WTROSCEOROZWÓJU JĘCIEINTEGRALNE
F IDESE TR A TIO Strona1 MgrNataliaCzyżowska
DoktorantkawInstytuciePsychologiiUniwer sytetuJagiellońskiegowKrakowiepracownikK atedryPsychologiiUniwersytetuPedagogiczn egowKrakowie
Mediacjew szkole- narzędzierozwojuuczniówi nauczycieli
Abstract:
Schoolmediationasatoolofdevelopmentofstudentsandteachers
Schoolm e d i a t i o n i s p r i m a r i l y perceivedasanalternativewaytor e s o l v e c o n fl i c t s o r toprev entv i o l e n c e meanwhileresearchshowthati m p l e m e n t m e d i a t i o n programsi n s c h o o l s canbring m u c h m o r e positiveeffects.Thearticledescribeswhyweshouldthinkaboutmediationasatoolofd e v e l o p m e n t o f s t u d e n t s andteachers( i n s o c i a l , emotionalandmorals p h e r e ) andh o w tostart m e d i a t i o n programinschoolinthemosteffectiveway.
Wprowadzenie
Mediacjewostatnichlatachciesząsięcorazwiększymzainteresowaniem,acoz a ty midziewzrastaliczbaszkółiplacówekoświatowych,którewdrażająprogramyzwiązanez m e d i a c j a m i szkolnymio r a z rówieśniczymi.Postrzeganesąo n e j e d n a k p r z e d e wszystkimjakoalternatywnysposóbrozwiązywaniakonfliktówczyprzeciwdziałaniaprz emocytymczasemwynikibadańpokazują,iżwprowadzeniedoszkołymediacjimożeprzy nieśćznaczniewięcejpozytywnychefektów–
wtymprzyczynićsiędorozwoju,zarównouczniówjakinauczycieli,międzyinnymiw za kresieumiejętnościspołecznychipoznawczych.Wydajesię,żemediacjemogą z a t e m służyćniet ylk o polubownemurozwiązywaniusporów,a l e m o g ą takżestanowićistotne narzędzierozwoju.Nied a sięzupełniewyeliminowaćk o n fl i k t ó wn a terenieszkoły,gd yżsąo n e naturalnymelementemżyciaspołecznego,m o ż n a j e d n a k wykorzystaćte trudnesytuacjedoedukowaniauczniów.Uświadomieniesobiemożliwościuczeniao r a z r ozwijaniap e w n y c h kompetencjiz a pośrednictwemmediacjimo żestanowićdo datko wązachętędo ichwprowadzaniai praktykowaniaw środowiskuszkolnym.
1. Specyfikaprocesumediacjiwszkole
Mediacjarozumianaj e s t jakopostępowaniemającen a celupolubownerozwiązan ies p o r u p r z y pomocyosobytrzeciej( M o r e k , 2 0 0 9 ) lubt e ż i n terwencjew konfli kttrzeciejstrony(mediatora),któratowarzyszystronomz a a n g a ż o w a n y m w konflikt w d o b r o w o l n y m dążeniud o porozumieniamożliwegod o zaakceptowaniap r z e z obiestrony(Moore,2009).Istniejerównieżwychowawczadefinicjamediacji,któraujmujej ejakoprzestrzeńwymianypomiędzystronamimającymiproblemywewzajemnychrelacja ch(Świątkowski,2012).Wtympodejściur o l a mediatorapolegaćbędzieprzedewszystk imnastworzeniubezpiecznejprzestrzeni,wktórejtakawymianamiędzystronamibędzi emożliwa.Mediacjacharakteryzujesięspecyficznympodejściemd o konfliktu.Traktujeg o bowiemj ako cośnaturalnego,anawetpozytywnego,gdyżniosącegoz e sobąmożliwośćz miany( M o r e k , 2009).Konfliktjestwięcpostrzeganyjakopewienproblemdorozwi ązania.W środowiskuszkolnymmożemywyróżnićdwarodzajemediacji:mediacjesz kolnei mediacjerówieśnicze.Wpierwszyprzypadku rolęmediatorapełniosobadoro sła:p e d a g o g , psycholog,nauczyciellubinnaosobazpersonelu,któraposiadaniezbę dnąwiedzęikompetencje.Bardzoistotnejest,abyniebyłatoosoba,odktórejuczniowiesąb ezpośredniozależni(lepszymrozwiązaniemwydajesięwybórpedagoganiżnp.nauczyci ela,któryoceniauczniówzjakiegośprzedmiotu).Zwracasięrównieżuwagę,iżzewzględu napełnionąprzezsiebiefunkcję,mediatoremwżadnymp r z y p a d k u niepowiniebyć dyrektorszkoły(Duda,Łukasik,2011).Wartopodkreślić,iżwodpowiedzialnośćmediatora w procesiemediacjiszkolnychz r a c j i t e g o , iżpracujeonzosobamimłodymi,jestwięk szaniżwprzypadkuprowadzeniamediacjiz dorosłymi.Mediatorniet y l k o umożliwia bowiemuczniomdojścied o porozumienia,alerównieżkształtujewnichokreślonepostaw ywzględemkonfliktui sposobówjegorozwiązywania,awięcmożemiećrealnywpływn atojakwpodobnychsytuacjachw przyszłościb ę d ą zachowywalisięmłodziludzie(Wojtk owiak,Potaczała-
Perz,2014).Wiemy,iżistniejąpewneautomatycznewzorcekonfliktów,k t ó r e stanowiąc zęśćwrodzonychodruchówc z ł o w i e k a aktywowanychszczególniew sytuacjachpoczu ciazagrożenia.Zaliczamyd o nich:a t a k , ucieczkęapatięi uległość.N i e prowadząo n e je dnakd o konstruktywnegopostrzeganiakonfliktu.Uniknięciepostępowaniaopartegooa utomatycznywzorzeckonfliktu,jestmożliwiej e ś l i j e d n o s t k a posiadaś w i a d o m o ś ć i wiedzędotyczącąa l t e r n a t y w n y c h
sposobówz a c h o wa n i a sięw takichsytuacjach.Wśródstrategicznychwzorcówkonflikt uwyróżniamymiędzyinnymi:kompromisi współpracę,którenieu l e g a j ą automatyzacji ,a l e sąwynikiemś w i a d o m e g o w y b o r u j e d n o s t k i ( N o r d h elle,2010).Medi ator–
nauczyciel,wskazującmłodymludziomw j a k i s p o s ó b w atmosferzewzajemnegosz acunkui zrozumieniam o ż n a wspólniep o s z u k i wa ć rozwiązaniakonfliktuorazdostar czającimnarzędzisłużącychlepszejkomunikacji,wyposażaichw wiedzę,którad a j e szan sęn a t o , ż e następnyr a z w podobnejsytuacjiuczniowiewybiorąstrategicznywzorzecpo stępowania.W mediacjachrówieśniczychr o l ę mediatorapełnin a t o m i a s t uczeń,któ ryzostałwcześniejprzeszkolonyzzakresumediacjii cieszysięzaufaniemw ś r ó d swoichk o l e g ó w i k o l e ż a n e k . W ame-
rykańskichszkołachwszkoleniachzzakresumediacjimogąbraćudziałjuż8-
letniedzieci.Uczniowie,którzyzgłaszanisąjakokandydacinamediatorówrówieśniczyc hpowinniposiadaćumiejętnościinterpersonalne( w tym:d o b r ą komunikacjęwerbalną, umiejętnośćsłuchania)orazmotywacjędouczestnictwawprogramie(Schmidt,Treidma n,Marvel,2010).Z polskichbadańdotyczącycht e g o jakiecechypowinnaposiadaćo s o b a , którapełniro lę mediatorarówieśniczegowynika,iższczególniepożądanajest:odpowied zialność,sprawiedliwość,cierpliwośćiempatiao r a z umiejętnośćwzbudzaniazaufani awuczestnikachmediacji(Wojtanowicz,2016).Mediacjerówieśniczem a j ą t ę z a l e t ę , iżp r o w a d z o n e sąp r z e z i n n e dziecko,c z y l i osobębardzodobrzeznającąirozu miejącąpotrzebyiproblemyswoichrówieśnikówz racjiswojejwłasnejprzynależnoścido grupyuczniów(Raszewska–
Skałecka,2013).Pozwalająonerównieżdzieciomnarozwiązywaniesytuacji konflikto wychbez udziałuosóbdorosłych.Procesmediacji,b e z względun ato , z k t ó r y m jejrodzaj emmamyd o czynienia,powinienb y ć prowadzonyw oparciuo następującezasady(Rze cznikPrawDziecka,2017):
1) dobrowolności(stronysamodzielniepodejmująd e c y z j ę o przystąpieniud o me diacjii w k a ż d e j chwilim o g ą z niejzrezygnowaćb e z koniecznościpodawaniaprzyczy ny;mediatorniem o ż e z m u s z a ć żadnejz e strond o podjęcial u b kontynuowaniamediac ji)
2) poufności(wszelkieinformacjeuzyskanew trakciem e d i a c j i o b j ę t e sątajemni cąi niem o g ą zostaćnikomuu j awnione–
wyjątekstanowiątutajsytuacjemediacjirówieśniczych:jeśliwtokumediacji pojawiąsię informacjedotyczącepopełnieniaprzestępstwa,molestowaniaseksualnegolubzażywani aśrodkówpsychoaktywnychmediatorjestzobowiązanypoinformowaćotymopiekuna;
ważne
jest,abyuczniowiezostalipoinformowanio
tymograniczeniuzasadypoufnościp r z e d rozpoczęciemmediacji)
3) akceptowalności( k a ż d a z e stronakceptujezasadymediacjio r a z osobęmediator a;j e ś l i stronym a j ą poczucie,iżmediatorniep r o w a d zimediacjizgodniez obowiązują cymizasadamimogą gozmienić)
4) bezstronności(mediatorw równymstopniuwspieraobiestronykonfliktu;nieopo wiadasiępożadnejznich)
5) neutralności(mediatorpomagawwypracowaniutakiegorozwiązania,którebęd zienajbardziejsatysfakcjonująced l a o b u stron;nienamawiastronn a przyjęciekonkretne gorozwiązaniaanigonienarzuca)(tamże).
Wprocesiemediacjiobiestronysąrówne,ajednymzgłównychzadańmediator ajestdbanieozachowaniemiędzynimirównowagi,takabyinteresyi p o t r z e b y każde goz uczestnikówm o g ł y zostaćz a s p o k o j o n e w porównywalnymstopniu.Koncent racjan a potrzebachjednostek,a nien a ocenieichpostępowania,d a j e dużowiększesza nsen a odnalezieniesięw trudnejsytuacji,dojścied o porozumieniaoraztworzeniespołec zności,wktórejdlakażdegobędziemiejsce(Larsson,2009).W szkoletozachowanierówno wagib y wa trudne,g d y ż uczniowieróżniąsięodsiebienp.wiekiemczyfunkcją,comoże jużnapoczątkudawaćjednejz e stronpewnąprzewagę(uczeństarszyvsmłodszy;przew odniczącyklasyvs
„zwykły”uczeń)
(Duda,Łukasik,2011).Wtrakciemediacjikażdazestronmamożliwośćprzedstawieniap roblemuz e s w o j e g o subiektywnegopunktuwidzenia.W dalszejkolejnościuczestnicy mogąskonfrontowaćswojewersjewydarzeń,atakżeuzyskaćinformacjedotyczącemoty wówipotrzebdrugiejstronykonfliktu.Mediatorzachęcastronydodialoguorazmoderuje przebiegrozmowy,aletosamiuczestnicydecydująotymwjakisposóbspórzostanierozw iązanyicobęd ziedlanichnajbardziejkorzystne(Rękas,2010).Kiedystronyustaląmiędzy sobąwszystkieszczegółymediatormożeprzystąpićdospisaniaugody.Wprzypadkume diacjiszkolnychi rówieśniczychniem u s i o n a spełniaćszczególnychwymogówf o r m a l n y c h jednak warto,abyzostałaspisanawobecnościstron,wrazzd a t ą iabyzawarteb yływniejwszelkieustalenia(Duda,Łukasik,2011).Dlawłaściwegoprzebieguprocesum e d i a c j i bardzoistotnej e s t miejscespotkania.Zalecasię,a b y odbywałosięo n o w j a k najbardziejneutralnympomieszczeniu(niew gabineciedyrektoraczysekretariacieszko lnym),doktóregowtymczasieniktinnyniebędziemiałdostępu,t a k abyzapewnićstrono mkonfliktupoczuciebezpieczeństwai nienaruszać zasadypoufności.
F IDESE TR A TIO Strona201 2. Mediacjewszkolejakoszansarozwoju
Oczywistąkorzyściąpłynącązmediacji jestrozwijanie,zarówno uosóbpełniąc ychr o l ę mediatorówj a k i uczestników,umiejętnościkomunikacjio r a z rozwiązywania sporów(Wojtkowiak,Potaczała–
Perz,2014).Biorącudziałwprocesiemediacji,wszystkiez a a n g a ż o w a n e w niąosoby ucząsięasertywnegowyrażaniaswojegostanowiskaorazswoichpotrzeb.Rozwójwzakre siekomunikacjiprzekładasięnaichrelacjeinterpersonalne-
wtymliczbęprzyjaciół,którawzrasta(Türnüklü,2011).Uczniowie,którzymielimożliwość uczestniczeniawmediacjachtwierdzili,iżp o m o g ł o imtowlepszymzrozumieniute gocojestdobre,acozłeorazsprawiło,iżz a c z ę l i zwracaćwiększąuwagęnaetyczneimo ralneaspektyswojegozachowania,at a k ż e zachowaniainnychosób.Uczniowieprzyz nalirównież,żesąmniejskłonnidomówieniaźleoinnychzaichplecami(Ibarrola,Iriarte,20 13).Oznaczato,iżmediacjem o g ą w pewnymstopniustymulowaćrozwójmoralnyuczni ów.Ponadto,jakp o k a z u j ą badania,udziałw mediacjachs p r a w i a , iżuczniowiep r z y j m u j ą bardziejspołecznyi mniejegoistycznypunktwidzenia(Heydenberki Heyde nberk,2005).C h o ć pozytywneefektyimplementacjimediacjimożnazaobserwowa ćwcałymśrodowiskuszkolnym(spadekprzypadkówprzemocyiagresji,wzrostpoczuci abezpieczeństwa)
( Bickmore,2 0 0 2 ) ,toniektórzybadaczetwierdzą,iżosobami,u którychzaangażowanie wprocesmediacjiprzynosinajwięcejkorzyściwzakresierozwojuosobistegoispołeczn egosąprawdopodobniemediatorzyrówieśniczy(VanS l y c k , Stem,1991).J u ż w trakci eprzygotowańd o pełnieniar o l i mediatora,dzieciucząsięumiejętnościprzyjmowaniap e r s p e k t y w y innejosoby,skutecznegokomunikowaniasięo r a z r ó żn y c h technikrozwią zywaniap r o b l e m ó w (Messing,1993).Wśródmediatorówrówieśniczychobserwujesięt akżewzrostwzakresiesamoregulacji,poczuciawłasnejwartościo r a z samodyscypliny(
Maxwell,1 9 8 9 ; Sweeney,Carruthers,1996).W a r t o w t y m miejscupodkreślić,iżwzros tpoczuciawłasnejwartościwystępujetakżeusamychuczestnikówmediacji(Thompson,1 996).Byciemediatoremrozwijau dziecizdolnościprzywódczeo r a z skutkujep o p r a w ą osiągnięćszkolnych( L a n e , McWhirter,1992).C o ważne,uczniowiepełniącyr o l ę me diatoróws a m i dostrzegająu siebiepozytywnezmiany(m.in.w zakresiee f e k t y w n e j komunikacjiiaktywnegosłuchania)isąprzekonani,iżtodoświadczenieprzyczyniłosię doichrozwojuosobistego.Zwracająonim.in.uwagęnato,żepotrafiąlepiejradzićsobiez g niewemi złością,monitorowaćswojee m o c j e
iwwiększymstopniujekontrolować (Jones,2004;Türnüklü,2011).Mają oniwiększąświadomośćte go , iżn a l e ż y prosićinnycho pomoc,j e ś l i istniejet a k a potrze bao ra z p r e z e n t u j ą postawępełnąszacunkuizrozumieniawstosunkudoosób,które sięodnichróżnią.Pełnienierolimediatoraprzynosikorzyścitakżenauczycielom.Mediato rzy-
nauczycieleb y l i z d a n i a , iżmediacjep o m a g a j ą imw lepszymzrozumieniap u n k t u widzeniainnycho s ó b o r a z rozwijająichempatię.Byciemediatoremprzyczyniasięu n icht a k ż e d o wzrostupoczuciazaangażowaniaw codzienneżycieszkoły,przywiązywan iawiększejwagidotego , comogą zrobić,abypoprawiaćwa r u n k i współżycias po ł e c z n e g o o r a z wzrostupoczuciaodpowiedzialnościzarozwiązywaniewłasnychkonfliktó w.Wśródnauczycieli–
mediatorówobserwuje sięt a k ż e po prawęw zakresiesamoświadomościemocjonalne j:w większymstopniuz d a j ą sobieo n i sprawęz tego,iżemocjewpływająn a zachowanie, sąz a t e m z d o l n i d o ichrozpoznawania(Ibarrola,Iriarte,2013).Przytoczonewynikibada ńw s k a z u j ą , iżmediacjem o g ą p r z y c z y n i a ć sięd o rozwojuspołecznego,emocjo nalnegoi m o r a l n e g o wszystkichz a a n g a ż o w a n y c h w nieosób.
3. Wprowadzaniemediacjido szkoły
Abymediacjew s z k o l e m o g ł y staćsięużytecznymnarzędziemz a r ó w n o d l a uc zniówj a k i d l a nauczycieli,koniecznej e s t o d p o w i e d n i e wdrażanieprogramówp oświęconychtejtematyce. Procestenmusibyćwcześniejdobrzeprzemyślany,takaby zachęcałonczłonkówspołecznościszkolnejdozaangażowaniasięwjegorealizację.Ri chardC o h e n (2005)–
założycieli prezes StowarzyszeniaM e diacjiSzkolnych(SchoolMediationAssociates)sform ułowałk i l k a wskazówek,którem o g ą b y ć pomocneprzywprowadzaniumediacjidod anejplacówki.
R.Cohenwymieniasześćzasadzmianyinstytucjonalnej:
1) Zacznijodpotrzebszkoły(odpowiedniop r z e p r o w a d z o n a diagnozap o t r z e b o r a z aktualnaocenasytuacjiwdanejszkolepozwolinazaplanowanieoddziaływań,które będą najbardzieje fe kt yw ne ; należypamięta,iżwdrażanieprogramumediacjiwymaga czasuienergii,więcwartozaprojektowaćgotak,abyodpowiadałonr e a l n y m potrzeb omszkoły).
2) Zdobądźpoparcieszkolnychliderów(badaniapokazują,iżpoparcie dyrektor aszkołyjestkluczowymelementempowodzeniazmiany;jeślipersonelwidzi,iż
F IDESE TR A TIO Strona203 wdrażanepropozycjemająpoparcielidera,towzrastaprawdopodobieństwo,żesamrówn ieżsięzaangażuje wichrealizację).
3) Zachęćdoudziałuwszystkichczłonkówspołecznościszkolnej(poparciezestronywładz szkołyj e s t oczywiścieniezwykleistotnej e d n a k powodzenieprogramumediacjiwszko lebędziezależałorównieżodindywidualnychdecyzjip o d e j m o w a n y c h przez uczniów,nauczycieli,a t a k ż e innychpracownikówszkoły;b e z ichczynnegoudziałupr ogramniebędziemiałszansfunkcjonować).
4) Pracujzeszkołąj a k o s y s t e m e m (abyideam e d i a c j i w szkolem o g ł a zaistnieći s ięwniejrozwinąćmusibyćzgodnazogólnąmisjądanejplacówki;wartozastanowićsięczy istniejekoniecznośćwprowadzeniajakiśzm ian np.n a poziomiestrukturalnymczyorgan izacyjnym,któresprawiłby,iżmediacjelepiejwpisywałybysięw o b r a z szkołyjakocałośc i;najłatwiejj e s t wprowadzaćmediacjew szkołach,w którychpersonelszkołyiuczniowi ezachęcanisądowspólnejpracy,istniejąjasnei s p ó j n e zasadypostępowaniao r a z zar ównouczniowiej a k i nauczycieleczująsiębezpiecznie).
5) Myśldługoterminowo(wprowadzeniejakiejkolwiekzmianyw y m ag a czasu;zar ównouczniowiej a k i nauczycielemusząmiećszansęzaznajomieniasięz ideąmediacjii pr zekonaniasięd o niej;p o t r z e b a równieżczasu,a b y osoby,któremająpełnićrolęmediato rów nabyłyodpowiednieumiejętnościidoświadczenie).
6) Miejświadomość,żezmianawszkolejestprocesemdynamicznym(zmianywprowad zanesąw celup o p r a w y sytuacjii rozwiązaniadanegoproblemu,jednaknależypamiętać, iżgenerująonerównieżnowetrudnesytuacje,oilemediacjep o m a g a j ą w rozwiązyw aniukonfliktów,o t y l e ichimplementacja,szczególnien a początku,możebyćprzyczyną nowychkonfliktówinieporozumień)(tamże).
Cohen(2005)z wr ac a równieżuwagę,iżbardzoważnyj e s t odpowiednisposóbprz edstawieniapomysłuwprowadzeniamediacjidoszkoły(autoropisujetow kontekściem ediacjirówieśniczychjednakwydajesię,iżprzedstawioneprzezniegor a d y w równyms topniub ę d ą odnosiłysięd o mediacjiszkolnych).C o h e n p r o p o n u j e , abynapocz ątkuskoncentrowaćsięnapotrzebachi interesachnauczycieli.Personelszkołymusipostr zegaćmediacjęjakocoścobędziesłużyłoichwłasnyminteresomo r a z interesomichucznió w.Wa r t o z a p y t a ć i c h o t o jakiem a j ą problemyw sytuacjachuczniowskichkonfliktów, coj e s t ichcelemw takichsytuacjach,czychcielibyp r z e k a z a ć swoimuczniomumiejętn ościz w i ą z a n e z radzeniemsobiez nieporozumieniamii antagonizmamiw relacjachint er-personalnych.N a l e ż y równieżuważniewsłuchiwaćsięw obawypersoneluszkoły
dotyczącewprowadzeniamediacji–
szczególniemediacjirówieśniczych(bardzoczęstonauczycielem a j ą obawy,iżuczniowi enieb ę d ą w stanieb y ć t a k dobrymimediatorami,jakosobydorosłe;wobliczudanych obawytejednakwydająsięnieuzasadnione,g d y ż wynikimetaanalizy,w k t ó r e j wzięt op o d uwagę4 3 2 7 p r z y p a d k ó w mediacjirówieśniczychwykazały,iż93%znichza kończyłosięugodą(Burrell,Zirbell,Allen,2003).Dobrzejestprzedstawiaćlicznezalety płynącezwprowadzeniamediacji,j e d n a k równocześnieniem o ż n a ukrywaćtrudności, k t ó r e wiążąsięz implementacjąprogramumediacjio r a z j e g o ograniczeń.Mediacjastan owiodpowiedźjedynienaczęśćproblemów,zktórymiborykająsięnauczyciele,więcniem o ż n a j e j przedstawiaćj a k o uniwersalnegorozwiązaniawewszystkichtrudnychsytu acjach.
Polskimdokumentemzawierającymzaleceniadotyczącewprowadzaniamediacji w szkołachs ą „Standardymediacjirówieśniczeji szkolnejw szkołachi innychplacówkacho ś w i a t o w y c h ”opracowaneprzezRzecznikaPrawDziecka(2017).Podkreślasięwnim,iżwprow adzeniemediacjipowinnobyćpoprzedzonespotkaniamiinformacyjnymidlawszystki chpracownikówszkoły,ucznióworazichrodzicówo r a z uzyskaniemz g o d y R a d y P edagogicznej,R a d y Rodzicówo r a z SamorząduUczniowskiego.Mowaj e s t takżeo tym,iżmediacjepowinnyzostaćwpisaned o szkolnegostatutuo r a z innychd o k u m e n t ó w ,w oparciuo k t ó r e o r g a -nizowanajestpracawdanejplacówce.
Podsumowanie
Mediacjeszkolnei rówieśniczesąn i e tylkoskutecznymsposobemrozwiązywania konfliktów orazelementemzapobiegającymnasilaniu sięp r z e m o c y i a g r e s j i w śr odowiskuszkolnym,a l e stanowiąrównieżr e a l n ą szansęr o z w o j u d l a uczniówi nauc zycieli.Wa r t o podkreślić,iżzarównosamudziałw m e d i a c j a c h ,j a k i pełnienierolime diatoramożestymulowaćróżnesferyrozwoju(emocjonalną,społecznączymoralną),a u miejętnościna by wan e w trakciet e g o procesu,takiej a k asertywnakomunikacjaczywzr ostsamoświadomościikontroliemocjonalnej,mogąp r z e ł o ż y ć sięnietylkonaleps zefunkcjonowaniejednostkiwszkole,aletakżepozanią.Stwarzaniem o ż l i w o ś c i n abywaniatychumiejętnościp r z e z dziecii młodzieżwydajesięb y ć t a k ż e istotnez e s p o ł e c z n e g o p u n k t u widzenia,gdyżumiejętnośćrozwiązywaniakonfliktów,przy jmowaniaperspektywyinnychosóborazwyrażaniaswojegozdaniazposzanowaniempo trzebinnychbędzies pr zy ja ła budowaniu
wspólnoty.Spojrzenien a korzyścipłynącez wprowadzaniam e d i a c j i do szkółw niecos zerszymkontekściemożeprzyczynićsiędopopularyzacji tejideiwpolskimszkolnict wie.
Bibliografia:
BickmoreK.
(2002),Peermediationtrainingandprogramimplementationinelementaryschools:Researc hresults,ConflictResolutionQuarterly,20(2),137-160.
BurrellA .N.,ZirbelS.C . , AllenM.
(2003),EvaluatingPeerMediationOutcomesinEducationalSettings:A Meta- AnalyticReview,ConflictResolutionQuarterly,21(1),7 - 2 6 .
CohenR.(2005),PeerMediationinSchools:StudentsResolvingConflict,CulverCity:GoodYearBooks.
DudaA,ŁukasikJ.
(2011),Mediacjejakoalternatywnysposóbrozwiązywaniasporóww szkole,DebataEdukacy jna,4,20–28.
HeydenberkR.A., HeydenberkW.A. (2005),Increasingmeta-
cognitivecompetencethroughconflictresolution,EducationandUrbanSociety,37,431-452.
IbarrolaS.,IriarteC.
(2013),EvaluationofaSchoolMediationExperience,Procedia.SocialandBehavioralSciences,84 ,182–189.
JonesS.T.(2004),Conflictresolutioneducation:Thefield,thefindings,andthefuture, ConflictResolutionQuarterly,22(1-2),233-267.
LaneP.S.,McWhirterJ.J.
(1992),Apeermediationmodel:Conflictresolutionforelementarya n d middleschoolchild ren,ElementarySchoolGuidance&Counseling,27(1),15-23.
LarssonL . (2009),Porozumieniebezprzemocyw mediacjach.J a k b y ć trzeciąstronąw konflikcie, Warszawa:WydawnictwoCzarnaOwca.
MaxwellJ . P . (1989),Mediationintheschools:Self-regulation,self-esteem,a n d self- discipline,MediationQuarterly,7(2),149-155.
MessingJ.K.(1993),Mediation:Aninterventionstrategyforcounselors,JournalofCounseling
&Development,72(1),67-73.
MooreCh.W.
(2009),Mediacje.Praktycznestrategierozwiązywaniakonfliktów,Warszawa:OficynaaWoltersKl uwerbusiness.
MorekR.(2009),Wprowadzenie,( w : ) Mediacje.Teoriai praktyka,E . Gmurzyńska,R.M o r e k (red.), (15-29),Warszawa:OficynaaWoltersKluwerbusiness.
NordhelleG.
(2010).Mediacja.Sztukarozwiązywaniakonfliktów,Gdańsk:FundacjaInicjatywSpołecznieOd powiedzialnych.
Raszewska–SkałeckaR.
(2013).Mediacjerówieśniczejakoinstrumentprzeciwdziałaniaagresjiirozwiązywaniakon fliktówwszkole,(w:)Mediacjeponadpodziałami,
M. Tabernacka(red.),(71-83),Wrocław:Prawniczai EkonomicznaBibliotekaCyfrowa.
RękasA.(red.)(2010),Czytylkosądrozstrzygnienaszspór?
Mediacjaisądownictwopolubowne.Informatoroalternatywnychsposobachrozwiązywaniasporó w,Warszawa:RzecznikPrawDziecka(2017),Standardymediacjirówieśniczejiszkolnejwszkoła chiinnychplacówkachoświatowych,Warszawa.
SchmidtF.,TreidmanA.,MarvelJ.
(2010),Uczeńjakomediator,Gdynia:CentrumKształceniaLiderówiWychowawcówARRUP E.
SweeneyB . , CarruthersW . L .
( 1 9 9 6 ) , Conflictresolution:History,philosophy,theory,andeducationalapplications,Sch oolCounselor,43(5),326-344.
ŚwiątkowskiM.(2012),Polskieprawopracy,Warszawa:WydawnictwoLexisNexis.ThompsonS.M.
(1996),Peermediation:Apeacefulsolution,SchoolCounselor,44(2),151-155.
TürnüklüA .
(2011),PeerMediators’Perceptionso f theMediationProcess,Educationa n d Science,36(159) ,179–191.
VanSlyckM. R.,Stem,M.
( 1 99 1) , Conflictresolutionineducationalsettings:AssessingtheImpacto f PeerMediation Programs,
(w:)Thearta n d scienceo f communitymediation:A h a n d b o o k forpractitionersandresearchers,K .Duffy,P.Olczak,J.Grosch(red.),(257-2 7 4 ) . NewYork:Guilford.
WojtanowiczK.
(2016),Mediacjerówieśniczejakometodawychowawcza,StudiaSocialiaCracoviensia8,2(15), 145–155.
WojtkowiakM.,Potaczała–PerzK.
(2014),Mediacjaw profilaktyceszkolnej,ResocjalizacjaPolska,4,135–150.
