EWA DOMAGAãA-ZYćK ISSN 0137-818X
KUL, Lublin DOI: 10.5604/0137818X.1232870
ewadom@kul.lublin.pl Data wpäywu: 11.11.2016
AGNIESZKA KãOS-DACKA Data przyjöcia: 30.11.2016
KUL, Lublin amdacka@yahoo.pl MAREK ZADROēNIAK
Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, Lublin mzadrozniak@interia.pl
UCZENIE SIõ JõZYKA OBCEGO PRZEZ OSOBY KORZYSTAJðCE Z IMPLANTÓW ćLIMAKOWYCH
Uczenie siö jözyka obcego jest dla ucznia z dysfunkcjñ säuchu szczególnym wyzwaniem, poniewaĔ wymaga nie tylko wypracowania koniecznych w tym procesie strategii uczenia siö wszystkich sprawnoĈci jözykowych w kolejnym jözyku, ale takĔe pokonania specyficznych trudnoĈci o charakterze percepcyjnym i wykonawczym. Surdoglottodydaktyka opisuje ten proces w odniesieniu do grup uczniów niesäyszñcych i säabosäyszñcych w róĔnym wieku, z róĔnym stopniem uszkodzenia säuchu oraz korzystajñcych z róĔnego rodzaju technik komunikacyjnych. Jak dotñd nie byäy jednak badane doĈwiadczenia uczenia siö jözyka obcego przez osoby korzystajñce z implantu Ĉlimakowego. Sñ to uczniowie o specyficznych cechach, zazwyczaj majñcy uszkodzenie säuchu znaczne lub gäöbokie, a jednoczeĈnie dziöki implanto- wi Ĉlimakowemu funkcjonujñcy podobnie do osób säabosäyszñcych. Zakäada siö, Ĕe moĔliwe jest peäne wäñczenie ich w edukacjö w szkoäach ogólnodostöpnych oraz integracja spoäeczna.
W artykule przedstawione zostanie zagadnienie nauczania jözyka angielskiego jako obcego uczniów z wadñ säuchu korzystajñcych z implantu Ĉlimakowego (trzy studia przypadku), szczególnie w kontekĈcie poziomu autonomii uczenia siö, przekonaþ doty- czñcych uczenia siö jözyka obcego, wystöpowania lub nie löku przed lekcjami jözyka obcego oraz zakresu nabywania sprawnoĈci czytania, pisania, mówienia i säuchania w jözyku obcym. W badaniach wykorzystano kwestionariusz wäasnej konstrukcji, a takĔe skalö FLCAS (Horwitz, Horwitz, Cope, 1986), skalö autonomii (Macaskill, Taylor, 2010) oraz podskalö motywacji inwentarza BALLI (Horowitz, 1999).
Säowa kluczowe: niesäyszñcy, säabosäyszñcy, uczenie siö jözyka obcego, implant Ĉlimakowy
Wprowadzenie
Nauczenie siö kaĔdego jözyka oznacza poznanie jego säownictwa, fonologii, syntaktyki, semantyki i pragmatyki. Dzieci säyszñce, nieobciñĔone Ĕadnymi de- ficytami, zazwyczaj uczñ siö jözyka ojczystego spontanicznie, przysäuchujñc siö wypowiedziom innych uĔytkowników, èwiczñc wäasny aparat artykulacyjny przez gäuĔenie i gaworzenie po to, Ĕeby potem wypowiadaè pojedyncze säowa, a nastöpnie coraz bardziej skomplikowane frazy i zdania.
Nabywanie jözyka przez dzieci z dysfunkcjñ säuchu jest utrudnione ze wzglö- du na brak dostöpu do bodĒców säuchowych (w tym mowy) lub teĔ znaczne
ograniczenie tej dostöpnoĈci. W minionych latach prowadziäo to do znaczñcych ograniczeþ kompetencji jözykowej osób z dysfunkcjñ säuchu. Obecnie wczesne aparatowanie lub implantowanie w znaczñcy sposób poprawia moĔliwoĈè od- bioru dĒwiöków mowy, pomaga w tym procesie takĔe wczesna diagnoza i te- rapia logopedyczna. Dziöki takim dziaäaniom proces przyswajania jözyka przez dzieci niesäyszñce i säabosäyszñce moĔe przynosiè bardzo dobre efekty – ich kom- petencja jözykowa czösto jest porównywalna z kompetencjñ dzieci säyszñcych w tym samym wieku. Dotyczy to zwäaszcza dzieci z dysfunkcjñ säuchu uĔywajñ- cych od wczesnego niemowlöctwa implantów Ĉlimakowych.
Nabycie pierwszego jözyka jest niezbödnñ podstawñ do nabywania drugiego i kolejnych jözyków. Wiele publikacji z zakresu surdoglottodydaktyki omawia zagadnienia zwiñzane z procesem nabywania jözyka obcego przez osoby niesäy- szñce i säabosäyszñce (Domagaäa-ZyĈk, 2013a,b, 2014), jednak Ĕadna z nich nie dotyczy bezpoĈrednio osób korzystajñcych z implantu Ĉlimakowego.
Celem niniejszego artykuäu jest przedstawienie zagadnienia uczenia siö jözy- ka obcego przez osoby z implantem Ĉlimakowym. W poszczególnych czöĈciach artykuäu zebrano podstawowe informacje dotyczñce uczenia siö jözyka obcego przez osoby z dysfunkcjñ säuchu, specyfiki sytuacji edukacyjnej uĔytkowników implantów Ĉlimakowych, nastöpnie przedstawiono i przeanalizowano wyniki pilotaĔowych badaþ nad wybranymi uwarunkowaniami uczenia siö jözyka ob- cego przez trzy uczennice korzystajñce z implantów Ĉlimakowych.
Dysfunkcja säuchu a uczenie siö jözyków obcych
Badania nad procesem uczenia siö i nauczania jözyka obcego osób z dysfunk- cjñ säuchu majñ charakter miödzynarodowy. Rozwijajñ siö gäównie w Europie Centralnej. Jest to zwiñzane z odczuwanñ przez mieszkaþców tej czöĈci konty- nentu koniecznoĈciñ poznania jözyka innego niĔ wäasny, co umoĔliwia komu- nikacjö na päaszczyĒnie naukowej, edukacyjnej, rozrywkowej czy towarzyskiej (zob. Haraþ, 2005; Bajkó, Kontra, 2008; Kellet-Bidoli, Ochse, 2008; Domagaäa- -ZyĈk, Karpiþska-Szaj, 2011; Domagaäa-ZyĈk, 2013a,b, 2014).
Dotychczasowe wyniki w zakresie badan surdoglottodydaktycznych (por.
przeglñd, za: Domagaäa-ZyĈk, 2013a) wskazujñ, Ĕe osoby z dysfunkcjñ säuchu w sprzyjajñcych warunkach dydaktycznych sñ w stanie skutecznie uczyè siö jözyków obcych. Dotyczy to zarówno osób z uszkodzeniami lĔejszego stopnia, które uczñ siö nie tylko czytaè i pisaè, ale takĔe mówiè w jözyku obcym i rozu- mieè mowö obcojözycznñ, jak i osób z uszkodzeniami gäöbszymi, które uczñ siö komunikowaè w jözyku obcym gäównie poprzez pismo. JeĈli uĔywajñ w mowie jözyka narodowego, zazwyczaj w podobnym zakresie sñ w stanie opanowaè po- säugiwanie siö mowñ obcojözycznñ – mogñ nadawaè i odbieraè proste komuni- katy jözykowe w mowie, z wykorzystaniem wsparcia w postaci napisów, pisma odröcznego czy pisma na monitorze telefonu, komputera czy tabletu.
Uczniowie z dysfunkcjñ säuchu zazwyczaj prezentujñ wysokñ motywacjö do uczenia siö jözyka obcego, widzñc w nim szansö na pokonanie ograniczajñcej ich bariery komunikacyjnej. Zazwyczaj prezentujñ podobne do säyszñcych przekonania dotyczñce uczenia siö jözyka obcego, a ich styl uczenia siö jest zindywidualizowany.
Skutecznymi formami wsparcia w procesie uczenia siö jözyka obcego sñ:
1) uczenie siö w maäych grupach lub na zajöciach indywidualnych w dostoso- wanym pomieszczeniu – wyciszonym i wäaĈciwie oĈwietlonym;
2) wspierajñca i rozumiejñca postawa lektora/nauczyciela, dobry kontakt ko- munikacyjny, który wynika ze znajomoĈci potrzeb danego ucznia i wiñĔe siö z uĔywaniem na lekcji mowy, jözyka migowego lub mowy wspomaganej ge- stami i znakami jözyka migowego;
3) korzystanie z narzödzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej – pro- gramów komputerowych do nauki jözyka obcego, èwiczeþ interaktywnych, oprogramowania do tablicy multimedialnej, które w znaczñcy sposób zwiök- szajñ wizualizacjö procesu nauczania.
UĔytkownicy implantów Ĉlimakowych zarówno naleĔñ do szerokiej kategorii osób z dysfunkcjñ säuchu, jak teĔ tworzñ grupö odröbnñ i nie mogñ (a takĔe nie chcñ) byè zaklasyfikowani do juĔ istniejñcych kategorii osób säabosäyszñcych czy niesäyszñcych. W dotychczasowych badaniach surdoglottodydaktycznych braäy udziaä pojedyncze osoby korzystajñce z implantów Ĉlimakowych – w badaniach w dziaäaniu prowadzonych przez E. Domagaäö-ZyĈk (2013a) w latach 2000–2012 braäa udziaä jedna osoba z implantem, natomiast wĈród 146 uczestników miö- dzynarodowych badaþ ankietowych studentów z dysfunkcjñ säuchu (tamĔe) tyl- ko 6 (co stanowi 5,94% badanej grupy) uĔywaäo implantu.
Sytuacja edukacyjna uczniów z implantem Ĉlimakowym w Ĉwietle dotychczasowych badaþ
KaĔda osoba po wszczepieniu implantu Ĉlimakowego powinna uczestniczyè w dostosowanej do jej potrzeb rehabilitacji säuchowej (Rostkowska, Pankowska, 2016). W zaleĔnoĈci od rodzaju uszkodzenia säuchu, czasu implantowania, wspóä- wystöpujñcych lub nie dodatkowych zaburzeþ cele takiej rehabilitacji mogñ obej- mowaè zarówno èwiczenia w zakresie percepcji dĒwiöków, prostych wyrazów czy zdaþ, jak równieĔ percepcji däuĔszych wypowiedzi. Badania potwierdzajñ, Ĕe u osób z gäöbokimi dysfunkcjami säuchu po zaimplantowaniu wyraĒnie poprawia siö jakoĈè percepcji mowy (Blamey i in., 2001; Geers i in., 2003). SprawnoĈè percep- cji zwiöksza siö wraz z däugoĈciñ korzystania z implantu (Kirk i in., 2002). Lepszy dostöp do dĒwiöków mowy przyczynia siö takĔe do lepszego rozwoju jözykowego (Svirsky i in., 2004). UmiejötnoĈci jözykowe w niektórych obszarach, np. w zakresie poprawnej artykulacji, sprawnoĈci syntaktycznej (Schorr i in., 2008) i sprawnoĈci czytania (Spencer i in., 2004) u dzieci z implantem mogñ ksztaätowaè siö na ta- kim samym poziomie jak u dzieci säyszñcych, jednak badania pokazujñ takĔe, Ĕe w niektórych wymiarach kompetencji jözykowej dzieci i mäodzieĔ pomimo za- implantowania nadal doĈwiadczajñ wiökszych trudnoĈci niĔ dzieci säyszñce (por.
Ruffin i in., 2013). Schorr i in. (2008) wskazujñ na niĔsze niĔ u dzieci säyszñcych umiejötnoĈci fonologiczne, niĔszñ sprawnoĈè w zakresie säuchowej pamiöci krót- kotrwaäej oraz niskie sprawnoĈci semantyczne. Dzieci badane przez G.A. Young i in. (2002) wykazywaäy natomiast szczególne trudnoĈci w zakresie sprawnoĈci syntaktycznych i morfologicznych przy dobrych sprawnoĈciach semantycznych.
W badaniach prowadzonych wĈród dzieci posäugujñcych siö jözykiem wäoskim
najwiöksze trudnoĈci obserwowano w zakresie morfosyntaktyki. Rodzaj trudnoĈci moĔe wiöc wiñzaè siö z cechami jözyka narodowego uĔywanego przez dziecko.
Punch i Hyde (2011) w swoich badaniach zapytali nauczycieli dzieci korzystajñ- cych z implantu o ich wyniki szkolne w zakresie czytania, pisania i liczenia. Badani nauczyciele okreĈlili, Ĕe osiñgniöcia edukacyjne okoäo 70% dzieci uĔywajñcych im- plantu sñ niĔsze niĔ osiñgniöcia ich rówieĈników. Podobne wyniki przedstawiajñ S.Z. Mukari i in. (2007). WĈród badanych przez nich dzieci z implantem ponad 56% osiñgaäo wyniki edukacyjne niĔsze niĔ ich rówieĈnicy.
EfektywnoĈè rehabilitacji säuchowej zaleĔna jest od wielu róĔnych czynników, wĈród których za najwaĔniejsze uwaĔa siö wczesny wiek wszczepienia implantu, wysoki poziom inteligencji niewerbalnej, wysoki status socjoekonomiczny rodzi- ny, niskñ liczebnoĈè rodziny oraz päeè – dziewczöta w testach jözykowych osiñgajñ lepsze efekty niĔ chäopcy (Geers i in., 2003). Wyniki wielu badaþ prowadzonych w Wielkiej Brytanii (zob. m.in. Archbold i in., 1998) oraz w Finlandii (Lonka i in., 2011) potwierdzajñ, Ĕe dzieci implantowane w okresie przedszkolnym czöĈciej niĔ implantowane póĒniej uczñ siö w szkoäach ogólnodostöpnych – ogóäem okoäo 50%
uczniów z implantem korzysta z edukacji ogólnodostöpnej lub integracyjnej. Z ba- daþ przeprowadzonych w Polsce wynika, Ĕe wiökszoĈè dzieci zaimplantowanych uczy siö w szkoäach ogólnodostöpnych – z grupy 22 uczniów urodzonych w roku 2000 i zaimplantowanych przed 3. rokiem Ĕycia 73% uczöszczaäo do szkóä maso- wych, a 43% pisaäo sprawdzian szóstoklasisty przewidziany dla dzieci bez dys- funkcji – jaki wypeäniali ich säyszñcy rówieĈnicy (Zgoda i in., 2014).
UĔytkownicy implantów w okresie dorastania przyznajñ, Ĕe implant w zna- czñcy sposób poprawiä ich moĔliwoĈci rozumienia lekcji. W badaniach A. Whee- lera i in. (2007) powiedziaäo to dwie trzecie uczestników. JednoczeĈnie jednak te same badane osoby wskazaäy, Ĕe pomimo korzystania z implantu nadal potrze- bujñ, zwäaszcza na etapie szkoäy Ĉredniej, specjalistycznego wsparcia w formie przygotowywania notatek, dodatkowych konsultacji czy teĔ täumaczenia na jö- zyk migowy. KilkanaĈcie procent uczniów z implantem wskazywaäo takĔe na trudnoĈci o charakterze spoäecznym – w kontaktach z nauczycielami i innymi uczniami. TrudnoĈci te nasilaäy siö zwäaszcza w okresie przejĈcia ze szkoäy pod- stawowej do szkoäy Ĉredniej i czösto byäy bezpoĈrednio zwiñzane z uszkodze- niem säuchu – stwarzaäo je dokuczanie ze strony innych osób w zwiñzku z niesäy- szeniem lub uĔywaniem implantów lub teĔ lök przed kontaktem z nauczycielami i innymi uczniami w zwiñzku z obawñ o trudnoĈci w komunikacji z nimi.
Badania wäasne nad wybranymi uwarunkowaniami uczenia siö jözyka obcego przez uĔytkowników implantów Ĉlimakowych
Wobec ĈwiadomoĈci specyficznych uwarunkowaþ edukacyjnych tej grupy uczniów i studentów zasadne jest zbadanie doĈwiadczeþ w zakresie uczenia siö jözyka obcego tej grupy osób. W badaniach postawiono kilka pytaþ: 1. Jakie sñ doĈwiadczenia i samoocena badanych osób w zakresie nabywania sprawnoĈci czytania, pisania, rozumienia i mówienia w jözyku obcym? 2. Jaki jest poziom motywacji do uczenia siö jözyka obcego? 3. Jaki jest poziom löku przed zajö- ciami z jözyka obcego? 4. Jaki jest poziom autonomii uczenia siö jözyka obcego
badanych osób? Czy i w jaki sposób zdaniem badanych korzystanie z implantu Ĉlimakowego zmienia doĈwiadczenie uczenia siö jözyka obcego?
W pilotaĔowych badaniach wäasnych dotyczñcych uczenia siö jözyka obce- go przez uczniów z implantem Ĉlimakowym wziöäy udziaä trzy osoby – jedna uczennica gimnazjum i dwie uczennice liceum bödñce pod opiekñ medycznñ Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej w Lublinie. W placówce tej leczenie niedosäuchów z wykorzystaniem systemu implantu Ĉlimakowego rozpoczöto w 2005 r. Od tego czasu operacjö wszczepienia implantu Ĉlimako- wego przeprowadzono u 110 pacjentów. Byli to pacjenci z obustronnym gäö- bokim niedosäuchem lub czöĈciowñ gäuchotñ. Czterech pacjentów otrzymaäo implant Ĉlimakowy obustronnie, pozostali jednostronnie.
Badania opisane w tym artykule zostaäy przeprowadzone za zgodñ uczniów i ich rodziców w czasie oczekiwania na badania kontrolne w klinice. Udziaä w badaniach byä dobrowolny. Pod opiekñ kliniki w czasie badaþ (jesieþ 2015 r.) pozostawaäo 13 uczniów z wszczepionym implantem. Podjöto starania majñce na celu skontaktowanie siö z kaĔdym z pacjentów, jednak z róĔnych wzglödów nie byäo to moĔliwe. NaleĔy podkreĈliè, Ĕe Ĕadna osoba wyraĔajñca chöè wspóäpracy nie zostaäa wykluczona z badaþ.
W badaniach zastosowano kilka narzödzi:
x ankietö wäasnej konstrukcji zawierajñcñ pytania dotyczñce danych osobowych oraz doĈwiadczeþ uczenia siö poszczególnych sprawnoĈci jözykowych;
x skalö löku przed lekcjami jözyka obcego – Foreign Language Classroom Anxiety FLCAS (Horwitz, Horwitz, Cope, 1986);
x skalö autonomii uczenia siö – Autonomous Learning Scale (Macaskill, Taylor, 2010);
x podskalö motywacji inwentarza – Beliefs About Learning Language Invento- ry BALLI (Horwitz, 1999).
Za zgodñ rodziców w charakterystyce badanych osób wykorzystano takĔe dane z dokumentacji medycznej.
Prezentacja wyników wäasnych badaþ empirycznych
Badane uczennice urodziäy siö w latach 1998, 1999 i 2002, w chwili badania miaäy wiöc odpowiednio 13, 17 i 18 lat. Pierwotny poziom uszkodzenia säuchu u wszystkich miaä charakter gäöboki, jednak po implantacji wszystkie dziewczöta okreĈliäy siebie jako osoby majñce niewielkie problemy ze säyszeniem. Jedna z uczennic opisaäa siebie jako „niedosäyszñcñ”, natomiast dwie pozostaäe napisaäy, Ĕe obecnie „dobrze säyszñ”
i nie okreĈliäy siebie jako „osoba niesäyszñca” czy teĔ „osoba säabosäyszñca”. Wszystkie uczennice majñ rodziców säyszñcych i porozumiewajñ siö gäównie poprzez mówienie i odczytywanie mowy z ust. Dwie uczöszczajñ do szkoäy ogólnodostöpnej, a jedna do specjalnego oĈrodka szkolno-wychowawczego dla niesäyszñcych.
Z informacji medycznej wiadomo, Ĕe pierwsza z uczennic, Magda1 , jest oso- bñ z obustronnym gäöbokim postöpujñcym niedosäuchem odbiorczym. Operacjö
1 Imiona uczennic zostaäy zmienione.
wszczepienia implantu Ĉlimakowego do ucha prawego przeszäa w lutym 2012 r.
Pacjentka otrzymaäa implant Freedom Contour Advance firmy Cochlear. Aktywa- cjö procesora dĒwiöku CP810 firmy Cochlear przeprowadzono w marcu 2012 r.
Uczennica posäuguje siö tylko implantem Ĉlimakowym po stronie prawej, nie nosi aparatu säuchowego na uchu lewym. W wyniku zastosowanego leczenia uzyskano bardzo dobre efekty säuchowe. W audiometrii tonalnej progowej w wolnym polu säuchowym w systemie implantu Ĉlimakowego progi säuchowe wynoszñ 30–40dB.
W audiometrii säownej w wolnym polu säuchowym w systemie implantu Ĉlimako- wego stopieþ rozumienia säów jednosylabowych osiñga 70%.
Druga z badanych osób, Paola, jest takĔe pacjentkñ z obustronnym gäöbokim postöpujñcym niedosäuchem odbiorczym. Operacjö wszczepienia jej implantu Ĉlimakowego do ucha lewego przeprowadzono w marcu 2014 r. Pacjentka otrzy- maäa implant CI422 firmy Cochlear. Aktywacjö procesora dĒwiöku CP910 firmy Cochlear przeprowadzono w kwietniu 2014 r. Uczennica posäuguje siö implan- tem Ĉlimakowym po stronie lewej oraz aparatem säuchowym po stronie prawej.
Aparat säuchowy jest pomocny w lokalizacji Ēródäa dĒwiöku oraz w percepcji muzyki. W wyniku zastosowanego leczenia uzyskano dobre efekty säuchowe – w audiometrii tonalnej progowej w wolnym polu säuchowym w systemie im- plantu Ĉlimakowego progi säuchowe wynoszñ 40 dB.
Trzecia z uczennic, Nasturcja, takĔe jest osobñ z obustronnym gäöbokim postö- pujñcym niedosäuchem odbiorczym. Operacjö wszczepienia implantu Ĉlimakowe- go do ucha lewego przeszäa w lipcu 2014 r. Pacjentka otrzymaäa implant Freedom Contour Advance firmy Cochlear. Aktywacjö procesora dĒwiöku CP910 firmy Cochlear przeprowadzono w sierpniu 2014 r. Pacjentka posäuguje siö implantem Ĉlimakowym po stronie lewej oraz aparatem säuchowym po stronie prawej, który jest pomocny w lokalizacji Ēródäa dĒwiöku oraz w percepcji muzyki. Zastosowa- nie implantu oraz rehabilitacja w duĔym stopniu poprawiäy sprawnoĈè odbierania dĒwiöków mowy – w audiometrii tonalnej progowej w wolnym polu säuchowym w systemie implantu Ĉlimakowego progi säuchowe wynoszñ 30–40 dB.
Badane uczennice od kilku lat poznajñ jözyki obce, jedna uczy siö jözyka an- gielskiego od 7 lat, dwie od 9 lat. Oprócz tego dwie uczennice ze szkoäy ogólno- dostöpnej uczñ siö od trzech lat jözyka niemieckiego. W kwestionariuszu popro- szono badane osoby o okreĈlenie poziomu znajomoĈci jözyka obcego, osiñganych w uczeniu siö sukcesów, a takĔe doĈwiadczanych trudnoĈci.
Paola uwaĔa, Ĕe w zakresie czytania, pisania i rozumienia mowy obcojözycz- nej (takĔe w czasie wyjazdów zagranicznych) jej umiejötnoĈci jözykowe sñ na poziomie Ĉrednio zaawansowanym, natomiast nieco niĔej – na poziomie elemen- tarnym – sytuuje swoje umiejötnoĈci w zakresie mówienia i säuchania nagraþ z päyt. Paola to osoba uczñca siö jözyka obcego w sposób wskazujñcy na jej duĔñ autonomiö – wyniki w skali autonomii wynoszñ 98%. W kwestionariuszu uczen- nica napisaäa, Ĕe lubi nowe doĈwiadczenia i wyzwania, chötnie pracuje samo- dzielnie, umie dobrze gospodarowaè czasem, lubi wyszukiwaè nowe informa- cje i nowe sposoby wykonywania czynnoĈci, czuje siö takĔe odpowiedzialna za wäasne uczenie siö. W badaniach w podskali motywacji kwestionariusza BALLI Paola uzyskaäa wynik 4,2, co potwierdza jej wysokñ motywacjö do nauki jözyka obcego.
Podstawowñ trudnoĈciñ dla Paoli przed wszczepieniem implantu byäo säu- chanie nagraþ z päyt oraz komunikacja w jözyku obcym z nauczycielem, koleĔan- kami i kolegami. Prosiäa ich czösto o powtarzanie wypowiedzi i gdy oni starali siö specjalnie dla niej mówiè gäoĈno i wyraĒnie, byäo to dla niej kröpujñce. Uczen- nica ocenia, Ĕe trudnoĈci te znacznie zmniejszyäy siö po wszczepieniu implantu Ĉlimakowego. Obecnie przygotowuje siö do egzaminu gimnazjalnego z jözyka niemieckiego i korzysta zarówno z lekcji, jak i z dodatkowych zajöè dydaktycz- no-wyrównawczych z nauczycielem tego jözyka.
Analizujñc poszczególne twierdzenia w skali löku przed lekcjami jözyka obcego (FLCAS) moĔna zauwaĔyè, Ĕe lök Paoli dotyczy wyjñtkowo wielu sfer. Martwi siö ona popeänianymi na lekcjach bäödami, boi siö sprawdzianów oraz tego, Ĕe zostanie na lekcji zapytana – nawet wtedy, kiedy wczeĈniej przygotowywaäa siö do lekcji, boi siö takĔe tego, Ĕe nie zrozumie, co do niej mówi nauczycielka. Uczennica uwaĔa takĔe, Ĕe materiaä na lekcji przerabiany jest za szybko i obawia siö, Ĕe bödzie miaäa zalegäoĈci w jego opanowaniu; przytäacza jñ teĔ iloĈè materiaäu do nauczenia siö. W efekcie boi siö takĔe, Ĕe moĔe otrzymaè na zakoþczenie roku ocenö niedostatecznñ. Jest przeko- nana, Ĕe inni uczniowie znajñ jözyk obcy lepiej od niej, denerwuje siö zatem, kiedy ma uĔywaè jözyka obcego w klasie i boi siö uĔywaè go w rozmowach z innymi osobami.
Nasturcja uwaĔa, Ĕe na niskim poziomie (elementarnym) ksztaätujñ siö jej sprawnoĈci rozumienia tekstu, natomiast w zakresie pisania, mówienia, säucha- nia i rozumienia mowy obcojözycznej ocenia swoje umiejötnoĈci jako dobre (na poziomie Ĉrednio zaawansowanym). Nasturcja to osoba uczñca siö jözyka obcego w sposób wskazujñcy na jej duĔñ autonomiö – wyniki w skali autonomii wyno- szñ (podobnie jak u Paoli) 98%. Lubi takĔe nowe doĈwiadczenia i nowe sposoby wykonywania zadaþ. UwaĔa siö za osobö odpowiedzialnñ za wäasne uczenie siö, dobrze zarzñdzajñcñ czasem i efektywnie planujñcñ naukö. Trudne zadania nie zniechöcajñ jej, stara siö je wykonywaè. W badaniach kwestionariuszem w pod- skali motywacji kwestionariusza BALLI uzyskaäa wynik 4,2, co potwierdza jej wysokñ motywacjö do nauki jözyka obcego.
Przed wszczepieniem implantu uczennica miaäa duĔe trudnoĈci ze rozumie- niem mowy obcojözycznej i korzystaäa z instrukcji w jözyku migowym. Po zabiegu musiaäa na nowo uczyè siö niektórych säów, poniewaĔ znaäa tylko ich formö pisa- nñ. Po wszczepieniu implantu lepiej säyszaäa mowö nauczyciela i innych uczniów i poznawaäa takĔe wymowö säów w jözyku obcym. Nasturcja lubi uczyè siö jözyka obcego, w ubiegäym roku szkolnym braäa udziaä w okrögowym etapie olimpia- dy jözyka angielskiego dla uczniów SOSW. Lök przed lekcjami jözyka obcego (na podstawie wyników w skali FLCAS) jest u niej nieco mniej uogólniony niĔ u jej koleĔanki. Przyznaje, Ĕe jest przekonana, iĔ inni uczniowie znajñ jözyk obcy lepiej niĔ ona. Na lekcjach specjalnie nie denerwuje siö, raczej nie uwaĔa i myĈli o innych rzeczach. Jest bierna – nie lubi uczestniczyè w lekcjach jözyka obcego i zgäaszaè siö do odpowiedzi. Przyznaje siö teĔ do tego, Ĕe czuje siö coraz bardziej zagubiona na lekcjach i przytäoczona iloĈciñ materiaäu, jaki powinna opanowaè.
Magda ocenia, Ĕe w zakresie mówienia w jözyku angielskim jest na po- ziomie podstawowym, lepiej radzi sobie ze säuchaniem i rozumieniem mowy obcojözycznej, natomiast w zakresie czytania i pisania jest na poziomie Ĉred- nio zaawansowanym. Jest osobñ w Ĉrednim stopniu autonomicznñ – jej wyniki
w skali autonomii wynoszñ 72%. Opisuje siebie jako osobö niechötnñ do posze- rzania swojej wiedzy o nowe treĈci, nielubiñcñ nowych wyzwaþ czy stosowania nowych sposobów wykonywania czynnoĈci. Niechötnie pracuje samodzielnie i przyznaje, Ĕe nie umie efektywnie rozplanowaè wäasnej pracy. W badaniach kwestionariuszem BALLI w podskali motywacji Magda uzyskaäa wynik 3,4, co Ĉwiadczy o Ĉrednim poziomie motywacji do uczenia siö jözyka obcego.
Oceniajñc róĔnice w uczeniu siö wynikajñce z korzystania z implantu Magda stwierdza, Ĕe przed wszczepieniem implantu miaäa na lekcji jözyka obcego duĔe trudnoĈci w zrozumieniu nauczyciela i rówieĈników. Po uruchomieniu implantu odczuwa poprawö w zakresie rozumienia mowy obcojözycznej, lepiej säyszy mowö innych osób i jest w stanie rozumieè nagrania mowy obcojözycznej z päyt CD. Na- dal trudnoĈciñ jest natomiast dla niej rozumienie tekstów i przygotowywanie prac pisemnych. Magda w odpowiedzi na twierdzenia skali löku przed lekcjami jözyka obcego (FLCAS) wyraĔa lök przed nimi, ale ma on mniejsze nasilenie niĔ u Paoli i Nasturcji. Magda nie wybieraäa twierdzeþ wskazujñcych na ekstremalne emocje towarzyszñce uczeniu siö jözyka obcego, szczególnie obawia siö jednak kontaktu z osobami bödñcymi rodzimymi uĔytkownikami jözyka obcego.
Analiza wyników, implikacje i kierunki dalszych badaþ
Podsumowujñc uzyskane wyniki moĔna wskazaè, Ĕe kaĔda z badanych osób podkreĈla pozytywny wpäyw korzystania z implantu Ĉlimakowego na moĔliwoĈci udziaäu w lekcji jözyka obcego i postöpy osiñgane z tego przedmiotu. Wszystkie uczennice w poczñtkowym okresie edukacji korzystaäy jedynie z aparatów, z im- plantów korzystajñ dopiero od 2–3 lat, zatem sñ w stanie porównaè korzyĈci wy- nikajñce z aparatów i implantów. Mimo gäöbokich ubytków säuchu uczennice nie uwaĔajñ siö za osoby niesäyszñce – okreĈlajñ siö jako osoby säabosäyszñce lub teĔ piszñ po prostu, Ĕe teraz „dobrze säyszñ”. Rodzaj szkoäy, do której uczöszczajñ, nie jest zwiñzany z ich motywacjñ do uczenia siö jözyka obcego. Wysoki poziom moty- wacji prezentuje zarówno Paola – uczennica szkoäy ogólnodostöpnej, jak i Nastur- cja – uczñca siö w szkole specjalnej dla uczniów niesäyszñcych. Obydwie te uczen- nice prezentujñ takĔe wysoki poziom autonomii uczenia siö. NaleĔy przypuszczaè, Ĕe zarówno w zakresie poziomu motywacji, jak i poziomu autonomii uczenia siö waĔnñ rolö odgrywajñ inne czynniki niĔ kontrolowane w obecnych badaniach, prawdopodobnie o charakterze bardziej zindywidualizowanym.
Mimo ogólnie pozytywnych przekonaþ o uczeniu siö jözyka obcego (dobra mo- tywacja i poziom autonomii uczenia siö, przekonanie o korzystnym wpäywie im- plantów na moĔliwoĈci uczenia siö jözyka obcego) niepokój budzñ wyniki uczennic w skali löku przed lekcjami jözyka obcego. W badaniach prowadzonych za pomocñ skali FLCAS (Horwitz, Horwitz, Cope, 1986) Magda osiñgnöäa wynik 3,31, Nastur- cja – 3,71, natomiast Paola – 3,93. W innych badaniach prowadzonych za pomocñ tej skali (por. Budziþska, 2015) przyjmuje siö wystöpowanie löku przed uczeniem siö jözyka obcego u tych uczniów, którzy osiñgajñ Ĉredniñ co najmniej 2,5, natomiast w cytowanych badaniach Budziþskiej (tamĔe) najwyĔszy zanotowany wynik to 3,0.
Wszystkie zatem badane uczennice moĔna zaliczyè do grupy osób odczuwa- jñcych silny lök przed zajöciami z jözyka obcego. Najwiökszy lök odczuwa Paola
– uczennica szkoäy ogólnodostöpnej, osoba o wysokim poziomie motywacji do uczenia siö jözyka obcego i duĔej autonomii uczenia siö. MoĔna przypuszczaè, Ĕe ten lök nie pozwala jej w peäni wykorzystaè posiadanych zdolnoĈci i uniemoĔli- wia w peäni efektywne uczenie siö.
Wnioski koþcowe
Formuäujñc wnioski z przeprowadzonej analizy literatury przedmiotu oraz pi- lotaĔowych badaþ wäasnych, naleĔy wskazaè, Ĕe zagadnienie edukacji osób z wsz- czepionymi implantami Ĉlimakowymi wymaga dalszych szczegóäowych badaþ, a na päaszczyĒnie praktycznej konieczne jest udzielanie tej grupie uczniów spe- cjalistycznego wsparcia. W artykule podjöto zagadnienie uczenia siö jözyka obce- go, poniewaĔ jest to przedmiot stanowiñcy jednñ z powaĔniejszych trudnoĈci dla uczniów z dysfunkcjñ säuchu, takĔe tych korzystajñcych z implantów. Wspóäcze- sna metodyka nauczania tego przedmiotu w szkoäach ogólnodostöpnych opiera siö na podejĈciu komunikacyjnym, w którym szczególnie oczekiwane sñ osiñgniöcia ucznia w zakresie rozumienia i produkcji mowy obcojözycznej. Pomimo deklaracji uczniów z implantami, Ĕe „säyszñ dobrze”, sñ to osoby doĈwiadczajñce na lekcjach jözyka obcego wielu trudnych sytuacji, szczególnie w zadaniach wymagajñcych korzystania z nagraþ bez moĔliwoĈci korzystania z zapisu, pracy w grupach, roz- mów prowadzonych w szybkim tempie. Jak pokazaäy badania pilotaĔowe, mimo wysokiej autonomii uczenia siö i dobrej motywacji do nauki jözyka obcego uczen- nice odczuwaäy silny lök na lekcjach jözyka obcego. Taka sytuacja wymaga zde- cydowanej interwencji pedagogicznej, gdyĔ moĔe zapoczñtkowaè obniĔenie mo- tywacji do uczenia siö oraz straty psychologiczne – obniĔenie poziomu wäasnej wartoĈci, obniĔenie samooceny i poziomu aspiracji edukacyjnych.
Uzyskane informacje powinny staè siö podstawñ do dalszych badaþ nad funkcjonowaniem uczniów z implantem Ĉlimakowym na lekcjach jözyka obcego.
Jest to bowiem coraz wiöksza grupa uczniów, która charakteryzuje siö wysoki- mi osiñgniöciami rehabilitacyjnymi oraz funkcjonuje w duĔym stopniu podobnie do uczniów säyszñcych, wymaga jednak stale specjalistycznego wsparcia peda- gogicznego i psychologicznego. Przyszäe badania wymagajñ zebrania wiökszej, reprezentatywnej grupy badawczej osób z róĔnym doĈwiadczeniem korzystania z implantów (czas uĔywania i poziom zadowolenia) oraz rozszerzenia zakresu badanych czynników warunkujñcych powodzenie w uczeniu siö jözyka obcego.
Bibliografia
Archbold, S. (2010). Deaf education: changed by cochlear implantation? Nijmegen: University Nijmegen medical Centre.
Archbold, S., Nikolopoulos, T.P., Donoghue, G.M., Lutman, M.E. (1998). Educational placement of deaf children following cochlear implantation. British Journal of Audio- logy, 32, 295–300.
Bajkó, A., Kontra, E. (2008). Language learners with special needs: An international perspective.
Clevedon: Multilingual Matters.
Blamey, P.J., Sarant, J.Z., Paatsch, L.E., Barry, J.G., Bow, C.P., Wales, R.J., Wright, M., Psarros, C., Rattigan, K., Tooher, R. (2001). Relationships among speech perception,
production, language, hearing loss, and age in children with impaired hearing. Journal of Speech Language and Hearing, 44, 264–285.
Budziþska, K. (2015). Foreign language classroom anxiety in a further education context. Doc- toral Dissertation. University of Lodz.
Dawson, P.W., Busby, P.A., McKay, C.M., Clark, G.M. (2002). Short-term auditory memo- ry in children using Cochlear implants and its relevance to receptive language Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 45, 4, 789–799.
Domagaäa-ZyĈk, E. (2013a). Wielojözyczni. Studenci niesäyszñcy i säabosäyszñcy w procesie uczenia siö nauczania jözyków obcych. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Domagaäa-ZyĈk, E. (red.). (2013b). English as a foreign language for the deaf and hard of hear- ing persons in Europe. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Domagaäa-ZyĈk, E. (2014). Surdoglottodydaktyka. Lekcje i zajöcia jözykowe dla uczniów niesäy- szñcych i säaboäyszñcych. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Domagaäa-ZyĈk, E., Karpiþska-Szaj, K. (2011). Uczeþ z wadñ säuchu w szkole ogólnodostöpnej.
Podstawy metodyki nauczania jözyków obcych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Donoghue, G.M., Nikolopoulos, T.P., Archbold, S. (2000). Determinants of speech percep- tion in children after cochlear implantation. The Lancet, 356, 466–468.
Geers, A.E. Brenner, C., Davidson, L. (2003). Factors associatedwith development of speech perceptionskills in children implanted by age five. Ear Hear 24 (suppl), 24S–35S.
Guasti, M.T. Papagno, C. Vernice, M. Cecchetto, C., Giuliani, A., Burdo, S. (2014). The effect of language structure on linguistic strengths and weaknesses in children with cochlear implants: Evidence from Italian Applied Psycholinguistics, 35, 739–764.
Haraþ, B. (red.). (2005). Ksztaäcenie studentów niepeänosprawnych w zakresie jözyków obcych.
Teaching foreign languages to disabled people. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Pod- laskiej.
Horwitz E.K. (1999). Cultural and situational influences on foreign language learners’
beliefs about language learning: A review of BALLI studies. System, 27(4), 557–576.
Horwitz, E.K., Horwitz, M.B., Cope, J. (1986). Foreign language classroom anxiety. The Modern Language Journal, 70(2), 125–132.
Kellett Bidoli, C.J., Ochse, E. (red.). (2008). English in International Deaf Communication.
Bern: Peter Lang.
Kirk, K.I., Miyamoto, R.T., Lento, C.L., Ying, E., O’Neill, T., Fears, B. (2002). Effects of age at implantation in young children. Ann Otol Rhinol Laryngol (Suppl), 189, 69–73.
Lonka, E., Hasan, M., Komulainen, E. (2011). Spoken Language Skills and Educational Placement in Finnish Children with Cochlear Implants Folia Phoniatrica and Logopedica, 63, 296–304.
Macaskill, A., Taylor, E. (2010). The development of a brief measure of learner autonomy in university students. Studies in Higher Education, 35(30), 351–359.
Mukari, S.Z., Lai, N.L., Hanizam, A.G. (2007). Educational performance of pediatric cochlear implant recipients in mainstream classes. Int. J Pediatr. Otorhinolaryngol, 71(2), 231–240.
Punch, R., Hyde, M.B. (2011). Communication, psychosocial, and educational outcomes of children with cochlear implants and challenges remaining for professionals and parents. Int. J. Otolaryngol., http://dx.doi.org/10.1155/2011/573280.
Rostkowska, J.K., Pankowska, A. (2016). Cele rehabilitacji säuchowej przeznaczonej dla dzie- ci i dorosäych korzystajñcych z implantu Ĉlimakowego. Nowa Audiofonologia, 5(1), 58–63.
Ruffin, Ch.V., Kronenberger, W.G., Colson, B.G., Henning, S.C., Pisoni, D.B. (2013). Long-Term Speech and Language Outcomesin Prelingually Deaf Children, Adolescentsand Young Adults Who Received CochlearImplants in Childhood. Audiology and Neurology, 18, 289–296.
Schorr, E.A. Roth, F.P., Fox, N.A. (2008). A Comparison of the Speech and Language Skills of Children With CI and children with Normal Hearing. Communication Disorders Quarterly, 29, 4, 195–210.
Spencer, L.J., Gantz, B.J., Knutson, J.F. (2004). Outcomes and achievement of students who grew up with access to cochlear implants. Laryngoscope, 114, 1576–1581.
Svirsky, M.A., Teoh, S.W., Neuburger, H. (2004). Development of language and speech perception in congenitally, profoundly deaf children as a function of age at cochlear implantation. Audiology and Neurology, 9, 224–233.
Wheeler, A., Archbold, S., Gregory, S., Skipp, A. (2007). Cochlear implants: The young people’s perspective. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 12, 3, 303–316.
Young, G.A., Deanne, K.H. (2002). Receptive and expressive language skills of children with five years of experience using a cochlear implant. The Annals of Otology, Rhinology
& Laryngology, 111, 9, 802–810.
Zgoda, M., Lorens, A., Obrycka, A., Putkiewicz-Aleksandrowicz, J., SkarĔyþski, H. (2014).
Analiza porównawcza osiñgniöè szkolnych trzynastolatków korzystajñcych z implan- tu Ĉlimakowego wszczepionego im przed ukoþczeniem 3 roku Ĕycia i säyszñcych ró- wieĈników. Nowa Audiofonologia, 3(5), 66–74.
LEARNING A FOREIGN LANGUAGE BY COCHLEAR IMPLANT USERS Summary
Learning a foreign language is a special challenge for students with hearing impair- ments as it requires not only developing necessary strategies to learn all language skills in another language, but also overcoming specific perceptual and performance difficul- ties. The methodology of foreign language teaching to students with hearing impairments describes this process with reference to deaf and hard-of-hearing students of various ages who have various degrees of hearing impairment and who use various communication techniques. However, experiences relating to foreign language learning by people with cochlear implants have not been studied so far. These are students with unique char- acteristics whose hearing impairments are usually severe or profound and, at the same time, whose functioning is similar to the functioning of hard-of-hearing people thanks to their cochlear implants. It is assumed that their full inclusion in education in mainstream schools and social integration are possible.
The article presents the issue of teaching the English language as a foreign language to students with hearing impairments who use cochlear implants (three case studies), espe- cially in the context of the level of independent learning, beliefs concerning foreign language learning, foreign language classroom anxiety or lack of anxiety, and the scope of learning to read, write, speak and listen in a foreign language. In the study, a questionnaire designed by the authors was used as well as the scale FLCAS (Horwitz, Horwitz, Cope, 1986), autono- mous scale (Macaskill, Taylor, 2010) and subscale BALLI (Horowitz, 1999).
Key words: deaf, hard-of-hearing, learning a foreign language, cochlear implant
