AUTONOMIA PALESTYŃSKA

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

4

7

9

13

13

21

27

39

48

55

57

Zawartość załączonej płyty z materiałami

1. Fotografie „Życie codzienne w Autonomii Palestyńskiej”, aut. Kamila Tyniec, lipiec 2010.

2. Fotografie „Autonomia Palestyńska. Sytuacja wodno-sanitarna”, aut. Kamila Tyniec, lipiec 2010.

3. Fotografie „Autonomia Palestyńska w obiektywie fotoreportera”, aut. Kuba Kamiński/Fotorzepa, listopad 2010.

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

Szanowni Państwo,

Oddajemy w Państwa ręce publikację zawierającą materiały na temat codziennego życia Pa- lestyńczyków, zamieszkujących Strefę Gazy oraz Zachodni Brzeg. Jest to obszar niewielki, ale przyciągający uwagę mediów oraz międzynarodowej opinii publicznej. Kiedy podejmuje się kwestię wyzwań współczesności, trudno pominąć sytuację na Bliskim Wschodzie, obej- mującą Izrael i Autonomię Palestyńską.

Niniejszy zbiór przygotowano z myślą o wsparciu osób uczących głównie wiedzy o społe- czeństwie. Dobór tematów i materiałów pomocniczych dostosowano do nowej podstawy programowej. Taka decyzja wynika z chęci poszerzania naszej oferty edukacyjnej w odpo- wiedzi na zadania, jakie stawia przed szkołami realizacja nowych treści i celów wprowa- dzonych przez reformę programową. Ze względu jednak na obecność podobnej tematyki na innych przedmiotach pragniemy polecić tę publikację bądź jej fragmenty osobom uczą- cym historii i geografii. Niektóre jej elementy mogą również stanowić inspirację dla osób uczących języka polskiego lub języka angielskiego oraz prowadzenia ciekawych zajęć na godzinach wychowawczych bądź pozalekcyjnych. Materiał jako całość został przygotowany zgodnie z zasadami edukacji globalnej i może stanowić punkt wyjścia wprowadzenia global- nej perspektywy do zajęć w szkołach.

Przesłaniem dla niniejszej publikacji niech będą słowa znanego pisarza i eseisty Mario Vargas Llosa:

Słowo wstępu

Ignorowanie szczegółów bardzo ułatwia osądzanie człowieka, analizę sytuacji politycznej, pro- blemu społecznego, zjawiska kulturowego; pozwala na wyrażanie osobistych sympatii i fobii bez ograniczeń i wyrzutów sumienia. Jest jednak także najlepszym sposobem zastąpienia idei stereotypami, racjonalnego poznania – namiętnościami oraz doprowadzenia do tragicznego niezrozumienia świata, w którym żyjemy. Istnieją konflikty, które ze względu na przemoc i antagonizmy, jakie wyzwalają, prawie nieuchronnie prowadzą osoby zaangażowane w nie do pomijania szczegółów w celu łatwiejszego przekonania do swojej tezy i, przede wszystkim, zniszczenia przeciwnika.

M. V. Llosa, Izrael –Palestyna. Pokój czy święta wojna, Świat Książki, Warszawa 2007, s. 143.

Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja pozwoli na poznanie skomplikowanej sieci współza- leżności – codziennego trudu i małych zwycięstw – jaka jest udziałem palestyńskiej ludności oraz będzie użyteczna w Państwa pracy edukacyjnej!

Polska Akcja Humanitarna

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Materiały

z edukacji globalnej

Odniesienia do nowej podstawy programowej przedmiotu „Wiedza o społeczeństwie”

W  trakcie tworzenia publikacji uwzględnione zostały zalecenia metodyczne znajdujące się na oficjalnej stronie reformy programowej prowadzonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej². Poniżej znajdziecie Państwo wybrane treści ze zmienionej podstawy progra- mowej, z którymi powiązane są zagadnienia niniejszej publikacji:

III etap edukacyjny

Treści nauczania. Wymagania szczegółowe.

6. Środki masowego przekazu. Uczeń:

3) wyszukuje w  mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy;

4) uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej.

23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:

6) wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać.

IV etap edukacyjny (podstawowy)

Treści nauczania. Wymagania szczegółowe.

5. Prawa człowieka. Uczeń:

4) znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje o przypad- kach łamania praw człowieka na świecie;

IV etap edukacyjny (rozszerzony) 1. Życie zbiorowe i jego reguły. Uczeń:

1) charakteryzuje wybrane zbiorowości, społeczności, wspólnoty, społeczeństwa, ze względu na obowiązujące w nich reguły i więzi;

9. Współczesne spory światopoglądowe. Uczeń:

5) rozpatruje racje stron innych aktualnych sporów światopoglądowych i formułuje swo- je stanowisko w danej sprawie.

Informacje dla nauczyciela

oraz komentarz metodyczny

2. A. Pacewicz, A. Waśkiewicz, Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie, dostępny: www.

reformaprogramowa.

men.gov.pl/

ksztalcenie-ogolne/

podstawa-programowa/

edukacja-historyczna- i-obywatelska (30.03.2011).

1. Użyto oryginalnej numeracji z Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, zał. 4 Rozporządzenia w sprawie podstawy programowej, 23.

12. 2008 r., www.

reformaprogramowa.

men.gov.pl/

ksztalcenie-ogolne/

podstawa-programowa/

rozporzadzenie- o-podstawie-

programowej-w-calosci (30.03.2011).

Część 1

29. Prawo. Uczeń:

3) rozróżnia źródła, z których wywodzą się normy w różnych systemach prawnych (pra- wo: zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne).

40. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym. Uczeń:

7) wymienia konflikty, którym towarzyszy terroryzm; wyjaśnia ich przyczyny oraz moty- wy i sposoby działania terrorystów; opisuje i ocenia strategie zwalczania terroryzmu;

Edukacja globalna

- komentarz metodyczny

Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego oraz procesu wychowawczego, uświadamiająca odbiorcom istnienie zjawisk i współzależności, które łączą ludzi żyjących w różnych miejscach.

Jej głównym celem jest przygotowanie słuchaczy do podjęcia takich wyzwań dotyczących całej ludzkości, jak: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na świecie; poprawa jakości życia w krajach Globalnego Południa; zapewnienie zrównoważonego rozwoju; budowanie part- nerskich relacji gospodarczych i społecznych pomiędzy krajami Globalnej Północy i Global- nego Południa.

Przez współzależności rozumiemy wzajemne powiązania i przenikanie systemów kulturo- wych, środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, politycznych oraz technologicznych.

Edukacja globalna kładzie szczególny nacisk na:

→ rozumienie świata jako złożonego i dynamicznie zmieniającego się systemu;

→ tłumaczenie przyczyn i skutków opisywanych zjawisk;

→ ukazywanie wpływu jednostki na procesy globalne i wpływu procesów globalnych na jednostkę;

→ przełamywanie funkcjonujących stereotypów i uprzedzeń;

→ przedstawianie perspektywy Globalnego Południa;

→ kształtowanie krytycznego myślenia i zmianę postaw.

Jak niniejsza publikacja może pomóc we wprowadzaniu edukacji globalnej?

Poszczególne części publikacji nawiązują do podstawowych założeń edukacji globalnej w różnym stopniu. Najważniejsze przedstawiamy poniżej:

a. Ukazanie kontekstu oraz geopolitycznej, społecznej i historycznej złożoności omawianych zja- wisk. W ich zrozumieniu pomoże krytyczna analiza wzajemnych powiązań, ich przyczyn i skutków.

Szczególnie, gdy mowa o bieżących konfliktach i wydarzeniach, szeroko omawianych w mediach.

b. Przedstawienie codziennego życia konkretnych osób i jego różnorodności, a nie tylko ciekawo- stek czy przejawów miejscowego folkloru. Przydatne będą tu historie ludzi i zdjęcia. Nie warto opierać się na domysłach i przypuszczeniach, lepiej oddać głos osobom, o których chcemy mówić.

c. Krzewienie zrozumienia i empatii, dzięki korzystaniu z informacji bezpośrednio od ludzi miesz- kających w krajach Globalnego Południa oraz stosowaniu metod pracy pozwalających na samo- dzielność uczniów, a także ich osobiste zaangażowanie..

d. Pokazywanie obrazów z zachowaniem godności ludzkiej nieepatujących przemocą. Ten element wesprzeć mogą metody uczące krytycznej analizy przekazów i obrazów w mediach.

e.  Znaczenie działań jednostek w reakcji na konkretne problemy, eliminowanie poczucia bez- radności. Zaangażowanie osobiste w  poprawę sytuacji nie musi się ograniczać do zbiórki pieniędzy, lecz może się przejawiać we własnej opinii opartej na krytycznym myśleniu i wła- snych przemyśleniach.

f. Inspiracja do dalszych, osobistych poszukiwań i aktywności, a nie przekonywanie do jednej ideologii.

3.Zaprezentowane wyjaśnienie terminu

„edukacji globalnej”

zostało wypracowane w ramach międzysektorowego projektu koordynowanego przez grupę roboczą ds.

edukacji globalnej Grupy Zagranica, w którym brała udział między innymi PAH. W pełnym brzmieniu definicja zostanie przedstawiona w dokumencie

„Międzysektorowego porozumienia na temat edukacji globalnej”, który jest przygotowywany (stan na marzec 2011).

Gdzie żyje ludność palestyńska?

Palestyna lub Autonomia Palestyńska* to umowna nazwa Strefy Gazy oraz Zachodniego Brzegu – terytoriów zamieszkanych głównie przez ludność arabską i rządzonych przez władze palestyńskie (ang. Palestinian National Authority).

Palestyńczycy żyją także w  Jerozolimie Wschodniej, którą docelowo chcą uczynić stolicą przyszłego państwa palestyńskiego. Obecnie wchodzi ona w  skład Izraela i  podlega jego władzy.

Palestyńskie centrum administracyjne mieści się obecnie w Ramallah. Spora liczba Pale- styńczyków żyje także w obozach dla uchodźców na terytoriach sąsiednich państw arabskich – Syrii, Libanu i Jordanii – oraz w diasporze praktycznie na całym świecie jako uchodźcy i emigranci. Wielu z nich dotarło także do Polski.

*Nazwę Palestyna znajdujemy w najnowszym wykazie pt. „Nazwy państw świata, ich stolic i mieszkańców” wydanego przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Gra- nicami Rzeczypospolitej Polskiej, odpowiedzialnej za ustalanie poprawnego stosowania nazw geograficznych w języku polskim (dostępne: www.ksng.gugik.gov.pl/wykaz.php).

Również w  wykazie stałych obserwatorów przy ONZ-cie widnieje nazwa Palestyna (do- stępne: www.un.org/en/members/nonmembers.shtml).

Natomiast określenia Autonomia Palestyńska używa polskie Ministerstwo Spraw Zagra- nicznych (dostępne www.polskapomoc.gov.pl/Autonomia,Palestynska,22.html).

Niektóre agencje ONZ-u  stosują nazwę Palestyńskie Terytoria Okupowane, np. przez OCHA - Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (dostępne:

http://www.unocha.org/where-we-work/occupied-palestinian-territory).

Wynika to z  tymczasowości ustaleń prawnych dotyczących statusu politycznego teryto- rium znajdującego się pod władzą palestyńską i będącego przez nią administrowane. Jak dotąd brakuje jednoznacznego i trwałego prawnego rozwiązania tej sytuacji. W publikacji stosujemy wymiennie terminy Palestyna i Autonomia Palestyńska.

Palestyna

podstawowe informacje

Część 2

ZACHODNI BRZEG

STREFA GAZY

EGIPT

60 km

MORZE ŚRÓDZIEMNE

IZRAEL

JORDANIA SYRIA LIBAN

WZGÓRZA GOLAN

linia demarkacyjna wydzielająca terytoria palestyńskie

granice państwowe Izraela dawna granica pomiedzy Izraelem a Syrią przed 1967 r.

Jerozolima Ramallah

Gaza

IzraEl oraz

tErytOrIa

PalEStyńSkIE

czyli zachOdnI

BrzEG, StrEfa

Gazy.

4. Dane ze strony Polskiej Pomocy MSZ: www.

polskapomoc.gov.pl/

Autonomia,Palestynska,22.

html

Podstawowe dane

:

Powierzchnia: około 27 tysięcy km²

[Strefa Gazy i Zachodni Brzeg]

Ludność: 4,4 mln (2010 r.) 

Języki: arabski, hebrajski

Procent ludności żyjącej

poniżej granicy ubóstwa: 60% (2003 r.) Produkt Krajowy Brutto: 12 95 mld $ (2009 r.)

PKB na osobę $ 2900 (2008 r.)

Stopa bezrobocia: 24% (2008 r.)

Human Development Report (HDI): 110 pozycja [za 2010 ranking prowadzony przez UNDP].

dla zainteresowanych…

1. Narody mają prawo do samostanowienia, lecz nowe państwo powinno zostać uznane przez inne podmioty prawa międzynarodowego. Przykładem państwa, które ogłosiło ostatnio swoją niepodległość i zostało uznane przez większość państw jest Kosowo.

2. Specyficznym miejscem zamieszkania Palestyńczyków to 58 obozów dla uchodźców*, które zamieszkuje ponad 1,4 mln osób. Informacje te zamieszcza na swoich stronach UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) Agencja Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie – organizacja w systemie Narodów Zjednoczonych, która została powołana w 1949 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ-u, aby koordynować pomoc dla uchodźców palestyńskich.

Do zadań UNRWA należą wsparcie i pomoc humanitarna uchodźcom z dawnej Palestyny [przed powstaniem Państwa Izrael], którzy obecnie przebywają w obozach uchodźców w Li- banie, Syrii, Jordanii i Egipcie oraz na terenach Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu [patrz:

mapa nr 2]. Zgodnie z informacjami ze strony internetowej UNRWA, większość uchodźców w Libanie i Syrii cieszy się prawami obywatelskimi, podczas gdy w Libanie 422 tys. palestyń- skim mieszkańcom ma trudności z dostępem do podstawowych praw. Sytuacja w Gazie 2/3 mieszkańców zarejestrowanych jest jako uchodźcy przy populacji 1,5 miliona osób.

UNRWA nie odpowiada za wsparcie dla uchodźców palestyńskich zamieszkujących inne państwa.

*Uchodźca to „osoba, która żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodu swo- jej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych, znajduje się poza terytorium kraju, którego jest obywatelem i – z powodu tych obaw – nie chce lub nie może do tego kraju powrócić” [zgodnie z definicją zawartą w Kon- wencji Genewskiej z 1951 roku dotyczącej statusu uchodźców i dołączonym do niej Protoko- le Nowojorskim z 1967 roku].

HEBRON

JEROZOLIMA RAMALLAH

JERYCHO

AMMAN AS SALT

MADABA ZARQA IRBID

DERA’A QUNEITRA TYRE

SAIDA BEIRUT

BA’ALBEK

HOMS HAMA

TRIPOLI

DAMASCUS

AS SUWAYDA

JERASH

SALFIT QALQILYA NABLUS

TUBAS JENIN TULKARM

BETLEJEM Jenin

Nur Shams Askar Camp No. 1

Far'a Balata Tulkarm

Zarqa Irbid

Dera'a

Jaramana Qabr Essit Khan Eshieh

Khan Dunoun Sbeineh

Ein el-Sultan Aqbat Jabr Shu'fat Kalandia Am'ari

Dheisheh Arroub

Fawwar Beit Jibrin Aida

Jalazone Deir 'Ammar

Jabal el-Hussein Amman New Camp

Talbieh Husn

Souf Jerash

Baqa'a Burj Shemali

El Buss

Mieh Mieh Shatila

Dbayeh Beddawi

Homs Hama

Neirab

50km north

Burj Barajneh Mar Elias

Wavel Nahr el-Bared

Rashidieh Ein El Hillweh

ZACHODNI BRZEG

STREFA GAZY STREFA GAZY

JORDANIA

SYRIA

GOLAN

ISRAEL

LIBAN

600 - 25.000 25.000 - 50.000 50.000 - 110,000 Checkpoint

425,640 registered refugees 12 existing camps 75 schools

118 schools

173 schools ErezCrossing

Rafah

Crossing Crossing Sufa

Kissufim Crossing

Karni (Al-Montar) Crossing

Nahal Oz Crossing

Kerem Shalom Crossing

Maghazi

Khan Younis Deir El-Balah

Jabalia Beach

Nuseirat Bureij

Rafah RAFAH

GAZA

DEIR EL-BALAH

KHAN YOUNIS

JABALIA

Obóz uchodźczy

powstały w 1948 Obóz uchodźczy powstały w 1967 liczba

mieszkańców obozu Marka

* wszystkie dane pochodzą ze stycznia 2010 roku

rozmieszczenie palestyńskich obozów

uchodźczych

znajdujących się pod administracją UNRWA

ZACHODNI BRZEG

778,993 liczba zarejestrowanych uchodźców 19 obozy uchodżcze

97 szkoły dla uchodźców

3 centrum kształcenia zawodowego i technicznego 41 podstawowe centrum opieki zdrowotnej 16 centrum wsparcia dla kobiet

JORDANIA

1,983,733 liczba zarejestrowanych uchodźców 10 obozy uchodżcze

173 szkoły dla uchodźców

2 centrum kształcenia zawodowego i technicznego 24 podstawowe centrum opieki zdrowotnej 14 centrum wsparcia dla kobiet

STREFA GAZY

1,106,195 liczba zarejestrowanych uchodźców 8 obozy uchodżcze

238 szkoły dla uchodźców

2 centrum kształcenia zawodowego i technicznego 20 podstawowe centrum opieki zdrowotnej 10 centrum wsparcia dla kobiet

Kontekst

historyczno -społeczny

Ogólna charakterystyka konfliktu palestyńsko-izraelskiego

Pomimo swej niedużej powierzchni – ponad 11 razy mniejszej niż Polska – terytoria pa- lestyńskie to obszar niezwykle istotny dla polityki międzynarodowej i stale obecny w me- diach światowych. Dzieje się to za sprawą długoletniego, krwawego konfliktu izraelsko- -palestyńskiego. Warto poznać jego historię, by zrozumieć teraźniejszość.

Pierwszy etap konfliktu

Początek konfliktu datuje się od 1948 roku, kiedy, w oparciu o rezolucję Zgromadzenia Ogól- nego ONZ-u z listopada 1947 roku, powstał Izrael⁵. Utworzenie państwa żydowskiego w tym regionie nie było pomysłem nowym. Już bowiem w 1917 roku rząd brytyjski, który sprawo- wał kontrolę nad zamieszkaną w większości przez Arabów Palestyną, ogłosił tzw. Deklara- cje Balfoura.

Czym była Deklaracja Balfoura?

Arthur J. Balfour jako ówczesny Minister Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii, w deklaracji za- pewniał działaczy syjonistycznych, że popiera plany ustanowienia siedziby narodu żydowskiego na obszarze Palestyny. Dokument zachęcił do wyjazdu na te tereny wielu Żydów prześladowanych w państwach europejskich. Ich liczba znacznie się tam zwiększyła w latach 1917-1939.

Stosunki między Arabami a nowymi osadnikami żydowskimi stawały się coraz bardziej na- pięte. Polityka ograniczania niepokojów prowadzona przez Brytyjczyków była jednym z po- wodów, dla których konflikt arabsko-żydowski nie wybuchł z pełną gwałtownością. Jednak w 1947 roku Wielka Brytania zrzekła się odpowiedzialności za ten obszar, przekazując ją nowopowstałej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Główni członkowie ONZ-u  – przede wszystkim Stany Zjednoczone i państwa europejskie – w obliczu Holocaustu wyszli naprze- ciw oczekiwaniom środowisk syjonistycznych, dążących do utworzenia na „ziemi obiecanej”

państwa żydowskiego. W listopadzie 1947 roku podjęli decyzję o utworzeniu na obszarze Palestyny dwóch państw: arabskiego i żydowskiego oraz umiędzynarodowieniu Jerozolimy.

W oparciu o tę decyzję Żydzi proklamowali powstanie Państwa Izrael w maju 1948 roku, co nie spotkało się z analogicznymi działaniami mieszkających na tym terenie Arabów. Podob- nie jak Palestyńczycy, decyzji ONZ-u nie akceptowały inne państwa arabskie. Zamanifesto- wały to na posiedzeniu Ligi Państw Arabskich (LPA) w grudniu 1947 roku.

5. Geneza sporu żydowsko-arabskiego sięga znacznie głębiej, jednak my koncentrujemy się na konflikcie izraelsko- -palestyńskim, którego bezpośrednie przyczyny powstały w XX wieku.

Część 3

obszary palestyńskie obszary izraelskie Powstanie Izraela oraz uchodźcy palestyńscy

Odpowiedzią na ogłoszenie niepodległości Izraela był atak zbrojny na to nowo utworzone państwo, dokonany przez Egipt, Syrię, Liban, Jordanię⁶, Irak oraz Arabię Saudyjską, w imię solidarności arabskiej. Nie odniosły jednak spodziewanego sukcesu, pomimo przewagi liczebnej. W  wyniku zdecydowanej postawy obronnej państwa żydowskiego, w  1949 roku zostało podpisane zawieszenie broni. Wskutek działań wojennych Izrael powiększył swoje terytorium. Jordania i Egipt zajęły ziemie, na których, zgodnie z decyzją ONZ-u, miało być utworzone państwo arabskie; Jordania dodatkowo rozciągnęła swoją kontrolę nad Zachod- nim Brzegiem Jordanu (Cisjordanią) oraz wschodnią Jerozolimą, Egipt zaś – nad rejonem Gazy. Największymi przegranymi wojny z 1948 roku okazali się Arabowie palestyńscy.

6. Do 1949 r. państwo to nosiło nazwę Transjordania.

Według różnych źródeł 700–900 tysięcy Palestyńczyków zmuszono do opuszczenia domów, przez co stali się uchodźcami na długie lata, nie posiadając władzy, która skutecznie repre- zentowałaby ich interesy. Zamiast niej, zgodnie z ideą solidarności, wypowiadały się inne państwa arabskie, głównie Egipt, Jordania i Arabia Saudyjska, realizując przy tym własne cele. Solidarność ta została jednak zdyskredytowana, kiedy w  czerwcu 1967 roku Izrael, w ciągu sześciu dni, bez trudu pokonał Egipt, Jordanię i Syrię.

Rozmieszczenie ludności w brytyjskim mandacie Palestyna - 1946.

Plan podziału zaproponowany przez ONZ w 1947.

Stan po

porozumieniach w Oslov

ziemie zamieszkane przez ludność

palestyńską i żydowską.

Od 1946 do 2000.

Opracownie: Redakcja

narodziny palestyńskiej tożsamości narodowej

Arabowie palestyńscy po ’67 roku zaczęli występować w swoim własnym imieniu, utrwa- lając jednocześnie swoją tożsamość narodową. Wzrosła wtedy rola Organizacji Wyzwole- nia Palestyny.

Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP) powstała w 1964 roku. W 1969 roku na jej czele stanął cha- ryzmatyczny Jasir Arafat, który pozostawał przywódcą narodu palestyńskiego aż do swojej śmierci w 2004 roku. Walka OWP, przybierająca różne formy – ruchu oporu, wojny partyzanckiej i działań terrorystycznych – przyczyniła się do wzrostu jej pozycji na arenie międzynarodowej. W 1974 roku OWP została uznana za reprezentanta narodu palestyńskiego przez ONZ, natomiast w roku 1976 została pełnoprawnym członkiem Ligii Państw Arabskich.

W czerwcu 1980 roku również Wspólnoty Europejskie uznały OWP za reprezentanta Pale- styńczyków i podkreśliły, że naród ten musi mieć możliwość „pełnego zrealizowania swo- jego prawa do samostanowienia”. Ze względu jednak na istniejącą wówczas sytuację mię- dzynarodową⁷ oraz zdecydowany sprzeciw Izraela i Stanów Zjednoczonych, postulat ten nie został spełniony.

Przełom lat dziewięćdziesiątych

Stan ten zaczął się dynamicznie zmieniać pod koniec dekady. W grudniu 1987 roku Palestyń- czycy rozpoczęli powstanie przeciwko Izraelowi, znane jako Intifada I (tzw. wojna kamieni).

W styczniu 1991 roku koalicja międzynarodowa pod przywództwem USA przeprowadziła ak- cję zbrojną przeciwko Irakowi, który w sierpniu 1990 roku zaanektował Kuwejt. Uczestniczy- ły w niej Syria i Egipt, co zmniejszyło strategiczne znaczenie Izraela dla USA.

Natomiast w grudniu 1991 roku w wyniku rozpadu ZSRR, OWP (i Syria) pozbawiona zosta- ła głównego sojusznika na arenie międzynarodowej. W tych okolicznościach udało się zor- ganizować izraelsko-arabskie negocjacje pokojowe. W wyniku tajnych rozmów podjętych w Oslo, przy mediacji norweskiej, we wrześniu 1993 roku przywódca OWP Jasir Arafat oraz izraelski premier Icchak Rabin osiągnęli porozumienie. Arafat uznał prawo Izraela do ist- nienia, zobowiązał się do pokojowego rozwiązania konfliktu oraz podkreślił, że artykuły kon- stytucji OWP, które negują prawo państwa izraelskiego do egzystencji utraciły moc praw- ną. Rabin natomiast uznał OWP za reprezentanta Palestyńczyków i zgodził się na udział jej przedstawicieli w oficjalnych negocjacjach.

Zmienny przebieg negocjacji pokojowych

Obaj przywódcy podpisali Deklarację Zasad (tzw. Układ z Oslo I), na mocy której Izrael zgo- dził się przekazać Strefę Gazy i Jerycho, jako terytorium przyszłego państwa palestyńskie- go. Dokument ten stał się kamieniem węgielnym dla procesu pokojowego. Do 2000 roku podpisano kolejne układy: Porozumienie Kairskie (maj 1994 r.); Układ Tymczasowy, tzw.

Układ z Oslo II (wrzesień 1995 r.); Protokół o Wycofaniu Wojsk Izraela z Hebronu (styczeń 1997 r.); Wye River Memorandum (październik 1998 r.); Memorandum z  Szarm el-Szejk (wrzesień 1999 r.). Porozumienia te dotyczyły głównie procesu przekazywania Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu pod władzę Autonomii Palestyńskiej, (powstałej w 1994 r.) w celu utworzenia niepodległego państwa z dniem 4 maja 1999 roku. Dążenia te jednak nie przyniosły oczekiwanego efektu. Po fiasku negocjacji toczących się w lipcu 2000 roku w Camp David, proces pokojowy załamał się, a Palestyńczycy rozpoczęli kolejne powstanie przeciwko Izraelowi, znane pod nazwą Intifada II lub Intifada Al-Aksa.

Rozmowy pokojowe zostały wznowione dopiero w 2005 roku, bowiem prawicowy premier Izraela Ariel Szaron, który uznawał prezydenta Autonomii Palestyńskiej za terrorystę, nie chciał przystąpić z nim do rokowań. Dopiero na początku lutego 2005 r., po śmierci Arafata

7. W latach 80. XX wieku głównymi problemami na Bliskim i Środkowym Wschodzie były wojna w Afganistanie i wojna iracko-irańska.

Natomiast USA pod przywództwem prezydenta Ronalda Reagana koncentrowały na Związku Radzieckim, traktowanym jako imperium zła.

Sprawa palestyńska pozostawała w cieniu tych wydarzeń.

(w listopadzie 2004 r.) i wyborze jego następcy Mahmuda Abbasa (w styczniu 2005 r.) odbył się szczyt palestyńsko-izraelski. Szaron i Abbas zadeklarowali zakończenie walk i powrót do rozmów pokojowych. Do przełamania impasu jednak nie doszło.

Ponowną próbę wznowienia negocjacji podjęto w  listopadzie 2007 roku. Na konferencji w Annapolis, zorganizowanej przez Stany Zjednoczone, ówczesny premier Izraela Ehud Ol- mert oraz prezydent Autonomii Palestyńskiej Mahmud Abbas zobowiązali się do prowadze- nia intensywnych negocjacji dla osiągnięcia porozumienia pokojowego przed końcem 2008 roku. Realizacja tego celu także się nie powiodła. W odpowiedzi na wielokrotne ataki rakie- towe Izrael w grudniu 2008 roku rozpoczął ofensywę na obszarze Strefy Gazy.

Zaangażowanie społeczności międzynarodowej

W  poszukiwania trwałego rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego zaangażowana jest społeczność międzynarodowa. Największą rolę odgrywają: USA, ONZ, UE, a także Ro- sja. Od 2002 roku podmioty te działają wspólnie w ramach tzw. Kwartetu Bliskowschod- niego. Spośród państw Bliskiego Wschodu najaktywniej na rzecz pokoju działają Arabia Saudyjska i Egipt. Ważną rolę odgrywa Agencja ONZ ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim – UNRWA, utworzona w 1949 roku. Nieoceniony wkład w działania pomocowe mają również organizacje pozarządowe.

Pomimo dużego zaangażowania społeczności międzynarodowej, nic nie wskazuje na to, aby w okresie najbliższych kilkunastu, a może i kilkudziesięciu lat, konflikt izraelsko-palestyń- ski został zakończony. Jest to bowiem konflikt niezwykle skomplikowany i wielowymiarowy.

Ma on charakter terytorialny, polityczny, ekonomiczny, społeczny i religijny.

kwestie sporne

– Przedmiotem sporu są ziemie, na których ma być utworzone państwo palestyńskie.

Wprawdzie Izrael zgodził się, aby były to Strefa Gazy i Zachodni Brzeg, jednak realizacja tej decyzji nie odbywa się bez trudności. Wystarczy spojrzeć na mapę.

– Obie strony uważają Jerozolimę za swoją stolicę, co utrudnia osiągnięcie porozumienia.

– Na Zachodnim Brzegu Jordanu oraz w Jerozolimie Izrael kontynuuje budowę osiedli i wy- wołuje przy tym ostry sprzeciw władz palestyńskich.

– Od 2003 roku, w celu wzmocnienia swojego bezpieczeństwa, Izrael wznosi wysoki na kil- ka metrów, mur betonowy odgradzający ziemie, kontrolowane przez stronę palestyńską.

Z obiektywnych przyczyn wzbudza to w Palestyńczykach poczucie osaczenia, izolacji, po- tęgując jednocześnie ich frustrację i niechęć do Żydów.

– Niezwykle trudnym problemem jest także przyszłość uchodźców palestyńskich, których liczba wynosi obecnie 4,6 milionów, a więc niemal pięć razy więcej niż w 1948 roku. Wła- dze Autonomii Palestyńskiej żądają prawa do ich powrotu na ziemie, które musieli opu- ścić. Na realizację tego postulatu nie zgadza się Izrael.

– Przepaść pomiędzy obiema stronami jest pogłębiona różnicą wyznań. Choć islam i ju- daizm należą do grupy religii monoteistycznych, nierzadko są instrumentalnie wykorzy- stywane w walce.

Osiągnięcie trwałego porozumienia jest tym trudniejsze, że obie strony są wewnętrznie podzielone. W czerwcu 2007 roku doszło do krwawych zamieszek w Autonomii Palestyń- skiej między członkami dwóch głównych partii – Hamasu i Al-Fatahu. W ich wyniku Hamas przejął kontrolę w Strefie Gazy (tzw. Hamastan), a Al-Fatah na Zachodnim Brzegu (tzw. Fa- tahland). Również strona izraelska nie jest wolna od podziałów. Zwolennik porozumienia z Palestyńczykami premier Icchak Rabin zginął w listopadzie 1995 roku z rąk radykalnego Żyda, przeciwnika tej polityki, Igala Amira.

Sytuacja pozostaje nadal niezwykle trudna. Po stronie palestyńskiej istnieją ugrupowa- nia (np. Hamas, Islamski Dżihad, Brygady Męczennika Jasira Arafata) podejmujące walkę zbrojną, kwalifikowaną przez wiele państw świata jako terroryzm. Izrael natomiast prowa- dzi akcje odwetowe lub prewencyjne i  uzasadnia je względami swojego bezpieczeństwa.

Największymi ofiarami tego stanu rzeczy jest ludność palestyńska, żyjąca w zdecydowanej większości w ubóstwie, mająca problem z dostępem do wody pitnej, edukacji i pracy, bez większych perspektyw na poprawę warunków życia.

kalendarium:

1917 r. Deklaracja Balfoura

1948 r. Utworzenie Państwa Izrael i pierwsza wojna arabsko-izraelska 1964 r. Utworzenie Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP)

1967 r. Wojna sześciodniowa

1969 r. Jasir Arafat zostaje przewodniczącym OWP 1974 r. OWP otrzymuje status obserwatora w ONZ-cie 1976 r. OWP zostaje członkiem LPA

1980 r. WE uznają OWP za reprezentanta narodu palestyńskiego i  uznają jego prawo do samostanowienia

1987 r. Pierwsza Intifada

1993 r. Palestyńsko-izraelska Deklaracja Zasad 1993–2000 Palestyńsko-izraelski proces pokojowy

2000 r. Wybuch drugiej Intifady i załamanie się palestyńsko-izraelskiego procesu pokojo- wego

2005 r. i 2007 r. Próby wznowienia palestyńsko-izraelskiego procesu pokojowego 2008 r. Atak zbrojny Izraela na Strefę Gazy

Propozycje ćwiczeń:

1. Wyjaśnij pojęcia i nazwy:

rezolucja ONZ, deklaracja Balfoura, uchodźcy palestyńscy, syjonizm, Organizacja Wyzwolenia Palestyny, intifada, wojna kamieni, Intifada Al-Aksa, solidarność arabska, Hamas, Fatah.

2. Jaki wpływ na sytuację mieszkańców Palestyny miały:

a. Powstanie Państwa Izrael?

b. Powstanie obozów uchodźczych?

c.Wojny izraelsko-palestyńskie?

3. Wyjaśnij, jaką rolę odegrał w historii konfliktu Artur J. Balfour?

4. Połącz we właściwe „pary izraelsko-palestyńskie” negocjatorów procesu pokojowego i określ ich wpływ na proces:

Jasir Arafat, Icchak Rabin, Ariel Szaron, Ehud Olmert, Mahmud Abbas.

5. Na postawie posiadanej wiedzy omów rolę wymienionych państw i  organizacji w przebiegu konfliktu izraelsko-palestyńskiego:

a. ZSRR, a następnie Rosja;

b. Stany Zjednoczone;

c. ONZ.

6. Przyczyna i skutek

Z poniższej rozsypanki wyrazowej ułóż logiczne ciągi przyczynowo-skutkowe w kontekście:

a. kształtowania się tożsamości palestyńskiej;

b. zawieszenie procesu pokojowego;

c. radykalizacji nastrojów społecznych w Strefie Gazy.

Radykalizacji nastrojów

społecznych w Strefie Gazy Wybuch II Intifady Przywództwo Jasira Arafata

Rozbudowa żydowskich osiedli na terenach spornych

Wizyta Ariela Szarona na wzgórzu świątynnym w 2000 r.

Międzynarodowe uznanie dążeń do palestyńskiej państwowości

Ataki terrorystyczne na ludność

cywilną Organizacja Wyzwolenia Palestyny Wzrost ubóstwa ludności palestyńskiej

Klęska w wojnie sześciodniowej Nierozwiązane kwestie sporne Rozmowy pokojowe w Oslo

Solidarność arabska oraz negacja istnienia Izraela

Zmiana nastawienia w rządzie izraelskim

Uznanie istnienia Izraela przez OWP

Potępienie zamachów ze strony

społeczności międzynarodowej Tożsamość palestyńska Izraelska blokada ekonomiczna Strefy Gazy

Nacjonalizm palestyński Wyborcza wygrana Hamasu

w Strefie Gazy Budowa muru

Zawieszenie procesu pokojowego I Intifada, czyli wojna kamieni Zabójstwo

Icchaka Rabina w 1995 r.

Powstanie państwa Izrael Rozmowy pokojowe w Oslo w 1994 r. Powstanie obozów dla uchodźców palestyńskich

Przykładowe ciągi przyczynowo-skutkowe:

a. Powstanie państwa Izrael – powstanie obozów dla uchodźców palestyńskich – solidarność arabska oraz nie uznanie Państwa Izrael – klęska wojny sześciodniowej – tożsamość pa- lestyńska – nacjonalizm palestyński – Organizacja Wyzwolenia Palestyny – Jasir Arafat – ataki terrorystyczne – międzynarodowe uznanie dla dążeń do palestyńskiej państwowości – rozmowy pokojowe w Oslo.

b. Powstanie obozów uchodźców palestyńskich – solidarność arabska i negacja istnienia Izra- ela – klęska wojny sześciodniowej – nacjonalizm palestyński – ataki terrorystyczne – wojna kamieni – zmiana w rządzie izraelskim – uznanie istnienia Izraela przez OWP – rozmowy pokojowe w Oslo – zabójstwo Icchaka Rabina – kwestie sporne – wybuch II Intifady – rozwój budowy osiedli żydowskich – zawieszenie procesu pokojowego.

c. Wizyta Ariela Szarona na wzgórzu świątynnym – wybuch II Intifady – ataki terrorystyczne – budowa muru – wzrost ubóstwa ludności palestyńskiej – radykalizacja nastrojów spo- łecznych w Strefie Gazy – wyborcza wygrana Hamasu w Strefie Gazy – Izraelska blokada ekonomiczna Strefy Gazy – Potępienie ze strony społeczności międzynarodowej – Ataki terrorystyczne na ludność cywilną – Potępienie ze strony społeczności międzynarodowej.

6. Piramida czynników wpływu

Uszereguj wymienione poniżej czynniki pod względem znaczenia dla procesu pokojowego i zaznacz plusem [+] wpływ pozytywny, a minusem [-] wpływ negatywny. Poziom pierwszy w piramidzie oznacza największy wpływ, a trzeci poziom oznacza najmniejszy wpływ.

Uszereguj i oceń następujące czynniki:

– samobójcze ataki terrorystyczne;

– budowa muru odgradzającego Izrael od terenów palestyńskich;

– zaangażowanie organizacji międzynarodowych i państw ościennych;

– zainteresowanie mediów;

– akcje solidarności z ludnością cywilną;

– pomoc humanitarna dla Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu;

– rozłam we władzach palestyńskich na Hamas rządzący w Strefie Gazy i Al-Fatah rządzący na Zachodnim Brzegu;

– rosnący poziom ubóstwa wśród ludności palestyńskiej;

– ograniczenie dostępu do wody pitnej, edukacji czy pracy.

7. Minimum słów – Maximum obrazów

Stwórzcie ilustrowane kalendarium konfliktu izraelsko-palestyńskiego uwzględniające:

a. najważniejsze wydarzenia wpływające na życie ludności żydowskiej i  palestyńskiej, jak powstanie państwa Izraelskiego oraz obozów uchodźczych, wybuchy konfliktów oraz spo- tkania na szczycie w ramach negocjacji pokojowych;

b. zaangażowanie społeczności międzynarodowej, w  tym: ONZ-u, Unii Europejskiej [lub wcześniej Wspólnoty Europejskiej], Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego (po- tem Rosji) oraz państw arabskich zaangażowanych w konflikt: Egiptu, Syrii, Jemenu, Jordanii.

1

2

3

8. Polityka międzynarodowa – symulacja rozmów pokojowych

W celu zrozumienia procesów pokojowych – w których każda ze stron ma swoje interesy i  podlega różnym ograniczeniom – zorganizujcie symulacje rozmów izraelsko-palestyń- skich. Przebieg rozmów zależy od inwencji i  wiedzy samych uczestników. Liczyć się ma przede wszystkim samodzielność oraz wysoki poziom argumentacji grup. Symulacja składa się z rozmów pomiędzy stronami, konferencji prasowej oraz przygotowanie krótkiej notki prasowej.

Faza przygotowawcza:

a. Podział na następujące grupy: zespół strony izraelskiej, zespół strony palestyńskiej, dziennikarze lub/i  obserwatorzy z  różnych państw świata/organizacji (w  zależności od wielkości grupy).

b. Poszczególne zespoły negocjacyjne zapoznają się z opisaną w ramce sytuacją, zbiera- ją materiały, przygotowują argumenty wyjściowe. Ustalają maksymalne żądania, a także minimalne – poniżej których zrywają rozmowy.

c. Pozostali uczestnicy (dziennikarze, obserwatorzy) przygotowują kryteria oceny rozmów, np. co uznają za sukces, co za porażkę w kontekście własnych interesów, statusu.

Realizacja:

a. Określenie czasu rozmów i liczby rund. Ograniczenie czasowe jest bardzo ważne – mogą to być, np. 3  rundy 5-minutowe (rozpoznanie, negocjowanie, zamknięcie) – gdy strony starają się wypracować kompromis.

b. Po każdej rundzie następuje krótka przerwa, aby zespoły mogły się naradzić, a dzienni- karze i obserwatorzy ocenić postęp rozmów oraz zastanowić się nad pytaniami na konfe- rencję prasową.

c. Po zakończeniu rozmów strony organizują konferencję prasową, w trakcie której ogłasza- ją wynik negocjacji, a obserwatorzy i dziennikarze mogą zadawać pytania. Po konferen- cji dziennikarze przygotowują krótki (1 minutowy) materiał na temat przebiegu i wyniku rozmów.

Zakończenie i podsumowanie:

a. Zaprezentowanie prac obserwatorów i dziennikarzy.

b. Wyjście z roli i podzielenie się swoimi opiniami na temat osobistych obserwacji poczynio- nych w trakcie gry.

Opis sytuacji [stan z kwietnia 2011 r.]:

Rozmowy pokojowe utknęły w martwym punkcie. Strona palestyńska zapowiedziała, że nie podejmie negocjacji dopóki Izrael nie wstrzyma budowy nowych osiedli na terytoriach mających wejść w skład przyszłego państwa palestyńskiego (czyli Zachodnim Brzegu Jordanu i Jerozolimie). Nie zgadza się na to strona izraelska. W tej sytuacji prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama wezwał przed- stawicieli obu narodów do negocjacji. Stabilizacja na terytoriach palestyńskich w kontekście rewo- lucji arabskich w Egipcie i Libii jest szczególnie ważna dla stabilizacji całego regionu. Załóżmy, że strony zgodziły się na rozmowy i dochodzi do spotkania.

Sytuacja społeczno-polityczna z religią w tle

Palestyna – na granicy polityki i religii

Ludność palestyńska to przede wszystkim muzułmanie. Islam odgrywa ważną rolę w ich życiu, podobnie jak każda inna religia w  życiu wierzącego. Podczas tak długotrwałego konfliktu z wyznawcami judaizmu różnice wyznaniowe są szczególnie widoczne i stają się ważnym elementem życia społeczno-politycznego. Mowa o religii w kontekście Palesty- ny nabiera dodatkowego znaczenia, gdy uświadomimy sobie, że ziemie, o które toczą się walki, stanowiły kolebkę judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Jerozolima, której status jest przyczyną sporu izraelsko-palestyńskiego, stanowi miejsce święte zarówno dla judaizmu, jak i  dla islamu. Wiele gestów politycznych zaogniających konflikt było interpretowanych przez pryzmat religii czy raczej obrażenia uczuć religijnych.

Wystarczy wspomnieć tutaj odwiedziny premiera Ariela Szarona na wzgórzu z meczetem Al-Aksa, które stały się bezpośrednim powodem II Intifady (zwanej Intifadą Al-Aksa), samobójcze zamachy terrorystyczne w  imię Boga czy osadnictwo żydowskie z  nakazu i również w imię Boga.

Silny związek religii z zasadami panującymi w społeczeństwie palestyńskim wydaje się być oczywisty. Główny gracz polityczny w  Strefie Gazy – Hamas – powołuje się bezpośrednio na islam jako źródło swych działań i  decyzji. W  życiu codziennym rodzin palestyńskich pojawiają się częste odwołania do zasad islamu jako podstawowego katalogu wartości. Nie należy jednak wszystkich poczynań Palestyńczyków interpretować jako działań zgodnych z  ich wyznania czy wynikających z  niego. Nie powinno się odnosić działań konkretnych grup muzułmanów do pozostałych. Religia jest niezmiernie ważnym elementem życia w  Palestynie, ale nie determinantem. Warto o  tym pamiętać, gdy podejmuje się temat islamu, szczególnie islamu politycznego, czy dalej fundamentalizmu lub terroryzmu.

Fot. Kamila Tyniec, lipiec 2010

Islam jako regulator życia społecznego

Istotny wpływ religii na życie Palestyńczyków wynika zarówno z  jej podstawowych zasad, jak i historii cywilizacji islamskiej. Przez wieki wyznanie to było elementem łączącym różne narody, grupy etniczne i społeczne, dzięki czemu istniało rozległe imperium muzułmańskie.

Gdy przyjrzymy się fundamentalnym zasadom islamu, na które składają się obowiązki¹ muzułmanina i dogmaty² zauważymy, że np. modlitwa wyznacza rytm dnia, a  większość zasad wypełnianych powinno być wspólnie z  innymi członkami wspólnoty. Wzmacnia to poczucie solidarności. Nakaz jałmużny dla najsłabszych członków społeczności dodatkowo buduje element współodpowiedzialności za wspólnotę.

1. Za muzułmanina należy uznać osobę, która wyznaje następujące dogmaty:

– jedyność Boga (silny monoteizm, gdzie Bóg nie posiada żadnych wspólników);

– wiara w anioły, istoty stworzone ze światła;

– wiara w proroków, w tym w Jezusa oraz Muhammada1, jako ostatniego z proroków;

– wiara w Sąd Ostateczny, piekło i raj;

– wiara w święte księgi, w tym Stary i Nowy Testament, ale przede wszystkim w Koran.

2 Muzułmanin i muzułmanka są zobowiązani do realizacji obowiązków (filary islamu):

– wypowiadają świadomie i z wiarą arab. szahadę, która brzmi: „Nie ma Boga innego niż Allach, a Muhammad jest jego prorokiem”;

– odmawiają modlitwę, arab. salat (najlepiej 5 razy dziennie);

– dają jałmużnę, arab. zakat, sadaka;

– poszczą podczas miesiąca Ramadan, arab. Saum;

– odprawiają raz w życiu pielgrzymkę, arab. hadżdż, do Mekki ( w zależności od możliwości zdrowotnych i finansowych).

Głównymi źródłami wiedzy w islamie są święta księga - Koran oraz opowieści o zachowaniu proroka lub jego wypowiedzi zwana Sunną. W  nich spisane są zasady życia rodzinnego, społecznego, duchowego i  politycznego. To z  nich muzułmanin lub muzułmanka czerpią inspirację oraz odpowiedzi na rozmaite zagadnienie codzienności. Od sposobu chwalenia Boga po sposób traktowania innych członków społeczności, w szczególności rodziny, osób starszych czy dzieci. Podejmowana jest także kwestia zachowania się w sytuacjach, takich jak: wojna, pokój, odwiedziny gości, pielgrzymka czy zwyczajny posiłek.

Z  reguły interpretacja zapisów pozostawiona jest samej osobie wierzącej. Z  pomocą przychodzą jej często komentarze uczonych, prawników, sędziów czy teologów muzułmańskich. W  pierwszych wiekach powstania wspólnoty powstały specjalne szkoły prawne, stosujące odmienne zestawy narzędzi do interpretacji starych zapisów w kontekście współczesności.

3Koran – święta księga islamu, będąca Słowem Bożym objawionym prorokowi Muhammadowi. Ponie- waż prorok był niepiśmienny, recytował objawienie pierwszym wyznawcom, stąd arabska nazwa księgi al-kur’ān oznacza ‘recytacja’. Recytacja Koranu jest bardzo ważnym elementem edukacji w  krajach muzułmańskich. Fragmentami objawienie było spisywane przez wyznawców, a za czasów kalifa Usma- na (644-656) przyjęto ostateczną wersję Koranu, która obowiązuje do dziś i jest spisana w języku arab- skim. Wyznawcy nieznający tego języka modlą się po arabsku (tak jak kiedyś w Kościele katolickim odprawiano modlitwy w łacinie).

4Sunna – zbiór tradycji tzw. hadisów, które są opowieściami z życia proroka lub jego wypowiedziami.

Mogą one dotyczyć takich kwestii, jak zasady współżycia w społeczności, rodzinie czy obowiązki wy- znawców. Sunna, w przeciwieństwie do Koranu, nie jest jednolitą księgą. Istnieją zbiory hadisów z X w., które uznane są powszechnie za prawdziwe. Pomimo tego różne grupy, jak chociażby szyici, nadal się na nie powołują w celu potwierdzenia jakieś ich zasady lub doktryny, np. wyjątkowości kuzyna Proroka – Alego i jego namaszczenia przez Proroka na następcę. Powstanie hadisów wiązało się z założeniem, że Koran jako Słowo Boże nie może być zmieniane przez człowieka. Zaczęto więc przywoływać w okre- ślonych sytuacjach historie z życia Proroka i jego wypowiedzi, by poprzez zasadę analogii ustalić sposób postępowania zgodny z islamem.

8. W Polsce nazywa się go także Mahometem, imię to pochodzi z łacińskiego przekształcenia arabskiego imienia Muhammad, jakie nosił prorok. Coraz częściej odchodzi się od używania nazwy Mahomet, choć nadal to spotykane i popularne, podobnie jak inne zlatynizowane imiona filozofów arabskich, jak Awicenna zamiast Ibn Sina.

Błędnym natomiast jest określanie muzułmanów – mahometanami, gdyż oznaczałoby to, że są wyznawcami Mahometa, a nie Boga.

Stoi to w sprzeczności z monoteizmem w islamie, gdzie Bóg jest jeden.

Koran i sunna są podstawowymi korpusami tekstów, będących podstawą prawa muzułmańskiego, po arabsku szari’a (dosł. droga do wodopoju). Prawo muzułmańskie, uważane przez praktykują- cych je ludzi za prawo naturalne, zapisane w niebiańskiej Księdze Matce ma charakter wszech- obejmujący. Jest prawem boskim, zostało bowiem stworzone przez Boga, a wszystkie zapisy mają charakter ostateczny i nieodwołalny. Dlatego nie należy utożsamiać prawa muzułmańskiego z pra- wem w naszym pojęciu. O ile za określonymi terminami spodziewamy się znaleźć określoną treść, o tyle samo tłumaczenie terminu szari’a jako prawo jest błędne – na prawo w naszym pojęciu sto- suje się termin kanon (łac. canon) a więc z tamtej strony nie ma możliwości błędu. Z tą dziedziną wiąże się także określenie fikh, które oznacza jurysprudencję, naukę prawa. Prawa muzułmań- skiego nie wolno utożsamiać zatem pod względem zakresu ani z prawem rzymskim, ani z prawem kanonicznym, ponieważ to ostatnie obejmuje jedynie sprawy religii. Prawo muzułmańskie dotyczy wszystkich spraw związanych ze stosunkiem człowieka do Boga – ta część prawa islamu nazywana jest ibadat – i do drugiego człowieka, mu’amalat, w tym także spraw państwowych.

M. Dziekan, Cywilizacja islamu w Azji i w Afryce, Książka i Wiedza, Warszawa 2007, s. 82.

100%

50%

0%

0%

50%

100%

Islam na świecie, źródło: CIA Factbook

Umma jako wspólnota muzułmanów nie ma wymiaru czysto teologicznego. Odgrywała swoją rolę w kontekście społecznym i politycznym. Przemiany wspólnoty na przestrzeni wieków:

– niewielka gmina muzułmańska skupiona wokół proroka Muhammada i jego następców kalifów;

– imperium muzułmańskie nazywane na początku kalifat, z  czasem po przejęciu władzy przez Turków osmańskich przyjęła się też nazwa sułtanat;

– Ata Turk ogłosił w  1924 r. powstanie Republiki Turcji i  doprowadził do formalnego zlikwidowania kalifatu. Od tej pory muzułmanie nie mają jednego ośrodka władzy, a więź podtrzymywana jest w pewnym sensie za sprawą wyobrażonej wspólnoty – ummy. Wiele organizacji powołuje się na istnienie ummy i doszukuje się w niej znaczeń politycznych – prowadzi to do upolitycznienie islamu.

Charakterystyczną cechą imperium muzułmańskiego był brak podziału życia społeczno- politycznego na sferę sacrum i  profanum, występującego w  kulturze europejskiej i amerykańskiej. Oznacza to, że oficjalnie władca imperium mógł być wyrocznią w sprawach religijnych, a  zasady życia społecznego miały swoje źródło w  świętych księgach lub interpretacjach teologów.

dla zainteresowanych…

Więź, która najpierw wytworzyła się wśród plemion arabskich, a później rozpowszechniła się na podbitych obszarach Afryki, Azji, nawet Europy, opiera się na przynależności do jednej wspólnoty muzułmańskiej, która z języka arabskiego nazywa się umma.

sunnici szyici ibadyci

różnorodność islamu

Podstawą islamu, podobnie jak chrześcijaństwa i judaizmu, jest wiara w jednego Boga.

Nie oznacza to jednak jednorodności. Wręcz przeciwnie, różnorodność jest jedną z głów- nych cech islamu.

Od samego początku tworzyły się pierwsze podziały i odłamy, z których najbardziej istotnym, także współcześnie, jest wyodrębnienie się szyitów i  sunnitów. Wynika ono ze sporu po śmierci Muhammada, który nie zostawił testamentu wskazującego następcy. W  związku z tym gmina muzułmańska podzieliła się na dwa obozy:

a. zwolenników Alego (kuzyna i zięcia Muhammada) uważających, że spadkobierca powinien należeć do rodziny Muhammada, arab. szi’a Ali, stąd szyici;

b. ludzi uznających prawo wybieralności, arab. ahl al-sunna wa-al-dżama’a (ludzie tradycji i zgodnej opinii), stąd sunnici.

Oprócz tego głównego podziału mamy do czynienia także z bractwami sufickimi, określanymi jako mistycyzm islamski. W  przeciągu tylu lat i  w  wyniku zastanych w  poszczególnych prowincjach imperium różnych tradycji przedislamskich, powstawały odmienne formy interpretacji zapisów, rozwijające się w  doktryny religijne. Wystarczy wymienić takie jak wahhabizm pełniący rolę religii państwowej w  Arabii Saudyjskiej czy ibadyzm w  Omanie.

Zazwyczaj cechą wspólną są filary islamu, czyli obowiązki muzułmanina, i dogmaty, dlatego pomimo większych lub mniejszych różnic ich wyznawcy określają się mianem muzułmanów.

Na taką różnorodność pozwala przede wszystkim brak instytucji kościoła, czyli hierarchii autorytarnie określającej, co jest dogmatem lub obowiązującą interpretacją, a  co nie.

Dlatego przynależność do wspólnoty zależy od samego wierzącego, tradycji rodzinnej lub plemiennej.

Palestyńczycy wyznają głównie islam sunnicki. Niewielka grupa jest szyitami. Można powiedzieć, że różnice pomiędzy szyitami i sunnitami dotyczą szczególnych zachowań czy różnic w podejściu do władzy politycznej. Przede wszystkim szyici, w przeciwieństwie do sunnitów, posiadają duchownych i stworzyli coś na kształt hierarchii. Nadal jednak daleko Widok na kopułę

meczetu i Morze Śródziemne od strony miasta Khan Younis na południu Strefy Gazy.

Fot. Kamila Tyniec, lipiec 2010.

im od poziomu zinstytucjonalizowania np. Kościoła katolickiego. Można się spotkać, szczególnie w  życiu codziennym, z  bagatelizowaniem lub ignorowaniem podziałów, co prowadzi do traktowania ich jako różnych odcieni jednej religii.

czy wiesz, że…

W  czasach rozkwitu imperium muzułmańskiego, z  którym w  parze szedł rozwój nauki i  sztuki, wielu naukowców zaczęło przeprowadzać rozważania filozoficzne i  w  sposób rozumowy starali się dowieść chociażby prawd wiary. Niektórzy z filozofów muzułmańskich istotnie przyczynili się do postępu filozofii europejskiej – szczególnie znani są Awicenna (Ibn Sinna) i Al-Farabi.

Awicenna (Ibn Sina) – ur. 980 r. w  Afshanie koło Buchary, zm. 1036 r. lub 1037 r.; jeden z najwybitniejszych filozofów arabskich pochodzenia tadżyckiego, uczony, lekarz; autor dzieł z wielu dziedzin nauki; łączył doktrynę Arystotelesa z neoplatonizmem; wywarł wpływ na scholastykę i przyczynił się do recepcji arystotelizmu w Europie; jego dzieło Al-Kanun fi at- tibb [‘kanon medycyny’] było przez wiele stuleci podstawą teorii i praktyki medycznej.

Muhammad Al-Farabi, inaczej Alfarabius, Alfarabi – ur. ok. 870 r. w regionie Farab w Tur- kiestanie, zm. 950 r. w Damaszku; arabski filozof, uczony, teoretyk muzyki, lekarz; najwybit- niejszy arystotelik arabski X w., znany ze swych komentarzy do dzieł Arystotelesa, szczegól- nie do Organonu; jego prace stały się wzorem dla późniejszych filozofów arabskich; Państwo doskonałe, Polityka.

Propozycje ćwiczeń:

1. Wyjaśnij pojęcia i nazwy:

Islam, dogmaty islamu, filary islamu, Koran, Sunna, umma, kalifat, sunnici, szyici, szari’a.

2. Wyjaśnij następujące zagadnienia:

a. wpływ islamu na życie społeczne;

b. zależności między polityką a religią w Palestynie;

c. różnorodność islamu w historii i we współczesności.

3. Wyjaśnij kim były te postacie?

Prorok Muhammad, Alfarabi, Awicenna (Ibn Sina), Ata Turk.

4. Po zapoznaniu się z odpowiednimi fragmentami tekstu utwórz mapę myśli na temat

„islam w życiu codziennym”.

Przykładowa mapa myśli:

Instrukcja: W głowie ryby wpisujemy analizowany problem/zjawisko, główne przyczyny na głównych ościach, a ich przyczyny na najmniejszych.

Islam w życiu codziennym

zasady podziały

regulowane inne sfery życia

źródła wiedzy

przykładowe wartości

5. Z czym kojarzy ci się islam?

a. Przeprowadźcie burzę mózgów dotyczącą skojarzeń na temat islamu.

b. Zapiszcie skojarzenia w widocznym miejscu, następnie zastanówcie się, które skojarzenia dotyczą islamu jako religii, a które dotyczą sytuacji społeczno-politycznej.

c. Najbardziej kontrowersyjne kwestie przedyskutujcie w grupach, zastanawiając się, co jest ich przyczyną. Możecie w tym celu użyć metody rybiego szkieletu, pozwalającej na znalezie- nie przyczyn zjawiska.

Wątek palestyński

w polskich mediach i w badaniach

opinii publicznej

Wpływ mediów na nasze postrzeganie rzeczywistości

Poniżej widać lotnisko imienia Jasira Arafata, prowincja Rafah, Strefa Gazy, Internatio- nal Airport było bombardowane przez izraelskie siły powietrzne wielokrotnie od 2001 roku. 22 lipca 2010 r. na płycie tego lotniska dzieci uczestniczące w obozach letnich, zorganizowanych przez UNRWA, pobiły rekord w jednoczesnym odbijaniu piłki koszy- kowej. Rok wcześniej pobiły rekord Guinessa w jednoczesnym puszczeniu latawców.

Sekretarz Generalny Ban Ki Moon w swoim przesłaniu stwierdził, że dzieci Gazy mogą być numerem 1. na świecie i należy dać im na to szansę.

Relacja z pobijania rekordu on-line: www.youtube.com/watch?v=oCZcTAQZNxU

Część 4

Fot. Kamila Tyniec, 22–23 lipca 2010

Fot. Kamila Tyniec, 22–23 lipca 2010

Informacje na temat Palestyny i Palestyńczyków w polskich mediach skupiony jest wokół wojny i zamachów terrorystycznych. Tymczasem o tych ludziach i życiu wśród nich można powiedzieć znacznie więcej. Oczywiście konflikt zbrojny i zamachy są odczuwalne na każ- dym kroku. Skupianie się jednak tylko na tym elemencie powoduje zniekształcenie rzeczy- wistości. Dlatego powinniśmy uczyć się ich świadomego i krytycznego odbioru. Szczególnie, gdy mowa o miejscach, o których niemal całą wiedzę czerpiemy z mediów.

Pomimo blokady i wielu trudności z tym związanych mieszkańcy Gazy spędzają swój wolny czas na plaży, zazwyczaj w otoczeniu rodziny.

Fot. Kamila Tyniec, 2010 Marshal McLuhan - twórca sformułowania „globalna wioska” i jeden z najpopularniejszych, krytycznych obserwatorów wpływu mediów na społeczeństwo amerykańskie w latach 60.

i 70. –stwierdził:

Czytelnik gazety przyjmuje ją nie tyle jako niezmiernie sztuczny obraz mający jakieś powiązania z rzeczywistością, ile raczej jako samą rzeczywistość. Zapewne dlatego media zastępują rzeczy- wistość w takim stopniu, w jakim dbają o prawdziwość szczegółów.

E. McLuhan, Wybór tekstów, Poznań 2001.

Ta obserwacja McLuhana może być punktem wyjścia do krytycznej postawy wobec informa- cji i obrazów, które są codziennie podawane przez media. Możemy sobie nie zdawać sobie sprawy, jak mocno wpływają one na tworzenie się poglądów i opinii, szczególnie odnośnie krajów i ludzi, z którymi nie stykamy się realnie. Media bardzo często bazują i umacniają funkcjonujące już w  społeczeństwie stereotypy i  uprzedzenia. Dlatego bardzo ważne jest nauczenie się krytycznego i uważnego odbioru.

Takie podejście do obrazu świata, przedstawianego przez media, zależy w dużej mierze od osobistego zaangażowania jednostki i  jej poziomu wykształcenia. W  społeczeństwie pol- skim znajomość specyfiki islamu oraz zagadnień z  nim związanych jest wciąż niewielka i w znacznym stopniu opiera się na utartych poglądach, które bywają powtarzane np. w pod- ręcznikach szkolnych czy akademickich. Przy omawianiu roli mediów w społeczeństwie nie można zapominać, że dziennikarze, podobnie jak reszta społeczeństwa, narażeni są na ste- reotypy i uproszczenia.

co nam mówią wyniki badań opinii publicznej?

Poniższe zestawienie pokazuje dość specyficzne zestawienie skojarzeń z islamem. Z jed- nej strony pokazuje nam, że tematy takie jak terroryzm, wojna, konflikt są obecne w na- szej świadomości i wiązać można ten fakt z podejmowania tematu islamu w kontekście zagrożenia terroryzmem lub konfliktu. Pojawienie się w odpowiedziach „Gruzji”, w której przeważa wyznanie prawosławne, świadczy o sporym zagubieniu w temacie islamu czy sytuacji panującej na Kaukazie.

Inny sondaż na temat konfliktu izraelsko-palestyńskiego, zrealizowany przez TSN OBOP w czasie trwania izraelskiej operacji wojskowej na terenie Autonomii Palestyńskiej, poprze- dzonej serią palestyńskich zamachów na Izraelczyków, wykazał, że wydarzenia te budzą znaczne (52%) zainteresowanie w  społeczeństwie polskim. Pomimo odległości, konflikt izraelsko-palestyński został uznany za zagrożenie bezpieczeństwa światowego.

W tym samym badaniu na pytanie: Którą ze stron Pan/Pani popiera? – aż 27 % poparła jedną ze stron, podczas gdy brak zdania lub brak zdecydowanego poparcia wyraziła większość badanych (58%). Wyniki te wskazują także spore poparcie dla samych Palestyńczyków. Fakt, że aż 39% ogółu badanych nie popiera żadnej ze stron może być skutkiem nie tylko braku zainteresowania, lecz także dystansu wobec stron konfliktu i odległości geograficznej. Wy- kształcenie wyraźnie sprzyja dostrzeganiu racji u obu stron. Autorzy raportu wiążą to wła- śnie z przekazami medialnymi, w których przeważały obrazy działań wojskowych Izraela.

Można zatem stwierdzić, że podobne badania przeprowadzone w innych okolicznościach, zobrazowanych inaczej przez reporterów, mogłyby mieć odmienne wyniki.

66%

39%

18% 16%

12% 12% 11% 11%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

religia Irak terroryzm Iran Arabowie z krajami arabskimi

wojny, konflikty

Gruzja Skojarzenie Polaków

z „islamem”, Badanie OBOP, 2001 Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu TSN OBOP„Konflikt izraelsko-palestyński w ocenie polskiej opinii publicznej”, Warszawa, maj 2002, www.tnsglobal.

pl/archive-report/

id/1203.

Stosunek Polaków do konfliktu izraelsko- palestyńskiego, OBOP, 2002 Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu TSN OBOP„Konflikt izraelsko-palestyński w ocenie polskiej opinii publicznej”, Warszawa, maj 2002, http://www.

tnsglobal.pl/archive- report/id/1203.

48%

66%

71%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

zagrażający bezpieczeństwu Polski zagrażający bezpieczeństwu Europy zagrażający bezpieczeństwu świata

Serie1

W Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) w 2002 roku dwukrotnie zadano reprezenta- tywnej grupie Polaków pytanie dotyczące ich stosunku do konfliktu na Bliskim Wschodzie i znajomości argumentów obydwu stron. Okazuje się, że poziom znajomości racji jest rozłożo- na dość równomiernie.

Wykres z odpowiedziami na pytanie: Czy racje stron konfliktu na Bliskim Wschodzie są dla Pana(i) jasne, czy wie Pan(i), o co w tym konflikcie chodzi?, CBOS, 2002.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie komunikatu z badań

„Wydarzenie na Bliskim Wschodzie w opiniach Polaków”, CBOS, Warszawa 2002, dostępny: www.

badanie.cbos.pl/details.

asp?q=a1&id=2739].

Stosunek Polaków do stron w konflikcie.

Którą ze stron konfliktu Pan/i popiera?, OBOP, 2002.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu TSN OBOP„Konflikt izraelsko-palestyński w ocenie polskiej opinii publicznej”, Warszawa, maj 2002, http://www.

tnsglobal.pl/archive- report/id/1203.

7%

20%

39%

19%

15%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

w pewnym stopniu obie strony

trudno powiedzie

żadną

Palestyńczyków

Izrael

Jednym z  największych problemów współczesnego świata jest zagrożenie terroryzmem.

Jednocześnie zagadnienie terroryzmu często jest omawiane w kontekście zjawiska funda- mentalizmu muzułmańskiego. Odkąd Polska jest członkiem koalicji antyterrorystycznej, utworzonej po zamachach z 11 września 2001 r., poziom osobistego poczucia zagrożenia jest regularnie badany od listopada 2001 roku przez CBOS. Oto, jak się rozkładały odpowiedzi w wybranych okresach na pytanie:

VI 2002 V 2002

0% 10% 20% 30% 40% 50%

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć