Uczeń jako podmiot procesu wychowania i uczenia według Carla Rogersa

Zenon Uchnast

Uczeń jako podmiot procesu

wychowania i uczenia według Carla

Rogersa

Studia Philosophiae Christianae 10/2, 183-193

ZENO N U CH NA ST

U CZEŃ JA K O PO D M IO T PROCESU W Y C H O W A N IA I U CZENIA WEDŁUG CARLA ROGERSA

O g ó ln e w p ro w a d z e n ie w p ro b le m a ty k ę k o n c e p c ji u c z n ia ja k o p o d m io tu p ro c e s u w y c h o w a n ia i u czen ia. 1. P ro c e s sta w a n ia się u c z n ia p o dm iotem p ro c e s u w y c h o w a n ia i u c z e n ia w k o n c e p c ji w y c h o w a n ia C. R o g ersa. 2. D y s­

k u s ja w o k ó ł celu w y c h o w a n ia w u ję c iu C. R o g ersa

C. R ogers, tw ó rc a te o rii osobow ości i tzw . p s y c h o te ra p ii n ie k ie ro w a n e j, n a le ż y do zw o le n n ik ó w o rie n ta c ji ien o m e n o lo g ic z n o -h u m a n isty c z n e j k o n ­ c e n tru ją c y c h sw e z a in te re s o w a n ia w o k ó ł p ro b le m a ty k i z n a czen ia s tru k tu r y ,,ja" (self) ja k o o śro d k a fu n k c jo n o w a n ia i ro z w o ju osobow ości.

P ro p o n o w a n a przez R o g ersa k o n c e p c ja w y c h o w a n ia n ie k ie ro w a n e g o sp o ­ ty k a się z czę stą k r y ty k ą p e d ag o g ó w z u w a g i n a p o d w a ż a n ie p ie rw sz o ­ rz ę d n e g o z a d a n ia p ed ag o g ik i: o k re ś le n ie celó w w y c h o w a n ia i sp o so b ó w ich re a liz a c ji. W a rty k u le n in iejszy m p o m ijam je d n a k to zag a d n ie n ie , b y zw rócić szczeg ó ln ą u w a g ę n a w y a k c e n to w a n ą przez o rie n ta c ję ro g e ria ń s k ą p o trz e b ę ro zw o ju i d o jrz e w a n ia u czn ia ja k o p o d m io tu w y c h o w an ia. A sp e k t te n z o sta ł u w z g lę d n io n y przez R o g ersa w o k re ś le n iu k o n c e p c ji w y c h o w a n ia ja k o w y c h o w a n ia sc e n tra liz o w a n e g o n a o so b ie w y c h o w a n k a .

W opinii R o g ersa u c z e ń -w y c h o w a n e k je s t często tr a k to w a n y ja k o p rz e d ­ m io t p o d d a n y p ro c e so w i w y c h o w a n ia . W re z u lta c ie w y c h o w a w c a u ja w n ia w ów czas te n d e n c ję do o k re ś la n ia o d g ó rn eg o celów w y c h o w a n ia i d o k o n y ­ w a n ia p e w n y c h zab ie g ó w m a n ip u la c y jn y c h (tech n ik w y ch o w an ia) dla u k ie ­ ru n k o w a n ia w y c h o w a n k a do re a liz a c ji o k re ś lo n y c h przez w y ch o w a w c ę c e ­ lów . J a k k o lw ie k w y c h o w a w c a m a n a u w ad ze re a liz a c ję celów o b ie k ty w n ie p o z y ty w n y c h , to je d n a k w ed łu g R o g ersa są to cele m ało k o n s tru k ty w n e z u w ag i n a rozw ój i d o jrz e w a n ie w y c h o w a n k a ja k o osoby.

P au l O s te rrie th zau w aża, iż często n ie św ia d o m ie p rz e k a z u je m y naszym dzieciom n asze z w y czaje, n asze te c h n ik i p o stę p o w a n ia i w a rto ś c io w a n ia ; u czy m y je d ziałać i m y śleć w sposób p o d o b n y do n aszeg o m y ślen ia, p er- c y p o w a n ia i d ziałan ia. W zm a cn iam y w d ziec k u te n d e n c je , k tó re sp rz y ja ją je g o id e n ty fik a c ji z do ro sły m i. W te n sp o só b sp o łeczeń stw o d ą ż y do z a p e w ­ n ie n ia sobie trw a ło śc i k u ltu ro w e j1.

H a n n a S w ida w y ra ż a ró w n ież z a strz e ż e n ia o d n o śn ie k o n c e p c ji w y c h o ­ w a n ia u k ie ru n k o w a n e g o n a m o d elo w an ie osobow ości w y c h o w a n k a w ed łu g z g ó ry u sta lo n y c h c eló w z pom inięciem je g o in d y w id u a ln y c h p o te n c jo n a

no ści ro z w o jo w y c h 2. A u to rk a w n ik liw e j p ra c y pt. O so b o w o ść ja k o p ro b lem

p e d a g o g ik i d o strz e g a tę te n d e n c ję w k o n c e p c ja c h w y c h o w a n ia o p a rty c h na

m eto d o lo g ii n e o p o z y ty w is ty c z n e j. O rie n ta c ja ta sp rz y ja b o w iem ro zu m ien iu w y c h o w a n ia ja k o phocesu m a n ip u lo w a n ia -zm iennym i n ieza leżn y m i i zm ien­ ny m i zależnym i. W ie d z a e m p iry czn a o osobow ości w y k o rz y s ty w a n a je s t do teg o , b y zn ale źć śro d k i sk u te c z n e j re a liz a c ji u p rz e d n io o k re ślo n e g o celu, lub do o k re śle n ia , w ja k im z a k re s ie osobow ość w y m ag a zm ian czy n a p ra w y . W o sta te c z n o śc i k o n c e p c ja ta um ożliw ia, stw ie rd z a H. Sw ida, je d y n ie m a ­ n ip u lo w a n ie ludźm i, n ie zaś rz e c z y w is tą p ra c ę p e d a g o g ic z n ą 3. O dnosi się on a ró w n ież k ry ty c z n ie do o k re ś la n ia id e a łu w y c h o w aw czeg o w o p a rc iu o w y a b s tra h o w a n y „w zór czło w ie k a", w y k o n c y p o w a n y w sposób sztu czn y z z e w n ę trz n y c h w y m o g ó w św ia ta ze w n ę trz n e g o i id eo lo g ii. T ru d n o je st bow iem p rzew id zieć całk o w ic ie fin ał p ro c e su w y c h o w a n ia , g d y je s te śm y u jeg o p o czątk u . P rzew id zieć m o żn a go je d y n ie w o p arciu o an alizę p ro ­ cesu zm ian, ja k ie n a s tę p u ją w w y ch o w an iu . D lateg o też is to tn y w y d a je się w ty m w zględzie d la H. Ś w idy b e z u sta n n y opis oso b o w o ści w je j ro z ­ w o ju i sta w a n iu się. W o pisie ty m n a le ż a ło b y u w zg lęd n ić sw o isty d la n ie j sposób p e rc y p o w a n ia , w a rto śc io w a n ia , z a c h o w a n ia i in d y w id u a ln e m ożli­ w ości ro zw o jo w e. W ó w czas bow iem w y c h o w a w c a m oże w sk azać w y c h o ­ w a n k o w i w ła śc iw y k ie ru n e k jeg o ro z w o ju i k o n k re tn y id e a ł do re a liz a c ji4. P o m ija ją c bliższą c h a ra k te ry s ty k ę id e a łu w y c h o w aw czeg o p ra g n ę zw ró ­ cić u w a g ę na p rz y p isy w a n ą w y c h o w a w c y is to tn ą ro lę w te j k o n cep cji p ro ­ cesu w y c h o w a n ia . N a w y c h o w a w c y o sta te c z n ie ciąż y o b o w iązek o k re ś le ­ nia w y c h o w a n k o w i id e a łu w y ch o w aw czeg o . D o d atk o w y m o b ciąż en iem w y ­ ch o w a w c y je s t zo b o w iązan ie go do u z g a d n ia n ia c ią g łe g o te g o id e a łu z rz e ­ czy w isto ścią e g z y ste n c ja ln ą i m ożliw ościam i ro zw o jo w y m i w y c h o w a n k a .5 P o w y ższa k o n c e p c ja w y c h o w a n ia tr a k tu je w sposób b ard zo ja s n y o z n a ­ czeniu u w z g lę d n ie n ia in d y w id u a ln o śc i w y c h o w a n k a o raz je g o p ra w a do tego, b y u w zg lęd n io n o w p ro c e s ie w y c h o w a n ia jeg o u k ie ru n k o w a n ia w e­ w n ę trz n e i jeg o m ożliw ości ro zw o jo w e. M im o to, w y d a je się, że p o sta w a H. S w idy w sto su n k u do w y c h o w a n k a i p ro c e su w y c h o w a n ia je s t p o sta w ą do p rz e d m io tu z u w zg lęd n ie n iem jeg o c h a ra k te ru osobow ego.

T y m czasem C. R ogers p o d k re ś la w sp o só b szczególny, że k a ż d a je d n o s tk a ja k o o so b a je s t rz e c z y w isty m p o d m io tem sw ego is tn ie n ia i d z ia ła n ia oraz u p ra w n io n ą do sa m o o k re śle n ia i u k ie ru n k o w a n ia się w sposób n ie z a le ż n y celom z a p e w n ia ją c y m p e łn ie js z y je j rozw ój, d o jrz a ło ść i sk u te c z n e p rz y ­ sto so w a n ie się do śro d o w isk a.

2 S w ida H an n a, O so b o w o ść ja k o problem p ed a g o g ik i, W ro c ła w 1970, 83—84, 89.

3 Tam że, 84. 4 Tam że, 55, 73. 5 Tam że, 139ns.

R ogers ja k o p s y c h o te ra p e u ta i w y ch o w a w c a d o strz e g a d u żą p o trz e b ę k s z ta łto w a n ia u m ie ję tn o śc i tra k to w a n ia d ru g ie g o czło w ie k a ja k o o so b o w eg o p o d m io tu sw ego is tn ie n ia i d ziałan ia. O d sto p n ia o p a n o w a n ia te j u m ie ję t­ n ości za le ż y sk u te c z n o ść p ro c e s u p sy c h o te ra p ii i w y c h o w a n ia u k ie ru n k o ­ w a n y c h n a o sią g n ię c ie p e łn ie js z e j d o jrz a ło śc i i a k tu a liz a c ji k o n s tru k ty w ­ n y c h p o te n c jo n a ln o ś c i w y c h o w a n k a . K ażda zate m je d n o s tk a s z u k a ją c a p o ­ m ocy czy w p s y c h o te ra p ii czy w y c h o w a n iu je s t p rz e d e w szy stk im osobą, k tó re j sk u te c z n ie pom óc m ożna w ted y , g d y o so b a d o jrz a ła (p sy ch o tera- peu ta -w y c h o w a w c a ) u ła tw i je j uczy c się b y ć o so b ą i u ja w n ić sp ecy ficzn e cech y sw ej osobow ości.

D łu g o letn ia p ra k ty k a ja k o p sy c h o lo g a p o ra d n ia n e g o i p e d a g o g a d o s ta r­ czy ła R ogersow i p o d sta w do p o sta w ie n ia h ip o te z y o istn ie n iu tzw . w ro d zo ­ n e j te n d e n c ji do a k tu a liz a c ji siebie, k tó r a u ja w n ia się w sp o só b s p o n ta ­ n iczn y o ile stw o rzy się o d p o w ied n ie d la n ie j w a ru n k i. W sy tu a c ji u c z e n ia i w y c h o w a n ia u ja w n ia się ja k o sp o n ta n ic z n a te n d e n c ja do z d o b y w a n ia in ­ fo rm acji o sobie sam ym i św iecie o ta c z a ją c y m , do u c z e n ia i d o jrz e w a n ia , do k o n ta k tu z in n ą osobą, b y uczy ć się u ja w n ia ć i a k tu a liz o w a ć sw e p o ­ te n c jo n a ln o ś c i o so b o w e6. Z te g o w zg lęd u n ie w idzi on p o trz e b y n a rz u c a n ia innym sw o jeg o sp o so b u p a trz e n ia , w a rto ś c io w a n ia czy re a liz a c ji jeg o id e ­ ałów . W ó w czas bow iem , sądzi R ogers, d ru g a o so b a m ia ła b y znaczn ie u tr u d ­ n io n y p ro ces sta w a n ia się oso b ą m a ją c ą w ła sn y sposób p e rc y p o w a n ia , w a r­ to ś c io w a n ia i re a liz a c ji id eałó w . In a c z e j m ów iąc, w y c h o w a w c a ro g e ria ń sk i, nie n a rz u c a ją c w y c h o w a n k o w i w ła sn y c h p o sta w i celów , u c z y go o d k ry c ia w ła sn e j in d y w id u a ln o śc i, n ieza leżn o ści, o d p o w ied zia ln o ści za sieb ie i p rz y ­ z n a n ia ty c h p ra w in n e j osobie. N a to m ia st d y n a m ik a p ro c e su u c z e n ia —w y ­ c h o w a n ia u ja w n ia ścisłą zależność od sto p n ia o d k ry c ia a u te n ty c z n e g o „ ja" i m ożliw ości jeg o z a c h o w a n ia oraz w z b o g a c e n ia w s y tu a c ji n a u c z a n ia . W o m aw ian e j k o n c e p c ji w y ch o w a w c a o d g ry w a ro lę k a ta liz a to ra w y z w a la ­ ją c e g o p o te n c jo n a ln o ś c i o sobow e w y c h o w a n k a o raz ro lę ży czliw ej o soby d o jrz a łe j g o to w ej stw o rzy ć m u o d p o w ied n ie w a ru n k i d la a k tu a liz a c ji je g o p o te n c jo n a ln o śc i.

Zanim p rz e jd ę do sy ste m a ty c z n e g o p rz e d s ta w ie n ia k o n c e p c ji w y c h o w a ­ nia w ed łu g C. R o g ersa zw ró cę u w ag ę c z y te ln ik a n a n a s tę p u ją c e sp o s trz e ­ żenie J e a n P iag et: „Są ludzie, k tó ry c h u m y sł w z d ry g a się na sam ą m y śl o podm iocie, to te ż je ś li m a się d efin io w ać go przez „przeży cie", to c h ę tn ie p rzejd ziem y n a ich s tro n ę ”7. P ia g e t n ie p rz y jm u je ró w n ie ż d e fin ic ji p o d ­ m iotu ja k o „ s tru k tu ry s tru k tu r " n a le ż ą c e j do tra n s c e n d e n ta ln e j jaźn i. P o d ­ miot·, tw ierd zi P iag et, je s t o śro d k iem fu n k c jo n o w a n ia o sobow ości, k tó r y nie m a w ła d z y ro z p o rz ą d z a n ia s tru k tu ra m i d o p ó k i sam ich n ie s k o n s tru u je 8.

6 R ogers C arl, Le d é v e lo p p e m e n t de la p erso n n e, P aris 1966, 210. 7 P ia g e t J e a n , S tr u k tu ra liz m , W a rs z a w a 1972, 96.

K o n stru o w a n ie s tru k tu r oso b o w o ści d o k o n u je się p o p rzez d łu g i p ro c e s ,.asy ­ m ilacji", a n ie p ro c e s m e ch a n iczn eg o „ k o ja rz e n ia " . P o d m io t b o w iem w to k u w zajem n eg o o d d z ia ły w a n ia zach o d ząceg o m ięd zy nim a śro d o w isk iem k a ż ­ d y m a k te m d o sto so w u je e le m e n ty ś ro d o w isk a i je g o p rz e ja w y e n e rg e ty c z ­ ne do sw o ich s tru k tu r p rz y s to so w u ją c się zarazem sam do sy tu a c ji. A sy ­ m ila c ja , tw ie rd z i P iag et, je s t fu n k c jo n a ln y m a sp e k te m k o n s tru k c ji s tr u k tu ­ ra ln y c h i d o p ro w a d z a je do co raz b a rd z ie j w e w n ę trz n y c h i ścisły ch zw iąz­ ków , łą c z ą c y c h ze so b ą p o szczeg ó ln e s tru k tu r y 9.

P o w y ższa k o n c e p c ja ja ja k o o śro d k a fu n k c jo n o w a n ia i ro z w o ju o so b o ­ w o ści je s t b ard zo p o k re w n a k o n c e p c ji ja (self) p ro p o n o w a n e j przez Snygga i C om bsa oraz C. R o g e rsa 10. S tała się o n a p o d sta w ą p ro p o n o w a n e j przez n ich te o rii osobow ości, p sy c h o te ra p ii, w y c h o w a n ia i re la c ji m ięd zy lu d z­ kich.

1. P ro ces sta w a n ia się u czn ia p o d m io tem p ro c e s u w y c h o w a n ia i u czen ia w k o n c e p c ji w y c h o w a n ia C a rl R o g ersa

C a rl R ogers, a n a liz u ją c p ro c e s p sy c h o te ra p ii i u czen ia, w sk a z u je n ie je d ­ n o k ro tn ie n a istn ie n ie p ro c e s u ro z w o ju s tru k tu r y ,,ja" i je j s ta w a n ia się o śro d k ie m fu n k c jo n o w a n ia oso b o w o ści d o jrz e w a ją c e j do w olności, o d p o ­ w ied zia ln o ści, tw ó rczeg o p rz y s to so w a n ia się, u sp o łe c z n ie n ia i sk u te c z n ie j­ szego sp e łn ia n ia z a d a ń ż y cio w y ch . A oto k ilk a etap ó w , k tó r e je d n o s tk a m usi p rz e jść w p ro c e s ie w y c h o w a n ia i u czen ia, a b y sta ć się a u te n ty c z n y m p o d m io tem teg o ż p ro c e su . E tap y te z o sta n ą o p isa n e w n a s tę p u ją c e j k o ­ le jn o śc i.

1. N a b y w a n ie u m ie ję tn o śc i o d k ry w a n ia zn a c z e n ia o so b isteg o , ja k ie m ają d la w y c h o w a n k a jeg o d o św ia d c z e n ia b e z p o śred n io p rze ż y w a n e , in fo rm ac je, w iad o m o ści i p o s ta w y sk ła d a ją c e się na s y tu a c ję w ychow aw czą,·

2. In te g ra c ja osobow ości;

3. E k sp re s ja o so b o w o ści w p ełn i fu n k c jo n u ją c e j w je j z a c h o w a n iu się sp o n tan iczn y m , w o ln y m , tw ó rc z y m i społecznym .

A d 1. W y c h o w a n ie z o rie n to w a n e n a p ro ces d o jrz e w a n ia o so b o w eg o w y ­ c h o w a n k a p rz e k ra c z a g ra n ic e u c z e n ia się p am ięcio w eg o lu b z d o b y w a n ia p e w n e j liczb y n a w y k ó w , k tó re u z d a ln ia ły b y go do d z ia ła n ia a u to m a ty c z ­ neg o w p rz e w id y w a n e j przez w y c h o w a w c ę s y tu a c ji. W ty m bow iem p rz y ­ p a d k u w y c h o w a n e k tr a k to w a n y je s t ja k o p rzed m io t, k tó ry w y ch o w a w c a m o d e lu je i p rz y s to so w u je o d p o w ied n io do zam ierzo n eg o celu. N ato m iast w y c h o w a n ie o o rie n ta c ji n a w y c h o w a n k a ja k o na p o d m io t p ro c e s u w y c h o ­ w aw czego u w z g lę d n ia re la c ję osobow ą, ja k a p o w sta je m ięd zy w y c h o w a w ­ cą a w y ch o w an k iem . W re la c ji te j w y c h o w a w c a s ta ra się n a jp ie rw pom óc

9 Tam że, 99.

10 Com bs A rth u r, D onald S nygg, In d iv id u a l B ehavior, N ew Y ork 1959, 122ns.

w y c h o w a n k o w i u św iad o m ić so b ie i w y ra z ić sło w n ie je g o w ła sn e uczucia, w ra ż e n ia , sp o strz e ż e n ia , w a rto śc io w a n ia , z a c h o w a n ie zew n ętrzn e, ja k o u ja ­ w n ia ją c e fa k t is tn ie n ia te j re la c ji. R ów nież p o d a w a n e in fo rm ac je, w ia d o ­ m o ści, u ja w n ia n e w ła sn e re a k c je i p o sta w y w y c h o w a w c a ro g e ria ń s k i s ta ra

się w y k o rz y sta ć ja k o o k a z ję do w z b o g a c e n ia o n o w e a s p e k ty te j re la c ji. P o n ad to , w y c h o w a w c a s ta ra się zw rócić u w a g ę w y c h o w a n k a n a fak t, iż te w ła śn ie uczucia, sp o strzeżen ia, w a rto ś c io w a n ia , i sp o n ta n ic z n e r e a k c je o k re ś la ją je g o in d y w id u a ln o ść , tj. ró ż n e a s p e k ty je g o ja. T en w stę p n y e ta p p ro c e s u u c z e n ia o d b y w a się w k lim acie d a w a n ia p e w n e j sz a n sy o d k ry c ia ró ż n y c h a sp e k tó w ja w y c h o w a w c y i w y c h o w a n k a tw o rz ą c y c h s y tu a c ję w y ­

chow aw czą.

W y c h o w a w c a p rz y ją w s z y tę k o n c e p c ję p ro c e s u w y c h o w a n ia n ie d b a 0 w y k a z a n ie w y c h o w a n k o w i np., że w in ie n b y ć d o b ry , u p rz e jm y oraz, że w in ie n dąży ć do celu, k tó r y z o sta ł m u p rz e d s ta w io n y i w y ja ś n io n y p rz y ­ k ład am i. R aczej s ta ra się on pom óc w y c h o w a n k o w i ro zp o zn ać n o w e a s p e k ­ ty uczuć, te n d e n c ji i m ożliw ości z a c h o w a n ia sk o ro są k o m u n ik o w a n e p e w n e w iadom ości, p o s ta w y czy też d o św ia d c z e n ia in n y c h ludzi. W ó w czas w y ­ c h o w a n e k m a sz a n sę o d k ry ć d o św iad czaln ie, że i on p o sia d a coś z d o b reg o czło w ie k a i a k tu a liz u je ju ż w m n iejszy m czy w ięk szy m sto p n iu to co k o ­ m u n ik u je m u w y ch o w aw ca.

W y d a je się, że b ard zo w ażn y m e le m e n te m te g o p ro c e s u je s t k lim a t w e ­ w n ę trz n e j w o ln o ści i a k c e p ta c ji b e z w a ru n k o w e j w sz y stk ic h rz e c z y w isty c h d o św ia d c z e ń ja , a b y stw o rz y ć o d p o w ied n ie w a ru n k i w y z w a la ją c e s p o n ta ­ n ic z n y p ro c e s ró ż n ic o w a n ia się ty c h d o św iad czeń . C elem jeg o je s t w isto c ie w ie lo a s p e k to w e ro z p o z n a n ie sw ego ja a k tu a ln e g o i teg o , k tó r e ipoże się u ja w n ić sk o ro w y c h o w a n e k w e jd z ie w b liższy k o n ta k t ze sw ym śro d o w is­ k iem w y ch o w aw czy m .

R ozw ój p ro c e s u ró ż n ic o w a n ia się d o św ia d c z e ń w e w n ę trz n y c h o d n o sz ą ­ c y c h się do ja ja k o ic h p o d m io tu o raz ró ż n ic o w a n ia się d o św iad czeń u ja w ­ n ia ją c y c h sto s u n e k ja do o to c z e n ia i o to c z e n ia do ja z a p e w n ia w y c h o w a ­ n iu sk u te c z n o ść z u w a g i n a k sz ta łto w a n ie sam ego c e n tru m oso b o w o ści 1 o śro d k a je j fu n k c jo n o w a n ia . O d d y n a m ik i i sp o n tan iczn o śc i teg o p ro c e s u u z a le ż n io n a je s t w d użym sto p n iu d y n a m ik a całe g o p ro c e s u w y c h o w a n ia i uczenia.

A d 2. In te g ra c ja o so b o w o ści je s t p rz y jm o w a n a p o w szech n ie ja k o je d e n z is to tn y c h e le m e n tó w ce lu w y c h o w a n ia . N a p o ty k a m y je d n a k w ie le tr u d ­ n ości w o k re ś le n iu d o k ła d n y m in te g ra c ji o so b o w ej ja k o c e lu w y c h o w an ia. Erik H. E rik so n p o d k re ś la b ra k ja s n e j d efin icji te j p o d sta w o w e j ce c h y „zdrow ej o so b o w o śc i"11. P rz y ją w s z y je d n a k w y c h o w a n k a ja k o p o dm iot p ro ­ 11 E rik so n E rik H o m b u rg er, G ro w th and C risis on th e " H e a lth y P erso n a ­

lity " , w: K lu c k h o h n C ly d e, H e n ry A. M u rra y an d D av id S ch n eid er (Eds.),

c e su w y c h o w a n ia zw ró cim y u w a g ę n a fa k t, iż w y c h o w a n e k w in ie n u czy ć się in te g ro w a ć w sz y stk ie d o św ia d c z e n ia s u b ie k ty w n e i te n d e n c je , b y ć m oże p rz e c iw sta w n e , w je d n ą k o n c e p c ję ja („obraz siebie") ja k o ic h po d m io tu . W y c h o w a n e k m a ró w n ie ż uczy ć się u k ie ru n k o w y w a n ia sw eg o zac h o w a n ia k u celom , k tó r e a k tu a liz o w a ły b y w ięk szo ść te n d e n c ji i p o trz e b m a ją c n a u w ad ze do b ro o so b y ja k o całości.

Z aró w n o p ro c e s w y c h o w a n ia ja k i u c z e n ia ro g e ria ń sk ie g o p o le g a na u c z e n iu się in te g ro w a n ia n o w y c h d o św iad czeń ja n ie ty le m e to d ą d o d a w a ­ n ia czy o d e jm o w an ia, ale ra c z e j przez o rg a n iz a c ję i re o rg a n iz a c ję w e ­ w n ę trz n ą , k tó ra p o z w a la w y c h o w a n k o w i o d k ry ć n o w e m ożliw ości by cia, n o w eg o ro z u m ie n ia p rzeszło ści, te ra ź n ie jsz o śc i i p rz y sz ło śc i12.

W w y c h o w a n iu n ie w y s ta rc z y zatem p rz e k a z y w a ć w iad o m o ści, ideały,, p o s ta w y w sp o só b s u g e s ty w n y i z n ie w a la ją c y w celu sp ro w o k o w a n ia u w y ­ c h o w a n k a z a a n g a ż o w a n ia em o c jo n a ln e g o czy u czu cia p rz e k o n a n ia n a rzecz id ei g ło szo n y ch przez w y ch o w a w c ę . W y c h o w a w c a bo w iem w in ie n ra c z e j sta ra ć się u łatw ić w y c h o w a n k o w i d o strz e ż e n ie n o w y ch m ożliw ości ro z u ­ m ien ia jeg o rz eczy w isto ści w e w n ę trz n e j w a sp e k c ie p rz e k a z y w a n y c h m u w iadom ości, id e a łó w czy p o staw . W ó w czas bow iem w y c h o w a n e k m a szan ­ sę o d k ry c ia p o trz e b y d o k o n a n ia lep szej o rg a n iz a c ji lu b re o rg a n iz a c ji s tru k ­ tu r y w ła sn e g o ja ja k i p o trz e b y d o k o n a n ia z m ian y „ o b razu sieb ie", a b y być w ie rn y m w ła sn e j rz e c z y w isto śc i w e w n ę trz n e j.

W p ro c e s ie w y c h o w a n ia n ie je d n o k ro tn ie zw ra c a się u w a g ę n a zn aczen ie ro z w o ju i d o jrz e w a n ia p e w n y c h p o trzeb , k tó r e d y n a m iz u ją p ro c e s w y c h o ­ w a n ia w k ie ru n k u zg o d n y m z o k re ś lo n y m oelem w y c h o w a n ia . C zęsto je d ­ n a k w y c h o w a w c y m a ją te n d e n c ję do p o m ija n ia p o trz e b n ie z g o d n y c h z c e ­ lem w y c h o w an ia. C zasem n a w e t n ie p o z w a la się w y c h o w a n k o w i n a u św ia ­ do m ien ie so b ie ich istn ie n ia . T ym czasem p r a k ty k a p sy c h o te ra p e u ty c z n a , w y k a z u je , ja k w ielki* w p ły w d e z o rg a n iz u ją c y n a z a c h o w a n ie w y w ie ra ją w ła śn ie p o trz e b y w y p ie ra n e ze św iad o m o ści, a ty m sam ym n ie z in te g ro ­ w an e z ja. D lateg o te ż R o g ers p ro p o n u je , b y w y c h o w a w c a ra c z e j u ła tw ia ł sw o b o d n ą e k sp re sję , p rz y n a jm n ie j sło w n ą, w sz y stk ic h p o trzeb . O ne b o ­ w iem sta n o w ią w a ż n ą część rz e c z y w isto śc i w e w n ę trz n e j w y c h o w a n k a , k tó ­ ra ja k o ta k a w in n a by ć u w z g lę d n io n a w p ro c e s ie ro z w o ju i d o jrz e w a n ia . W w y p a d k u u ja w n ie n ia się sp o n ta n ic z n e g o i c z ęsteg o p o trz e b e g o is ty c z ­ n y ch i in fa n ty ln y c h w y c h o w a w c a w in ie n stw o rzy ć w a ru n k i sp rzy jają ce· u ja w n ie n iu się sp o n ta n ic z n e m u ró w n ie ż p o trz e b a ltru isty c z n y c h i p o trz e b y ro zw o ju . N a le ż y do je g o zad ań , b y te p o trz e b y m ia ły ta k ą sam ą szansę u ja w n ie n ia się i a k tu a liz a c ji, ja k p o trz e b y eg o isty c z n e lub p o trz e b a zw y k łej sa ty s fa k c ji z m y sło w ej.

P ro c e s in te g ra c ji oso b o w o ści w w y c h o w a n iu d o k o n u je się ró w n ie ż w z a ­ 12 K in g et M a ria n G. et C arl R ogers, P sy c h o th é ra p ie e t re la tio n s h u m a in e s — th éo rie e t' p ra tiq u e de la th éra p ie n o n -d ir e v tiv e , P a ris 1965, t. I, 182.

k re s ie w a rto ś c io w a n ia i k sz ta łto w a n ia przez w y c h o w a n k a p e w n e j h ie r a r ­ c h ii w a rto śc i.

B iorąc p o d u w a g ę w y c h o w a n k a ja k o p o d m io t p ro c e s u w y c h o w a n ia , Ro­ g e rs u w aża, że b y ło b y n ie w ła śc iw e o g ra n ic z a ć p ro c e s w y c h o w a n ia do sp o ­ w o d o w a n ia z w y c z a jn e j a k c e p ta c ji p rzez w y c h o w a n k a p e w n y c h k ry te rió w w a rto ś c io w a n ia ja k i w a rto ś c i p ro p o n o w a n y c h p rzez w y ch o w a w c ę . W y c h o ­ w a n ie n ie b ęd zie ró w n ie ż w p ełn i sk u te c z n e w ów czas, g d y w y c h o w a n e k je s t n a w e t sk ło n n y u k ie ru n k o w a ć sw e z a c h o w a n ie w fu n k c ji ty c h w a rto ś c i n a rz u c o n y c h m u w m n iejszy m czy w ięk szy m sto p n iu przez w y ch o w aw cę. O rg an izm bow iem ja k o cało ść p sy c h o fiz y c z n a u ja w n ia te n d e n c ję do w a r­ to śc io w a n ia sw oich d o św iad czeń i p e rc y p o w a n e g o śro d o w isk a z u w a g i n a z n a czen ie ich dla z a c h o w a n ia i w zb o g a c e n ia go ja k o cało ści w sw ym is t­ n ie n iu i d z ia ła n iu . N ie u w z g lę d n ie n ie teg o p ro c e s u w a rto ś c io w a n ia „ o rg a ­ n iczn e g o " (organizm u ja k o cało ści p sy ch o fizy czn ej) d a ło b y p o c z ą te k ro z ­ w o ju p ro c e s u d e z in te g ra c ji w a rto ś c io w a n ia n a d w a n ie z a le ż n e p ro c e sy , i z k o lei ro z w o ju d w u o śro d k ó w o rg a n iz a c ji zac h o w a n ia . J e d e n z nich, w y ­ p ie r a n y s ta le ze św iadom ości, b y łb y źró d łem w e w n ę trz n e g o in e p o k o ju i d e z ­ o rg a n iz a c ji w zach o w an iu .

W y c h o w a n e k , k tó r y w p ro c e s ie w y c h o w a n ia w zb o g aca w ła sn e ja o n o w e p o trz e b y (społeczne, k u ltu ro w e , re lig ijn e czy p sy ch o fizy czn e) u ja w n ia ró w ­ n ie ż te n d e n c ję do w a rto ś c io w a n ia z u w a g i n a m ożność s a ty s fa k c ji w ię k ­ szości p o trzeb , a n ie ty lk o je d n e j z nich. U m iejętn o ść d o k o n y w a n ia ta k ie g o w ła śn ie w a rto ś c io w a n ia ja k i w p ro w a d z a n ia k o re k t z u w a g i n a dob ro c a łe j o so b y je s t d la R o g e rsa je d n y m z a sp e k tó w ce lu w y c h o w an ia.

W y c h o w a w c a u ła tw ia ją c ro zw ó j p ro c e s u ró ż n ic o w a n ia się p o trzeb w in ien ró w n ież tro szczy ć się o to, b y w y c h o w a n e k b y ł o tw a rty n a p o sz u k iw a n ie i a sy m ila c ję w a rto ś c i w yższych, k tó re m ogą z asp o k o ić w ię k sz ą liczbę p o ­ trz e b i z ap ew n ić je j a k tu a liz a c ję k o n s tru k ty w n y c h p o te n c jo n a ln o ś c i w t e ­ ra ź n ie js z o śc i ja k i w p rzy szło ści.

In te g ra c ja z a c h o w a n ia z a u te n ty c z n y m ja w y d a je się is to tn y m p ro b le ­ m em w y c h o w a n ia z u w a g i n a p o trzeb ę u n ik n ię c ia ro z w o ju p o s ta w y o p o r­ tu n izm u w zg lęd n ie p e w n e j pozy— m aski. P o sta w y te p o w s ta ją i ro z w ija ją się, g d y w y c h o w a n e k czu je się zm uszony do z a c h o w a n ia zg o d n eg o z ocze­ k iw an iam i w y c h o w a w c y lub do s p ra w ie n ia m u p rz y je m n o śc i sw oim p o s tę ­ po w an iem . W ty m w y p a d k u w y c h o w a n e k d ochodzi do u k ry w a n ia , w sposób m niej lu b b a rd z ie j św iad o m y , sw ego a u te n ty c z n e g o ja za w y u czo n ą „m as­ k ą " lub n a w e t do w y p ie ra n ia ze św iad o m o ści p e w n y c h p rzeży ć i te n d e n c ji, k tó re n ie zg a d z a ją się z w y m ag an ia m i w y c h o w a w c y . W y c h o w a n e k w ów czas uczy się u k ie ru n k o w y w a ć k u celom , b y ć m oże o b ie k ty w n ie n ie k o n s tru k ­ ty w n y m je d n a k z u w a g i n a p ro c e s d o jrz e w a n ia osobow ości.

Z ach o w an ie a u te n ty c z n ie z in te g ro w a n e z ja o k re ś la R ogers ja k o z a c h o ­ w an ie zo rg a n iz o w a n e w fu n k c ji w sz y stk ic h e le m e n tó w o sobow ości, a n ie ty lk o w fu n k c ji np. p o trz e b y u z n a n ia czy c h w ilo w ej sa ty s fa k c ji zm ysłow ej.

D lateg o też R ogers n ie p ro p o n u je ja k ie g o ś ty p u czy fo rm y z a c h o w a n ia ja k o c e lu w y c h o w a n ia . O sta te c z n y m bo w iem celem je s t „o so b a w p ełn i o tw a rta n a sw e d o św iad czen ia, n a w sz y stk ie d a n e m ożliw e s y tu a c ji, a b y w o p a rc iu o n ie zo rg an izo w ać zac h o w a n ie . J e d n o s tk a ta k a bierze p o d u w a g ę w y m a ­ g a n ia sp ołeczności, je j w ła sn e p o trz e b y (być m oże sprzeczne), sw e w sp o ­ m n ie n ia o d n o śn ie s y tu a c ji p o d o b n y c h o raz p e rc e p c je sp ecy ficzn eg o c h a ra k ­ te r u d a n e j s y tu a c ji" 13.

W p ro c e s ie w y c h o w a n ia je d n o s tk a u c z y się te j o tw a rto śc i n a ro z e z n a ­ nie sw ej s y tu a c ji w śro d o w isk u nim p o d e jm ie o d p o w ied n i k ie r u n e k i sp o ­ sób p o stę p o w a n ia . P o n a d to je d n a k w y c h o w a n ie , w ed łu g R o g ersa, w inno u w z g lę d n ia ć z d o b y w a n ie u m ie ję tn o śc i p o z w o le n ia o rg an izm o w i ja k o cało ści, w łącz n o ści ze św iad o m o ścią, w aży ć sw o b o d n ie k a ż d ą sy tu a c ję , k a ż d ą p o ­ trz e b ę i k a ż d e w y m ag an ie , ich in te n sy w n o ść i ic h w zg lęd n e w a rto śc i, b y w o p a rc iu o tę o cen ę i p re c y z y jn e o b liczen ia o rg an izm u w y k ry ć p o staw ę, k tó r a b y ła b y n a jw ła ś c iw sz ą do z a sp o k o je n ia w sz y stk ic h p o trz e b w d a n e j s y tu a c ji14.

O czy w iście, ta k i w y b ó r n ie w y k lu c z a pom y łk i. O tw a rto ś ć je d n a k n a d o ­ ś w iad czen ie s a ty s fa k c ji lub je j b ra k z u w ag i n a d o b ro c a łe j osoby, pozw oli sto so w ać, tw ie rd z i R ogers, n a ty c h m ia s to w e k o re k ty . W y c h o w a w c a w in ien zate m uczyć w y c h o w a n k a p e w n e j g o to w o ści i w e w n ę trz n e j sw o b o d y n a ro ­ z ezn an ie b łę d u i w p ro w a d z e n ie o d p o w ie d n ie j k o re k ty zg o d n ie z p o d s ta ­ w o w ą te n d e n c ją do a k tu a liz a c ji, ro z w o ju i d o jrz e w a n ia a u te n ty c z n e g o ja. A d 3. O so b o w o ść tw ó rcza, n ie z a le ż n a i w e w n ę trz n ie w o ln a ja k i o d p o ­ w ie d z ia ln a o raz sp o łeczn a je s t często p o stu lo w a n a ja k o cel w y c h o w a n ia . T ak sfo rm u ło w a n y c e l w y c h o w a n ia o d p o w ia d a o rie n ta c ji ro g e ria ń s k ie j. P o w sta je je d n a k n ie je d n o k ro tn ie p ro b lem ze sp o so b em in te rp re ta c ji ta k sfo rm u ło w an eg o ce lu w y c h o w an ia.

R o g ers u w a ż a p ro b lem w o ln o ści p sy c h o lo g ic z n e j za p o d sta w o w y p ro ­ b lem ta k p sy c h o te ra p ii ja k i w y c h o w a n ia . W o ln o ść w je g o ro zu m ien iu p o ­ le g a n a sw obodzie ro z p o z n a w a n ia i fo rm u ło w a n ia sło w n eg o sw y c h d o św ia d ­ czeń i uczuć zg o d n ie ze zn aczen iem , ja k ie im c a ła o so b o w o ść p rz y p isu je . J e d n o s tk a w o ln a n ie czu je się z o b o w iązan a zaprzeczać lu b z n ie k sz ta łc a ć sw y c h opinii, p o sta w w e w n ę trz n y c h ab y z y sk ać a p ro b a tę in n y c h osób lub np. u trz y m a ć „o b raz sie b ie " ch cia n y , lecz n ie a u te n ty c z n y .

W o ln o ść p sy c h o lo g ic z n a je s t ró w n ie ż w o ln o śc ią od n a c is k u w e w n ę trz ­ n eg o p e w n y c h u czu ć lu b d o św iad czeń . T en a sp e k t w o ln o ści u ja w n ia się w ów czas, g d y je d n o s tk a z ró w n y m zaan g a ż o w a n ie m i tr o s k ą tr a k tu je k a ż d ą ze sw y c h p o trzeb , k a ż d y a s p e k t sw eg o ja ja k o je g o re a ln ą część. C hodzi z a ­ tem o p o czu cie sw o b o d y u k ie ru n k o w a n ia się k u tem u, co m oże zasp o k o ić w ięk szą liczbę p o trz e b i b a rd z ie j p o d sta w o w ą te n d e n c ję o so b o w o ści z u w a ­

13 R ogers C arl, Le d é v e lo p p e m e n t d e la p erso n n e, s. 138. 14 Tam że, 144.

gi n a d o b ro całe g o sw ego b y tu , c a łe j osoby. N a le ż y ró w n ie ż n ad m ien ić, iż w olność ta o b e jm u je sw o b o d n ą e k sp re sję , p rz y n a jm n ie j sło w n ą, a p rz e d e w szy stk im chodzi o sw o b o d ę u św ia d o m ie n ia sobie sw y ch d o św iad czeń ja k o o d n o sz ą c y c h się do w ła sn e g o ja. W w y c h o w a n iu je d n a k n a le ż y u n ik ać, z a ­ u w a ż a R ogers, p o sta w y , k tó r a b y g ra n ic z y ła z a p ro b a tą , su b te ln ą z a c h ę tą , p o c h w a łą uczuć w y ra ż a n y c h , z am iast u ja w n ie n ia p e łn e g o zro zu m ien ia d la rz eczy w isto ści w e w n ę trz n e j w y c h o w a n k a b ęd ą c e g o n a d ro d z e ro z w o ju i d o jrz e w a n ia 15. P o sta w a a p ro b a ty , z a c h ę ty je st, w op in ii R o g ersa, p o sta w ą w y w ie ra ją c ą s u b te ln y n a c isk o g ra n ic z a ją c y w o ln o ść p sy c h o lo g ic z n ą je d ­ n o stk i, a p rz y n a jm n ie j je s t on a p o sta w ą n ie s p r z y ja ją c ą ro zw o jo w i te j w olności.

Z aró w n o p ro c e s o d k ry w a n ia a u te n ty c z n e g o ja ja k i w o ln o ść p sy c h o lo ­ g iczn a w a ru n k u ją , w op in ii R ogersa, ro zw ó j o sobow ości, k tó r a p rz y s to so ­ w u je się do sw eg o śro d o w isk a i sp e łn ia sw e z a d a n ia ży cio w e w sposób tw ó rczy . N ie je d n o k ro tn ie b o w iem ro z p o z n a w a ł on sp o n ta n ic z n ą te n d e n c ję u ludzi p ro s ty c h do z a c h o w a n ia się tw ó rczeg o , im ty lk o w łaściw eg o , sk o ro n a u c z y li się m ieć za u fa n ie do siebie, do w ła sn y c h uczu ć i przeżyć, do w ła ­ sn eg o sp o so b u w a rto ś c io w a n ia i w ła sn e g o w y b o ru 18.

Z w ra c a ją c u w a g ę n a a k tu a liz a c ję a sp e k tu sp o łeczn eg o ja w y c h o w a n k a , R ogers o d w o łu je się do sw ego d o św iad czen ia p sy c h o te ra p e u ty c z n e g o : ,,... w m iarę ja k je d n o s tk a o tw ie ra się n a sw o je d o św ia d c z e n ia i u św ia d a m ia je sobie, s ta je się w sw ym z a c h o w a n iu b a rd z ie j społeczną. D o św ia d c z a ją c a u ­ te n ty c z n o śc i sw y ch uczu ć ta k e g o is ty c z n y c h ja k i a ltru isty c z n y c h , d o św ia d ­ cz a ją c w ła sn e o so b iste cele ja k i tro sk ę o d ru g ie g o czło w ie k a — w ó w czas je g o zac h o w a n ie s ta je się b a rd z ie j h a rm o n ijn e , zin te g ro w a n e , k o n srtu k ty w - n e. Im b a rd z ie j o so b a o tw a rta je s t n a sw e d o św iad czen ia, ty m b a rd z ie j je j za ch o w an ie w sk a z u je , że n a tu r a lu d z k a d ą ż y do ż y c ia sp o łeczn eg o i k o n ­ stru k ty w n e g o " 17.

Ż y cie sp o łeczn e n a b ie ra w p ro c e s ie w y c h o w a n ia zn a c z e n ia z u w ag i n a m ożność a k tu a liz a c ji n o w y c h a sp e k tó w ja, sp o łeczn eg o ja. S tąd te ż w y c h o ­ w an ek , w o p in ii R o g ersa, p o d d a je się w ó w czas w y m ag an io m ż y c ia sp o łecz­ n e g o z poczuciem w o lności, p o n iew aż w y m a g a n ia te sta n o w ią re a ln ą część je g o o sobow ości. P o d o b n ie z re sz tą m usi on n ie je d n o k ro tn ie d ecy d o w a ć się n a w y b ó r k ie ru n k u z a ch o w an ia, k tó re m oże d o sta rc z y ć sa ty s fa k c ji d la w ię k ­ szej ilości p o trzeb i zap ew n i d o b ro c a łe j osobow ości.

1. D y sk u sja w o k ó ł celu w y c h o w a n ia w u ję c iu C. R o g ersa

D o k o n aw szy a n a liz y p ro c e s u ro z w o ju oso b o w o ści ja k o p o d m io tu p ro c e su w y c h o w a n ia n a le ż y p o d k reślić, iż R ogers d o szed ł do w y p ra c o w a n ia p rz e d ­

15 Tam że, 225. Por. K in g et et R ogers, dz. cyt., 43. 16 Tam że, 247.

s ta w io n e j k o n c e p c ji w y c h o w a n ia w o p a rc iu o sw e d łu g o le tn ie d o św ia d c z e ­ n ia w z a k re s ie p s y c h o te ra p ii i n au czan ia. C o d zien n e d o św ia d c z e n ia , a n ie te o r ie filozoficzne — ja k to sam p o d k re ś la , d o s ta rc z y ły m u p o d sta w do p rz e k o n a n ia , iż k a ż d a re la c ja o so b o w a z innym i, z dziećm i ró w n ież, o ty le je s t k o n s tru k ty w n a , o ile tr a k tu je się ją ja k o o k a z ję do w zm o cn ie n ia tego, czym je d n o s tk a je s t, tj. zd o ln ą do d o k o n a n ia ro z w o ju w e w n ę trz n e g o sieb ie w sp o só b tw ó rc z y .18

W y c h o w a w c a ro g e ria ń s k i b y n a jm n ie j nie p rz y jm u je p o sta w y w łaściw ej d la la isse r-fe ry z m u lu b se n ty m e n ta liz m u w p ro c e s ie w y c h o w a n ia .19 W y c h o ­ w a w c a bow iem ja k o o so b a z a a w a n so w a n a w p ro c e s ie ro z w o ju i d o jrz e w a ­ n ia z o b o w ią z a n y je s t n ieść pom oc w sposób b ard zo tw ó rc z y i u m ie ję tn y o so b ie w y c h o w a n k a , k tó ra ro z p o c z y n a sta w ia ć p ie rw sz e k ro k i w u czen iu się ro z u m ie n ia sieb ie, w a rto ś c io w a n ia , fo rm o w a n ia k ry te rió w w y b o ru , o d p o ­ w ie d z ia ln o śc i itp. cech oso b o w o ści d o jrz a łe j.

R ogers w z b ra n ia ją c się p rzed n a rz u c a n ie m d ru g ie j osobie w ła sn y c h norm , k ry te rió w o ce n y czy znaczeń, ja k ie m a ją d la n ieg o ró żn e e le m e n ty ś ro d o ­ w isk a, czyni to z u w ag i z ro b ie n ia m ie js c a n a w ła sn ą a k ty w n o ść w y c h o w a n ­ k a ja k o p o d m io tu p ro c e s u w y c h o w a n ia . D o d atk o w ą tru d n o ść z n a jd u je w y ­ c h o w a w c a ro g e ria ń s k i w tym , iż w y c h o w a n e k zazw y czaj p rz y w y k ły je s t do p e łn ie n ia ro li p rz e d m io tu p ro c e s u w y c h o w a n ia . C zęsto zm u szan y b y ł k a rą i n a g ro d ą do p e łn ie n ia te j roli. T ru d n o ść tę p o k o n a ć m oże w y ch o w aw ca, k tó ry , w ed łu g p ro p o z y c ji R o g ersa, s k o n c e n tru je sw ój w y siłe k n a w zm ac­ n ia n iu w w y c h o w a n k u teg o , przez co je st on ta k im a n ie innym , o raz to czym on m oże być. W z m a c n ia ją c w ła śn ie je g o a u te n ty c z n e p ra g n ie n ia , w a rto ś c i o so b iste i częścio w ą c h o ć b y a k tu a liz a c ję sta w ia n e g o sobie ideału, w y c h o w a w c a w zm acn ia w nim te n d e n c ję n a tu r a ln ą do ,,b y c ia sw oim p o ­ te n c ja ln y m ja".

P o w y ższa k o n c e p c ja w y c h o w a n ia w y d a je się b y ć dla n ie k tó ry c h p e d a ­ g o g ó w n iew łaśp iw ą k o n c e p c ją w o d n iesien iu do w y c h o w a n ia re lig ijn e g o 20. W w y c h o w a n iu ty m w y d a je się bow iem k o n iecz n y m np. p rz e k a z y w a n ie no rm o b ja w io n y c h o raz a b so lu tn e j p ra w d y o n a tu rz e czło w ie k a i jeg o c e ­ la c h o sta te c z n y c h . N ie w ą tp liw ie , w ieie z p ro p o z y c ji R o g ersa je s t do p rz y ­ ję c ia z p e w n ą p o w ściąg liw o ścią . N iem n iej je d n a k pozw olę so b ie zw rócić u w a g ę n a p e w n e p o d o b ie ń stw o m ięd zy p o sta w ą p ro p o n o w a n ą przez o rie n ­ ta c ję ro g e ria ń s k ą i sposób n ie s ie n ia po m o cy w y c h o w a n k o w i w p ro cesie jeg o d o jrz e w a n ia , a p o sta w ą p ro p o n o w a n ą w je d n y m z d o k u m en tó w

So-18 T am że, 44.

19 P e re tti A n d ré de, Carl R ogers ou les p a ra d o xes de la p résen ce, "É tudes" 326 (1967) 31. R o u stan g F ran ço is, Un co llo q u e a v e c Carl R ogers, „É tudes" 325 (1966) 786.

20 C a v a v a g h J o h n R., F u n d a m en ta l Pastoral C o u n selin g T e c h n ic and P sy ­

b o ru W a ty k a ń s k ie g o II: „P raw d y trz e b a sz u k a ć w sp o só b z g o d n y z g o d ­ n o ścią o soby lu d z k ie j i z je j n a tu r ą sp o łeczn ą, to z n aczy przez sw o b o d n e b a d a n ie p rz y po m o cy m ag isteriu m , czy li n au c z a n ia , przez w y m ian ę m yśli i dialog, przez co je d n i dru g im w y k ła d a ją p raw d ę, ja k ą zn ale źli albo sądzą, że znaleźli, ab y n a w z a je m pom óc sobie w sz u k a n iu p ra w d y ; sk o ro zaś p ra w d a z o sta ła po zn an a, n a le ż y m ocno p rz y n ie j trw a ć o so b isty m p rz y ­ św ia d c z e n ie m "21.

CoSer Ch. N .: A p p le y M. H., M o ty w a c ja : teoria i badania (P rzekład: K. Ro­

sner, P. G raff, J. R adzicki) PW N , W a rs z a w a 1972 s. 807

P o trz e b a o d d z ia ły w a n ia n a czło w ie k a i p rz e w id y w a n ia d o ty c z ą c e jeg o zac h o w a ń w ró ż n y c h o k o liczn o ściach sp o w o d o w a ły p rz e su n ię c ie p u n k tu ciężk o ści z a in te re s o w a ń n a u k o w y c h i k ie ru n k ó w p ra c b a d a w c z y c h w p s y ­ c h o lo g ii z iz o lo w an y c h p ro cesó w p o zn aw czy ch ta k ic h , ja k : sp o strzeg an ie, z a p a m ię ty w a n ie , m y ślen ie, i in.) n a c a ło k s z ta łt zło żo n y c h m echanizm ów osobow ości. Do ta k ic h — ob o k p o trz e b (sił d y n a m iz u ją c y c h działanie) n a ­ leżą m. in. m o ty w a c je czło w ie k a. W o rg a n iz a c ji o so b o w o ści n a d a je się im p ie rw sz o rz ę d n e zn aczen ie. Z n a jd u je to w y ra z w e w sp ó łczesn y ch p ra c a c h e k sp e ry m e n ta ln y c h p sy ch o lo g ii, gdzie w b a d a n ia c h p ro c e só w lu b z ja w isk p sy c h o lo g ic z n y c h w p ew n y m m iejscu d o strz e g a się (lub stw ierd za) ich z w ią ­ zek z m o ty w a c ją . C zym tłu m aczy ć c e n tra ln ą p o z y c ję k o n stru k tó w m o ty ­ w a c y jn y c h w n a u k a c h b e k o w io ra ln y c h ? W y d a je się, że w fu n k c ji z n a c z e ­ n io w ej, (w y ja ś n ia ją c e j i tłu m aczącej) p o ję c ia „m o ty w " tk w i jeg o a k tu a ln a ran g a. N ie w ie le je s t p o ję ć o n a u k a c h o czło w ie k u p o z w a la ją c y c h n a s to ­ so w a n ie w o b ec ich d e s y g n a tu te n d e n c ji w sp ó łczesn ej n a u k i, tj. pom iaru . S tan o w isk o e m p iry zacji o b jęło ta k ż e p sy c h o lo g ię , gdzie chaos te rm in o lo ­ giczny, p rz e d n a u k o w o ść szkół i d o k try n zm usił b a d a c z y do „o strzejszeg o " fo rm u ło w an ia p o ję ć i o p isy w a n e j nim i rzeczy w isto ści. W p o rzą d k o w a n iu is tn ie ją c y c h i p re c y z o w a n iu n o w y ch sy s te m ó w w y ja ś n ia ją c y c h złożony o b szar zjaw isk , z ja k im m am y do c z y n ie n ia w b a d a n iu z a c h o w a n ia w ie lk ą ro lę o d e g ra ł o p eracjo n izm .

W zb o g a c e n ie i p o g łę b ie n ie n aszeg o zro zu m ien ia m o ty w a c ji lu d zk ich z a ­ w d zięczam y ta k ż e p sy c h o a n a liz ie 1. P sy ch o lo g o w ie klin iczn i stw ie rd z a ją , że p ow odem zw iązk u m ięd zy n erw icam i i in n y m i zab u rzen iam i fu n k c jo n o w a n ia

21 S obór W a ty k a ń s k i II — K o n sty tu c je D e k re ty D e k la ra c je , P o zn ań 1968,

D eklaracja o w o ln o śc i re lig ijn e j, 416.

1 por.: P arsen s, T.: S tr u k tu ra sp o łe c zn a a o sobow ość. PW E W a rs z a w a 1969, 41, 57.