Rozwój przemysłu i urbanizacji kraju, których celem jest podniesienie

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 1979 z. 217

PERSPEKTYWY NAWODNIEŃ ŚCIEKAMI I ICH ZNACZENIE W OCHRONIE ŚRODOWISKA

Józej Boćko

Instytut Melioracji Rolnych i Leśnych AR, Wrocław

WSTĘP

Rozwój przemysłu i urbanizacji kraju, których celem jest podniesie- nie na wyższy poziom bytu swych obywateli, równocześnie przyczynia się jednak do powstawania ujemnych zjawisk w środowisku przyrodni- czym. Szczególnie przemysł poprzez zużywanie coraz większych ilości surowców powoduje naruszenie równowagi w przyrodzie. Jeszcze wię- ksze niebezpieczeństwo ze strony rozwijającego przemysłu zagraża przy- rodzie w wyniku produkcji ogromnych ilości odpadów. W najbardziej uprzemysłowionym kraju świata, w USA, gdzie zamieszkuje 6"/o ludności naszego globu, produkowanych jest ponad 70/6 wszystkich odpadów sta- łych na kuli ziemskiej [9].

Chcąc nie dopuścić do sytuacji jaka wytworzyła się w zakresie zagro- żenia środowiska w krajach silnie uprzemysłowionych, powinniśmy tak pokierować dalszym rozwojem poszczególnych gałęzi produkcji, aby do minimum zredukować ujemne — niepożądane skutki uboczne rozwoju gospodarczego. Jedynym racjonalnym sposobem zapewniającym radykal- ną ochronę środowiska na dłuższą metę jest stosowanie technologii pro- dukcji, które w swym założeniu eliminowałyby powstawanie odpadów.

Osiągalne to jest przy realizacji obiegów zamkniętych, w których pro- dukty uboczne są zawracane z powrotem do produkcji. Dzięki temu uzy- skać można dwojakiego rodzaju korzyści: oszczędności surowców i ogra- niczenie zagrożenia środowiska odpadami. Nie we wszystkich działach gospodarki narodowej zasada produkcji bez odpadów będzie prosta w re- alizacji. Na przykład w przemyśle spożywczym ze względu na funkcję jaką spełnia woda nie uda się zlikwidować ścieków. W gospodarce ko- munalnej ilość wód zużytych rośnie wraz z wyposażeniem w urządzenia sanitarne mieszkań, co jest miernikiem poziomu życia mieszkańców, któ- ry z każdym rokiem będzie się poprawiać. Dlatego też dla wprowadzenia

generalnej zasady likwidacji odpadów na drodze ich utylizacji, zachodzić będzie konieczność powiązania poszczególnych działów produkcji w okre- ślone systemy.

Przykładem takiego rozwiązania wykorzystania odpadów w produk- cji jest zużytkowanie ścieków do nawodnień rolniczych i leśnych. Dzięki wykorzystaniu ścieków miejskich i innych zużytych wód zasobnych w składniki nawozowe do produkcji biomasy roślinnej, uzyskuje się wzrost plonów roślin na obiektach nawadnianych i równocześnie zapewnia się dokładne oczyszczanie ścieków w środowisku glebowym. Tym samym za- nieczyszczenia znajdujące się w ściekach, które w przypadku odprowa- dzania ich do rzek lub jezior zagrażają czystości wód powierzchniowych, wykorzystane w rolnictwie lub leśnictwie służą produkcji. Gleba spełnia rolę zamykającego ogniwa obiegu składników w ekosystemie. Prawidło- wo realizowane rolnicze wykorzystanie ścieków chroni równocześnie gle- by uprawne przed degradacją, ponieważ tą drogą staje się możliwy po- wrót do gleby wszystkich składników pobranych z niej przez rośliny uprawne.

OBJĘTOŚĆ I JAKOŚĆ ŚCIEKÓW

Ilość odprowadzanych wód zużytych w Polsce w 1970 r. wynosiła 9 mld m3, a według prognoz w 1980 r. wyniesie 15 mld m% w 1990 — 22 mild m% a w 2000 r. osiągnie 30 mld m? [13]. Przy końcu obecnego stulecia produkcja ścieków w naszym kraju przekroczy 50'/0e rocznego normalnego odpływu. Całkowity odpływ naszych rzek łącznie z odpły- wami z obcego terytorium wynosi w roku normalnym 58 mld m», na- tomiast w roku suchym spada do 31 mld m$.

Ubogie zasoby wód w Polsce już obecnie zmuszają do tworzenia syste- mów wodnych, które umożliwiałyby wielokrotne użycie tego surowca w produkcji. Przy tym powinien być spełniony podstawowy warunek — wody zużyte powinny być oczyszczone do takiego stopnia, aby odpowia- dały normom jakościowym następnego użytkownika. Najbardziej sku- teczną metodą oczyszczania ścieków, zapewniającą odnowę wód zużytych, jest ich oczyszczanie w naturalnym środowisku glebowym [1-3, 5-9, 17, 18]. Jednakże nie wszystkie Ścieki nadają się do oczyszczania w glebie.

Wprowadzenie nieodpowiednich ścieków, np. zawierających sole metali ciężkich, do ekosystemu, w którym gleba stanowi podstawowe ogniwo, zamiast ochrony środowiska przyczynić się może do jeszcze większego

jego zagrożenia.

Wody zużyte z punktu widzenia ich przydatności do nawodnień rol- niczych można podzielić na trzy grupy.

I. Ścieki żyzne. Należą tutaj ścieki miejskie i przemysłu rolno-spo-

NAWADNIANIE ŚCIEKAMI A OCHRONA ŚRODOWISKA 251

żywczego: krochmalniczego, cukrowniczego, drożdżowniczego, gorzelnicze- go, piwowarskiego, mięsnego, rybnego, mleczarskiego, roszarniczego, prze- twórni owocowo-warzywnych. Do tej grupy ścieków zaliczyć należy także nawóz płynny z ferm bezściółkowych zwierząt, tj. gnojowicę. Wspólną cechą tych ścieków jest obecność w nich wszystkich składników pokar- mowych potrzebnych roślinom. Jednakże składniki te występują w róż- nych stężeniach w zależności od pochodzenia ścieków. Na przykład azot w ściekach miejskich znajduje się przeciętnie w ilości 60 g N/m3, w krochmalniczych — 300 g, a w gnojowicy sięga 4000 g. Podobne rozpię- tości występują także w ilościach pozostałych składników nawozowych.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że Ścieki tej grupy nie zawierają związ- ków trujących w ilościach, które dyskwalifikowałyby je do nawodnień rolniczych. Jeśli niekiedy obserwuje się zjawiska ujemne przy ich rol- niczym wykorzystaniu, są one spowodowane niewłaściwą eksploatacją obiektu nawadnianego, a najczęściej efektem przeciążenia gleby ściekami.

Znajdujące się w omawianych ściekach związki biogenne występują w przeważnej swej części w substancji organicznej. Stąd też ścieki te od- znaczają się wysokim BZT;, które waha się od około 300 mg O»/l w ście- kach miejskich, w ściekach przemysłu rolno-spożywczego od 1000 (w piwowarskich) do 8000 (w drożdżowniczych), a w gnojowicy sięga 30 000 mg O>/l. Tak więc ścieki im bardziej są stężone i zawierają większe ilo- ści składników nawozowych, a więc są cenniejsze dla rolnictwa, tym większą stanowią groźbę dla wód powierzchniowych. Stąd wniosek, że ścieki tej grupy powinny być unieszkodliwione na drodze rolniczego ich wykorzystania.

II. Ścieki organiczne ubogie w składniki pokarmowe. Przedstawicie- lem tej grupy ścieków są wody zużyte powstające przy przerobie dre- wna; z fabryk płyt pilśniowych, celulozy i papieru. Odznaczają się one wysokim BZT5, z reguły przekraczającym 1000 mg Os/l. Natomiast są one ubogie w składniki biogenne. Dlatego też przy ich oczyszczaniu na sztucznej oczyszczalni biologicznej wymagają wzbogacania składnikami pokarmowymi — azotem i fosforem. Zabieg ten przyczynia się do re- dukcji BZT ścieków, ale równocześnie potęguje eutrofizację odbiornika.

Ścieki organiczne ubogie w składniki pokarmowe mogą być wykorzysta- ne do nawodnień przy spełnieniu następujących warunków: a) dokładne- go mechanicznego ich oczyszczenia w celu oddzielenia maksymalnych ilo- ści zawiesin; b) równoczesnego z nawodnieniem stosowania intensywnego nawożenia mineralnego gleby. Ten drugi zabieg ma na celu niedopuszcze- nie do immobilizacji składników biogennych w roztworze glebowym, co jak wiadomo, ujemnie wpływa na rozwój roślin [10, 14].

III. Ścieki toksyczne. Należą tu ścieki, które w swoim składzie za-

wierają związki trujące w ilościach szkodliwych dla życia organizmów

żywych, zarówno przedstawicieli świata zwierzęcego jak i roślinnego.

Produkowane są one przede wszystkim przez przemysł chemiczny. Do ścieków toksycznych zaliczyć należy także wody dołowe silnie zasolone z odwodnienia kopalń. Niektóre ścieki w tej grupie oprócz związków tru- jących mogą zawierać składniki nawozowe, np. ścieki z przemysłu pro- dukcji nawozów azotowych. Nie nadają się one do oczyszczania metodą biologiczną na klasycznych oczyszczalniach biologicznych, ani nie mogą być bezpośrednio skierowane do nawodnień gleb. Ścieki tej grupy nie mogą wchodzić do ekosystemu, szczególnie gdy zawierają zanieczyszcze- nia podlegające kumulacji, np. sole metali ciężkich. Powinny być one likwidowane w obrębie zakładu przemysłowego.

Dotychczasowe opracowania dotyczące gospodarki wodno-ściekowej w skali kraju sprowadzały się zasadniczo do określenia ilości produko- wanych ścieków z rozbiciem na ścieki wymagające oczyszczenia i nie wy- magające tego zabiegu [12, 18]. Natomiast brak jest danych liczbowych, które ścieki, i w jakiej ilości nadawać się mogą do nawodnień rolniczych.

Przeprowadzona analiza jakości wód zużytych na Dolnym Śląsku (dawne woj. wrocławskie) pod kątem ich przydatności do nawodnień wykazała, że na ogólną ilość 500 mln m$ ścieków w 1970 r. 53% stanowiły ścieki organiczne żyzne, 29/0 ścieki ubogie w składniki nawozowe, ale bez wy-

raźnych właściwości szkodliwych, i 48% ścieki toksyczne [3, 4]. Gdyby

przyjąć, że podobnie będzie się układał stosunek ilościowy poszczegól- nych rodzajów ścieków w całej Polsce ich udział w wymienionych gru- pach, w podanych latach, byłby następujący (w mld m?/rok):

Grupa ścieków 1970 1980 1990 2000

Ścieki żyzne 4,8 8,0 11,6 15,9

Ścieki ubogie 2,6 4,3 6,4 8,7

Ścieki toksyczne 1,6 2,7 4,0 5,4

Razem 9,0 15,0 22.0 30,0

Objętość ścieków potencjalnie nadających się do rolniczego lub leś- nego ich wykorzystania (łącznie żyznych i ubogich) wynosiła w Polsce w 1970 r. 7,4 mld m$, w roku 1980 wyniesie 12,3 mld m%, w 1990 г. — 18 mld m5, a w roku 2000 osiągnie 24,6 mld m».

WIELKOOBSZAROWY PLAN NAWODNIEŃ ŚCIEKAMI

Polska posiada szczególnie korzystne warunki do rolniczego wykorzy- stania ścieków. Powyżej 60% ogólnej powierzchni kraju zajmują gleby lekkie, a na użytkach rolnych gleby te stanowią blisko połowę areału.

Gleby lekkie odznaczają się małą zdolnością retencjonowania wody i stąd w okresie wegetacyjnym powstają duże niedobory wodne roślin. Dlate-

NAWADNIANIE ŚCIEKAMI A OCHRONA ŚRODOWISKA 953

go tez, mimo ze kraj nasz lezy w umiarkowanej strefie klimatycznej za- chodzi potrzeba uzupełniania opadów naturalnych za pomocą nawodnien.

W celu podniesienia i ustabilizowania na wysokim poziomie plonowania roślin oprócz nawożenia powinny być równolegle zagwarantowane opty- malne warunki uwilgotnienia gleby.

Ze względu na szczupłość zasobów wodnych w Polsce i wzrastające zapotrzebowanie wody w innych działach gospodarki narodowej (gospo- darka komunalna, przemysł) rolnictwo praktycznie nie będzie mogło ko- rzystać z wód powierzchniowych (rzek, jezior), a tym bardziej z zaso- bów wód wgłębnych. Jedynym źródłem wody do nawodnień rolniczych pozostaną wody zużyte. Za utylizacją ścieków w środowisku glebowym przemawia także potrzeba dokładnego ich oczyszczenia [2-4, 9]. Badania i praktyka wykazały, że najlepsze wskaźniki oczyszczania Ścieków i efe- kty gospodarcze w postaci zwiększonych plonów roślin uzyskuje się na obiektach nawadnianych zlokalizowanych na glebach lekkich [1, 7, 10, 14].

Dotychczasowy sposób lokalnych rozwiązań nawodnień ściekami nie w każdych warunkach terenowych pozwala na zrealizowanie wszystkich zadań, jakie są stawiane rolniczemu wykorzystaniu ścieków. Dalszy roz- wój nawodnień ściekami powinien być realizowany w oparciu o stworzo- ne duże systemy ściekowo-wodne. Polegałyby one na łączeniu Ścieków od poszczególnych producentów (zakładów przemysłowych i miast) w da- nej zlewni i przerzutach ich kanałami lateralnymi do rejonów rolniczych o glebach lekkich, charakteryzujących się dużymi niedoborami wodnymi.

Na trasach kanałów przerzutowych, z dala od osiedli powinny być zbu- dowane zbiorniki kumulacyjne dla gromadzenia ścieków w okresie zimy i pór deszczowych. Koncepcja ta, której schemat przedstawiono na rysun- ku została przeanalizowana dla warunków Dolnego Śląska [3, 4]. Pozwala ona na uzyskanie szeregu korzyści gospodarczo-społecznych trudnych do zrealizowania przy dotychczasowych rozwiązaniach gospodarki wodno- -Sciekowej.

a. Dzięki odcięciu dopływu ścieków do wód powierzchniowych za- pewni się radykalną ochronę zasobów wody w całych zlewniach, nie tylko przed bezpośrednim zanieczyszczeniem, ale również przed eutrofizacją.

Tego ostatniego warunku sztuczne oczyszczalnie biologiczne drugiego sto- pnia spełnić nie mogą [7-9, 11, 15, 17, 18]. Tak chronione zlewnie ze zbu- dowanymi zbiornikami zaporowymi mogą stać się rezerwuarami czystej wody dla zaopatrzenia ludności i przemysłu.

b. Ścieki zostaną w całości wykorzystane do nawodnień w rejonach deficytowych w wodę w okresach o największym zapotrzebowaniu wody przez rośliny. Dzięki temu podniesie się nie tylko bezpośrednie efekty go- spodarcze w postaci zwiększonych plonów przypadających na jednostkę

Teren nawadniany ściekami

: Sieć

| | rozprowadzajqca

|

kumulacyjny

Kanał przerzutowy

Żródła ścieków

^Teren zurbanizowany

Schemat gospodarki ściekowej w regionach chronionych przed zanieczyszczeniem

zużytej wody do nawodnień, ale odpadną trudności, jakie występują w zapewnieniu odbioru ścieków w okresie zimy.

c. W rejonach wielkoobszarowych nawodnień ściekami nie trzeba bę- dzie budować zbiorników retencyjnych na lokalnych zlewniach do na- wodnień rolniczych lub przynajmniej ta potrzeba zostanie znacznie ogra- niczona. W rejonach tych poprawi się bilans wód gruntowych, co ko- rzystnie wpłynie na przepływy w ciekach, szczególnie w okresach niżów- kowych [16].

4. Obiekty o odpowiedniej budowie geologicznej nawadniane ścieka-

mi spełniać mogą rolę zbiorników podziemnych względnie czystej wody.

Przeprowadzone badania na wrocławskich polach irygowanych wykaza-

NAWADNIANIE ŚCIEKAMI A OCHRONA ŚRODOWISKA 955

ły, że wody gruntowe ujmowane za pomocą studni głębinowych charak- teryzują się znacznie lepszymi wskaźnikami sanitarnymi niż wody po- wierzchniowe z rzeki Oławy, będące obecnie podstawowym źródłem wo- dy dla zakładu wodociągowego miasta [7]. Realizowanie nawodnień ście- kami w odpowiednich warunkach terenowych zapewnić może nie tylko dokładne ich oczyszczanie w środowisku glebowym, a tym samym rady- kalną ochronę wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem, ale rów- nież umożliwia odzyskanie wody zdatnej do ponownego użytkowania [7-9]. Tą drogą, przez umiejętne powiązanie ogniw łączących poszczegól- nych użytkowników wody, można będzie realizować w dużym zakresie obieg zamknięty tego niezastąpionego surowca.

Do nawodnień rolniczych nie nadają się ścieki zawierające związki trujące. Proponowany wielkoobszarowy plan nawodnień znacznie posze- rza możliwości rolniczego wykorzystania różnych ścieków, ponieważ dzię- ki ich wymieszaniu zachodzi neutralizacja związków szkodliwych. Jed- nakże ścieki posiadające w swym składzie połączenia nie podlegające roz- kładowi, które kumulują się w glebie i roślinach, np. sole metali ciężkich, nie mogą być włączone do systemów nawadniających. Przy racjonalnym prowadzeniu nawodnień, realizowanych w okresach dużego zapotrzebo- wania wody przez rośliny, wysokość nonmy nawodnienia (średnia ważona dla roślin wymagających uzupełnienia wilgoci w glebie) kształtuje się na

poziomie 250 mm, tj. 2500 m3/ha. Ściekami grupy I i II można by w skali

kraju nawodnić następujące powierzchnie użytków rolnych i leśnych:

objętość powierzchnia

rok ścieków nawodniona

min m3/rok tys. ha

1970 7 400 3000

1980 12 300 4400

1990 18 000 7200

2000 24 600 9800

Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że przy planowanej produkcji ścieków w okresie perspektywicznym (2000 r.) będzie można nawodnić praktycznie wszystkie gleby użytkowe cierpiące na niedobory wodne.

Według prognoz przewiduje się, że w 2000 r. ogólne zapotrzebowanie na wodę osiągnie 40 mld m3, z czego rolnictwo ma otrzymać 31%, czyli po- nad 12 mld m3 [13]. Nie podaje się jednak skąd takie objętości wody po- szczególne działy gospodarki narodowej będą czerpać. Jedynym racjonal- nym rozwiązaniem może być wielokrotne użytkowanie wody. Rolnictwo pełnić będzie rolę konsumenta wód zużytych i jednocześnie producenta wody oczyszczonej.

WNIOSKI

Na podstawie przeprowadzonej analizy gospodarki wodno-ściekowej z uwzględnieniem warunków terenowych można wysunąć następujące wnioski:

1. Z powodu szczupłych zasobów wody w Polsce i coraz większych ilości produkowanych ścieków dotychczasowe sposoby oczyszczania nie mogą zapewnić czystości wód powierzchniowych.

2. Dogodne warunki terenowe (przewaga gleb lekkich) stwarzają możliwości stosowania bardzo dokładnej metody oczyszczania ścieków w środowisku glekowym w połączeniu z rolniczym ich wykorzystaniem.

3. Do nawodnień rolniczych będą mogły być użyte wszystkie Ścieki pochodzenia organicznego (miejskie, przemysłu rolno-spożywczego i gno- jowica) oraz inne zużyte wody nie zawierające związków szkodliwych.

W roku 2000 na ogólną ilość 30 mld m* ścieków do nawodnien potencjal

nie będzie można skierować 24 mld m3.

4. Pełny program nawodnień ściekami, w którym byłyby zwzględałde ne wszystkie zadania, jakie może zapewnić rolnicze wykorzystanie ście- ków, może być zrealizowany za pomocą wielkosystemowego planu na- wodnień. W systemach tych przewidziano przerzuty Ścieków z terenów silnie zurbanizowanych do rejonów rolniczych. Za pomocą tych syste- mów można by docelowo w roku 2000 nawodnić do 10 mln ha gleb.

5. Stworzenie wielkoprzestrzennych systemów gospodarki wodno- -Ściekowej z aktywnym włączeniem rolnictwa (rolnicze wykorzystanie Ścieków) zapewnić może z jednej strony — radykalną ochronę wód po- wierzchniowych przed zanieczyszczeniem w całych zlewniach, a z dru- giej — przynies¢ bezpoSrednie korzySci gospodarcze w postaci wysokich plonow roSlin.

LITERATURA

1. Boéko J.: Gleba jako środowisko oczyszczania ścieków. Rocz. glebozn., t. 15, 2. Boćko J.: Pola nawadniane jako oczyszczalnie ścieków. Gosp. wod., nr 8-9,

1970.

3. Boćko J.: W sprawie radykalnej ochrony wód w Sudetach. Gosp. wod., nr 7, 1973.

4. Boćko J.: Szerokoprzestrzenne nawodnienie ściekami w służbie ochrony wód w Sudetach. Wykorzystanie i chrona środowiska ziem południowo- -zachodnich Polski, Sesja nauk. PAN, Wrocław 1974.

5. Boćko J., Jankiewicz L., Matusiewicz H. Pytel J.. Wstępna ocena wód grun- towych z obiektów nawadnianych ściekami do celów gospodarczych. Konf.

IMUZ 6-7 V 1975.

NAWADNIANIE ŚCIEKAMI A OCHRONA ŚRODOWISKA 257

6. Boćko J.: Nawodnienie ściekami użytków rolnych zabiegiem ochrony środo- wiska. Mater. konf. PAN. Wpływ melioracji wodnych na środowisko geogra- ficzne. Warszawa 1976.

7. Boćko J., Matusiewicz H.: Przydatność wód gruntowych z terenów nawadnia- nych ściekami dla celów gospodarczych. Gaz Woda, nr 9, 1976.

8. Bouwer H.: Returning waters to the land a now role for agriculture. J. of Soil and Water Cons, No. 8-9, 1968.

9. Commoner B.: ZamykKajacy sie krąg. Tłum. z ang. PWE, 1974.

10. Czyżyk W.: Wstępne badania nad oczyszczaniem ścieków celulozowo-posiar- czynowych na poląch nawadnianych. Gosp. wod., nr 11, 1964.

11. Dobrzańska B., Trusiewicz E.: Próby wyjaśnienia powstawania i przebiegu za- kwitów w Wiśle na ujęciu wodociągowym w Warszawie. Gosp. wod., nr 8, 1965.

12. Janiszewski W.: O sytuacji w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem.

Gosp. wod., nr 1, 1971. |

13. Janiszewski W.: Gospodarka wodna Polski, KW, 1975.

14. Leończyk A.: Badania przydatności ścieków z przemysłu płyt pilśniowych do nawodnień użytków zielonych. Praca doktorska, SGGW 1967.

15. Osmulska-Mróz B.: Ochrona jezior przed zanieczyszczeniem ściekami w Świetle koncepcji centralnej kanalizacji północnego brzegu Zalewu Zegrzyńskiego.

Gosp. wod., nr 9, 1968,

16. Paluch J.: Kształtowanie się odpływów z terenów nawadnianych ściekami. Zesz.

nauk., z. 108, AR Wrocław, 1975.

17. Stangenberg M.: Postęp eutrofizacji jeziora Charzykowo pod wpływem ścieków miasta Chojnice. Gaz Woda, nr 6, 1967.

18. Szniolis A.: Projekt radykalnej ochrony wód jeziora Hallwiler. Gaz Woda, nr 3, 1957.

Юзеф Боцько

ПЕРСПЕКТИВЫ ОРОШЕНИЯ СТОЧНЫМИ ВОДАМИ И ЕГО ЗНАЧЕНИЕ В ОХРАНЕ СРЕДЫ

Резюме

В Польше производство сточных вод неуклонно повьшается: в 1970 г. оно составляло 9 млд м$, а в дальнешие годы составит: 15 млд м3 в 1980 г., 22 млд мз в 1990 г. и почти 30 млд м3 в 2000 г. При небольших ресурсах поверхностных вод это создает громадную угрозу для природной среды. Наряду с повышаю- щимися потребностями в воде для коммунальных и промьшленных целей, по- вышаются также потребности в воде сельского хозяйства в связи с его интен- сификацией. Широкая программа сельскохозяйственного использования сточ- ных вод может выполняться на базе широкопространственной системы ороше- ния сточными водами, которая в перспективе 2000 г. может ‘охватить площадь достигающую 10 млн гектаров. Представленная концепция хозяйства сточных вод примесет всестороннюю социально-экономическую пользу. Она обеспечит радикальную охрану поверхностных вод от загрязнения. Очистка сточных вод в почвенной среде сделает возможным возвращение в почву питательных эле- ментов отнятых у нее растениями, а тем самым будет способствовать охране

17 — ZPPNR z. 217

культурных почв от деградации. Она также принесет непосредственную хозяй- ственную пользу в виде прибавки урожаев. Грунтовые воды из полей ороше- ния сточными водами могут являться источником относительно чистой воды для целей водоснабжения.

Józej Boćko

PERSPECTIVES OF IRRIGATION WITH WASTE WATERS AND ITS IMPORTANCE IN THE ENVIRONMENT PROTECTION

Summary

The production of wastes in Poland is increasing more and more: in 1970 it amounted to 9-109 m3 and in the subsequent years it will reach 1,5:107 m3 in 1980, 2,2:107 m3 in 1990 and almost 3-107 m® in 2000. At moderate resour- ces of surface waters, it would constitute an enormous threat for the natural envi- ronment. Beside increasing water demands for municipal and industrial purposes, also water demands of agriculture are growing in connection of its intensification.

A broad program of agricultural utilization of waste waters can be realized on the basis of a large-area system of irrigation with waste waters, which by the year 2000 can comprise the area up to 10 million hectares. The clear and waste water utilization conception as presented above will bring many-sided socio-econo- mic advantages. It will ensure a radical protection of surface waters against con- tamination. The purification of waste waters in the soil medium will enable, a re- turn to soil of nutrient elements taken up by plants, and consequently will protect the cultivated soil against degradation. It will bring direct economic advantages in the form of increased yields. Ground waters from circulations of irrigation with waste waters could constitute a source of relatively clear water for the water supply purposes.