liberationis dictarum lapidearum et adscriptionis im munitati ecclesiasticae produxit. Nos vero supra- m em oratus Commissarius visis huiusm odi Iuribus ąuoniam dictae lapideae ab erectione huiusmodi domus dictarum Virginum et initio fundationis sunt in residentiam earum et habitationes ac capellam conversae: Ideo ex his et aliis rationibus animum Nostrum mo- ventibus, inhaerentes Constitutioni Regni, easdem lapideas oneri solutionis C ontributionum minime subiacere, et seniorem in dicta congregatione Virginum nunc et pro tem pore existentem ad easdem exolvendas non teneri declaram us et pronuntiam us. In ąuorum fidem praesentes m anu propria subscripsim us et sigillo communiri iussimus.

Datum C racoviae die decima ąuinta M ensis N ovembris Anno Do

mini Millesimo Sexcentesimo Q uinquagesim o Octavo. Praesentibus Illustribus et Adm. Reverendis Joannę Skarszenski Custode Visli- ciensi, Joannę M arkiewicz V arm iensi Canonicis Cracovien. Iuris Utr. Doctoribus, Joannę Grabowski P rothonotario Apostolico Prae- posito Sandecensi et Carolo W o sn io w sk i7 Philosophiae Doctore Praeposito M ielecensi coram Nobis Notario.

A ndreas Episcopus Cracoviensis

Decretum Congregationis Virginum

Regulae Sanctae Euphemiae Oryg. pergam inow y, dobrze zachow ańy, ale pismo już nieco w y  blakło, w ym iar 36 X 22 cm, pieczęć w oskow a okrągła o średnicy 6 cm, silnie zniszczona (w idoczny herb, bez legendy), na sznurku jedw abnym zielonym .

7 nie wiadomo, czy tak należy czytać dwie pierwsze litery nazwiska.

[15] DOKUMENTY PANIEN PREZENTEK 291

6

1661, 8 stycznia, Kraków.

Ludw ika Maria, królow a Polski, żona Jana Kazimierza, bierze w opiekę zakład dla w ychow ania dziew cząt, założony przez Zofię Czeską, a pozostający obecnie pod kierow nictw em K atarzyny Albi-

czówny.

Ludovica M aria Dei G ratia Regina Poloniae, M agna Dux Lithu- aniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Princeps M antuae, M ontisferrati et N iverniae haereditaria.

Significamus praesentibus litteris N ostris ąuorum interest universis et singulis. Eam apud Nos m ereri pietatis consentaneum sacram ac caeteris aliis institutis eadem ąue virtute superem inentem Vir- ginum O rphanellarum C ongregationem erectam non ita pridem per Generosam olim Sophiam Czeska m atronam pietatis christianae officiis laudatissim am in Urbis huius platea Sancti Spiritus sitam et a Sancta Sede Apostolica approbatam , Regulam et instituta Sanc

tae Euphem iae Virginis tenentem , u t eam tot virtutibus deditam, non tantum Orbe isto Polono, sed cunctis etiam christianorum Pro- vinciis dignam asseramus, N ostram ąue sacrae eidem Societati imper- tiam ur protectionem , dum praesertim intra Nos pensam us illa tanta adm irandae planeąue supernaturalis pietatis in proximum officia qua pius hic coetus tenerrim ae etiam sexus sui aetati prom pto pro- mit affectu easąue intra se fovere solet orphanellas et pupillas quae ipsius etiam naturalis rationis expertes nedum parentibus aut tutoribus orbae, cunctisque periculis ita obnoxiae ut vitae profes- sandae magis quam honestati tutandae, per suam tenellam aetatem pares esse videantur, quo tam en loci praebentur cunctis matrum officia. Ad quod ita laudandum ac satis depraedicandum caritatis munus cum sese G enerosa Deoque dicata C atharina Albiczowna Skorecka (piis suae Praedecesstricis insistendo vestigiis) devoverit, inque eadem pia institutione a tenerrim a sua aetate constanter et omni cum modestia, pietate et honestate, non minora christianae eruditionis educationisque praebendo exem pla perseveret non paucis iam sexus sui enutritis sociabus plerisque tum sacris variarum Congregationum locis, tum saecularibus inclyti huius Regni prin- cipum et m agnatum feminarum commoditatibus applicatis, nonnullis in m atrim onium collocatis, caeteris sui instituti prom otioni ad- dictis, est certe cur eandem tam quam veram orphanellarum tu- tatricem, in N ostram mutuam, una cum sociabus eius Reginalem suscipiamus tutelam, non ut pacate tantum vivere Deoque ita pla-

(9)

292 O . J O A C H I M B A R O . F . M . C o n v . [16]

citas p arare valeat victimas, sed ut quoque eo magis locus hic, in M etropolitana hac Urbe propagetur ac oranis debita securitas eidem, una cum adscitis suae educationi pupillis virginibus tum et bonis ac domicillis earundem intra vel extra C ivitatis istius m uros ali- bive habitis et habendis provideatur, Ludusque hic V irginum ma- iores virtutum suarum exerceat profectus, utpote quae simili pari- ter et a serenissim a pie defuncta C onstantia Poloniae Regina in- signitae sunt g ratia ac libertate. Quas dum Nos m aterno excipimus sinu, volum us et benigne requirim us omnes et singulos u t earun

dem quoque com m oditati ac honestati utilique bonorum quam dili- gentius provideri sem per curent, p raestituri et Deo m unus accep- tafoite, et nobis perquam gratiosum, in ciuius rei fidem praesentes manu N ostra subscriptas Sigillo N ostro communiri iussimus. Da- tum C racoviae Die VIII Mensis Januarii Anno Domini M D C L X I.

Ludovica M aria Regina

O iyg. pergam inow y, dość dobrze zachow any, w ym iar 48 X 27 cm, z p iękn ym inicjałem (litera S), pieczęć w oskow a okrągła na sznurku czerw onym , nieco zatarta, o średnicy 6 cm.

7 1662, 15 marca, Lwów.

Jan Kazimierz, król Polski, pozwala K atarzynie C zeskiej ufundo

wać klasztor karm elitanek trzew iczkow ych w K rakow ie p rzy ulicy Szpitalnej, o ile iundację tę zatwierdzi p rzyszły sejm.

In Nomine Domini Amen. Ad perpetuam rei memoriam. Nos Joannes Casim irus Dei G ratia Rex Poloniae, M agnus Dux Lithu- aniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhiniae, Smolensciae, Czernichoviaeque, nec non Seucorum, Gotthorum, Van- dalorum que haereditarius Rex.

Significamus praesentibus litteris Nostris quorum interest universis et singulis tam praesentis quam futuri aevi hominibus. Non alia Regnorum integritatem regnantium que felicitatem stipare melius praesidia quam religiosa piorum caetuum agmina. Saepe quod adam antinae loricae quod superbis onustae custis non potuere ga- leae inerm ia efficere cilicia, saepe quod reboantes torm entorum fragores nequivere effusa ab imo pectore conciliare suspiria. Nec melius porro publicae consulitur integritati, quam dum foris virilis depugnant, domi devotus Suprem o laurearum olearum que sup- plicat femineus sexus, quando ibi ignita candentium globorum ia-

cula, hic iaculatoria ardentium cordium expediantur in caelum vota.

Quo circa optime providum Regnantium providentia dum tot omni genere devotionis instructissim a m ultiplicavit caenobia, plurium plus sem per pondens habet deprecatio. Cum itaque Nobilis Catha- rina Czeska zelo pietatis ducta in animum suum induxisset pium fundandi M oniales Ordinis Beatissimae Virginis M ariae de M onte Carmelo antiquae regularis observantiae propositum , et huic laudatissim ae intentioni lapideam suam cum sacello C racoviae in pla

tea Hospitali sitam, iuxta lapideam fam atae Brzuchańska existentem destinavisset, N obisque per Religiosum P. Eliam Szabłowski Priorem C onventus eiusdem O rdinis Cracoviensis supplicasset, quatenus auctoritate N ostra Regia devotae huic annuerem us inten

tioni. Nos cum Consiliariis N ostris pensata pii huius operis recti- tudinem Divinum cultum in N ostro quam maxime vigere cupientes Regno, ad maiorem Divini Nom inis gloriam faciendam...8 duximus quatenus praedictae Nobili C atharinae Czeska facultatem et consensum Nostrum Regium super hancce M onialum Praedicti Ordinis fundationem darem us et concederem us: uti quidem damus et concedimus praesentibus litteris N ostris salva m anente ratihabitione Omnium Ordinum in futuris Regni Comitis Congregandorum vigore quarum litterarum ac futurae ratihabitionis praedicta Nobilis Ca- tharina Czeska praedictas m oniales iuxta propositum suum fun- dabit omne ac integrum ius suum haereditarium quod ipsi super dictam lapideam servit ac com petit in illas transferet transfun- detque vigore vero totius istius cessiones praesentisque consensus N ostri in futuris Regni comitiis unanim i omnium Ordinum assensu approbandi praedictae M oniales praem em oratam lapideam una cum dieto sacello, cum omnibus fundis, areis, structuris, aedificiis, commodis, utilitatibus et em olumentis attinentibus et pertinentibus ad dictam lapideam spectantibus nullis piane exceptis tenebunt ha- bebunt et possidebunt iure perpetuo et irrevocabilis donationis titulo, unanim i omnium Ordinum in futuris Regni Comitiis appro- bando consensu. Promittimus autem pro Nobis et Serenissim is Suc- cessoribus Nostris, non esse N os Serenissim osque Successores Nos- tros praedictas M oniales ab usu et pacifica possessione dictae lapideae omniumque attinentiarum , salva manendi ratihabitione co- mitiali, am oturos aut alienaturos neque am ovendi aut alienandi cui- piam potestatem daturos, sed salvum et integrum ius perpetuum illis conservaturos idem que Serenissim i Successores N ostri praesti

turi sunt. Ouod ad notitiam omnium quorum interest praesertim vero R everendo in Christo Patri Episcopo Loci O rdinario tum Di- gnitariis Officialibus ac toti M agistratui Civitatis N ostrae Craco-

8 tutaj oryg. zniszczony.

(10)

viensis deducendum mandamus, u t praedictas M oniales in iure sibi a Nobis collato inviolabiliter conservent, manu teneant, neve quo pacto im pediant im pediriąue faciant pro g ratia Nostra. In cuius rei fidem praesentes manu N ostra subscriptas sigillo Regni communiri mandavim us.

Datum Leopoli, anno Domini M D C L X 11 die XV. M ensis M artii, Regnorum Nostrorum Poloniae et Sveciae XV anno.

Joannes Casimirus Rex

Consensus super fundationem Mo- nialum Ordinis Beatae Virginis M ariae de M onte Carmelo. Nobili C atharinae Czeska, salva ratihabitione eiusdem in futuris Regni Comitiis.

Oryg. papierow y, podw ójnie złożony, nieco zniszczony, w ym iar 42 X 28,5 cm, pieczęć okrągła o średnicy 9 cm, w yciśnięta na pa

pierze (na podkładce w oskow ej).

8

1667, 30 września, Kraków.

Jan Kazimierz, król Polski, na prośby K atarzyny A lbiczów ny pozwala przenieść fundację Zofii C zeskiej na klasztor sióstr kar

m elitanek trzew iczkow ych, ale z zachowaniem obow iązku w ych o  w yw ania i kształcenia dziewcząt.

Joannes Casim irus Dei Gratia Rex Poloniae, M agnus Dux Lithu

aniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Samogitiae, Livoniae, Kyoviae, Volhynniae, Smolensciae, C zerniechoviaeque, nec non Sveciae, Gott- horum, V andalorum que haereditarius Rex.

Significamus praesentibus litteris N ostris ad perpetuam rei memoriam valituris universis et singulis quorum interest et intererit, aut quom odolibet in futurum interesse poterit. Expositum Nobis fuisse et esse pro p arte et nomine Nobilis, Devotae ac Deodicatae C atharinae Albiczowna Skorecka Praefectae seu M atris Domus Congregationis V irginum in p latea Xenodochiali S. Spiritus Cra- coviae sitae. Quod licet si G enerosa olim ac Devota M atrona So

phia de M acieiovice Czeska Domum praedictam pro fovendis et erudiendis puellis m inorennibus tam in domibus Nobilium quam in civitate C racoviensi et extra progenitis, sub titulo Praesentationis Glorissimae Virginis Dei Genitricis M ariae fundaverit et asigna- verit, et pro dote ac provisione earundem puellarum et certis obli-

[19] D O K U M E N T Y P A N I E N P R E Z E N T E R 295

gationibus ac oneribus adim plendis in erectione per Reverendissi- mum olim in Christo Patrem Petrum Gembicki Episcopum Craco- viensem die 24 Octobris A nno Domini 1644 auctoritate O rdinaria facta descriptis Generosus olim Stanislaus a Dem biany Dembiński uti M agnifici olim Zdenko Szampach Sacri Romani Im perii in Co- m itatu Hodonin et M ilocice Comitis S acrae C aesariae M aiestatis Consiliarii bellici testam enti executoris de bonis ipsi a Deo collatis ac suae dispositioni commissis summam principalem viginti mil- lium florenos Polonos in censum annuum reem ptionalem inscribi pro- curaverit, ac super praem issis approbatio et ordinatio praenom i- nati R everendissim i olim Petri Gembicki Episcopi C racoviensis, prout supra die actu et d ata descriptum est intercesserit. Tamen quia p raefata erectio et fundatio Congregationis Virginum (qua iuxta tenorem erectionis num ero quinque in praefata domo ad se- decimum dum taxat aetatis suae annum m anere ibiąue in pietate, tim ore Domini, lectionibus, scripturis m oribusque et aliis exercitiis m uliebribus educari et instrui, deinde v el m atrim onio iungi vel in aliquo m onasterio sub clausura collocari solent) ob defectum succe- dentis ex grem io dictarum Virginum Praefectae seu M atris, quae eis post fata m odernae exponentis p raeesset substitere et perpetuo durare nequit, ideo ne praefata fundatio C ongregationis Virginum casu aliquo et tem poris cursu aboleatur et tollatur, immo eo firmius sub sistat m agisque in p ietate e t timore Domini proficiat, ac in perpetuum illibata perm aneat, praefata C atharina m oderna Prae- fecta, qua quadraginta et plus a iuvenili aetate annis in dicta C ongregatione degit, novitque optim e quae v entura speranda con- sulere cupiens supplicari Nobis fecit quatenus in erectionem mona- steri e t conventus formalis e t Sanctim onialium O rdinis Beatissimae Virginis M ariae de monte Carm elo antiquea regularis observantiae in loco praefato fundandam, sub cuius m onasterii de novo erigendi superioris regim ine dictae V irgines perpetuo existerent consensum facultatem ąue et potestatem dare et concedere ac pium hoc ipsius institutum ac intentionem prom overe et ad optatum offectum deducere dignarem ur. Nos cum Consiliariis N ostris pensata huius pii operis intentione, Divinum cultum quam m axime et M aiorem Dei et S. S. V irginis M ariae, Regni huius N ostri Patronae Singularis gloriam, in Regno Nostro vigere exoptantes, praefatis supplicatio- nibus inclinati, consensum Nostrum Regium et facultatem plena- riam super hanc m onasterii et conventus formalis ac m onialium praedicti Ordinis fundationem et erectionem , salva tam en quoad institutum et eruditionem puellarum in praefato m onasterio eri- gendo degentium et obligationes M issarum in erectione supra de actu descripto contentas in to to m anendi et sub ratihabitione huiusmodi consensus N ostri omnium Ordinum in praesentibus Comitiis

(11)

Regni C ongregatis dam us et concedimus praesentibus litteris. Quo- rum in fidem m anu propria subscriptas Sigillo Regni N ostri communiri mandavim us. Datum C racoviae Die XXX M ensis Septem bris Anno Domini M D C L X V I I Regnorum N ostrorum Poloniae XVIII, Sveciae XIX Anno.

Joannes Casim irus Rex

Consensus supra M onasterium et Conventum formalem Sanctim onialium C arm elitarum Regularis observantiae antiąuae C racoviae in Platea Hospitali erigendum.

Oryg. pergam inowy, dobrze zachow any, w ym iar 57 X 38 cm.

Z trzech stron są p iękne ozdoby w form ie fryzu, z herbem kró lew  skim i zakonu karm elitańskiego. Pieczęć w oskow a okrągła (na ta

siem ce jedw abnej niebieskiej) o średnicy 9 cm, nieco przyniszczona.

9 1670, (bez d a ty dziennej), W arszawa.

Eleonora Maria, królow a Polski, żona Michała K arybuta W iśnio- w ieckiego, bierze w opiekę zgrom adzenie panien p rezentek zajm u

jące się w y chowaniem sierót i ubogich panien.

Eleonora M aria Dei g ratia Regina Poloniae, M agna Dux Lithu- aniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Samogitiae, nata Princeps Regia Hungariae, Bohemiae, A rchidux A ustriae.

Significamus praesentibus litteris Nostris, ąuorum interest universis et singulis. Tam etsi omnes coetus Religiosos propenso affectu proseąui solemus, ut ąuorum assiduis precibus placatur Numen Divinum, singularem tam en animi N ostri significationem Congre- gationi Deodicatarum Virginum regulam S. Euphem iae observan- tium, C racoviae in platea Sancti Spiritus existentium declaratam esse volumus, ubi pauperes pupillae parentibus orbatae et tutoribus carentes, non modo benigno excipiuntur sinu et foventur, ve- rum etiam christianae eruditionis e t m odestiae officia evidenti erga proxim um charitatis docum ento perhibentur. Proinde cupientes, ąuatenus dicta C ongregatio sem per omni ąueat perfrui pace atąu e sine quovis im pedim ento solita instituti sui peragere officia, eandem, laudabili Serenissim ae olim Ludovicae M ariae Reginae exemplo, in protectionem N ostram Reginalem accipiendum esse duximus, accipim usąue per praesentes. R eąuirentes ab U niversis et

Singulis tam Ecclesiasticis P raelatis quam Regularibus, nec non Saecularibus quibusvis officis et M agistratibus, u t m em oratae Con- gregationis non minus piae et exem plaris quam Civitati Cracovien- sis necessariae comm oditati e t honestati utilique bonorum quam diligenter sem per provideri curent, acceptabile Deo munus, Nobis- que gratiosum praestituri. In quorum fidem praesentes M anu Nos- tra subscriptas, Sigillo N ostro comm uniri iussimus.

Datum V arsaviae D ie...9 Mensis...10 Anno Domini MD.DC.LXX.

Eleonora Regina

Protectio Congregationi Virg.

Deodicatarum , C racoviae in plate.a S. Spiritus 11 existentis.

Oryg. papierowy, podw ójnie złożony, w ym iar 41 X 26 cm, do

brze zachow any, pismo piękne i w yraźne, z dużym inicjałem (lite

ra S), pieczęć okrągła o średnicy 5 cm, w yciśnięta na papierze (na podkładce w oskow ej).

10

1715, 5 stycznia, Warszawa.

A ugust II, król Polski, pozwala zgromadzeniu panien prezentek w K rakow ie przenieść swą siedzibę z kam ienicy przy ul. Szpitalnej do ka m ien icy m ającej być w ybudow anej przy kościele św . Jana.

A ugust Secundus Dei g ratia Rex Poloniae, M agnus Dux Lithu- aniae, Russiae, Prussiae, M asoviae, Samogitiae, Kijoviae, V olhyniae, Podoliae, Podlachiae, Smolenciae, Livoniae, Severiae, Czem iecho- viaeque nec non haereditarius Dux Saxoniae et Princeps Elector.

Significamus praesentibus litteris Nostris, quorum interest, universis et singulis praesentibus et futuris, haram notitiam habituris, praesertim vero Nobilibus e t spectabilibus Proconsuli, Consulibus, Advocato, Scabinis totique civitati Cracoviensi. Relatum Nobis est, per certos consiliarios Nostros, qualiter pia devotio quorundam Benefactorum, Religiosas ac Deo dicatas Virgines Tituli P raesentatio

nis Beatae M ariae Virginis, in civitate N ostra Cracoviensi, in platea Hospitalis Sancti Spiritus originaliter fundatas, ex loco angusto et obscuro in am pliorem atque ad paratam ecclesiam Sancti Joannis

9 zostawione wolne miejsce.

10 zostawione wolne miejsce.

11 Dom kongregacji był wówczas przy ul. Szpitalnej.

(12)

Apostoli et Evangelistae cum auctoritate R everendi in Christo Patris Episcopi C racoviensis transferre ibidem praedictas Religiosas Vir- gines fundare, locare et erigere intendat, quod suum propositum ac pium desiderium , u t ąuantocius ad effectum deducere valeat, supplicatum est Nobis, ąuatenus ad praem issa consensum Nostrum Regium praebere, licentiam transferendi et respective novam fundationem erigendi, in Regia N ostra Civitate, de Suprem a Regia N ostra potestate et auctoritate im pertiri et concedere dignarem ur.

Nos vero pietatem et devotionem eiusmodi am plectentes et u t sub Regni N ostri gubernaculis cultus Dei am plietur, summ opere desi- derantes, non tantum super praem issa ex voto consentim us e t licen- tickm fundandi conventum supradictis Religiosis Virginibus ad ecclesiam Sancti Joannis Apostoli im pertim ur, sed Nobilem et Spec- tabilem M agistratum Cracoviensem obligamus, u t ex Officio Suo in acąuirendis lapideis, areis desertis, atąue fundis, pro fabrica conventus erigendi necessariis, citra cuiuspiam contradictionem non obstantibus legibus de non alienandis bonis civilibus ad m anus Re- gularium latis, praedictas Religiosas ac Deo dicatas V irgines adiu- vet, ea tam en lege et conditione, ut lapidea prioris domicillii et residentiae praedictarum Virginum, ad pristinum statum, naturam et conditionem civilem redeant atąu e revertantur, m aneantąue et sint p er ąuoscunąue Cives Nostros exemptibiles, atąu e iurisdictioni d v ili subiaceant. In ąuorum fidem praesentes m anu N ostra subscriptas Sigillo Regni communiri iussimus.

Datum V arsaviae die V Mensis Januarii A nno Domini M D C C X V.

Regni vero N ostri XVIII Anno.

A ugustus Rex

Consensus transferendi Conventus Religiosarum V irginum Tituli

Praesentationis B.M.V.. ad Ecclesiam Sancti Joannis Cracoviae

Oryg. papierowy, 2 k a rty in folio (zapisana pierwsza), dobrze zachowany; pieczęć papierowa okrągła o średnicy 9,5 cm, nakle

jona na dokum ent.

JOSEF SYATEK

STAVEBNI A UMELECKY VYVOJ MINORITSKYCH KONVENTU VE SLEZSKU A V KLADSKU V 18. STOLETI

Velmi zajim avou a v podstate neznźm ou kapitolou z d£jin umeni je stavebni a um elecky vyvoj konventu m inoritskeho radu ćeske a m oravske provincie v 18. stoleti. V te dobe była provedena roz- sahla barokisace gotickych fadovych domu a kostelu, k tera nekde zcela zm enila jejich dosavadni vzhled. Stavebni vyvoj nekterych konventu byl sice zpracovan m onograficky nebo v ćlancich, ale autori tech to prąci si vśim ali zpravidla jen konventu vyznam nej- śich a vetśinou dosud existujicich, kdeżto k domum jiż zaniklym nebylo skoro prihlednuto. Z abyvaje se stavebnim vyvojem m ino

ritskeho konventu v Opave, v nśm ż jsou od r. 1953 provadśny rozsahle adaptace, a zpracovavaje jej jako podkladovy m ateriał pro jejich uskutećńovani *, n aśel jsem też udaje ty kajici se i o stat

nich rśdovych domu. Protoźe jde o neznam y m ateriał, k te ry obo- hati n aśe v£domosti na tom to ujed k u dejin umeni venuji se jeho soustavnem u zpracovavani pro vśechny konventy v C e c h a c h a, na Morav6, ve Slezsku * a v Kladsku, rozdelenych do prov in rie ćeske a do provincie moravske.

C eska provincie vznikla v r. 1228 jako provincie ćesko-polska a p a trily k n i i k onventy na M oravś; r. 1517 v y tv o fily domy

1 J. S v ś t e k , Adaptace v budov6 Z em id S lsko -lesn ickih o archi- vu w O pav(, Zprśvy- pamńtkovś peće, Praha, roć. 14 (1954), s. 246—

247; t y ź, K adaptacim v budov6 Zem ćdćlsko-lesnickeho archivu v Opa- v6, Vlastivedny vSstnik moravsky, Brno, roć. 10 (1955), s. 122—126;

t y i , K restaurovdni baroknich plastik v Opavś, Umśni a remesla, Praha, roć. 1 (1956), s. 125—127; t y ź , K stavebn(m u vyv o ji opavskćho m inoritskćho klaśtera v 18. stoleti, „Sbornik” Opava (1956), s. 204—205;

t y ź , K stavebnim znenam m inoritskeho konventu w Opav6, Slez.

sbornik 55 (1957), s. 132—136.

2 J. S v ś t e k, Stavebni a um&lecky vyvo j m inoritskych ko n - v e n ti ve vychodnich Cechach. v 18. stoleti; predneseno v Krajskem mu- seu v Pardubicich 8. ćervna 1957 (vyjde tiskem v Hradci Kralae r. 1958).

3 J. S v ś t e k , K stavebnim u a um gleckćm u v y v o ji m inoritskeho konventu v Krnov6 v 18. staleti, Vlastivśdny zpravodaj Krnovsko 1957, Cis. 2.