Rozdział 1. 2
Korzystanie osób starszych ze świadczeń medycznych i opiekuńczych w Polsce
Katarzyna Szczerbińska
Uważasię, że populacja w wieku poprodukcyjnym kształtuje popyt na usługi medyczne, co uwidacznia sięwtakich wskaźnikach, jak liczba udzielonych po
radw lecznictwie otwartym, częstośćhospitalizacji lub liczba procedur diagno
stycznych i terapeutycznych [Indulski, Kowalewski, 1998]. Przyczyn tego zja
wiska można upatrywać między innymi w złym stanie zdrowia ludzi w wieku podeszłym, co uzasadnia częstszekorzystanie z różnego rodzaju świadczeń me dycznych i opiekuńczych [Zajenkowska-Kozłowska, 1996; 1999]. Częstośćko
rzystaniaz tych usług jest wypadkowązapotrzebowania na nieiich dostępności.
Celem niniejszego rozdziałujest wstępny opis (na podstawie przeglądu prze
prowadzonych w Polsce badańw tymzakresie)korzystania osób starszych z po
szczególnychświadczeń opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, który ma być wprowadzeniem doszczegółowej analizy dostępności tych usług, przedstawio
nej w częściII niniejszej publikacji.
Poradylekarskie
Osoby starsze częściej wymagają konsultacji lekarskich, co potwierdzono wlicznych badaniach [Bień, 1996; Maniecka-Bryła, Szpakowska, 2000;
Szczerbińska, 2002, s. 122-125]. Wykazano, że około 70% osób w wiekupo wyżej 70 lat korzysta z porad lekarskich co najmniej raz na 3 miesiące. W tym czasie tylko 50% wszystkich osób dorosłych (łącznie ze starszymi) jest kon
sultowane przez lekarzy [GUS, 1998e; Żyra, 1999, s. 69]. Liczba porad lekar skichudzielonychosobom starszym waha się średnio wgranicach 4-9 na oso
bę rocznie, ale przyjmuje czasem wyższe wartości [Bień, 1996; Maniecka- -Bryła, Szpakowska, 2000]. Chociaż bezsprzecznie starość wiąże się z częst szym korzystaniem z konsultacji lekarskich, to warto zaznaczyć, żeosoby po 80. r.ż. zasięgają ich rzadziej niż ludzie w wieku 70-79 lat [Zajenkowska- -Kozłowska, 1999], zaś osobydługowieczne(powyżej 90. r. ż.) rzadziej niż te wwieku 75-80 lat, co można tłumaczyć między innymi ich pogorszającą się
46 Dostępność opieki zdrowotnej i pomocyspołecznejdlaosób starszychw Polsce
zwiekiem sprawnością, która utrudnia dotarcie do przychodni (rycina 1.2.1) [Szczerbińska, Hubalewska-Hoła 2003].
Rycina 1.2.1. Osoby starszekorzystające z określonej liczby porad lekarskichw ciągu 6 miesięcy. Opracowano na podstawie badania 256osób wwieku75-80lati 172 osób
wwieku 90-95 latw Krakowie, w2000 roku [Szczerbińska, 2002, s. 122-125]
Bez względu nawiek starsze kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszają się do lekarza w ambulatorium [Zajenkowska-Kozłowska, 1999; Bień, 2002a, s. 85].
Obserwacjata powtarza się w wielu badaniach, choć niezawsze różnica między płciamijest w tym względzie znamienna [Bień, 1996; Maniecka-Bryła, Szpa- kowska, 2000; Szczerbińska, 2002,s. 122-125],
Wśród przyczyn częstych wizyt u lekarza wymienia się przede wszystkim zły stan zdrowia, niepełnosprawność i występowanie dolegliwości [Zajenkow ska-Kozłowska, 1999; Maniecka-Bryła, Szpakowska, 2000]. Obok przebiegają cego zgorączką przeziębienia, głównym powodem zgłaszania się po poradę są bóleukładukostno-stawowego[Hershkovitz, Rothschild, Roseet al.,2001]. Po nadto wśród czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo korzystania zkonsultacji lekarskich, wymienia się pogorszenie stanu zdrowia, wielochoro- bowość oraz rodzaj i znaczne zaawansowanie choroby przewlekłej [Szczerbiń ska, 2002,s. 122-125; Walter-Ginzburg,Guralnik, Blumstein et al., 2001].
Korzystanie osób starszych ze świadczeń medycznych i opiekuńczych w Polsce 47
Wizyty domowe lekarzyi pielęgniarek
Korzystanie z domowych wizyt lekarskich może być sygnałem poważnej niesprawności lub znacznegopogorszeniastanu zdrowia, które uniemożliwiają pacjentowi udanie się do poradni, i częściej dotyczy ludzi po 75. roku życia [Marcinowicz, Borzuchowska, Rybaczek, 2004]. W Polsce z wizyt takich w ciąguroku przeciętnie korzysta około 20% osób starszych [Bień, 1996; Ma- niecka-Bryła, Szpakowska, 2000]. W różnych badaniach ten odsetek waha się w przedziale 10-40% [Bień, Wojszel, Polityńska, Wilmańska, 1999]. Starsze kobiety częściej niż mężczyźni w ich wieku wzywają lekarzado domu [Bień,
1996], co może być wynikiem częstszego występowania u nich znacznej nie sprawności.
W wieloletniej obserwacji przeprowadzonej w okresie 1979-1994 zanoto
wano wzrostczęstości korzystania zporadlekarskich przezludzi wwiekupode
szłym oraz wzrost średniej liczby wizyt domowych od 0,2 do2naosobę rocznie w grupie osób najstarszych,co może być sygnałem pogarszania się ich kondycji zdrowotnej [Bień, 2002a], Należy zauważyć, że częstość korzystania z wizyt pielęgniarek jest mniejsza w stosunku do porad udzielanych przez lekarzy w domu pacjenta [tamże; Marcinowicz, Borzuchowska, 2002], Może to wska
zywać nadysfunkcję opiekiśrodowiskowej i niespełnianie w Polsce standardów obowiązujących w tym zakresie w krajach Europy Zachodniej, zgodnie z którymi pielęgniarki częściej niż lekarze wizytują swoich podopiecznych [Bień, Wojszel, Polityńska, Wilmańska, 1999]. Pewnąpoprawę wtym zakresie odnotowano w latach 1998-2002, dotyczy ona jednakosób będącychwe wczes
nej fazie starości (w wieku65-74 lat) [Marcinowicz, Borzuchowska, Rybaczek, 2004], w której to grupie zaobserwowano prawie dwukrotny wzrost częstości korzystania z wizyt pielęgniarek rodzinnych przyjednoczesnym spadku liczby wizyt lekarzy rodzinnych o około jedną trzecią. Głębszej analizy wymaga nato miastzjawisko znacznego zmniejszenia się liczbyosób starszych w wieku 75 lat i więcej, które skorzystały w tym czasie z wizyt lekarskich przyjednoczesnym braku zmian w zakresie liczby korzystających z domowych wizyt pielęgniar
skich. Można przypuszczać, że obserwowane zmiany w strukturze udzielanych porad są wynikiemwdrożonej w roku 1999 reformy ochrony zdrowia. Prawdo podobnie dopiero wprowadzenie kontraktów dla pielęgniarek środowiskowo- -rodzinnych może okazać się przełomowe w tej dziedzinie, ponieważ stwarza onowarunkido zwiększania realizacji wizytśrodowiskowych.
Zażywanieleków
Ponad 80% osób starszych zażywa leki w sposób przewlekły [Zajenkowska- -Kozłowska, 1999; Bień, 2002a]. Najczęściej przyjmująone 1-4 lekarstw [tam że], ale po 75. r.ż. zażywają ich więcej - średnio około pięciu rodzajów, przy czym połowa badanych przyjmuje po trzy do siedmiu farmaceutyków (rycina 1.2.2) [Szczerbińska, Hubalewska, 2004]. W wielu badaniach podkreśla się, że
48 Dostępność opieki zdrowotnej i pomocyspołecznejdla osóbstarszych w Polsce
kobiety częściej niż mężczyźni sięgają po leki i zażywają ich więcej [tamże;
Bień, 2002a; Zajenkowska-Kozłowska, 1999]. Leki zwykle są stosowane w wyniku zleceń lekarskich [tamże], należy jednak zaznaczyć, że istnieje rów
nież duża grupa osób, które leczą się bez konsultacji [Bień, 2002a] i zażywają leki nieprzypisane przez lekarza [Tobiasz-Adamczyk, Brzyski, Bajka, 2004, s. 57-62].
Rycina 1.2.2.Liczbaleków zażywanych przewlekle przez osoby starsze (różnice nieistotne statystycznie). Opracowanona podstawie badania 256 osób wwieku 75-80 lat i 172osób wwieku 90-95 latw Krakowie, w2000 roku [Szczerbińska, 2002, s. 61-63]
Liczba ludzi starszych wymagających przewlekłego leczenia systematycznie rośnie. WPolsce wlatach 1975-1994 odsetekosób 75-letnich, którestale zaży- wały leki, zwiększył się z 63% do 74%w przypadku mężczyzn orazz 79% do 92% wśród kobiet [Bień, 1996]. W badaniu przeprowadzonym w Krakowie pod koniec 2000 roku tylko 3,3% kobiet i 9% mężczyzn powyżej 75. r.ż. nie przyj
mowało żadnych preparatów w ciągu poprzedzającego wywiad miesiąca [Szczerbińska, Hubalewska, 2004], Te obserwacje nie są odosobnione, ponie waż wzrost konsumpcji leków przez osoby starsze zaobserwowano również w wielu innych krajach Europy, gdzie stanowi on poważny problem ekono
miczny [Heikkinen, Waters, Brzeziński, 1983].
Hospitalizacje
W wyniku starzenia się populacji zwiększasię również zapotrzebowanie na świadczenia medyczne w opiece stacjonarnej, w tym na hospitalizacje [Rosz
kowska, Goryński, 2001]. Wraz z wiekiem rośnie:
Korzystanie osób starszych ze świadczeń medycznych i opiekuńczych w Polsce 49
- przeciętna liczbahospitalizacji w przeliczeniu naosobę i rok[GUS, 1999cJ;
- liczba osób wymagających przynajmniejjednej hospitalizacji w roku [GUS, 1998e;Żyra, 1999, s. 69; Halik, Borkowska-Kalwas, Pączkowska, 2000];
- czas trwaniahospitalizacji (najczęściej 15-30 dni dla pacjentów powyżej 70.
roku życia) [Bień, 1996; Maniecka-Bryła, Szpakowska, 2000; Szczerbińska, 2002, s. 126-130].
Liczba pobytów w szpitalu w ciągu 2 lat
Rycina 1.2.3. Liczba pobytów osób starszych na leczeniu wszpitaluw okresie 2lat.
Opracowano na podstawie badania 256 osób wwieku 75-80 lat i172 osób w wieku 90-95lat wKrakowie, w2000 roku [Szczerbińska,2002,s. 126-130]
Jak wynika z ryciny 1.2.3. około 30-40% osób starszych wymaga co naj mniej jednego leczenia szpitalnego w ciągu2 lat. Ta tendencja zwiększania się częstości hospitalizacji nie dotyczy jednak osób długowiecznych, które korzy stają zniej nie częściej niż ludzie w wieku75-80 lat.
W ostatnich latachodnotowano narastanie częstości hospitalizacji osób star
szych. W piętnastoletniej obserwacji stwierdzono istotny wzrost odsetka osób w wiekupodeszłym leczonych wszpitaluprzynajmniej raz w roku [Bień, 1996].
Jak wynika z danych uzyskanych w Ogólnopolskim Badaniu Chorobowości Szpitalnej Ogólnej, w okresie od 1979 do 1996 roku odsetek rocznie hospitali
zowanych w przypadku osób starszych wzrósł z 15 do 25%, podczas gdy w populacjiogólnej utrzymywał się na stałym poziomie 10%[Roszkowska, Go- ryński, Seroka, 2000]. Wzrostuczęstości hospitalizacji osób starszych nie moż na wytłumaczyć jedynie zwiększaniem się udziału tej populacji w społeczeń
stwie, ponieważ narasta ona szybciej niż udział osób w wieku powyżej 65 lat w populacji, wyprzedzając tym samymtendencję starzenia się ludności. Anali
zując obłożenie oddziałów chorób wewnętrznych, stwierdzono ponadto,że oso
50 Dostępność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w Polsce
by starsze stanowią ponad połowę ich pacjentów. Co więcej, zdecydowana większość z nich miała ponad 70 lat (54,2% w wieku 70-79 lat i 27,2% -80 i więcej lat)[Kardas,Rataj czy k-Pakalska, 2001,s. 52-58].
Wykazano, że najczęstszą przyczyną hospitalizacji osób starszych jest cho roba niedokrwienna serca (ok. 15,7%), zapalenie płuc (11,5%) i udar mózgu (8,7%). Wśród pozostałych powodów przyjęcia do szpitala dominują choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, przewlekła niewydolność serca, cukrzy ca insulinozależna orazniewydolność naczyń mózgowych) [tamże].
Korzystanie z zabiegów rehabilitacyjnych
Pomimo częstego występowania chorób i niesprawności u osób starszych większość znich (73%) nie korzysta zżadnej formy usprawniania. Jedynie 18%
niepełnosprawnychludzi starszychpoddawało się zabiegom rehabilitacji fizycz
nej wokresie od 1991 do 1996 roku[Iwanek, 1999, s. 114-115]. Podobnie,tyl
ko 17%osób starszych uskarżających się na bóle stawów i kręgosłupa podlegało tej formie terapii [Bień, 2002a, s. 92-93].
Według B. Bień generalnieludzie w podeszłymwieku bardzo rzadko korzy stają z zabiegówrehabilitacyjnych (3,5-10,5% ogółu osóbpo 60. r.ż.).Częstość poddawania się rehabilitacji różni się zależnie od wieku i płci.Najpierw rośnie z wiekiem i waha się od 6% osób w wieku 60 lat do 10% w wieku 65 lat, po czym zmniejsza się do 5% w przypadku osób powyżej 75. r.ż. [Bień, 1996, s. 180-181], Osoby długowieczne poddawane są zabiegom rehabilitacyjnym jeszcze rzadziej [Szczerbińska, Hubalewska-Hoła, 2003]. Możnazatem mówić
o wyraźnej tendencji zmniejszania się korzystania ze świadczeń rehabilitacyj nych wraz z wiekiemwprzypadku osóbbardzo starych. Dotyczy to wszystkich form rehabilitacji: fizycznej, społecznej i innych [Car, Synowski, Gębska- -Kuczerowska, Wysocki, 2004],
Wśród przyczyn rzadkiego korzystania ze świadczeń rehabilitacyjnych w Polsce wymienia się nieuświadomieniepotrzeby takich zabiegów, brak środ
ków finansowych [Iwanek, 1999] oraz małą dostępność tego typu usług [Bień, 1996, s. 181; Wojszel, Halicka, Bień, 1997], Podkreśla się przy tym, że zgła szanie zapotrzebowania przez osoby starsze na takieświadczenia jest zdecydo wanie (około dwukrotnie) wyższe niż możliwość realizacji zabiegów [Szczer
bińska,Hubalewska-Hoła, 2003].
Korzystanie z pomocy społecznej
Świadczenia pomocy społecznej na rzecz osób starszych mieszkających w środowisku domowym obejmują m.in.: pomoc usługową, finansową i rze
czową orazporadnictwo.W Polsce osoby starsze najczęściej korzystają zpomo cy usługowej [Czekanowski, 2002b, s. 109-114], Zapotrzebowanie na świad
czenia otakim charakterze jest częściej wyrażane przez osoby w starszych gru pach wiekowych i charakteryzujące się niższym poziomemsprawności [Szczer-
Korzystanie osób starszych ze świadczeń medycznych i opiekuńczych w Polsce 51
bińska,2004c].Wmiarę starzeniasięwzrasta zapotrzebowaniena pomoc w ro
bieniu zakupów, wykonywaniu cięższych prac domowych i przemieszczaniu się poza mieszkanie [Iwanek, 1999]. Podobnie upośledzenie funkcji poznawczych wiąże się zczęstszym zgłaszaniempotrzeby pomocyw zakresieczynności życia codziennego [Szczerbińska, 2003a]. Wśród osób starszych kobiety częściej niż mężczyźni w tym samym wieku wykazują niesprawność i potrzebują pomocy w zakresie wymienionych powyżej czynności [Andersen-Ranberg, Christensen, Jeune i in., 1999; Iwanek, 1999; Melzer, McWilliams, Brayne i in., 1999;
Szczerbińska, 2002; Tobiasz-Adamczyk, Brzyski,2002a].
Pomoc finansowa w postaci zasiłkupielęgnacyjnego przysługuje wszystkim, którzyukończyli 75. rok życia. Korzystanie starszych ludzi z innych zasiłków jest jednak dość rzadkie. Wynika to z bardzo niskiego progu dochodu upraw niającegodo otrzymywania środków pieniężnych z pomocy społecznej.Z badań wynika, że gorzej oceniająswojąsytuacjęmaterialną ludzie starsi:
- posiadający wykształcenie nie wyższeniżpodstawowe, - kobiety,
- osoby niepozostające w związkumałżeńskim[GUS, 1993].
Niestety, osoby starsze posiadające niższewykształcenie i oceniające własne zdrowiejako złerzadziej podejmują działania w kierunku zmiany swojej sytu
acji. Rzadziej też zwracająsię w tym celu do instytucjipomocy społecznej [Ja
worska, 2000]. Generalnie prezentują też mniejsze oczekiwania w stosunku do systemu ochronyzdrowia[Halik, 2002].
W myśl ustawy o pomocy społecznej zasadniczym zadaniem pracowników służb socjalnych jest praca socjalna zmierzająca w kierunku usamodzielnienia jednostki1. Świadczenia usługowo-finansowe mają jedynie okresowo wspierać
osiągnięcie tego celu. Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że kontakty osób starszychzpracownikamisocjalnymi sąjednak sporadyczne. W ciągu roku dotyczą one tylko około 10% ludzi w wieku podeszłym [Bień, 1996] i polegają głównie na zbieraniu informacji i przygotowywaniu dokumentów uprawniają
cych do ubiegania się o zasiłki i pomoc usługową. Tymczasem potrzeby osób starszychw zakresie organizowania opieki i udzielania informacji na tematdo
stępnych form pomocy są prawie czterokrotnie wyższe niż ich realizacja [Szczerbińska, Hubalewska-Hoła, 2003]. Podkreśla się, że brakuje działań ocharakterze poradnictwa, które w myśl ustawy o pomocy społecznej ma być zadaniem pierwszorzędnym[Czekanowski, 2002b,s. 109-114].
1 Ustawa z 29 listopada 1990 rokuo pomocy społecznej (tekstjednolity Dz.U., 1998, Nr 64, poz. 414, z późn. zm.) orazUstawaz12marca 2004 roku opomocy społecznej (Dz.U.,2004, Nr 64, poz. 593).
Na koniec trzeba wspomnieć o roli opieki rodzinnej. W badaniach Centrum Badania Opinii Społecznej 81% respondentówstwierdziło, żeinstytucjami,któ
repowinnypomagać emerytom i rencistom, są rząd i pozostałe organyrządowe [CBOS, 1999]. W praktyce jednak osoby starsze w małym stopniu korzystają z pomocy instytucji(tylko 12% osób), apomoc finansową otrzymują głównie od rodziny i krewnych (52% osób) oraz czasami od przyjaciół i sąsiadów (8%)
52 Dostępność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w Polsce
[Wnuk-Lipiński, Golinowska, Topińska i in., 1999]. W Polsce rodzinastanowi podstawowąinstytucję opiekuńczą w stosunku do osób starszych [Golinowska, 2004a, s. 124-125] i jest bardzo ważnym źródłem wsparcia, zwłaszczaw choro bie [Tobiasz-Adamczyk, 2000]. Zazwyczaj osoby niesamodzielne w zakresie wykonywania czynności życia codziennego deklarują dobre wsparcie rodziny.
Około 70-90% osób starszych, które wymagają pomocy przykąpieli, ubieraniu się, przygotowywaniu posiłku, wykonywaniu prac domowych lub załatwianiu bieżących spraw administracyjnych związanych z prowadzeniem domu, korzy sta ze wsparcia opiekunów rodzinnych [Szczerbińska, 2003b].
Potrzeby w zakresie usług gospodarczych i świadczeń opiekuńczych wyraź nierosną wgrupie osób najstarszych (rycina1.2.4). Jednocześnie udział instytu
cji publicznych w udzielaniu takiej pomocy jest bardzo mały. W latach 1993— -1999 pogłębił się deficyt środowiskowychusług opiekuńczych i specjalistycz
nych (udzielanych w ramach pomocy społecznej) [Ostrowska, Sikorska, Gą- ciarz, 2001,s. 67-81]. W badaniach przeprowadzonychw roku 2000 wykazano natomiast, że zapotrzebowanie ludzi w wieku podeszłym na pomoc w formie udzielania informacji, wykonywania określonych usług oraz organizacji opieki wrazieniesprawności lub choroby jest znaczniewiększe niż możliwość skorzy stania z tego typu świadczeń [Szczerbińska, 2003b]. Może to wskazywać na niewydolność sektora pomocy społecznej w odniesieniudo potrzeb osób star szych. Podkreśla się, żeta dysproporcja wymaga dalszych badań w celu wyja śnienia przyczyn i określenia możliwychskutków.
Opieka Nadzór Częsty Pomoc Posiłki Pomoc Transport kontakt domowa adm.-praw.
Formy pomocy
Rycina 1.2.4. Korzystanie z pomocy rodzinnej w zakresie świadczeń opiekuńczych.
Opracowano na podstawie badania 256 osób w wieku75-80 lat i172osób wwieku 90-95 lat w Krakowie, w2000 roku [Szczerbińska, 2003b, s. 77-78]
Korzystanie osób starszych ze świadczeń medycznych i opiekuńczych w Polsce 53
W sytuacji trudności zuzyskiwaniem świadczeń opiekuńczychrodzina pełni funkcję kompensacyjną[Ostrowska, Sikorska,Gąciarz,2001, s. 67-81]. Należy mieć świadomość, że rodzina nie zawsze wypełnia to zadanie - około 18-20%
osób niepełnosprawnych nie może liczyć na jej wsparcie [Golinowska, 2004a, s. 124-125]. Ponadto wostatnich latach wPolsce zmienia sięstruktura rodziny, która z wielopokoleniowej ewoluuje w kierunku małych dwu- i jednoosobo wych, tak zwanych rodzin nuklearnych [Nowak-Sapota, 2000; Dyczewski, Adamczuk, Szatur-Jaworska i in., 1999, s.32]. Stale powiększasię liczba ludzi w podeszłym wiekumieszkającychsamotnie. W 1995 roku spośród blisko 6,5 min osób w wieku powyżej 60 latok. 20% gospodarowało w pełni samodziel
nie, prowadząc jednoosobowe gospodarstwo domowe [tamże, s. 30- -32], Zdecydowaną większość (85%) tych jednoosobowych gospodarstw two
rzyły samotnekobiety[GUS, 1996; Nowak-Sapota, 2000].
Przewidujesię, żew Polscew latach 2000-2020 ogólna liczba gospodarstw domowych wzrośnieo 19,2%, podczasgdy liczba gospodarstw jednoosobowych zwiększy sięo około 51%. Będzieto międzyinnymi wynikiem przyrostu liczby gospodarstw,zwłaszcza prowadzonych jednoosobowo przezosobystarsze [Bo- lesławski, Marciniak, 1997]. Znaczna część społeczeństwabędzie zatem starzeć się w samotności, z dala od rodziny.
W społeczeństwach Europy Zachodniej maleje liczba kobiet mogących sprawować opiekę nad ludźmi starszymi w rodzinie [Schulte, 1996, s.85].
W Polsce na 100 osób starszych(w wieku70 lat iwięcej)w 1990 rokuprzypa
dało 202,a wroku 1999 - 188 kobiet w wieku 45-69lat [Wnuk-Lipiński,Goli
nowska, Topińska i in., 1999, s 70]. Wskaźnik ten2 kształtuje się u nas na ko
rzystniejszym poziomie niż w większości krajów zachodnioeuropejskich.
W niedalekiej przyszłości tendencja obniżania się potencjału pielęgnacyjnego staniesięjednakproblemem takżewPolsce.
1 Tzn. potencjał pielęgnacyjny społeczeństwa,który definiuje sięjako stosunekliczby kobiet wwieku 45-69 latdo liczby osób wwieku 70 latiwięcej w danymspołeczeństwie.
Biorąc pod uwagę przedstawione dane, należy przypuszczać, że w ciągu nadchodzących lat zmaleje udział rodziny w sprawowaniu opieki nad osobami starszymi, a tym samym wystąpikoniecznośćobjęcia opiekąformalną realizo
waną przez instytucje ochrony zdrowia, większej niżdotąd liczby osób w wieku podeszłym. W kontekście tychzmian szczególnegoznaczenia nabiera problem zapewnienia opieki zdrowotnej i pomocy społecznej oraz poprawy ich dostęp ności dlaosóbstarszych.
W ostatnich latach w krajach Europy Zachodniej obserwuje się intensywny rozwój systemu świadczeń opiekuńczych i zdrowotnych, realizowanych w śro dowisku domowym pacjenta. Ten kierunek podyktowany jest z jednej strony względami ekonomicznymi, zdrugiej - chęcią poprawy jakości życia osób star
szych. W Polsce zarówno opieka geriatryczną jaki długoterminowa (stacjonar na i domowa) nie sąwystarczająco rozwinięte [Golinowską. Gałkowski, 1999, s. 107], Rosnące zapotrzebowanie osób starszych na świadczenia medyczne iopiekuńcze, związany z tym wzrost wydatków publicznych oraz odczuwana
54 Dostępność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w Polsce
obecnie niewydolność systemu ochrony zdrowia stanowią zatem poważne wy zwanie dla organizatorów opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.
Wobec obserwowanych tendencji demograficznych i epidemiologicznych opisana powyżej sytuacja zmusza do postawieniapytania, czy system ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznegow Polsce przygotowuje się do opanowa nia problemów starzejącego się społeczeństwa?
Zasadniczym celem Narodowego Programu Zdrowia jest poprawa jakości życia ogółu mieszkańców Polski. Uważa się, że systemy opieki zdrowotnej i pomocy społecznej stanowią ważne ogniwa w ochronie zdrowia populacji, tym samym odgrywają istotną rolę w poprawianiu kondycji zdrowotnej ludzi i zależnej odniej jakości życia. Tostwierdzenie nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniudo serwisu usługmedycznych i opiekuńczych świadczonych oso
bom starszym.Łatwy dostęp do różnych form opieki jest dla nichkwestią pod
stawową, ponieważ sprzyja zachowaniuzdrowia i samodzielności oraz przedłu ża możliwość pozostawania w dotychczasowym środowisku życia (tzn. we własnym mieszkaniu).
W omawianych dalej badaniach przeprowadzonych w ramach projektu CLESA skupiono się na analizie różnych elementów dostępności opieki dla osób starszych, jako jednego zpodstawowych wyznacznikówjakościświadczeń udzielanych w ramach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.
