WPŁYW SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH NA JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH NA PRZYKŁADZIE UJĘCIA WODY TURSKO B DLA PLESZEWA

(1)

WP£YW SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH NA JAKOŒÆ WÓD PODZIEMNYCH NA PRZYK£ADZIE UJÊCIA WODY TURSKO B DLA PLESZEWA

THE INFLUENCE OF AGRICULTURAL DRAINAGE SYSTEMS ON GROUNDWATER QUALITY AN EXAMPLE OF THE TURSKO B WELL FIELD

KRZYSZTOFDRAGON¹, JÓZEFGÓRSKI¹, DARIUSZKASZTELAN¹

Abstrakt. Na obszarze zasilania ujêcia wód podziemnych Tursko B dla Pleszewa udokumentowano front zanieczyszczeñ, przemiesz- czaj¹cy siê w kierunku studni ujêcia. Intensywne zanieczyszczenie jest zwi¹zane z infiltracj¹ wód powierzchniowych z kana³ów melioracyjnych, które s¹ odbiornikiem wód drenarskich i oczyszczonych œcieków z oczyszczalni w Go³uchowie. Udokumentowano badaniami hydrochemicznymi, ¿e wody drenarskie s¹ intensywnie zanieczyszczone w wyniku prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej, co przejawia siê bardzo wysokimi stê¿eniami azotanów. Ich oddzia³ywanie na wody podziemne jest najbardziej intensywne w okresie wiosennym, kiedy systemy drenarskie prowadz¹ du¿e iloœci wody. Oczyszczone œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie charakteryzuj¹ siê bardzo wysokimi stê¿eniami niemal wszystkich sk³adników rozpuszczonych, jednak najwiêkszym zagro¿eniem dla wód podziemnych s¹ okresowo wystêpuj¹ce bardzo wysokie stê¿enia jonu amonowego i azotanów. Omawiane ogniska zanieczyszczeñ spowodowa³y zmiany jakoœci wód pobieranych na ujêciu w postaci wzrostu stê¿eñ azotanów. Wykonane badania wskazuj¹ na koniecznoœæ przebudowy kana³u prowadz¹cego te wody, w taki sposób, aby ograniczyæ ich infiltracjê do wód podziemnych.

S³owa kluczowe: systemy melioracyjne, zanieczyszczenie wód podziemnych, zagro¿enia dla jakoœci wód.

Abstract. In the recharge area of the Tursko B well field supplying water to the town of Pleszew, the contamination plume that flows to- wards the wells has been evidenced. The intensive groundwater contamination is caused by infiltration of surface water from ameliorative channels, which receive water from agricultural drainage systems as well as treated wastewater from the Goluchow sewage treatment plant.

Hydrochemical research shows that drainage water is heavily polluted as a result of agricultural activities. It is reflected particularly by high concentration of nitrates. Their impact on groundwater is the most intense during the spring, when drainage systems transport considerable amounts of water. Treated wastewater from the Goluchow sewage treatment plant is characterized by very high concentrations of almost all dissolved components, but the most hazardous to the groundwater are periodically very high concentrations of ammonium and nitrate. The presented research shows the necessity of rebuilding the channel in order to reduce the amount of infiltrating wastewater.

Key words: agricultural drainage systems, groundwater contamination, hazard to groundwater quality.

1Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geologii, Zak³ad Hydrogeologii i Ochrony Wód, ul. Maków Polnych 16, 61-606 Poznañ;

e-mail: smok@amu.edu.pl, gorski@amu.edu.pl, darkoski@amu.edu.pl

(2)

WSTÊP

Systemy melioracyjne budowane w celu poprawy warunków uprawy roœlin pe³ni¹ najczêœciej pozytywn¹ rolê w ochronie wód podziemnych, ograniczaj¹c migracjê silnie zanieczyszczonych wód drenarskich do g³êbszych pozio- mów wodonoœnych. W okreœlonych warunkach hydrogeologicznych mog¹ jednak stanowiæ zagro¿enie, u³atwiaj¹c prze- dostawanie siê odcieków drenarskich do wód podziemnych.

Przyk³adem takiego zagro¿enia jest ujêcie wody Tursko B, które stanowi podstawowe zaopatrzenie w wodê miasta i gminy Pleszew. Ujêcie to jest intensywnie eksploatowane od 2007 roku, od kiedy z powodu incydentalnego zanie-

czyszczenia bakteriologicznego spowodowanego oddzia³y- waniem systemu melioracyjnego zamkniêto studnie ujêcia wody Tursko A (Dragon, Górski, 2008). Wnikliwa analiza sposobu zagospodarowania terenu otoczenia ujêcia Tursko B wykaza³a, ¿e równie¿ na obszarze jego zasilania znajduj¹ siê systemy drenarskie, a tak¿e kana³ melioracyjny, do które- go s¹ odprowadzane œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie.

W zwi¹zku z tym, ju¿ po trzech latach intensywnej eksploatacji ujêcia, w pobieranych wodach nast¹pi³ wzrost stê¿eñ azotanów.

Fig. 1. Obszar badañ na tle zagospodarowania terenu The study area on land use types background

(3)

ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE TERENU I OGNISKA ZANIECZYSZCZEÑ WÓD

Obszar najbli¿szego otoczenia ujêcia Tursko B jest zdo- minowany przez tereny rolnicze – pola uprawne i ³¹ki (fig. 1).

Pola uprawne s¹ nawo¿one zarówno nawozami mineralny- mi, jak i organicznymi (obornik, gnojówka, gnojowica).

W dalszym otoczeniu ujêcia wystêpuje zabudowa osadnicza wsi Jedlec. Zabudowa jest nieskanalizowana, œcieki socjalno-bytowe s¹ gromadzone w szambach, najczêœciej nie- szczelnych. Praktykuje siê te¿ wywo¿enie zawartoœci szamb na pola uprawne. Tereny na zachód i po³udnie od zabudowy Jedlca z uwagi na wystêpowanie s³abo przepuszczalnych

glin w pod³o¿u posiadaj¹ zabudowane systemy drenarskie.

Wyloty drenów prowadz¹ silnie zanieczyszczone wody drenarskie do kana³ów melioracyjnych, które s¹ po³o¿one na obszarze zasilania ujêcia, w kierunku sp³ywu wody z wysoczyzny do studni ujêcia (fig. 1). Od 2007 roku do kana³u melioracyjnego jest pod³¹czony zrzut oczyszczonych œcieków z oczyszczalni w Go³uchowie. Kana³ ten nie zosta³ uszczel- niony, co stwarza warunki do infiltracji œcieków do wód podziemnych (Dragon i in., 2007).

WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE

Analizowany teren jest po³o¿ony w dolinie rzeki Prosny, w odleg³oœci oko³o 12 km na po³udniowy wschód od Plesze- wa (fig. 1). Mi¹¿szoœæ osadów wodonoœnych jest zmienna i waha siê od kilku do ponad 60 m. Warstwê wodonoœn¹ buduj¹ osady piaszczysto-¿wirowe holocenu (strefa przypo- wierzchniowa) oraz interglacja³ów eemskiego i mazowiec- kiego. W po³udniowej czêœci ujêcia Tursko B wystêpuje kompleks i³ów i mu³ków zastoiskowych o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 20 m. W rejonie studni nr III wystêpuje wyraŸne przeg³êbienie osadów doliny kopalnej, gdzie

mi¹¿szoœæ osadów wodonoœnych osi¹ga 65 m (fig. 2).

W strefie przypowierzchniowej lokalnie wystêpuj¹ mu³ki i torfy, o mi¹¿szoœci do 3 m.

Zasilanie wód gruntowych w warunkach naturalnych zachodzi przez infiltracjê opadów atmosferycznych oraz przez dop³yw podziemny z rejonu wysoczyzny. Udzia³ w zasilaniu ma te¿ dop³yw wód z g³êbszych stref, z poziomu mio- ceñskiego i jurajskiego (szczególnie w przeg³êbieniach doliny kopalnej). W warunkach naturalnych (bez eksploatacji) przep³yw wód podziemnych nastêpuje z rejonu wysoczyzny

Fig. 2. Przekrój hydrogeologiczny Hydrogeological cross-section

(4)

na zachodzie w kierunku doliny Prosny, która jest regionaln¹ baz¹ drena¿u. Tak ukszta³towane pole hydrodynamiczne ulega przekszta³ceniu w warunkach eksploatacji. W warunkach poboru wód, znacz¹cy udzia³ w zasilaniu studni ujêcia maj¹ wody powierzchniowe. Jak wynika z badañ modelo- wych (D¹browski, Zboralska, 1977), podczas eksploatacji ujêcia z wydatkiem równym zatwierdzonym zasobom eks- ploatacyjnym (QE= 410 m³/h) oko³o 55% zasilania bêdzie pochodzi³o z infiltracji wód z rzek Prosny i Ciemnej. W ta- kich warunkach bêdzie wystêpowa³ intensywny drena¿ wód z cieków i kana³ów melioracyjnych po³o¿onych na obszarze zasilania ujêcia.

Komentarza wymaga charakterystyka przepuszczalnoœci utworów przypowierzchniowych, szczególnie w bezpoœred-

nim s¹siedztwie kana³u, który prowadzi wody drenarskie oraz oczyszczone œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie.

Z analizy mapy geologicznej (Sza³amacha, 1999), co po- twierdzono p³ytkimi wierceniami, wynika, ¿e w przypowierzchniowej budowie geologicznej po po³udniowej stronie kana³u wystêpuj¹ s³abo przepuszczalne gliny. Natomiast po stronie pó³nocnej dominuj¹ osady piaszczyste. W koñco- wym odcinku kana³ przebiega przez obszar doliny Prosny, gdzie dominuj¹ dobrze przepuszczalne piaski tarasu zalewo- wego Prosny. W bezpoœrednim jego s¹siedztwie, wystêpuj¹ wiêc dobre warunki do infiltracji wód z tego kana³u.

Ujêcie wody Tursko B posiada wyznaczon¹ i zatwier- dzon¹ strefê ochronn¹ (D¹browski i in., 2008). Granicê terenu ochrony poœredniej ujêcia zaznaczono nafigurze 1.

METODY BADAÑ

W celu identyfikacji oddzia³ywania systemów melioracyjnych na jakoœæ wód podziemnych obszaru zasilania ujê- cia Tursko B, w ramach realizacji grantu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w Krakowie (grant nr 2011/01/B/ST10/04767), wykonano sieæ otworów obserwa- cyjnych. W piezometrach tych s¹ prowadzone obserwacje zmian jakoœci wód podziemnych. W ramach realizacji zada- nia zaplanowano trzyletni okres obserwacji (lata 2012–

2014). Próbki wód do badañ s¹ pobierane dwukrotnie w ci¹gu roku – podczas zimowo-wiosennych roztopów (okres intensywnego funkcjonowania systemów melioracyjnych) oraz w okresie jesiennym (kiedy systemy melioracyjne

najczêœciej nie prowadz¹ wody). Ponadto, obserwuje siê zmiany jakoœci wód powierzchniowych, które pochodz¹ z cieków, prowadz¹cych wody drenarskie oraz wód drenarskich (pobierane u wylotu drenów). Wody te opróbowano jeden raz (wiosn¹ 2012 r.), w okresie funkcjonowania syste- mów drenarskich. Jesieni¹ kana³y melioracyjne nie prowadz¹ wody, jedynie funkcjonuje kana³, którym s¹ odprowadzane œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie (na odcinku od miejsca zrzutu do Prosny –fig. 1).

W artykule zaprezentowano wyniki badañ z pierwszego roku obserwacji. Lokalizacjê punktów poboru próbek wód pokazano nafigurze 1.

WYNIKI BADAÑ

Na podstawie wyników opróbowania hydrochemicznego stwierdzono bardzo wysoki stopieñ zanieczyszczenia wód (tab. 1). Najsilniej s¹ zanieczyszczone wody drenarskie (pobierane u wylotu drenów) oraz wody powierzchniowe w kana³ach melioracyjnych, które prowadz¹ wody drenarskie do Prosny. Stê¿enia azotanów w wodach pobranych z systemów drenarskich przekraczaj¹ zwykle 65 mg/l, natomiast stê¿enia azotynów i jonu amonowego s¹ niskie (odpowiednio poni¿ej 0,05 i 0,2 mg/l). Wyj¹tkiem jest studzienka melioracyjna S1, której wody s¹ najprawdopodobniej zanieczyszczone w wyniku oddzia³ywania szamba pod³¹czonego do systemu drenarskiego. U wylotu niektórych drenów stwierdzono wysokie stê¿enia chlorków (powy¿ej 50 mg/l – dreny M13 i M15), co mo¿e œwiadczyæ o oddzia³ywaniu œcieków socjalno-bytowych, które pochodz¹ z szamb i s¹ wywo¿one na pola.

Wp³yw wód drenarskich jest równie¿ widoczny w wodach, które p³yn¹ kana³ami melioracyjnymi. Stê¿enia azota- nów wystêpuj¹ tu na poziomie podobnym jak w wodach drenarskich (powy¿ej 65 mg/l). W kanale odbieraj¹cym oczysz-

czone œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie jest widoczne wyraŸne zró¿nicowanie chemizmu wód przed i za zrzutem z oczyszczalni. Za zrzutem w wodach w kanale rosn¹ znacz¹co stê¿enia jonu amonowego (szczególnie wiosn¹ 2012 r.), chlorków, sodu, potasu, fosforanów i boru. Œwiad- czy to jednoznacznie o oddzia³ywaniu zrzutu œcieków na jakoœæ wód w kanale. Badania wykaza³y du¿¹ zmiennoœæ chemizmu œcieków, co dokumentuje zró¿nicowany sk³ad chemiczny œcieków badanych wiosn¹ i jesieni¹, szczególnie w zakresie zwi¹zków azotu. Nale¿y podkreœliæ, ¿e monito- ring jakoœci œcieków prowadzony przez WIOŒ dotyczy tylko trzech parametrów (ChZT, BZT i zawiesiny).

Najbardziej intensywne zanieczyszczenie wód podziemnych stwierdzono w bezpoœrednim s¹siedztwie kana³u melioracyjnego, do którego s¹ odprowadzane wody drenarskie, a tak¿e oczyszczone œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie. W piezometrach P1 i P2, znajduj¹cych siê odpowiednio 400 i 100 m od kana³u, stê¿enia azotanów wynosz¹ 110 i 80 mg/l. W dalszej odleg³oœci od kana³u stê¿enia azotanów zmniejszaj¹ siê i wynosz¹ 34 mg/l w piezometrze P3, po³o¿onym w s¹siedztwie

(5)

Tabela1 Zmiennoœæsk³aduchemicznegowódpowierzchniowychipodziemnychobszaruzasilaniaujêciaTurskoB(stannamaj2012r.) ThechangesofgroundwaterandsurfacewaterchemistryofrechargeareaofTurskoBwellfield(May2012) ParametrJednostkaP1P2P3P4AP4BP5POW1POW2POW3POW4Studnia IIStudnia IVS1S2M7M8M13M15OczysczalniaStê¿eniedo- puszczalne* pH–6,606,837,327,297,306,678,558,187,908,107,167,267,377,587,537,097,117,247,806,5-9,5 Przewod- noœæmS/cm990115510521043103711148511051130612928148161671790710489871125414752500 ¯elazo mg/l

0,701,130,182,292,3471,20,040,090,200,247,870,821,530,090,220,170,080,340,400,2 Mangan0,070,130,720,940,891,520,010,020,050,080,930,850,630,010,030,030,010,220,080,05 PO4<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,011,270,94<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,011,80– Fluorki0,130,140,110,110,250,420,250,230,680,540,320,270,190,240,220,130,210,220,961,5 Chlorki82,588,759,335,138,633,745,576.3117,3116,143,937,7166,627,947,619,857,9112,2153,2250 NO3110,180,434,711,90,0220,9582,865,131,644,30,9598,131,3169,989,966,970,174,84,9250 NO20,0320,0290,1640,050<0,01<0,010,050,300,400,46<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,01<0,010,050,080,5 NH40,0050,0820,0210,4331,142,020,0050,18228,220,80,3720,3160,5900,0170,0500,0090,0020,21746,90,5 Siarczany136137220325221322122,4144,4129,5131,8198154262,178,439,756,9105,8137,1131.5250 Wapñ131160169192161173140,5139,1118,5105,4128,0130,0263,2114,686,269,0134,2171,9104,8– Magnez20,623,622,424,128,823,619,526,626,826,021,924,732,123,213,910,016,227,428,6– Sód23,736,017,88,915,612,612,227,4101,997,218,815,874,29,1010,99,6619,555,0156.9200 Potas1,812,42,44,22,78,72,658,1725,921,94,22,638,51,242,793,893,017,1236,3– Twardoœæog. mval/l8,29,910,311,610,410,68,69,18,17,48,28,515,87,65,84,38,010,87,6– Zasadowoœæ2,14,74,24,15,63,93,94,28,07,03,84,99,54,42,11,33,66,210– S–studzienkimelioracyjne,M–wylotydrenów,POW–wodypowierzchniowe(POW1iPOW2–przedzrzutemzoczyszczalni,POW3,POW4iPOW5–zazrzutemzoczyszczalni),P–piezometry,*–stê¿enia dopuszczalnewgRozporz¹dzeniaMinistraZdrowiazdnia20kwietnia2010r.(DzUNr72,poz.466)

(6)

studni nr IV (oko³o 800 m od u) i 11 mg/l w piezometrze P4A, po³o¿onym w s¹siedztwie studni nr III (oko³o 1300 m od kana³u). Natomiast w piezometrze P4B, w tej samej lokalizacji ale zafiltrowanym w g³êbszej czêœci warstwy wodonoœnej (fig. 2), stê¿enie azotanów wynosi 0,02 mg/l.

Taka przestrzenna zmiennoœæ sk³adu chemicznego wód podziemnych jednoznacznie wskazuje Ÿród³o pochodzenia zanieczyszczeñ z infiltracji wód z kana³u. Badania te doku- mentuj¹ równie¿ front zanieczyszczeñ, przemieszczaj¹cy siê

od kana³u w kierunku studni ujêcia. Na oddzia³ywanie zanie- czyszczeñ z wód powierzchniowych kana³u wskazuje tak¿e zmiennoœæ sk³adu chemicznego wód w trakcie eksploatacji studni nr IV (po³o¿onej najbli¿szej kana³u). Stê¿enia azota- nów wzros³y w okresie piêcioletniej eksploatacji z poziomu 2,6 mg/l w okresie budowy studni (rok 2007) do 8,58 mg/l w 2012 roku. Stê¿enia azotanów w studni II mo¿na uznaæ za stabilne w czasie (nie przekraczaj¹ 2 mg/l).

PODSUMOWANIE

Na obszarze zasilania ujêcia wód podziemnych Tursko B dla Pleszewa udokumentowano intensywne zanieczyszczenie wód. W piezometrach po³o¿onych na obszarze zasilania ujêcia udokumentowano front zanieczyszczeñ, przemieszczaj¹cy siê od kana³ów melioracyjnych w kierunku studni ujêcia. Obecnie zanieczyszczenie wód przejawia siê w postaci wysokich stê¿eñ azotanów, znacznie przekraczaj¹cych stê¿enia dopuszczalne (tab. 1). ród³em pochodzenia zanie- czyszczeñ jest infiltracja wód powierzchniowych z kana³ów melioracyjnych, które (szczególnie w okresie wiosennym) prowadz¹ wody, pochodz¹ce z systemów drenarskich.

Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e wody te na skutek oddzia³ywania terenów rolniczych s¹ silnie zdegradowane jakoœciowo, szczególnie w zakresie stê¿eñ azotanów. Naj- wiêksze oddzia³ywanie na wody podziemne ma kana³ melioracyjny, który oprócz wód pochodz¹cych z systemów drenarskich, odbiera oczyszczone œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie. Œcieki te charakteryzuj¹ siê bardzo wysokimi stê¿eniami rozpuszczonych jonów, a szczególnie azotu amonowego oraz azotanów (tab. 1). Nale¿y podkreœliæ bardzo dobre warunki do infiltracji wód z kana³u do wód podziemnych, co zosta³o potwierdzone p³ytkimi wierceniami, stwierdzaj¹cymi wystêpowanie osadów przepuszczalnych w pod³o¿u.

Poszczególne sk³adniki chemiczne wód podziemnych w studniach ujêcia Tursko B nie przekraczaj¹ obecnie stê¿eñ dopuszczalnych okreœlonych w polskich przepisach sanitar- nych. Udokumentowany badaniami front zanieczyszczeñ bêdzie jednak powodem sukcesywnego pogarszania siê ja- koœci wód ujêcia. Obecnie zaznacza siê to w zmiennoœci sk³adu chemicznego wód ujmowanych w studni nr IV.

Prezentowane badania wskazuj¹ na koniecznoœæ wpro- wadzenia dzia³añ ochronnych, zapobiegaj¹cych degradacji jakoœci wód ujêcia Tursko B, które stanowi g³ówne Ÿród³o wody w deficytowym obszarze rejonu Pleszewa. Za najbardziej istotne dzia³anie uznaje siê przebudowê kana³u prowadz¹cego wody drenarskie oraz oczyszczone œcieki z oczyszczalni w Go³uchowie, w taki sposób, aby ograniczyæ ich infiltracjê do wód podziemnych.

Wyniki badañ potwierdzaj¹ potrzebê inwentaryzacji sys- temów melioracyjnych i rozpoznania ich oddzia³ywania na wody podziemne. Dzia³ania te powinny byæ podejmowane szczególnie na etapie decyzji o lokalizacji ujêcia oraz podczas prac zwi¹zanych z opracowywaniem i wdra¿aniem stref ochronnych ujêæ wód podziemnych.

LITERATURA

D¥BROWSKI S., ZBORALSKA E., 1977 — Dokumentacja wyni- kowa badañ hydrogeologicznych wraz z projektem na ustalenie zasobów eksploatacyjnych w kat. B. Przedsiêbiorstwo Geolo- giczne, Poznañ.

D¥BROWSKI S., JANISZEWSKA B., OLEJNIK Z., TRZECIA- KOWSKA M., PAWLAK A., 2008 — Dodatek do Dokumenta- cji hydrogeologicznej ujêcia wody podziemnej z utworów czwartorzêdowych w kat. B ujêcia Tursko A i Tursko B w m.

Tursko k. Pleszewa woj. kaliskie opracowanej przez K.G. Za- chód we Wroc³awiu, Zak³ad Projektów i Dokumentacji Geolo- gicznych oddz. w Poznaniu w 1977 r., zawieraj¹cy propozycjê strefy ochronnej przy wydatku ujêcia Tursko B. Hydroconsult Sp. z o.o., Poznañ.

DRAGON K., GÓRSKI J., 2008 — Przyczyny zanieczyszczenia wód podziemnych ujêcia Tursko dla miasta Pleszewa (woje- wództwo wielkopolskie).Prz. Geol., 56, 6: 465–471.

DRAGON K., GÓRSKI J., KASZTELAN D., 2007 — Raport o sta- nie zasobów wód podziemnych w dolinie Prosny oraz mo¿liwo- œci ich wykorzystania dla potrzeb miasta Pleszewa. Arch.

ZHiOW IG UAM, Poznañ.

ROZPORZ¥DZENIE Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r.

zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie jakoœci wody przezna- czonej do spo¿ycia przez ludzi (DzU Nr 72, poz. 466).

SZA£AMACHA G., 1999 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Pol- ski 1:50 000, arkusz Pleszew. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

(7)

SUMMARY

In order to identify the impact of agricultural drainage systems on groundwater quality, a network of piezometers has been established. These piezometers were located in the recharge area of the Tursko B well field, between the main contamination sources and the wells. In these piezometers groundwater chemistry is observed in three years period.

Water samples are taken twice a year – during the spring (when drainage systems discharge a considerable volume of water) and during autumn (when drainage systems usually do not work). The chemistry of surface water (in ameliorative channels that collect drainage water) as well as drainage water (samples taken from drainage pipe endings) is also monitored.

Based on the hydrochemical research in the recharge area of the Tursko B well field supplying water for the town of Pleszew, the contamination plume that flows towards the wells has been evidenced. The heavy groundwater contamination is caused by infiltration of surface water from ameliorative channels that receive water from agricultural

drainage systems as well as treated wastewater from the Goluchow sewage treatment plant. It has been proved that drainage water is heavily polluted as a result of agricultural activities. It is reflected particularly by a high concentration of nitrates. Their impact on the groundwater is most intense during the spring, when drainage systems discharge a considerable volume of water. Treated wastewater from the Goluchow sewage treatment plant is characterized by very high concentrations of almost all dissolved components, but the most hazardous to the groundwater are periodically very high concentrations of ammonium and nitrate. The research shows the necessity of rebuilding the channel in order to reduce the amount of infiltrating wastewater. The research re- sults indicate the requirement of an inventory of agricultural drainage systems and recognition of their impact on groundwater quality. Such actions should be taken in particular before the decision on a new well field location and during the implementation of groundwater protection plans (devel- opment and implementation of well field protection zones).

(8)