WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA NA PRZYKŁADZIE EUROREGIONU „BAŁTYK"

(1)

TADEUSZ P A L M O W S K I Uniwersytet Gdański

Gdańsk

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

NA PRZYKŁADZIE EUROREGIONU „BAŁTYK"

Współpraca m i ę d z y państwami i rozwój dobrosąsiedzkich s t o s u n k ó w w k o ń c u XX wieku, a także p r z e m i a n y w Europie Środkowej i Wschodniej p r o w a d z ą do c o r a z większego otwierania się granic międzypaństwowych. Jednym z kierunków zbliżania państw w ramach integracji europejskiej jest popieranie i rozwijanie współpracy trans-

sranicznej. W s p ó ł p r a c a transgraniczna oznacza szeroki wachlarz form a k t y w n o ś c i zagranicznej r z ą d o w y c h i samorządowych władz terytorialnych szczebla r e g i o n a l n e g o i lokalnego. Celem tej w s p ó ł p r a c y jest przezwyciężanie stereotypów i u p r z e d z e ń f u n k - cjonujących po obu s t r o n a c h granic oraz pokonywanie granicy państwowej j a k o barie- ry socjalnej, g o s p o d a r c z e j , infrastrukturalnej i kulturowej.

Przemiany p o l i t y c z n e lat dziewięćdziesiątych stworzyły także k o r z y s t n e w a - runki dla pełniejszego wykorzystania potencjału gospodarczego i intelektualnego wszystkich k r a j ó w w b a s e n i e M o r z a Bałtyckiego. Współpraca bałtycka m o ż e s t a n o w i ć ważne ogniwo w p r o c e s a c h integracyjnych na naszym kontynencie.

Kraje E u r o p y Bałtyckiej mają swoją długą, wspólną historię i dziś d o ś w i a d - czają odrodzenia s w e j t o ż s a m o ś c i . Czynnikiem cywilizacyjnie i kulturowo s p a j a j ą c y m społeczność E u r o p y B a ł t y c k i e j jest ich morska tradycja, która kreuje szczególne w a r - tości, gdyż przez wieki m o r z e zbliżało do siebie ludzi, zwłaszcza k u p c ó w i żeglarzy, utrwalając w nich ś w i a d o m o ś ć wspólnoty losu i interesów oraz ucząc ich w z a j e m n e g o respektowania o d r ę b n o ś c i j ę z y k o w e j , kulturalnej i religijnej.

W a r u n k i e m należycie rozwijającej się współpracy jest możliwie w s z e c h s t r o n n y i odpowiednio wysoki p o z i o m wzajemnej wiedzy o sobie partnerów tej w s p ó ł p r a c y . W poprzedniej sytuacji geopolitycznej mającej miejsce w tym regionie praktycznie nie było to możliwe.

Centralne p o ł o ż e n i e Polski w pasie południowego Bałtyku a także p o w s z e c h - na, społeczna a k c e p t a c j a dla procesów integracyjnych z Unią Europejską, z o b o w i ą - zuje nas poniekąd do inicjowania i czynnego uczestnictwa w różnych f o r m a c h w s p ó ł - pracy m i ę d z y n a r o d o w e j w regionie bałtyckim, cele przyspieszenia i pogłębienia p r o c e -

(2)

138 Tadeusz Palmowski

s ó w integracyjnych. Większość z dotychczas nawiązanych k o n t a k t ó w panbałtyckich

ma raczej

charakter regionalny aniżeli ogólnokrajowy. Istotną rolę o d g r y w a j ą przy tym władze s a m o r z ą d o w e poszczególnych regionów nadmorskich.

Spośród nadmorskich w o j e w ó d z t w Polski, woj. szczecińskie prowadzi najbar- dziej o ż y w i o n ą współpracę międzynarodową. Samorząd terytorialny woj. szczeciń- skiego utrzvmuje kontakty z 45 gminami basenu M o r z a Bałtyckiego. G ł ó w n e płasz- czyzny współpracy dotyczą turystyki, kultury, oświaty, transportu komunalnego, służ- by zdrowia. instytucji r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o i ochrony środowiska. Współpraca za- graniczna na poziomie administracji rządowej woj. szczecińskiego obejmuje 39 poro-

zumień i u m ó w o współpracy, z t e g o 30 dotyczy z w i ą z k ó w z krajami bałtyckimi.

W 1995 roku w Szczecinie utworzono Euroregion „ P O M E R A N I A " . W j e g o skład weszło po stronie polskiej 45 gmin z terenu trzech w o j e w ó d z t w - głównie jednak z woj. szczecińskiego, po stronie niemieckiej w skład Euroregionu wchodzi 6 po- w i a t ó w i trzy miasta wydzielone. D o p i e r o w końcu lutego 1993 roku do „ P O M E R A - N I I " przystąpił Związek Gmin Skanii - jeden z bardziej prężnych r e g i o n ó w g o s p o d a r - czych i kulturalnych Szwecji. „ P O M E R A N I A " uzyskała więc trójstronny polsko - niemiecko - szwedzki charakter. P o d s t a w o w a dziedziną życia i pracy ich mieszkańców są g o s p o d a r k a morska, turystyka, rolnictwo i ochrona środowiska. Wszystkie te dzie- dziny b ę d ą nadal główną p l a t f o r m ą współpracy.

W o j e w ó d z t w o gdańskie i miasto Gdańsk są ważnym partnerem współpracy m i ę d z y n a r o d o w e j i integracji Polski z krajami Europy Bałtyckiej. Tu w Zielonej Bra- mie nad M o t ł a w ą ma s w ą siedzibę powstały w 1991 roku w Gdańsku Związek Miast Bałtyckich (UBC)¹. w tym s a m y m miejscu zlokalizowano Sekretariat V A S A B - u 2010 (Wizje i Stratecie W o k ó ł Bałtyku 2010)², a także polskie biuro Bałtyckiej Komisji Turystyki (BTC)"³

Współczesny Gdańsk jest otwartym, europejskim miastem bałtyckim inicjują- cym, b ą d ź podejmującym w s p ó ł p r a c ę międzynarodową na wielu płaszczyznach, m.in.

g o s p o d a r c z e j , naukowej, kulturalnej, społecznej i komunikacyjnej.

Inicjatywa powołania Euroregionu B A Ł T Y K w znacznej mierze wyszła z in- spiracji władz s a m o r z ą d o w y c h Elbląga. Zorganizowały one w lutym 1997 roku w M a l b o r k u międzynarodową konferencję w sprawie utworzenia Euroregionu pod robo- czą n a z w ą „Jantar". Przedstawiciele lokalnych s a m o r z ą d ó w i regionalnych organów administracji rządowej sześciu krajów: Danii, Szwecji, Litwy, Ł o t w y i Rosji a także czterech polskich woj. północnych: słupskiego, gdańskiego, elbląskiego i olsztyńskie-

go postanowili nawiązać ściślejsze więzi gospodarcze i kulturowe. W rok później idea Euroregionu została w p r o w a d z o n a w życie. 22 lutego 1993 roku na Z a m k u w Mal- borku przedstawiciele p o d m i o t ó w samorządowych jak i regionalnych o r g a n ó w admi-

1U n i o n of the Baltic Cities

2Vision a n d Strategies a r o u n d t h e Baltic Sea 2010

3Baltic Sea Tourism C o m m i s s i o n

(3)

Współpraca międzynarodowa na przykładzie Euroregionu ,,Bałtyk" 139

nistracji rządowej poszczególnych p a ń s t w podpisali u m o w ę o powołaniu Euroregionu B A Ł T Y K " Euroregion ma charakter multilateralny. Stronami u m o w y są następujące podmioty współpracy, składające się jednocześnie na strukturę terytorialną Euroregionu

>ze strony duńskiej - H r a b s t w o Bornholmu, reprezentowane przez w o j e w o d ę Bornholmu,

>ze strony litewskiej - O k r ę g K ł a j p e d a , miasta: Kłajpeda, Palanga, Nennga; rejony:

Kłajpedzki, Kretingski, Sziłucki i Skuodski, reprezentowane przez Gubernatora Okręgu Kłajpedzkiego i m e r ó w w y ż e j wymienionych miast i rejonów,

>ze strony łotewskiej - miasto i region Liepaja, reprezentowany przez Wiceprze- wodniczącego Rady Miejskiej Liepai,

>ze strony polskiej - S t o w a r z y s z e n i e „Gmin Rzeczypospolitej Polskiej - E u r o r e - gionu Bałtyk", r e p r e z e n t o w a n e przez Przewodniczącego Zarządu, Prezydenta El- bląga i Wiceprezydenta Gdyni, w o j e w o d ó w - Elbląskiego, Gdańskiego, Olsztyń- skiego i Słupskiego, p r z e w o d n i c z ą c y c h sejmików samorządowych z tych samych czterech w o j e w ó d z t w ,

>ze strony rosyjskiej - Z w i ą z e k Municypalny Obwodu Kaliningradzkiego reprezentowany przez P r z e w o d n i c z ą c e g o Rady Związku - szefa Administracji Bałtyj- skiego Okręgu Miejskiego o r a z wice- M e r a Kaliningradu,

>ze strony szwedzkiej - S t o w a r z y s z e n i e Władz Lokalnych W o j e w ó d z t w a Blekinge, Radę Regionalną W o j e w ó d z t w a i W o j e w o d ę Blekinge, Radę Regionalną W o j e - w ó d z t w a Kalmar. S t o w a r z y s z e n i e Władz Lokalnych W o j e w ó d z t w a Kronoberg, Radę W o j e w ó d z t w a K r o n o b e r g .

Członkostwo i obszar E u r o r e g i o n u „ B A Ł T Y K " mają charakter otwarty i za zoodą Stron m o g ą podlegać dalszym zmianom. Euroregion ten określany przez nie- których Małą Unią E u r o p e j s k ą w o k ó ł Bałtyku" ma nie tylko ułatwiać kontakty mię- dzy ludźmi, zbliżać młodzież, p o z w o l i ć lepiej poznać historię i współczesnosc sąsia- d ó w niwelować historyczne u p r z e d z e n i a ale także przyczyniać się do poprawy w a - runków życia ludzi zamieszkujących na j e g o obszarze. Wśród celów wymienia się tak- że programowanie prac zmierzających do z r ó w n o w a ż o n e g o rozwoju gospodarczego obszarów objętych zakresem j e g o funkcjonowania, jak również wspieranie działań zmierzających do nawiązywania w s p ó ł p r a c y pomiędzy władzami regionalnymi i lokal-

nymi Szczególnie ten ostatni cel w y d a j e się godny podkreślenia. Euroregion t w o r z y bowiem transgraniczną s t r u k t u r ę o charakterze pionowym. Współpraca w jego ramach powinna się jednak przełożyć na g ę s t ą sieć powiązań i relacji o charakterze poziomym - umów, porozumień, k o n k r e t n y c h przedsięwzięć łączących partnerów współpracy.

Organy Euroregionu p o w i n n y w tym zakresie pełnić rolę inspirująco- koordynującą, kojarzyć p a r t n e r ó w i s t y m u l o w a ć obieg informacji dotyczących potencjalnych możli- wości współpracy.

(4)

140 T a d e u s z P a l m o w s k i

Cele współpracy maja b y ć realizowane poprzez wspieranie ponadgranicznych p r o j e k t ó w rozwoju g o s p o d a r c z e g o i uzgodnień w takich dziedzinach jak przemysł,

rolnictwo i leśnictwo, transport i komunikacja, wymiana k n o w - h o w i transfer techno- logii. ochrona środowiska oraz zwalczanie przestępczości. Ponadto, służyć ma im wykonywanie wspólnych p r o j e k t ó w komunalnych na terenach przygranicznych. Projekty takie m o g ą dotyczyć w s p ó ł p r a c y w zakresie oczyszczania ścieków, wysypisk i utyliza-

cji o d p a d ó w . Ważnym i n s t r u m e n t e m realizacji celów Euroregionu stać się m o ż e in- tensyfikacja współpracy w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego na terenach przygranicznych, r o z b u d o w a infrastruktury przejść granicznych, szkolenia z a w o d o w e i j ę z y k o w e , wymiana n a u k o w a , kulturalna, sportowa i turystyczna a także ochrona i

pielęgnowanie w s p ó l n e g o dziedzictwa kulturowego. Inne ważne pola współpracy Eu- roregionu to organizowanie s y s t e m ó w informacyjnych - baz danych i sieci mediów, jak również współpraca w zakresie przeciwdziałania i zwalczania klęsk żywiołowych.

pożarów, zagrożeń e k o l o g i c z n y c h i innych sytuacji awaryjnych.

Statut z o b o w i ą z u j e s t r o n y do obowiązku informowania partnerów o własnych przedsięwzięciach m o g ą c y c h m i e ć znaczenie transgraniczne a dotyczących dziedzin objętych współpracą w j e g o ramach. Ponadto, o p r a c o w u j ą c projekty współdziałania o zasięgu ponr.dęranicznym, S t r o n y powinny postępować zgodnie z prawem obowią-

zującym w państwie macierzystym, a także uwzględniać, uwarunkowania prawne i kompetencyjne innych S t r o n - p o d m i o t ó w Euroregionu.

«

Rada Euroregionu jest najwyższym organem koordynującym współpracę w j e s o ramach. Określa o n a kierunki działania oraz zatwierdza programy i projekty współpracy, uchwala plany finansowe, a także zatwierdza wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne. Rada jest o r g a n e m właściwym w zakresie uchwalania p o p r a w e k w Sta- tucie oraz dokonywania przekształceń w strukturze organizacyjnej Euroregionu, a także podejmowania decyzji o przyjmowaniu nowych członków i rozszerzaniu obszaru j e g o działania. W skład Rady Euroregionu B A Ł T Y K wchodzi po sześciu delegatów

każdej z j e a o sześciu Stron. R a d a działa zatem na zasadzie parytetu n a r o d o w e g o a jej uchwały p o d e j m o w a n e są w d r o d z e konsensusu. Rada d o k o n u j e wyboru Prezydenta i Wiceprezydenta Euroregionu. Funkcja Prezydenta powierzana jest na roczną kadencję przedstawicielom kolejnych Stron, rotacyjnie. Funkcję Wiceprezydenta sprawuje przedstawiciel Strony, której przysługuje prawo obsadzenia stanowiska Prezydenta w

najbliższej kadencji. O b a te stanowiska mają przede wszystkim charakter reprezenta- cyjny, ponadto, Prezydent p o w o ł u j e Dyrektora Sekretariatu Euroregionu. Sekretariat

Organami E u r o r e g i o n u „ B A Ł T Y K " są:

-Rada Euroregionu.

-Prezydium Euroregionu, -Sekretariat E u r o r e g i o n u .

-Grupy Robocze - działające w systemie N e t w o r k .

(5)

l o k o w a n y jest rotacyjnie, k a ż d o r a z o w o w kraju z którego pochodzi aktualny Prezy- dent.

Ryc. 1 Euroregion Bałtyk

Prezydium E u r o r e g i o n u , składające się po jednej osobie z każdej z sześciu Stron powoływane jest spośród członków zasiadających w Radzie Euroregionu. Pre- zydium pełni w strukturze Euroregionu rolę organu w y k o n a w c z e g o . P r z y g o t o w u j e ono i przedkłada pod obrady Rady Euroregionu projekty uchwał a następnie z a j m u j e się ich realizacją. Do w a ż n y c h funkcji Prezydium Euroregionu należy p o w o ł y w a n i e Grup Roboczych.

Sekretariat E u r o r e g i o n u należy do o r g a n ó w wykonawczych. Na j e g o czele stoi Dyrektor powoływany na roczną kadencję. Do jego o b o w i ą z k ó w należy m.in.

wykonywanie uchwał R a d y i Prezydium, utrzymywanie kontaktu z Grupami R o b o - czymi oraz logistyczno- organizacyjne wspieranie ich prac, kontakty z władzami lokal- nymi i regionalnymi, instytucjami i organizacjami międzynarodowymi. Dyrektor i Se- kretariat opracowują projekty współpracy i przedsięwzięć w ramach Euroregionu w celu przedłożenia ich pod o b r a d y organów uchwałodawczych. Ponadto o r g a n i z u j ą działalność informacyjną i p r o m o c y j n ą na temat funkcjonowania Euroregionu. Działal- ność Sekretariatu finansowana jest przez Stronę, której przedstawiciel pełni aktualnie

(6)

funkcję Prezydenta, a zatem Stronę na której terytorium Sekretariat jest c z a s o w o zlo- kalizowany. Obecnie j e g o siedzibą jest Elbląg.

Grupy Robocze f u n k c j o n u j ą c e w strukturze E u r o r e g i o n u „ B A Ł T Y K " p o w o - łuje Prezydium Euroregionu. Ich celem jest w y k o n y w a n i e tematycznie wyodrębnio-

nych wspólnie projektów. W G r u p i e Roboczej r e p r e z e n t o w a n a być powinna każda ze Stron.

Na pierwszym posiedzeniu R a d y Euroregionu (w dniu 23 lutego 1998) podjęto uchwałę o powołaniu trzech G r u p Roboczych:

• planowania przestrzennego i r o z w o j u regionalnego,

• s p r a w socjalnych i kultury ,

• ochrony środowiska i ekologii.

6 kwietnia 1998 roku w Gdyni podczas spotkania planistów przestrzennych z obszaru Euroregionu „ B A Ł T Y K " zainaugurowano w s p ó ł p r a c ę pierwszej Grupy Ro- boczej. Następne zebranie tej g r u p y zaplanowano na czerwiec 199Sr. w Kłajpedzie.

Inauguracyjne posiedzenie G r u p y do spraw socjalnych i kultury odbyło się 27 kwietnia 1998 w Elblągu. Spotkanie to zakończyło się decyzją o utworzeniu komisji ds. wymia- ny g r u p dzieci i młodzieży.

Zasady finansowania Euroregionu „ B A Ł T Y K " , podobnie jak źródła finansowania innych polskich e u r o r e g i o n ó w to składki f i n a n s o w e Stron, dotacje oraz daro-

wizny. M o g ą to być także s u b w e n c j e jednostek administracyjnych" wyższego szczebla oraz biorąc pod uwagę c z ł o n k o s t w o Danii i Szwecji w Unii Europejskiej, także z pro- g r a m ó w pomocowych takich jak Phare-Credo. U w e r t u r a czy Interreg.

Współpraca s a m o r z ą d o w a w o j e w ó d z t w a gdańskiego, elbląskiego i słupskiego z regionami południowej Skanii i Bornholmem ma j u ż tradycję sięgającą lat dziewięć- dziesiątych. To samo dotyczy w o j e w ó d z t w gdańskiego, elbląskiego i olsztyńskiego we współpracy ze stroną kaliningradzką i litewską.

Obecne działania władz Euroregionu „ B A Ł T Y K " , którego prezydentem został Grzegorz Grzelak - przewodniczący Sejmiku S a m o r z ą d o w e g o Woj. Gdańskiego, skierowane są na integrację ś r o d o w i s k lokalnych zajmujących się planowaniem prze- strzennym. Ważne znaczenie ma także doprowadzenie do realizacji - w ramach pro- gramu Interreg II C - p r o j e k t ó w związanych z oddziaływaniem projektowanej auto-

strady A - 1.

W maju 199Sr. p o d j ę t o decyzję o przystąpieniu „ B A Ł T Y K U " do Forum Pol- skich Euroregionów. Prezydium poleciło także zgłoszenie Euroregionu do Stowarzy- szenia Europejskich R e g i o n ó w Granicznych ( S E R G ) z siedzibą w Gronau, postano- wiono także o wydawaniu kwartalnika

Euroregion Bałtyk

oraz utworzeniu strony Eu- roregionu w sieci Internet.

(7)

E u r o r e g i o n B A Ł T Y K jest j e d n y m z największych, pod względem powierzchni a t a k ż e liczby k r a j ó w - s t r o n u m o w y - euroregionem Europy⁴. Jeszcze kilka lat temu E u r o p a Bałtycka p o s t r z e g a n a była wyłącznie j a k o idea, wizja odległej przyszło- ści. F a k t y przemówił)' za tą ideą. Obecnie termin ten odnosi się do licznych i różnej rangi działań i powiązań j u ż istniejących na tym obszarze w tym do Euroregionu Bał- tyk.

E u r o p a X X I wieku b ę d z i e E u r o p ą regionów. Przeobrażenia w politycznym i gospodarczym obliczu E u r o p y Bałtyckiej w y w r ą b e z wątpienia określony wpływ na procesy integracyjne w E u r o p i e , na zwiększenie ich zasięgu, a nawet p r a w d o p o d o b n ą korektę w ich kierunku. R o d z ą c a się „tożsamość bałtycka" wynika z faktu że k a ż d e z tych p a ń s t w dąży do z r ó ż n i c o w a n y c h celów, ale dla wszystkich droga do ich osiągnię- cia wiedzie przez w s p ó l n o t ę regionalną. Podkreśla się to we wszystkich krajach bał- tyckich i p o w i n n o to s t a n o w i ć p u n k t wyjścia do dalszych decyzji i działań.

Bibliografia

U m o w a o utworzeniu E u r o r e g i o n u „Bałtyk", Malbork, 1998.

Statut E u r o r e g i o n u „Bałtyk". M a l b o r k , 1998.

Komunikat nr 1, 2, 3 S t o w a r z y s z e n i e Gmin RP Euroregion „Bałtyk", Elbląg 199S.

Toczyski W. (red), Instytucje i p r o g r a m y współpracy bałtyckiej. R z ą d o w e Centrum Studiów Strategicznych. B i u r o R o z w o j u Regionalnego w Gdańsku, Gdańsk 199S.

International C o - o p e r a t i o n on Example of Euroregion ' T h e Baltic Sea

S u m m a r y

P o l i t i c a l transformations of 1990s also created favourable conditions for a fuller use of economic and intellectual potential of all countries in the basin of the Baltic Sea. The Baltic co- operation may constitute an important link in the integration processes on our continent.

The initiative to establish the Euroregion THE BALTIC SEA has been inspired to a large extent by local authorities of Elbląg. In February of 1997 they organised in Malbork an international conference on creation of an Euroregion under the working name ..Jantar" ('Amber').

Representatives of local authorities and regional organs of governmental administration from six countries: Denmark. Sweden. Lithuania. Latvia and Russia, as well as from four Polish

4 Ze w z g l ę d u na p r z y j m o w a n i e do E u r o r e g i o n u B A Ł T Y K nowych g m i n - jego powierzchnię i lud- ność szacuje się na 80 tys.km² i 5 mln mieszkańców.

(8)

northern voivodeships (provinces): of Słupsk. Gdańsk. Elbląg and Olsztyn, decided to establish closer economic and cultural links. One year later the idea of the Euroregion was brought to

life. Membership and area of the Euroregion ' T H E BALTIC SEA' are open and may be fiirther chansed if the Parties agree.

The co-operation aims are to be implemented by supporting transborder projects for economc growth and agreements in such fields as industry, agriculture and forestry, transport and con munication. exchange of know-how and transfer of technologies, environmental protection an

fight against criminality. Moreover, such aims are to profit from implementation of joint com- munal projects in borderlands.