Art.I:19. Termin spełnienia świadczenia

KarolinaWyrwińska, Michał Wyrwiński

ART. 19. TERMIN SPEŁNIENIA

ŚWIADCZENIA

Jeżeli

termin

spełnienia świadczenia nie jest

oznaczonyani

nie

wynika

z

właściwości zobowiązania, świadczenie

powinno

byćspełnione w

rozsąd­

nym

terminie po

powstaniu zobowiązania.

A.

Podstawy regulacji

A.

l. Analiza

prawnoporównawcza - źródła

Artykuł 33

(c) konwencji wiedeńskiej o umowach

międzynarodowej sprzedaży

towarów stanowi,

że sprzedający

(w

wypadku

gdy data

dosta

­ wy

nie została

ustalona lub nie może zostać

ustalona

na podstawie umowy [art.

33 {a}]),

jak również, gdy

w umowie

nie

oznaczono czasu, w którym

dostawa

powinna

zostać dokonana, ani okresu

tego nie

można ustalić

na

podstawie

umowy, powinien

dostarczyć

towary w

rozsądnym

termi

­

nie

po

zawarciu

umowy.

Artykuł 7:

102 (3)

PECL posługuje się w

przypadku, gdy

nie

oznaczo­

no terminu

spełnienia świadczenia,

ani

nie można ustalić

go na podstawie właściwości

zobowiązania, pojęciem rozsądnego

terminu, w którym winno być

spełnione

zobowiązanie (szerzej

na temat klauzuli

rozsądku zob.

ko­

mentarz do art.

1

projektu),stanowiąc,że w

każdym pozostałym przypadku

[a

zatem

jeżeli

nie oznaczono

terminu w umowie

ani też

nie

wynika z

właś

­

ciwości

zobowiązania

art.

7: 102

(1)], ani

też nie oznaczono okresu,

w ciągu

którego

świadczenie

powinno zostać dokonane,

świadczenie

powinno zostać

spełnione w rozsądnym

czasie po

powstaniu zobowiązania.

Zasady Acquis stanowią

w art. 7:201

(1),

że

jeżeli

w

umowie

nie

określo­

no

terminu spełnienia świadczenia,

dłużnik

powinien

świadczyć bez nad

­

miernej

zwłoki.

Zasady

UNIDROIT

stanowią w

art.

6. 1.

1. (c), że

w

każdym

pozostałym przypadku,

a

zatem jeżeli nie

oznaczono

terminu

w

umowie ani też jeże­

li termin spełnienia

świadczenia

nie

wynika

z właściwości

zobowiązania (art. 6.1.

1. [a]), jak również

w

przypadku, gdy nie

oznaczono

okresu,

w

ciągu

którego świadczenie

powinno zostać

dokonane (6.

1.

1. [b]), świadczenie po

­ winno zostać spełnione

wrozsądnym czasie

po

powstaniu zobowiązania.

DCFR reguluje

kwestię

terminu

świadczenia w przypadku

braku jego

oznaczenia wart.

III 2: 102

w

ten sposób,

że

jeżeli na podstawie

właściwości

zobowiązania nie można ustalić

terminu

spełnienia ani okresu,

w

ciągu

którego świadczenie

powinno być

spełnione, świadczenie

powinno

zostać spełnione w

rozsądnym terminie po

powstaniu zobowiązania.

Artykuł

6:

38 holenderskiego

kodeksu cywilnego

stanowi, że

jeżeli

nie wskazano

terminu

wykonania

zobowiązania,

świadczenie

może być spełnio­

ne lub zażądane

niezwłocznie.

Paragraf

271

niemieckiego

kodeksu cywilnego w taki

sposób reguluje

problem

terminu spełnienia świadczenia

w przypadku

braku jego

określe

­

nia

przez strony, że

jeżeli termin świadczenia nie

został

określony ani

nie wynika z

okoliczności, wierzyciel może

żądać

spełnienia świadczenia

na

­ tychmiast,

dłużnik zaś

może

natychmiast

je

spełnić.

A.2. Uzasadnienie regulacji

-

rozwój

instytucji

Projektowanyprzepis stanowi

powrót

do

zasady

wyrażonej wart. 192

§

2 k.z., na

podstawie

którego,

w

wypadku

gdy termin spełnienia świadczenia

nie

mógł

być

określony ani na mocy

umowy,

ani też nie wynikał z

natury zobowiązania, dłużnik

miał obowiązek spełnić

świadczenie niezwłocznie po

powstaniu

zobowiązania.

Kodeks cywilny

zmodyfikował

tę

zasadę, wprowa

­

dzając konieczność wezwania przez wierzyciela.

A.

3. Założenia politycznoprawne

Rezygnacja

z instytucji niezwłoczności

świadczenia

jest podyktowana

problemami

związanymi z

jej wykładnią150

. Wybór

rozwiązania

opierające­

go się

na klauzuli

rozsądku

jest podyktowany nie

tylko regulacją

Zasad

Europejskiego

Prawa Umów. Wydaje się,

że w

sytuacji, gdy

pojęcie

to lepiej

oddaje istotę terminu, który

obliguje dłużnika

do

spełnienia

świadczenia.

Przy ocenie rozsądności terminu

należy

brać pod

uwagę nie tylko cel zo

­

bowiązania czy

też rodzaj

i właściwości

świadczenia, ale także zwyczaje

panujące w

stosunkach danego rodzaju.

150 Zob. m.in. L. Stecki, Opóźnienie..., s. 60 i n.; J. Naworski, Opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego z umów wzajemnych (wybrane zagadnienia), PUG 1991, nr 11-12, s. 193; K. Zagrobelny [w:] E. Gniewek, Kodeks..., s. 1176.

B.

Komentarz

B.

l.

Cel i

znaczenie

regulacji

Proponowana treść przepisu

stanowi

istotną

zmianę obecnej

regulacji

kodeksu

cywilnego. Zrezygnowano

ze

stosowania pojęcia niezwłoczności

spełnienia

świadczenia,

które zarówno w

literaturze, jak i

w orzecznictwie

budziło

wiele

wątpliwości. Co

prawda

ukształtowane przez lata

poglądy po

­ zwalały na

rozwiązanie

większości

problemów

wynikających z

potrzebobro

­ tu, jednak

pojęcie to

nadal

pozostaje

nie

w pełniprzejrzyste.

Ponadto

zastosowana

konstrukcja

stanowi

konsekwencję

definicji

wy­

konania

zobowiązania

zawartą

w

art. 1:1 projektu, w której istotną

rolę

odgrywa klauzula rozsądku.

W tym

miejscu wypada

także

zasygnalizować, że

w projekcie

brak prze

­

pisu

będącego odpowiednikiem art.

457 k.c.Na

mocy tego przepisu,

wrazie

zastrzeżenia

w czynności

prawnej terminu spełnienia świadczenia, poczy­

tuje

się,

że

jest

onzastrzeżony

na korzyść dłużnika. Oznacza

to, że dłużnik może

spełnić

świadczenie

najpóźniej w terminie

oznaczonym w czynności

Karolina Wyrwińska, MichałWyrwiński

prawnej, zatem

świadczenie spełnione przed upływem

terminu

stanowi pra

­

widłowe

(należyte) wykonanie

zobowiązania. W

konsekwencji

wierzyciel

jest

zobowiązany przyjąć świadczenie

spełniane

przez

dłużnika

w

powyż­

szych okolicznościach.

Wydaje się,

że realia obrotu gospodarczego

wymagają zmiany tej

regu

­

lacji.

Oznaczenie terminu świadczenia powinno być wiążące

dla obu

stron

wtakim samym

stopniu,

co

oznacza,

że każda ze

stron powinna mieć

moż

­

liwość

racjonalnego

planowania swoich działań opartych

na przewidywa­

nym

zachowaniu drugiej strony

stosunku

zobowiązaniowego. Rozwiązanie

funkcjonujące na podstawie

art. 457k.c.

nie dawało

pewnościco do skutków

prostego

oznaczenia terminu,

polegającego na

wskazaniu konkretnej

daty

świadczenia.

Wówczas bowiem

była możliwa

interpretacja treści

czynności

prawnej,

opierająca się

na

wątpliwościach, mających świadczyć za koniecz

­ nością

stosowania

normy kodeksowej. Możliwe

było zatem, że

wbrew

uza

­

sadnionym

oczekiwaniom wierzyciela

otrzymywałonświadczeniewcześniej, a

był

zobowiązany do

jego

przyjęcia.

B.2.

Kontekst regulacji

-

zakres zastosowania

Przepis

art.

1:19

projektu

dotyczy sytuacji,

w której brak

jest oznaczenia terminu spełnienia świadczenia. Przepis wyraźnie

stanowi, że chodzi nie

tylko o oznaczenie terminu w

treści

zobowiązania,

ale także

o

możliwość

jego

ustalenia

na podstawie

właściwości zobowiązania. Jeśli

zatem

można

ustalić

termin w powyższy

sposób, to

art.

1:19 projektu

niestanowi podsta

­ wy prawnej, z której wynika termin spełnienia

świadczenia.

Przepis dotyczy

każdego rodzaju

zobowiązań, niezależnie

od

podstaw

ich

powstania.

W równym

stopniu

znajduje

zastosowanie do zobowiązań

wynikających

z

umów, jak

i zobowiązań

mających

swe podstawy w innych zdarzeniach

prawnych.

B.3. Wykładnia

Główna

zmiana w stosunku do

art.

455

k.c. polega na

rezygnacji z we

­ zwania

dłużnika przez

wierzyciela

do

spełnienia świadczenia. Istota

zobo

­

wiązania

polega na

tym, że

dłużnik

ma obowiązek

spełnić

świadczenie na rzecz

wierzyciela. Jest

to okoliczność, która powinna być wiadoma

obydwu

stronom

stosunku zobowiązaniowego.

Nawet jeżeli

zobowiązanie

wynika ze

zdarzenia

prawnego,które

nie

jest

czynnością prawną, to

stronazobowiązana

ma

tego

świadomość. W

związku z

tym nie

ma

konieczności

obciążania

wie­

rzyciela dodatkowymi obowiązkami

wpostaci

żądania spełnienia

świadcze

­

nia. Żądanie

to podlega ogólnym zasadom,

zatem

konieczne

jestdojście

tego

oświadczenia

do adresata,

czyli dłużnika,

z

czego

mogą wynikać

problemy

(np. dowodowe). Poza tym, samo żądanie

nie

prowadzi jeszcze dopowstania stanu

wymagalności świadczenia,

ponieważ

od

wezwania dopiero

rozpoczyna

bieg

termin

„niezwłoczności

”. Dopiero po upływie tego

ostatniego

następował

stan, w

którym dłużnik miał

obowiązek definitywnie

spełnić świadczenie.

Zastosowanie konstrukcji zaproponowanej w art.

1:19projektu w

znacznym stopniu

powinno uprościć

reguły

rządzące terminem spełnienia

świadczenia.

Biorąc pod uwagę

okoliczności

powstania

zobowiązania, jego treść,

przedmiot świadczenia,

oczekiwania stron,

zwyczaje

panujące

w danym ro

­

dzaju

stosunków

zobowiązaniowych

itp.,

należy

ustalić,

jaki termin może być uważany za rozsądny do

spełnienia

świadczenia. Nie

jest

to

pojęcie ostre, podobnie jak pojęcie niezwłoczności,

jednak

nie jest

możliwe

ani pożą­

dane

stosowanie w omawianych okolicznościach

tzw. terminów

sztywnych.

Skoro

w

treści

zobowiązania nie zostało

zastrzeżone,

jaki jest

termin

speł­

nienia świadczenia,

to trudno

wskazać jednoznaczną

i racjonalną regułę

ustanawiającą taki

termin

dla

każdego rodzaju zobowiązania

(np.

7 dni od powstania zobowiązania)151. Wydaje się też,

że terminologicznie

lepiej jest korzystać z

pojęcia

rozsądnego terminu

niżniezwłoczności.

151 Zob. jednak orzeczenie SN z 28 maja 1991 r., II CR 623/90, LEX nr 9056, w którym przyjęto, że „Dla sytuacji typowych, gdy z okoliczności nie wynika nic innego, należy przyjąć, że spełnienie świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 kc), oznacza spełnienie w terminie 14 dni od wezwania".

152 Zob. wyrok SA w Łodzi z 2 kwietnia 1993 r., I ACr 121/93, OSA 1994, nr 3, poz. 16, w którym stwierdzono, że z treści zobowiązania może wynikać, że dłużnik obowiązany jest spełnić świadczenie, gdy będzie mógł lub będzie miał ku temu środki, a nawet strony mogą pozostawić termin spełnienia świadczenia wyłącznie dłużnikowi.

Termin

określany

jako

rozsądny

rozpoczyna bieg

od powstania

zobowią­

zania.

Przez pojęcie

rozsądnego terminu w danych

okolicznościach

może

być rozumiany zarówno

termin

ściśle

określony (np.

konkretna data), termin

początkowy, jak i termin końcowy,

w

którym

dłużnik maobowiązek

spełnić

świadczenie.

Proponowane

rozwiązanie

nie stanowi przeszkody dla

innego

oznaczenia terminu w

treścizobowiązania, wtymrównież

wyraźnego przekazania

jednej

ze

stron możliwości jednostronnego ukształtowania

terminu,

np. w

postaci żądania

spełnienia

świadczenia. W szczególności aktualny pozostaje także

pogląd

wyrażony przez

Sąd

Najwyższy,

dopuszczający

możliwość umownego przyznania

dłużnikowi prawa do

oznaczenia terminu spełnienia

świadcze

­

nia152

.

Należy

także

zauważyć, że w wypadku

oznaczenia terminu w treści

umowy

termin

ten powinien być zachowany w

sposób

ścisły.

Oznacza

to,

że zarówno

późniejsze, jak

i wcześniejsze spełnienie świadczenia powinno

być

oceniane jako

naruszenie zobowiązania.

Wierzyciel powinien

mieć

bowiem

pewność opartą

na swych oczekiwaniach,

że

świadczenie będzie spełnione

w

konkretnych okolicznościach,

wśród

których

istotnąrolę

odgrywa termin,

ponieważ daje on

możliwość przygotowania

się

na odbiór świadczenia.

B.4.

Przykład

W

sklepie

internetowym zostało złożone zamówienie

na

zakup książki.

Z

treści

umowy ani

z

regulaminu

sklepu nie wynika termin wysyłki ani

termin, w którym powinna

nastąpić

zapłata.

Karolina Wyrwińska, Michał Wyrwiński

[Należy

zastosować art.

1:19 projektu i

ocenić

właściwości

zobowiązania oraz

zwyczaje panujące

w

obrocie jako determinantę rozsądnego terminu.

Wydaje

się, że

zarówno

wobec świadczenia pieniężnego,

jak i niepieniężne­

go

można

stosować

termin 5-10 dni jako

maksymalny

termin spełniający kryteria

rozsądku].

ART.

20.

TERMIN

SPEŁNIENIA

ŚWIADCZENIA WZAJEMNEGO

Świadczenia

będące

przedmiotem

zobowiązania

wzajemnego

powinny być spełnione

jednocześnie.

A.

Podstawy regulacji

A.l.

Analiza

prawnoporównawcza -

źródła

Artykuł

58

ust. 1

konwencji

wiedeńskiej

o umowach międzynarodowej sprzedaży

towarów

stanowi, że

(1) jeżeli

kupujący nie

jest

obowiązany do zapłatycenyw innym

określonym

terminie, powinienją zapłacić

wtedy,

gdy

zgodnie z

umową

i niniejszą konwencją

sprzedający stawia do

jego

dyspo

­

zycji

towary

bądź dokumenty pozwalające nimi

rozporządzać.

Sprzedający może uzależnić wydanie

towarów

lub

dokumentów od

takiej zapłaty.

PECL

nie

posługują się

pojęciem świadczenia

wzajemnego,

jednak za­

wierają regulację

odnoszącą się

wprost dokwestii

jednoczesności

spełnienia tychże świadczeń. Artykuł 7:104 PECLstanowi, żeco dozasady, jeśli

świad­

czenia

stron

nadają

się

dowykonania

jednocześnie, strony są zobowiązane

do

ich

jednoczesnego

wykonania.

Wymóg jednoczesności

świadczeń został zawarty także

w

DCFR

(Draft Common Frame

of Reference

-

art.

III

2:104),

a

następnie

przyjęty

jako grey

rule

do

projektu Zasad

Acquis. Artykuł 7:201 (4) stanowi, że

jeżeli ko­

lejność

świadczeńw

zobowiązaniach wzajemnych

nie

może zostać

określona w oparciu

o

właściwość zobowiązania,

to,

co

do zasady, jeżeli

świadczenia

mogą

zostać

spełnione jednocześnie, strony są

zobowiązane świadczyć jed

­

nocześnie,chyba że co innegowynika

z

okoliczności.

Analogiczną regulację, jak wyżej

wskazane, zawierają również Zasady UNIDROIT, które w treści art.

6.1.4 (1) stanowią,

że jeżeli świadczenia stron

nadają

się do

jednoczesnego wykonania, to strony są

zobowiązane do jednoczesnego

świadczenia, chyba

że co innego

wynika

z okoliczności.

DCFR zawiera

wart.

1112:104

regulację

dotycząca jednoczesności

świad

­

czeń

153.

153 Treść - zob. wyżej uwagi do projektu Acquis Group.