Celem opracowania jest ocena zmienno

Pracę zrealizowano w ramach tematu

Rozwój i aplikacja zaawansowanych metod analitycznych do ewaluacji ex-ante i ex-post efektów zmian we Wspólnej Polityce Rolnej i w uwarunkowaniach makroekonomicznych

w zadaniu Równowaga wzrostu produkcji w sektorze rolno-spożywczym – rozwój metod analitycznych i ich weryfikacja ex-post i ex-ante

Celem opracowania jest ocena zmienności rozstępów cenowych na głównych rynkach rolno-żywnościowych. Przeanalizowano tendencje w kształtowaniu się ich wielkości i struktury w ujęciu nominalnym i realnym w poszczególnych ogniwach łańcuchów marketingowych w odniesieniu do podstawowych produktów żywnościowych w latach 1996-2008.

Korekta

Joanna Gozdera

Redakcja techniczna Leszek Ślipski

Projekt okładki

AKME Projekty Sp. z o.o.

ISBN 978-83-7658-062-3

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy

00-950 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (22) 50 54 444

faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl

Spis treci

Wstp ... 7

1. Metodyka bada ... 10

1.1. Przedmiot bada ... 10

1.2. róda danych i metody analizy ... 11

2. Rozstpy cenowe na rynku zbó i produktów zboowych ... 16

2.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym ... 16

2.2. Struktura cen w acuchach marketingowych produktów... 43

2.3. Rozstpy cenowe na tle wielkoci produkcji i spoycia... 48

3. Rozstpy cenowe na rynku rzepaku i konsumpcyjnych produktów olejarskich ... 52

3.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym ... 52

3.2. Struktura cen w acuchach marketingowych produktów... 66

3.3. Rozstpy cenowe na tle wielkoci produkcji i spoycia... 69

4. Rozstpy cenowe na rynku wieprzowiny i produktów wieprzowych... 71

4.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym ... 71

4.2. Struktura cen w acuchach marketingowych produktów... 89

4.3. Rozstpy cenowe na tle wielkoci produkcji i spoycia... 93

5. Rozstpy cenowe na rynku woowiny i produktów woowych ... 96

5.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym ... 96

5.2. Struktura cen w acuchach marketingowych produktów... 110

5.3. Rozstpy cenowe na tle wielkoci produkcji i spoycia... 113

6. Rozstpy cenowe na rynku drobiu i wybranych produktów drobiowych... 116

6.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym ... 116

6.2. Struktura cen w acuchach marketingowych produktów... 140

6.3. Rozstpy cenowe na tle wielkoci produkcji i spoycia... 145

7. Rozstpy cenowe na rynku mleka i wybranych produktów mleczarskich ... 148

7.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym ... 148

7.2. Struktura cen w acuchach marketingowych produktów... 170

7.3. Rozstpy cenowe na tle wielkoci produkcji i spoycia... 174

Podsumowanie ... 179

Wstp

Produkty rolne zanim trafi do konsumentów w postaci gotowej do spo-

ycia przechodz przez róne ogniwa acuchów marketingowych w sektorze rolno-ywnociowym, podlegajc czsto do daleko posunitym procesom transformacji z udziaem przetwórstwa i handlu. Rezultatem tych procesów jest zwykle istotna zmiana formy i waciwoci produktów, zwizana z nadawaniem im nowych cech uytkowych, a co za tym idzie, skutkujca wzrostem ich warto-

ci. Procesom tym towarzyszy permanentne ustalanie si cen produktów w po- szczególnych ogniwach acuchów marketingowych. Na rynkach rolno-

ywnociowych jest ono szczególnie silnie uwarunkowane wahaniami cen wy- nikajcymi w gównej mierze z cyklicznoci produkcji rolnej oraz sezonowych zmian poday surowca.

Zmienno cen rolnych moe przekada si na zmienno cen ywnoci w rónym stopniu. Zaley to przede wszystkim od stopnia przetworzenia pro- duktu wyjciowego na produkt finalny oferowany konsumentowi i udziau war- toci dodanej w kosztach produkcji. Nawet znaczce, krótkookresowe zmiany cen rolnych mog nie znajdowa widocznego odzwierciedlenia w cenie wysoko przetworzonych produktów ywnociowych. Moliwe s oczywicie równie

odwrotne sytuacje, tzn. istotna zmiana ceny produktu ywnociowego nie prze- nosi si na zmiany cen surowców rolnych. Stopie powiza i interakcji midzy cenami w poszczególnych ogniwach acuchów marketingowych zaley od do- skonaoci procesu transmisji cen. Przebieg tego procesu determinuje podzia

dochodów midzy ogniwami acuchów marketingowych (skup, przetwórstwo, hurt i detal) w krótkim okresie. Natomiast w duszym okresie podzia ten zale-

y od roli i znaczenia poszczególnych ogniw w ksztatowaniu wartoci i ceny finalnego produktu ywnociowego. Badanie zachodzcych w tym zakresie zmian jest zatem istotne dla okrelenia bdcych ich wynikiem dugookreso- wych implikacji dochodowych dla producentów rolnych.

W badaniach empirycznych dotyczcych cen uzyskiwanych przez produ- centów rolnych i paconych przez konsumentów ywnoci dominuj dwie kwe- stie: po pierwsze wystpujca midzy tymi cenami rónica, po drugie stopie

ich powizania. W szczególnoci do powszechnie wskazuje si, e wraz z upywem czasu rónice midzy cenami rolnymi i konsumenckimi pogbiaj

si, a zaleno midzy nimi sabnie. Powikszanie si luki midzy cenami pa- conymi producentom rolnym a cenami paconymi przez konsumentów ywnoci wystpuje w rónych krajach, take w Polsce (Giembicki 1992, Pietola 1992, Schluter i in. 1998, Urban 2002). Obserwowane jest równie narastanie rozbie-

noci midzy wiatowymi cenami niektórych towarów rolnych, a krajowymi cenami wytwarzanych z nich produktów konsumenckich (Morriset 1998).

ledzenie zmian zachodzcych równoczenie w poziomach cen w rónych ogni- wach acucha marketingowego umoliwia analiza ksztatowania si ich relacji lub rónicy zwanej rozstpem cenowym (Rembisz 1990).

Ceny produktów ywnociowych ksztatuj si pod wpywem dwóch gównych czynników: preferencji konsumenckich (strona popytowa) i kosztów marketingowych (strona podaowa). Oceny ksztatowania si rozstpów ceno- wych w acuchach marketingowych czcych producentów rolnych i konsu- mentów ywnoci mona wic dokonywa z dwóch punktów widzenia, przyj- mujc i wielko danego rozstpu reprezentuje:

x warto dodan (produkt, szczególnie zmieniajcy radykalnie form, na- biera wartoci w poszczególnych ogniwach acucha),

x mar marketingow (koszt transformacji i dostarczenia produktu konsu- mentowi oraz zyski uczestniczcych w tym procesie firm).

Ostateczny nabywca-konsument jest z jednej strony zainteresowany no- wymi atrybutami produktów co sprawia, i starajce si wychodzi naprzeciw tym oczekiwaniom firmy oferuj produkty coraz bardziej przetworzone.

Z drugiej strony w jego interesie ley moliwie jak najniszy koszt transformacji i dostarczenia produktu ywnociowego na rynek. Konsument oczekuje zatem jednoczenie wyszej wartoci dodanej (co powoduje wzrost rozstpu cenowe- go) oraz obniania kosztów, a w efekcie paconych za ywno cen. Obserwo- wany wzrost rozstpu cenowego w czasie moe zatem odzwierciedla wzrost kosztów w acuchu marketingowym (przetwarzania, transportu, dystrybucji etc.) lub wzrost zysków przetwórców, hurtowników i detalistów.

Czsto stawianym pytaniem jest te to, jaki wpyw na wielko rozstpów cenowych wywiera koncentracja oraz brak dostatecznej konkurencji i wykorzy- stywanie siy rynkowej przez firmy przetwórcze i handlowe (Kettunen 1992, Morrison 1998). Przewaa jednak pogld, e zachodzce zmiany strukturalne w sektorze przetwórstwa rolno-spoywczego wywoane s nie tyle deniem do wzrostu i wykorzystywania siy rynkowej wobec producentów rolnych, co koniecznoci speniania coraz wyszych wymogów jakociowych i oczekiwa konsumentów (Lawrence i in. 2001, Nicholson, Novakovic 2001). Za gówne przyczyny wzrostu rozstpów cenowych na rynkach rol- no-ywnociowych uznaje si wic: zmiany cen wzgldnych, rosnce do- chody konsumentów, popyt na nowe formy i wysok jako produktów i zwizany z tym rosncy stopie ich przetworzenia, kosztowne kampanie

reklamowe, zmieniajce si wzorce spoycia i rozwijajcy si rynek usug gastronomicznych (Morrison 1998, Schluter i in. 1998).

Przyczyny te majce obiektywny, niezaleny od producenta rolnego cha- rakter, sprawiaj, e zwizek cenowy midzy ogniwem skupu i detalu w acu- chach marketingowych produktów ywnociowych ulega osabieniu.

W szczególnoci nastpuje, bdcy wynikiem wzrostu rozstpów cenowych, spadek udziau producenta rolnego w kocowej cenie ywnoci paconej przez konsumenta. Majc na uwadze fakt, e tego typu tendencje nie s obojtne dla ksztatowania si dochodów producentów rolnych podjto prób ustalenia w ja- kim stopniu ujawniaj si one w polskim sektorze rolno-ywnociowym. W tym celu przeprowadzono analiz zmiennoci rozstpów cenowych na gównych, krajowych rynkach rolno-ywnociowych, której wyniki przedstawiono w ni- niejszym opracowaniu.

1. Metodyka bada

1.1. Przedmiot bada

Przedmiotem przeprowadzonej analizy bya zmienno rozstpów ceno- wych w acuchach marketingowych wybranych produktów, na gównych, kra- jowych rynkach rolno-ywnociowych. Rozstpy cenowe moemy mierzy w ujciu absolutnym lub procentowym. W pierwszym ujciu jest to rónica mi- dzy cen detaliczn produktu ywnociowego, a cen skupu surowca rolniczego zuytego do jego wytworzenia. W drugim, jest to relacja tych cen obrazujca procentowy udzia producenta rolnego i wartoci dodanej, wytworzonej w poza- rolniczych ogniwach acucha marketingowego, w paconej przez konsumenta kocowej cenie produktu ywnociowego. Analizowane w opracowaniu rozst- py cenowe stanowi rónic midzy cenami ksztatujcymi si w kluczowych ogniwach acuchów marketingowych takich jak skup, przetwórstwo i detal.

Obliczone w ten sposób rozstpy cenowe mona traktowa jako elementy globalnej mary bdcej rónic midzy cen detaliczn a cen surowca (Nuuti- la 1992).

Podstaw obliczenia analizowanych rozstpów cenowych stanowiy mie- siczne ceny podstawowych surowców rolnych i produktów ywnociowych w latach 1996-2008 na nastpujcych rynkach rolno-ywnociowych:

x zbó i produktów zboowych (ceny skupu pszenicy, yta i jczmienia oraz ceny zbytu i detaliczne mki pszennej „Poznaskiej”, mki pszennej piekarni- czej – typ 850, mki ytniej piekarniczej – typ 720, chleba mieszanego, chle- ba ytniego, buki pszennej i kaszy jczmiennej „Mazurskiej”);

x rzepaku i konsumpcyjnych produktów olejarskich (ceny skupu rzepaku, oraz ceny zbytu i detaliczne oleju rzepakowego jadalnego i margaryny „Palma”);

x wieprzowiny i produktów wieprzowych (ceny skupu ywca wieprzowego oraz ceny zbytu i detaliczne schabu rodkowego, szynki wieprzowej gotowa- nej, kiebasy „Zwyczajnej” i parówek wieprzowych);

x woowiny i produktów woowych (ceny skupu ywca woowego oraz ceny zbytu i detaliczne misa surowego z koci – szpondera, misa surowego z koci – rostbefu i misa surowego bez koci – udca);

x drobiu i produktów drobiowych (ceny skupu ywca drobiowego oraz ceny zbytu i detaliczne kurczcia patroszonego, piersi z kurczcia, szynki drobio- wej i parówek drobiowych oraz ceny skupu brojlera indyczego, udca indy- czego i piersi indyczego);

x mleka krowiego i produktów mleczarskich (ceny skupu mleka oraz ceny zby- tu i detaliczne mleka o 3,0-3,5% zawartoci tuszczu, mietany 18%, sera doj- rzewajcego „Gouda”, sera twarogowego pótustego i masa wieego do 85% zawartoci tuszczu).

Produkty ywnociowe, których ceny analizowano, cechuje homogenicz- no atrybutów jakociowych (wzgldna stao standardów). Z tego wzgldu ceny tych produktów w danym acuchu marketingowym mona uzna za po- równywalne w czasie. W kadym acuchu marketingowym wzito pod uwag

ceny notowane dla caego kraju w co najmniej trzech ogniwach, a mianowicie:

skupu (ceny uzyskiwane przez producentów rolnych), przetwórstwa (ceny zby- tu), detalu (ceny pacone przez konsumentów). W przypadku acuchów marke- tingowych chleba mieszanego i margaryny deserowej uwzgldniono cztery ogniwa ze wzgldu na dwojaki charakter przetwórstwa (pierwotne i wtórne).

Szczegóowy wykaz nazw produktów uwzgldnionych w analizie rozstpów cenowych oraz ich umiejscowienie w poszczególnych ogniwach acuchów marketingowych zamieszono w tabeli 1.1.

1.2. róda danych i metody analizy

W przeprowadzonej analizie posuono si danymi o cenach produktów rolnych i ywnociowych uzyskanymi z:

x Gównego Urzdu Statystycznego;

x Gównego Inspektoratu Skupu i Przetwórstwa Artykuów Rolnych (PISiPAR), obecnie Gównego Inspektoratu Jakoci Handlowej Artykuów Rolno-Spoywczych (GIJHAR-S);

x Departamentu Przetwórstwa i Rynków Rolnych MRiRW (w ramach syste- mu KRIR).

Generalnie zakres czasowy analizy obejmowa lata kalendarzowe 1996-2008. W nielicznych przypadkach (np. niektórych produktów na rynku mleka i produktów mleczarskich, wieprzowiny i produktów wieprzowych oraz rzepaku i produktów olejarskich) analizowane szeregi czasowe cen byy nieco krótsze ze wzgldu na brak notowa na pocztku tego okresu. Spowodowane to byo take tym, e instytucje z których uzyskano dane, nie monitoroway syste- matycznie niektórych rynków rolno-ywnociowych lub nie notoway cen w niektórych ogniwach acuchów marketingowych produktów ywnociowych w pewnych latach (np. GUS w przypadku cen sera twarogowego pótustego przed 1997 r. w ogniwie przetwórstwa). W niektórych przypadkach, zwaszcza w ogniwie detalu, zmieniano koszyk produktów lub metodyk notowa.

Tabela 1.1. Ogniwa acucha marketingowego i produkty uwzgldnione w analizie rozstpów cenowych na gównych rynkach rolno-ywnociowych Ogniwo acucha marketingowego Rynek Skup Przetwórstwo Detal mka pszenna „Poznaska” – paczkowana [z/kg] mka „Poznaska” [z/kg] pszenica [z/kg] mka pszenna piekarnicza - typ 850 [z/kg]buka pszenna maa (50 g) [z/kg] mka ytnia piekarnicza - typ 720 [z/kg]chleb ytni razowy zwyky [z/kg] yto [z/kg]zagregowana cena mk piekarni- czych [z/kg]* chleb mieszany zwyky [z/kg]chleb mieszany pszenno-ytni, zwyky [z/kg]

i produktów zbo- ych jczmie [z/kg]kasza jczmienna perowa „Mazurska” [z/kg]kasza jczmienna „Mazurska” [z/kg] olej jadalny surowy rzepakowy[z/l]olej jadalny, rzepakowy, krajowy, w butelce o poj. 1l [z/l] margaryna deserowa „Palma” [z/kg]margaryna deserowa „Palma”, w kostkach [z/kg] i konsumpcyj- ch produktów olejar-rzepak [z/kg] olej jadalny surowy rzepako- wy[z/l]margaryna deserowa „Palma” [z/kg]margaryna deserowa „Palma”, w kostkach [z/kg] miso surowe wieprzowe z koci - schab rodkowy [z/kg]miso wieprzowe z koci - schab rodkowy na wag [z/kg] szynka wieprzowa gotowana [z/kg]szynka wieprzowa gotowana, na wag [z/kg] kiebasa „Zwyczajna” [z/kg]kiebasa „Zwyczajna”, na wag [z/kg]y i produktów ych ywiec wieprzowy [z/kg] parówki wieprzowe [z/kg] parówki wieprzowe, na wag [z/kg] miso surowe woowe z koci - rostbef [z/kg]miso woowe z koci - rostbef, na wag [z/kg] miso surowe woowe z koci - szponder [z/kg]miso woowe z koci - szponder, na wag [z/kg] y i produktów ych ywiec woowy [z/kg] miso surowe woowe bez koci z udca [z/kg]miso woowe bez koci z udca, na wag [z/kg] kurcz patroszone [z/kg]kurcz patroszone, wiee, na wag [z/kg] piersi z kurczcia - filet [z/kg]piersi z kurczcia (filet), bez skóry i koci, na wag [z/kg] szynka drobiowa [z/kg]szynka drobiowa [z/kg]ywiec kurzy [z/kg] parówki drobiowe [z/kg]parówki drobiowe [z/kg] udka z indyka surowe [z/kg]udziec z indyka surowy [z/kg]ych ywiec indyczy [z/kg]piersi z indyka - filet [z/kg]piersi z indyka (filet), surowe, bez skóry na wag [z/kg] mleko o 3,0-3,5% zaw. tuszczu w opakowaniu kartonowym [z/l]mleko krowie o 3,0%-3,5% zaw. tuszczu, o przeduonym okresie trwaoci, w opakowaniu kartonowym [z/l] mietana o 18% zaw. tuszczu [z/l]mietana homogenizowana o 18% zaw. tuszczu, w opakowaniu z PCW [z/l] ser dojrzewajcy „Gouda” [z/kg]ser dojrzewajcy „Gouda”, o 45% zaw. tuszczu, krajowy, na wag [z/kg] ser twarogowy pótusty [z/kg]ser twarogowy pótusty, na wag [z/kg]

ch mleko [z/l] maso wiee i chodnicze, o zaw. tuszczu < 85% w kostkach 200g [z/kg]maso o 82-82,5% zaw. tuszczu, „Extra”, wiee, w kostkach [z/kg] janienie agregacji danych znajduje si w opisie metodyki asne na podstawie nazewnictwa GUS, MRiRW.

Dlatego te, w przeprowadzonej analizie posuono si cenami najbardziej podobnych produktów (np. zamiast nienotowanych przez GUS od 2007 r. cen margaryny deserowej „Palma” wykorzystano ceny innej margaryny do piecze- nia). Miesiczne ceny przeliczano na jednolite jednostki wagi w obrbie po- szczególnych acuchów marketingowych, za ceny pochodzce z rónych ró- de w celu zapewnienia porównywalnoci korygowano przez doliczenie (tam gdzie byo to konieczne) podatku od towarów i usug, wg stawek obowizuj- cych na rynkach rolno-ywnociowych (np. przy porównaniu cen uzyskanych z MRiRW z cenami notowanymi przez GUS). Naley mie na uwadze fakt,

e GUS podaje ceny skupu podów rolnych bez podatku od towaru i usug, za

w cenach zbytu i cenach detalicznych jest on zawarty¹. W zwizku z tym,

e stawka podatku VAT na nieprzetworzone produkty rolne (mleko, jaja itd.) od wrzenia 2000 r. wynosi 3%, dokonano odpowiedniej korekty obliczajc wiel- koci rozstpów cenowych midzy ogniwami detalu i przetwórstwa oraz skupu². Na rynku zbó i produktów zboowych rozstpy cen obliczono uwzgld- niajc dodatkowo ogniwa przetwórstwa pierwotnego i wtórnego. Dotyczyo to cen mk piekarniczych, za w acuchu marketingowym chleba mieszanego za- gregowanych cen tych produktów. Dokonujc agregacji zastosowano proporcje w odniesieniu do cen mk piekarniczych oraz do cen skupu odpowiadajcych im zbó, zgodnie z receptur branow podawan w literaturze fachowej, czyli mnonik 0,6 dla ceny mki pszennej i ceny skupu pszenicy oraz 0,4 dla ceny mki ytniej i skupu yta³.

Zmienno rozstpów cenowych w poszczególnych ogniwach acuchów marketingowych analizowano w ujciu nominalnym, a po dokonaniu odpowied- nich przelicze cen z wykorzystaniem wskanika miesicznej inflacji towarów i usug konsumpcyjnych (wg GUS), take w ujciu realnym. Obliczono wartoci podstawowych miar statystyki opisowej w poszczególnych latach badanego okresu. Okrelono maksymalne wartoci spadków i wzrostów rozstpów ceno- wych midzy wyodrbnionymi ogniwami acuchów marketingowych oraz za- kresy ich miesicznych i redniorocznych wzgldnych waha, bdcych przeja- wem siy i symetrii przenoszenia si szoków cenowych.

1 Metodologia bada GUS wg Ceny w Gospodarce Narodowej. Warszawa, 2008, s. 10-17.

2 Zasady funkcjonowania podatku od towarów i usug w rolnictwie, lenictwie i ryboówstwie zostay okrelone w ustawie z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usug oraz o podatku akcyzowym i ustawy o opacie skarbowej (Dz. U. Nr 68, poz. 805).

3 Ambroziak Z. i in. Piekarstwo – receptury, normy, porady, przepisy prawne (wyd. 3), Wyd.

Samopomoc Chopska, Warszawa, 2002.

Ksztatowanie si analizowanych rozstpów cenowych w czasie zilustro- wano na wykresach wykrelajc dodatkowo linie trendów w celu identyfikacji dugookresowych tendencji. Naley zaznaczy , e wybierajc liniow posta trendu kierowano si przede wszystkim deniem do w miar jednoznacznego okrelenia i atwego porównania kierunków zmian analizowanych wielkoci rozstpów cenowych w badanym okresie. Oznacza to, e formalnie biorc nie w kadym przypadku liniowa posta trendu jest postaci o najlepszym dopaso- waniu do kadego przebiegu wartoci zmiennych. Umieszczone na wykresach parametry równa prostych regresji oraz wspóczynniki determinacji naley za- tem traktowa informacyjnie i rozpatrywa porównawczo. Dla porównania siy waha na wykresach przedstawiono równie rednioroczne wartoci rozstpów cenowych w ujciu nominalnym i realnym w poszczególnych ogniwach acu- chów marketingowych na tle redniorocznych cen korespondujcych produk- tów.

Oprócz zmiennoci analizowanych rozstpów cenowych midzy poszcze- gólnymi ogniwami acuchów marketingowych okrelono take struktur cen obrazujcej udzia poszczególnych ogniw w cenach produktów ywnociowych paconych przez konsumenta, majc w szczególnoci na uwadze udzia produ- centa rolnego. Udziay te obliczono zgodnie z nastpujcymi formuami:

gdzie:

Cs, Cp, Cd – odpowiednio ceny w ogniwach skupu, przetwórstwa i detalu;

Us, Up, Ud – odpowiednio udzia ogniw skupu, przetwórstwa i detalu.

Ponadto podjto prób ustalenia zalenoci midzy produkcj wybranych produktów oraz poziomem ich spoycia, a wielkoci odpowiadajcych im roz- stpów cenowych. Wykorzystane w analizie dane dotyczce produkcji i pozio- mu spoycia pochodziy ze róde statystycznych GUS. W pierwszym przypad- ku byy to miesiczne wielkoci produkcji odpowiadajce klasyfikacji PKWiU,

kaca w gospodarstwie domowym. Obliczajc wspóczynniki korelacji midzy wielkoci rozstpów cen nominalnych i realnych a produkcj i poziomem spo-

ycia wybranych produktów, kierowano si prezentowanymi w literaturze prze- sankami teoretycznymi wskazujcymi na wystpowanie interakcji midzy zmianami poday produktów oraz popytu konsumenckiego, a marami ceno- wymi w rónych ogniwach acuchów marketingowych⁴.

Zmiany rozstpów cenowych oznaczaj zmiany cen relatywnych produk- tów w poszczególnych ogniwach acuchów marketingowych. Zwizek midzy rozstpem cenowym a cen relatywn mona przedstawi w nastpujcy spo- sób:

gdzie:

Ck – cena produktu w k-tym ogniwie acucha marketingowego, Ck+1 – cena produktu w kolejnym ogniwie acucha marketingowego, RC – rozstp cenowy,

CR – cena relatywna.

Poniewa zmiana wielkoci rozstpu cenowego moe wywoywa zmiany cen relatywnych mona spodziewa si wpywu zmian rozstpów na relacje po- pytowo-podaowe. Obliczone wspóczynniki korelacji testowano pod wzgldem istotnoci na poziomie p<0,05. Wybrane wyniki oblicze zestawiono w tabe- lach, a wielkoci rozstpów cenowych wykazujcych powizanie z wielkoci

produkcji i poziomem spoycia produktów ywnociowych zilustrowano na wykresach⁵.

4 np. Tomek W. G., Robinson K. L. Kreowanie cen artykuów rolnych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 2001, czy Padberg D. I. i in. Agro-food marketing. CAB International, 1997.

5 Podstawowe obliczenia oraz wykresy wykonano w arkuszu kalkulacyjnym Excel, za ra- chunki korelacji oraz testowanie statystyczne w programie Statistica.

2. Rozstpy cenowe na rynku zbó i produktów zboowych

2.1. Rozstpy cenowe w ujciu nominalnym i realnym

W analizie rozstpów cenowych na rynku zbó konsumpcyjnych i pro- duktów zboowych uwzgldniono acuchy marketingowe wybranych produk- tów wytwarzanych z pszenicy, yta i jczmienia. W grupie produktów wytwa- rzanych z pszenicy znalazy si mka pszenna „Poznaska”, mka piekarnicza pszenna, chleb mieszany, buka pszenna. Sporód produktów wytwarzanych z yta wzito pod uwag mk piekarnicz ytni i chleb ytni, natomiast jako produkt konsumpcyjny wytwarzany z jczmienia uwzgldniono kasz jcz- mienn „Mazursk”. W przypadku acucha marketingowego chleba mieszane- go i buki pszennej rozstpy cenowe obliczono wyodrbniajc ogniwa przetwór- stwa pierwotnego i wtórnego (produkcja mk lub pieczywa). Ksztatowanie si

miesicznych nominalnych i realnych rozstpów wraz z wyznaczonymi trenda- mi oraz wzorce zmiennoci redniorocznych rozstpów cenowych na tle red- niorocznych cen przedstawiono na wykresach 2.1-2.24. Z kolei w tabelach 2.1-2.6 zamieszczono dane obrazujce zakres wzgldnych waha miesicznych rozstpów cenowych w analizowanych acuchach marketingowych poszcze- gólnych produktów zboowych w badanym okresie.

Zarówno nominalne jak i realne rozstpy cenowe w acuchu marketin- gowym mki pszennej „Poznaskiej” podlegay do gwatownym wahaniom w porównaniu do rozstpów cenowych w innych analizowanych acuchach marketingowych produktów zboowych. W badanym okresie nominalne rozst- py cenowe midzy ogniwami detalu i przetwórstwa cechowa wyrany trend wzrostowy, za midzy ogniwami przetwórstwa i skupu trend spadkowy.

W wyniku tych przeciwstawnych tendencji rozstpy cenowe midzy ogniwami skrajnymi, czyli detalu i skupu, cechowa brak trendu. W przypadku realnych rozstpów cenowych zaznaczya si stosunkowo silna tendencja do spadku roz- stpów midzy ogniwami przetwórstwa i skupu, która wobec braku czytelnego trendu w przebiegu rozstpów cenowych midzy ogniwami przetwórstwa i deta- lu, przeoya si na wzrostow tendencj rozstpów midzy ogniwami detalu

Rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba mieszanego anali- zowano z uwzgldnieniem ogniw przetwórstwa pierwotnego (przemia mk) i przetwórstwa wtórnego (wypiek pieczywa). Jeli chodzi o rozstpy cenowe obliczone w ujciu nominalnym, to z wyjtkiem rozstpów midzy ogniwami skupu zbó i przetwórstwa pierwotnego cechuj je bardzo wyrane trendy wzro- stowe. Trendy te okazay si na tyle silne, e rozstpy cenowe w ujciu realnym w acuchu marketingowym tego produktu – nie liczc wykazujcych tendencj

do spadku rozstpów midzy ogniwami skupu zbó i przetwórstwa pierwotnego – równie podlegay trendom wzrostowym.

Rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba ytniego wykazuj

tendencje do wzrostu zarówno w ujciu nominalnym jak i realnym. Pewnym wyjtkiem s cechujce si trendem spadkowym realne rozstpy cenowe midzy ogniwami skupu i przetwórstwa pierwotnego. Do podobny charakter miay tendencje zmian rozstpów cenowych w acuchu marketingowym buki pszen- nej. wiadczy to o rosncej roli ogniw przetwórstwa wtórnego i detalu w kszta- towaniu cen finalnych produktów zboowych w badanym okresie. W odniesie- niu do ogniwa detalu ma to równie miejsce w acuchu marketingowym kaszy jczmiennej. Z kolei podobnie jak w innych analizowanych acuchach marke- tingowych produktów zboowych, rozstpy cenowe midzy ogniwami prze- twórstwa i skupu w tym acuchu, szczególnie w ujciu realnym, cechowa

trend spadkowy.

Porównujc wzorce zmiennoci redniorocznych nominalnych i realnych rozstpów cenowych w acuchu marketingowego mki „Poznaskiej” oraz

redniorocznych cen tego produktu mona dostrzec, e maj one do zbliony przebieg, co wskazuje na pewn regularno przekazu sygnaów cenowych mi- dzy poszczególnymi ogniwami tego acucha. Jednak zakres waha rozstpów cenowych by w badanym okresie do zrónicowany, czego wyrazem s zmie- niajce si bardzo znacznie wielkoci ich wzgldnych maksymalnych spadków i wzrostów. Szczególnie gwatownym wahaniom ulegay rozstpy cenowe mi- dzy ogniwami przetwórstwa i skupu w latach 2000, 2004 i 2006, kiedy to ich maksymalne wzrosty w cigu miesica przekraczay 30% (w roku 2000 byy to nawet rónice ponad 50%).

Tendencje w ksztatowaniu si redniorocznych rozstpów cenowych w acuchu marketingowym chleba mieszanego s nieco inne. Dotyczy to zwaszcza rozstpów midzy ogniwami przetwórstwa pierwotnego i skupu zbó, które ulegay nie tylko do gwatownym wzrostom, ale take znacznym spad- kom. Najsilniejsze, wrcz skokowe zmiany wystpoway w przypadku rozst- pów cenowych midzy ogniwami detalu i przetwórstwa wtórnego. Warto

maksymalnego wzrostu tych rozstpów w cigu miesica miaa miejsce w 2001 roku i wyniosa ok. 130%. Podobnie jak w acuchu marketingowym chleba mieszanego, najbardziej zrónicowane byy take rozstpy cenowe midzy po- cztkowymi ogniwami acucha marketingowego chleba ytniego. Jednake, zarówno wielkoci maksymalnych spadków jak i maksymalnych wzrostów tych rozstpów nie byy a tak due.

W duej mierze analogiczny charakter miay tendencje w ksztatowaniu si redniorocznych rozstpów cenowych w analizowanych acuchach marke- tingowych oraz redniorocznych cen pozostaych produktów zboowych.

W przypadku acucha marketingowego buki pszennej najwiksze wahania w wielkociach maksymalnych spadków i wzrostów rozstpów wystpoway midzy ogniwami przetwórstwa i skupu. W acuchu marketingowym kaszy jczmiennej, oprócz rozstpów midzy ogniwami przetwórstwa skupu, znacz- nym wahaniom ulegay take rozstpy cenowe midzy ogniwami detalu i prze- twórstwa. Porównanie wielkoci maksymalnych spadków i wzrostów miesicz- nych rozstpów cenowych w analizowanych acuchach marketingowych pro- duktów zboowych wskazuje na brak symetrii w transmisji cen.

Wykres 2.1. Nominalne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym mki pszennej „Poznaskiej”

y = -0,0017x + 0,5955 R² = 0,4789

y = 0,0008x + 1,0353 R² = 0,055

y = 0,0025x + 0,4397 R² = 0,4739

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

mka pszenna "Poznaska" (prod.) - pszenica (skup) mka pszenna "Poznaska" (detal.) - pszenica (skup)

mka pszenna "Poznaska" (detal.) - mka pszenna "Poznaska" (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Wykres 2.2. Realne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym mki pszennej „Poznaskiej”

y = -0,0023x + 0,4627 R² = 0,7236

y = -0,0021x + 0,8185 R² = 0,4985

y = 0,0002x + 0,3558 R² = 0,0123

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

mka pszenna "Poznaska" (prod.) - pszenica (skup) mka pszenna "Poznaska" (detal.) - pszenica (skup)

mka pszenna "Poznaska" (detal.) - mka pszenna "Poznaska" (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Wykres 2.3. Nominalne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba mieszanego (bez ogniwa detalu)

y = -0,0004x + 0,4079 R² = 0,0625 y = 0,0077x + 1,1063

R² = 0,8191

y = 0,0081x + 0,6985 R² = 0,8787

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

zagregowana mk piekarniczych (prod.) - zagregowana pszenicy i yta (skup) chleb mieszany zwyky (prod.) - zagregowana pszenicy i yta (skup) chleb mieszany zwyky (prod.) - zagregowana mk piekarniczych (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.4. Realne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba mieszanego (bez ogniwa detalu)

y = -0,0012x + 0,3187 R² = 0,5584 y = 0,001x + 0,9103

R² = 0,2795

y = 0,0022x + 0,5916 R² = 0,73

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

zagregowana mk piekarniczych (prod.) - zagregowana pszenicy i yta (skup) chleb mieszany zwyky (prod.) - zagregowana pszenicy i yta (skup) chleb mieszany zwyky (prod.) - zagregowana mk piekarniczych (prod.)

Wykres 2.5. Nominalne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba mieszanego

y = 0,0102x + 1,269 R² = 0,8228

y = 0,0106x + 0,8612 R² = 0,8749

y = 0,0025x + 0,1627 R² = 0,6077

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

chleb mieszany (detal.) - zagregowana pszenicy i yta (skup) chleb mieszany (detal.) - zagregowana mk piekarniczych (prod.) chleb mieszany (detal.) - chleb mieszany zwyky (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.6. Realne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba mieszanego

y = 0,0018x + 1,0442 R² = 0,44

y = 0,003x + 0,7255 R² = 0,7428

y = 0,0008x + 0,1339 R² = 0,3713

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

chleb mieszany (detal.) - zagregowana pszenicy i yta (skup) chleb mieszany (detal.) - zagregowana mk piekarniczych (prod.) chleb mieszany (detal.) - chleb mieszany zwyky (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.7. Nominalne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba ytniego

y = 0,0005x + 0,3725 R² = 0,0884

y = 0,0167x + 1,2702 R² = 0,9503

y = 0,0162x + 0,8977 R² = 0,9623

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

mka ytnia piekarnicza (prod.) - yto (skup) chleb ytni razowy (detal.) - yto (skup) chleb ytni razowy (detal.) - mka ytnia piekarnicza (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.8. Realne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym chleba ytniego

y = -0,0006x + 0,2941 R² = 0,3217

y = 0,0046x + 1,1083 R² = 0,8773

y = 0,0052x + 0,8142 R² = 0,9327

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

mka ytnia piekarnicza (prod.) - yto (skup) chleb ytni razowy (detal.) - yto (skup) chleb ytni razowy (detal.) - mka ytnia piekarnicza (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.9. Nominalne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym buki pszennej

y = -0,0011x + 0,4315 R² = 0,2458

y = 0,0235x + 3,2257 R² = 0,885

y = 0,0246x + 2,7942 R² = 0,9144

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

mka pszenna piekarnicza (prod.) - pszenica (skup) buka pszenna maa (detal.) - pszenica (skup) buka pszenna maa (detal.) - mka pszenna piekarnicza (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.10. Realne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym buki pszennej

y = -0,0015x + 0,3351 R² = 0,6019

y = 0,0034x + 2,6543 R² = 0,4824

y = 0,005x + 2,3192 R² = 0,7467

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

mka pszenna piekarnicza (prod.) - pszenica (skup) buka pszenna maa (detal.) - pszenica (skup) buka pszenna maa (detal.) - mka pszenna piekarnicza (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW.

Wykres 2.11. Nominalne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym kaszy jczmiennej

y = -0,0004x + 0,7407 R² = 0,0273

y = 0,0086x + 0,9908 R² = 0,8167

y = 0,009x + 0,2501 R² = 0,8926

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

kasza jczmienna "Mazurska" (prod.) - jczmie (skup) kasza jczmienna "Mazurska" (detal.) - jczmie (skup)

kasza jczmienna "Mazurska" (detal.) - kasza jczmienna "Mazurska" (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Wykres 2.12. Realne rozstpy cenowe w acuchu marketingowym kaszy jczmiennej

y = -0,0018x + 0,572 R² = 0,7515

y = 0,0015x + 0,8381 R² = 0,3313

y = 0,0034x + 0,2661 R² = 0,793

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

z/kg

kasza jczmienna "Mazurska" (prod.) - jczmie (skup) kasza jczmienna "Mazurska" (detal.) - jczmie (skup)

kasza jczmienna "Mazurska" (detal.) - kasza jczmienna "Mazurska" (prod.)

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Wykres 2.13. Zmienno rozstpów cenowych na tle poziomu cen (wartoci rednioroczne w ujciu nominalnym) w acuchu marketingowym mki pszennej „Poznaskiej”

a) skup i przetwórstwo

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

pszenica (skup) - cena rednia mka pszenna "Poznaska" (prod.) - cena rednia

b) skup i detal

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

pszenica (skup) - cena rednia mka pszenna "Poznaska" (detal.) - cena rednia

c) przetwórstwo i detal

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

mka pszenna "Poznaska" (prod.) - cena rednia mka pszenna "Poznaska" (detal.) - cena rednia

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Wykres 2.14. Zmienno rozstpów cenowych na tle poziomu cen (wartoci rednioroczne w ujciu realnym) w acuchu marketingowym mki pszennej „Poznaskiej”

a) skup i przetwórstwo

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

pszenica (skup) - cena rednia mka pszenna "Poznaska" (prod.) - cena rednia

b) skup i detal

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

pszenica (skup) - cena rednia mka pszenna "Poznaska" (detal.) - cena rednia

c) przetwórstwo i detal

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

mka pszenna "Poznaska" (prod.) - cena rednia mka pszenna "Poznaska" (detal.) - cena rednia

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Tabela 2.1. Maksymalne wzgldne wahania nominalnych i realnych rozstpów cenowych w acuchu marketingowym mki pszennej „Poznaskiej” [%]

Maksymalne wzgldne spadki Maksymalne wzgldne wzrosty Lata Skup i prze-

twórstwo Skup i detal Przetwórstwo i detal

Skup i prze-

twórstwo Skup i detal Przetwórstwo i detal Nominalne rozstpy cenowe

1996 * * * 15,9 13,0 22,2 1997 -6,9 -1,5 -1,7 1,3 2,0 10,4 1998 -1,8 -2,0 -3,4 7,6 3,7 1,8 1999 -6,0 -3,3 -3,8 2,6 0,2 1,8 2000 -11,8 -5,6 -42,9 51,0 19,9 42,9 2001 -10,0 -2,7 -4,2 6,4 2,5 2,9 2002 -6,2 -2,1 -1,4 5,2 1,0 4,4 2003 -14,9 -9,7 -22,0 18,7 7,0 9,3 2004 -18,4 -3,4 -4,3 35,6 17,1 17,0 2005 -9,5 -4,1 -4,5 14,1 1,8 2,4 2006 -8,7 -4,2 -20,9 35,3 7,2 19,1 2007 -6,9 -11,3 -23,3 18,2 14,3 30,4 2008 -13,0 -4,1 -2,7 16,7 9,8 11,5

Realne rozstpy cenowe

1996 -0,9 -1,1 -2,2 15,3 11,5 21,0 1997 -7,7 -2,9 -2,9 0,1 0,9 9,5 1998 -3,6 -4,1 -4,7 8,0 4,1 1,2 1999 -6,8 -4,0 -4,4 2,9 * 1,1 2000 -12,2 -7,3 -43,3 49,8 19,2 41,9 2001 -10,7 -3,4 -4,4 6,7 2,8 2,1 2002 -5,9 -2,4 -1,5 5,7 1,5 4,8 2003 -15,1 -10,0 -22,2 18,8 7,4 9,7 2004 -18,6 -3,8 -4,7 36,1 17,5 16,7 2005 -9,6 -3,9 -4,4 14,2 1,9 2,3 2006 -8,7 -4,4 -21,1 34,9 7,1 19,0 2007 -7,2 -10,9 -23,9 17,3 13,6 29,7 2008 -13,2 -4,8 -3,4 16,7 9,8 11,9

* - nie odnotowano spadków lub wzrostów

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Wykres 2.15. Zmienno rozstpów cenowych na tle poziomu cen (wartoci rednioroczne w ujciu nominalnym) w acuchu marketingowym chleba mieszanego

a) skup i przetwórstwo pierwotne

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

zagregowana pszenicy i yta (skup) - cena rednia zagregowana mk piekarniczych (prod.) - cena rednia

b) skup i przetwórstwo wtórne

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

zagregowana pszenicy i yta (skup) - cena rednia chleb mieszany zwyky (prod.) - cena rednia

c) skup i detal

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rednie ceny [z/kg]

rozstpy cenowe [z/kg]

rozstpy maks., min. rozstp redni

zagregowana pszenicy i yta (skup) - cena rednia chleb mieszany (detal.) - cena rednia

ródo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS, PISiPAR (GISiPAR), MRiRW