Examination of the activity of chosen blood platelets lysosomal proteases in atopic dermatitis patients

(1)

Adres do korespondencji: prof. dr hab. med. Andrzej Kaszuba, Klinika Dermatologii i Dermatologii Dzieciêcej Uniwersytetu Medycznego

lliiz zo os so om ma alln ny yc ch h p płły ytte ek k k krrw wii u u c ch ho orry yc ch h n

na a a atto op po ow we e z za ap pa alle en niie e s sk kó órry y

E

Exxa am miin na attiio on n o off tth he e a ac cttiiv viitty y o off c ch ho os se en n b bllo oo od d p plla atte elle etts s lly ys so os so om ma all p prro otte ea as se es s iin n a atto op piic c d de errm ma attiittiis s p pa attiie en ntts s

ALEKSANDRA KASZUBA, JACEK PERLIŃSKI, MAGDALENA KOZŁOWSKA,

JULITA ZACZYŃSKA-JANECZKO, AGATA KUSIBA-CHARAZIAK, ANDRZEJ KASZUBA

Klinika Dermatologii i Dermatologii Dziecięcej II Katedry Dermatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, kierownik prof. dr hab. med. Andrzej Kaszuba

Abstract

In this study the activity of lysosomal hydrolases of blood platelets was analyzed. Catepsin G, B, D and tiolic katepsin were designated. The results of the investigations were statistically estimated. 67 patients with atopic dermatitis and healthy controls were examined. They were divided into two groups depending on the severity degree of the symptoms of atopic dermatitis (SCORAD). The study of the enzymatic activity in both groups differed significantly. In patients with significant degree of intensification of the disease process (SCORAD above 40) the decrease in catepsin G was observed, together with the increase in activity of catepsins D i B. The activity of those enzymes may determine the degree of the severity of atopic dermatitis. It is suggested that the defect in the process of synthesis and activation of lysosomal enzymes may be one of the reasons of the onset and development of atopic dermatitis.

Despite of multidirectional research of atopic dermatitis, the etiopathogenesis has not been revealed so far. Until recently we have emphasized the role of hydrolytic lysosome enzymes and platelets in the course of chronic inflammatory processes to which atopic dermatitis also belongs. In the contemporary methods of atopic dermatitis treatment mechanisms associated with stabilization of lysosomal membranes of the platelets should be taken into consideration.

Key words: atopic dermatitis, blood platelets, proteases.

Streszczenie

W pracy przeœledzono aktywnoœæ hydrolaz lizosomalnych p³ytek krwi. Oznaczano katepsynê G, B, D oraz katepsyny tiolowe.

Wyniki badañ poddano ocenie statystycznej. Przebada- no 67 chorych na AZS i 30 osób klinicznie zdrowych. Pacjen- tów podzielono na 2 grupy, w zale¿noœci od nasilenia obja- wów klinicznych (SCORAD). Badane aktywnoœci enzyma- tyczne w obu grupach ró¿ni³y siê znamiennie statystycznie.

U chorych ze znacznym stopniem nasilenia procesu chorobowego (SCORAD powy¿ej 40) charakterystyczny by³ spadek katepsyny G z jednoczeœnie obserwowanym wzrostem ak- tywnoœci katepsyny D i B. Aktywnoœæ tych enzymów mo¿e stanowiæ wskaŸnik stopnia ciê¿koœci AZS. Sugeruje siê, ¿e defekt procesu syntezy i aktywacji enzymów lizosomalnych mo¿e byæ jedn¹ z przyczyn powstawania i rozwoju AZS.

Etiopatogeneza atopowego zapalenia skóry, pomimo wielokierunkowych badañ, nie zosta³a dotychczas wyjaœniona.

W wielu badaniach podkreœla siê rolê lizosomalnych enzy- mów hydrolitycznych p³ytek krwi w przebiegu przewlek³ych procesów zapalnych, do których nale¿y tak¿e AZS. Wspó³- czesne metody leczenia AZS powinny uwzglêdniaæ mechani- zmy zwi¹zane ze stabilizacj¹ b³on lizosomalnych p³ytek krwi.

S³owa kluczowe: atopowe zapalenie skóry, p³ytki krwi, proteazy.

(PDiA 2004; XXI, 4: 190–199)

(2)

Mimo d³ugotrwa³ych i wielokierunkowych badañ pa- togeneza atopowego zapalenia skóry (AZS) nie zosta³a dotychczas do koñca poznana i jest przedmiotem licznych kontrowersji [1]. Od wielu lat sugeruje siê genetyczne t³o choroby – jednak w chwili obecnej przyjmu- je siê, ¿e w AZS – oprócz uwarunkowania genetyczne- go – najwiêksz¹ rolê odgrywaj¹ zaburzenia uk³adu immunologicznego, zarówno w zakresie odpowiedzi hu- moralnej (I typ reakcji alergicznej), jak i komórkowej (IV typ reakcji alergicznej) czêsto wspó³wystêpuj¹ce z mechanizmami niealergicznymi [2]. Rola specyficz- nych alergenów w patogenezie AZS pozostaje kontro- wersyjna, aczkolwiek wielu autorów zwraca uwagê na znaczenie antygenów powietrznopochodnych i pokar- mowych w rozwoju i zaostrzaniu zmian skórnych w przebiegu tej choroby [3].

P³ytki jako element morfotyczny krwi bior¹ czynny udzia³ w licznych procesach homeostazy organizmu.

Wiele czynników egzo- i endogennych mo¿e mieæ wp³yw na ich aktywnoœæ metaboliczn¹ [4–9].

Od kilkudziesiêciu lat prowadzone s¹ badania, ma- j¹ce udowodniæ zwi¹zek niektórych chorób, zw³aszcza przewlek³ych procesów zapalnych, ze szczególnym uwzglêdnieniem schorzeñ z krêgu atopii, z aktywnoœci¹ niektórych enzymów lizosomalnych. Wa¿n¹ rolê w procesach zapalnych w przebiegu atopowego zapalenia skó- ry odgrywaj¹ enzymy hydrolityczne, uwalniane z lizo- somów p³ytek krwi [10–15].

W AZS skupiano siê g³ównie na obserwacjach dotycz¹cych granulocytów obojêtnoch³onnych, stwierdzaj¹c w wielu badaniach zmniejszenie aktywnoœci fosfatazy kwaœnej oraz β-glukuronidazy, produkowanych w lizosomach tych komórek (tak¿e u rodziców pacjentów, u któ- rych nie stwierdzono objawów klinicznych). Faktem tym t³umaczy siê os³abienie odpornoœci na infekcje u chorych na AZS. Ponadto w pojedynczych badaniach stwierdza- no wzrost β-glukuronidazy w monocytach oraz obni¿enie aktywnoœci fosfatazy kwaœnej w limfocytach [14, 16, 17].

W p³ytkach krwi istotn¹ aktywnoœæ enzymatyczn¹ obserwuje siê w lizosomach. S¹ to cia³ka elektronowo gê- ste, znajduj¹ce siê wewn¹trz komórek, gdzie spe³niaj¹ g³ównie funkcjê trawienn¹. Badania ostatnich lat wyka- za³y szerszy udzia³ tych organelli w innych wa¿nych procesach ¿yciowych. Czynnoœæ lizosomów jest bardzo z³o-

¿ona, stanowi¹ one wewn¹trzkomórkowy uk³ad trawien- ny prawie wszystkich komórek, umo¿liwiaj¹c wykorzystanie w³asnych sk³adników do procesów meta- bolicznych. W lizosomach stwierdzono ok. 60 enzymów hydrolitycznych, aktywnie dzia³aj¹cych, g³ównie w œro- dowisku kwaœnym. S¹ to hydrolazy estrów karboksylo- wych i tiolowych, enzymy dzia³aj¹ce na wi¹zania zawie- raj¹ce fosfor, esterazy siarczanowe, glikozydazy, pepty- dazy i amidazy. Niektóre z nich (fosfataza kwaœna,

β-glukuronidaza, esteraza tiooctanowa i N-acetyloglikoza- minidaza sta³y siê wyznacznikami tych struktur [18, 19].

W dostêpnym piœmiennictwie nie uda³o siê znaleŸæ jakichkolwiek doniesieñ o badaniach enzymów lizosomalnych w p³ytkach krwi u pacjentów z AZS.

Wiele z leków stosowanych w terapii AZS wp³ywa na proces uwalniania enzymów z lizosomów komórek, których udzia³ w patogenezie AZS zosta³ udowodniony.

Poszukiwanie nowych metod leczniczych jest nadal wiel- kim wyzwaniem w dermatologii, a byæ mo¿e wykrycie innych aspektów patogenetycznych AZS stworzy mo¿- liwoœæ skuteczniejszego leczenia.

Celem niniejszej pracy jest przeœledzenie aktywnoœci hydrolaz lizosomalnych p³ytek krwi u chorych na atopowe zapalenie skóry o ró¿nym stopniu nasilenia choroby.

Cele pracy

1. Oznaczenie aktywnoœci wybranych enzymów lizosomalnych p³ytek krwi chorych na AZS oraz w grupie osób zdrowych: katepsyny G, katepsyny D, katepsyny B, katepsyn tiolowych.

2. Ocena zale¿noœci uzyskanych wyników badañ laboratoryjnych od stopnia nasilenia procesu chorobowego wg skali SCORAD.

Materiał i metodyka Dobór chorych

Badaniem objêto 97 osób, w tym:

1) grupê odniesienia (O) stanowi³o 30 osób klinicznie zdrowych w tym: 16 kobiet w wieku 17–44 lat X–

=28,88 (6,47 lat) oraz 14 mê¿czyzn w wieku 18–42 lat X–

=30,27 (7,21) (tab. 1., 1a.).

2) grupê badan¹ (B) stanowi³o 67 osób z atopowym za- paleniem skóry, w tym 37 kobiet w wieku 16–43 lat X–

=27,99 (5,99) i 30 mê¿czyzn w wieku 18–40 lat X–

=28,87 (7,11) (tab. 1., 1a.). Grupa badana i grupa odniesienia mia³y podobn¹ strukturê co do wieku i p³ci.

Do badañ kwalifikowano osoby z aktywnym procesem chorobowym. Warunkiem rozpoznania AZS u ka¿- dego chorego by³o spe³nienie przynajmniej 3 g³ównych cech wg kryteriów Hanifina i Rajki. Przy w¹tpliwoœciach klinicznych nie by³y rozpatrywane cechy mniejsze i ta- cy chorzy nie zostali zakwalifikowani do badania.

Osoby, od których zosta³ pobrany materia³ do badañ laboratoryjnych nie stosowa³y w ci¹gu ostatnich 3 mies.

leczenia ogólnego. Dopuszczono jedynie stosowanie diet eliminacyjnych i leczenie pielêgnacyjne oraz dodatkowo miejscowe stosowanie preparatów glikokortykosteroido- wych na powierzchniê skóry, nie przekraczaj¹ce 10% ogól- nej powierzchni u chorych z ciê¿kim stanem klinicznym.

Stopieñ nasilenia AZS oceniano wg skali SCORAD.

(3)

Przyjmuj¹c za kryterium stopieñ nasilenia procesu chorobowego pacjentów podzielono na 2 grupy:

grupê I stanowi³o 35 osób, w tym 20 kobiet i 15 mê¿- czyzn z lekkim lub œrednim stanem klinicznym, czyli do 40 punktów w skali SCORAD,

grupê II stanowi³y 32 osoby, w tym 17 kobiet i 15 mê¿- czyzn z ciê¿kim stanem klinicznym, czyli powy¿ej 40 punktów w skali SCORAD (tab. 2.).

Wszyscy ochotnicy zostali poinformowani o celu i zakresie badania i wyrazili na nie dobrowoln¹ zgodê.

Metody laboratoryjne

Uzyskiwanie materiału do badań

Krew do badañ pobierano w godzinach rannych (7.00–8.00) z ¿y³y ³okciowej w iloœci ok. 20 ml do pro- bówek polietylenowych z dodatkiem 1% EDTA w 0,14 M NaCl o pH 7,4 w stosunku 1 objêtoœci antykoagulan- tu na 9 objêtoœci krwi.

Otrzymywanie krwinek płytkowych

Krwinki p³ytkowe otrzymywano metod¹ frakcjono- wanego wirowania w temperaturze pokojowej przy

1 000 obr./min przez 10 min. W wyniku wirowania z pe³nej krwi otrzymywano osocze bogatop³ytkowe (PRP), które œci¹gano plastikow¹ pipetk¹ ostro¿nie znad warstwy osadzonych krwinek czerwonych i przenoszo- no do probówek polietylenowych.

Nastêpnie ponownie je wirowano przy 2 500 obr./min przez 20 min.

Osad krwinek p³ytkowych zawieszano w buforze o sk³adzie 0,14 M NaCl, 0,01 M Tris – HCl pH 7,4, 0,005 M glukoza i 0,001 M EDTA. Liczbê uzyskanych krwinek p³ytkowych liczono w komorze Bürkera i oznaczano ich hematokryt. Mikroskopowo oceniano równie¿

stopieñ zanieczyszczenia uzyskanego osadu krwinek innymi elementami morfotycznymi pe³nej krwi. Nie prze- kracza³ on 0,01% [20].

Oznaczanie aktywności proteaz lizosomalnych

Katepsyna G E.C.3.4.21.20 [21]

Substratem jest ester aminokwasowy -2-naftolu, benzoilo-fenyloalanylo-2-naftolo ester (Sigma) (5 mg na 1 ml DMSO). Dzia³aniem enzymu zostaje uwolniony 2- naftol, który z sol¹ dwuazoniow¹ daje barwny produkt o maksimum poch³aniania przy E₅₂₀nm.

Katepsyna D E.C.3.4.23.5 [21]

Proteazy rozk³adaj¹ azokazeinê przy ró¿nych warto- œciach pH.

Uwalniane azopeptydy s¹ rozpuszczalne w TCA w przeciwieñstwie do nieroz³o¿onej azokazeiny. Bada- nie wykonywano przy u¿yciu substratu, jakim by³a 2%

azokazeina (Sigma) w buforze octanowym.

Proteazy tiolowe E.C.3.4.22.15 [21]

Metodyka oznaczeñ jak w przypadku katepsyny D.

Katepsyna B E.C.3.4.22.1 [22]

Katepsyna B oraz H rozk³ada benzoilo-DL-arginilo p-nitroanilinê, która w œrodowisku zasadowym posiada Tab. 1. Materia³ badany

Grupa osobowa Rozpoznanie P³eæ Liczebnoœæ Wiek – lata

N % minimum- Me X– SD

-maksimum

odniesienia (O) osoby klinicznie zdrowe K 16 53,33 17–44 37 28,88 6,47

M 14 46,67 18–42 21 30,27 7,21

razem 30 100 17–44 40 29,44 6,19

badana (B) atopowe zapalenie skóryK 37 55,22 16–43 32 27,99 5,99

M 30 44,78 18–40 29 28,87 7,11

razem 67 100 16–43 33 28,14 6,91

RAZEM K+M 97 16–44 31 28,90 7,06

Tab. 1a. Materia³ badany – analiza statystyczna wyników Wiek – lata

test t-Studenta dla prób niezale¿nych porównywane grupy wartoœæ poziom zna- osobowe

testu miennoœci ró¿nic

O:K vs M t=-1,07 p>0,05

B:K vs M t=-0,71 p>0,05

O vs B K t=1,02 p>0,05

M t=1,47 p>0,05

razem t=1,27 p>0,05

(4)

intensywne zabarwienie ¿ó³te przy 405 nm. Substratem by³: 20 mM BAPNA (N-alfa-Benzoyl-DL-arginine-p- -nitroanilide) (Sigma) w DMSO.

Wyniki aktywnoœci enzymów podawano w U/mg bia³ka. Bia³ko w badanym materiale oznaczano metod¹ Lowry’ego [23].

Opracowanie statystyczne wyników Analizê statystyczn¹ uzyskanego materia³u faktogra- ficznego prowadzono w nastêpuj¹cych grupach – wg schematów:

1. Porównanie wieku osób z grupy odniesienia i grupy badanej: test t-Studenta dla prób niezale¿nych (wyniki spe³nia³y cechy rozk³adu normalnego) [24]. Porów- nywano wg schematu:

O:K vs M B:K vs M O vs B:K O vs B:M O vs B: razem.

2. Ocena stopnia nasilenia procesu chorobowego wg skali SCORAD: opisowa analiza logiczna.

3. Ocena porównawcza aktywnoœci badanych enzymów u osób z grupy odniesienia i badanej: test U Manna- -Whitney’a (wyniki nie spe³nia³y cech rozk³adu normalnego). Porównywano wg schematu:

O:K vs M B:K vs M O vs B:K O vs B:M O vs B: razem.

4. Grupa badana – porównanie aktywnoœci badanych en- zymów w odniesieniu do wartoœci wskaŸnika SCO- RAD 40 ≤ vs ≤ 40: test U Manna-Whitney’a [24] (wyniki nie spe³nia³y cech rozk³adu normalnego). Porów- nywano wg schematu:

B:40 SCORAD ≤ vs ≤ 40 SCORAD:M B:40 SCORAD ≤ vs ≤ 40 SCORAD:K B:40 SCORAD ≤ vs ≤ 40 SCORAD: razem.

5. W ocenie znamiennoœci statystycznej ró¿nic przyjêto:

p<0,05 – ró¿nica znamienna p<0,01 – ró¿nica znamienna p<0,005 – ró¿nica wysoce znamienna p<0,001 – ró¿nica wysoce znamienna Wyniki badań

Badania kliniczne

W grupie badanej, wartoœæ wskaŸnika SCORAD do 40 punktów dotyczy³a 52,24% chorych, a wartoœæ powy¿ej 40 punktów – 47,76% chorych; w obydwu przy-

padkach bez znacz¹cych ró¿nic pomiêdzy kobietami i mê¿czyznami (tab. 2.).

Badania laboratoryjne

W grupie odniesienia, u kobiet w porównaniu do mê¿- czyzn, aktywnoœæ katepsyny G by³a znamiennie (p<0,05) ni¿sza, w grupie badanej – znamiennie (p<0,05) wy¿sza.

W grupie badanej – w porównaniu do grupy odniesienia – aktywnoœæ katepsyny G u kobiet by³a znamiennie (p<0,05) wy¿sza, natomiast u mê¿czyzn i w ca³ych grupach osobowych bez ró¿nic istotnych (ryc. 1.).

W grupie badanej – w porównaniu do grupy odniesienia – zarówno u kobiet, mê¿czyzn, jak i w ca³ych grupach osobowych, aktywnoœæ katepsyny D nie wykazywa³a ró¿nic istotnych (ryc. 2.).

U kobiet, w porównaniu do mê¿czyzn, aktywnoœæ katepsyny B w grupie badanej by³a znamiennie (p<0,05) ni¿sza, w grupie odniesienia – bez ró¿nic znamiennych.

W grupie badanej, w porównaniu do grupy odniesienia, aktywnoœæ katepsyny B u kobiet by³a znamiennie (p<0,05) ni¿sza, u mê¿czyzn – znamiennie (p<0,05) wy¿sza, w ca³ych grupach osobowych – bez ró¿nicy istotnej (ryc. 3.).

W grupie badanej, w porównaniu do grupy odniesienia, aktywnoœæ katepsyn tiolowych u kobiet, mê¿czyzn, jak i w ca³ej grupie osobowej nie wykazywa³a ró¿nic znamiennych (ryc. 4.).

Analiza zależności

wyników badań laboratoryjnych od wyników badań klinicznych

Aktywnoœæ katepsyny G u kobiet z wartoœci¹ wskaŸ- nika SCORAD powy¿ej 40, w porównaniu do kobiet z wartoœci¹ wskaŸnika SCORAD poni¿ej 40, by³a znamiennie (p<0,05) ni¿sza; u mê¿czyzn nie wykazywa³a ró¿- nicy istotnej. Aktywnoœæ katepsyny G w ca³ej grupie chorych ze wskaŸnikiem SCORAD powy¿ej 40, w porówna- Tab. 2. Badanie kliniczne: stopieñ nasilenia procesu chorobowego AZS wg skali SCORAD

Grupa Stopieñ P³eæ Liczebnoœæ

osobowa ciê¿koœci

choroby N %

atopowe SCORAD K 20 29,85

zapalenie do 40 punktów

M 15 22,39

skóry

razem 35 52,24

SCORAD K 17 25,37

powy¿ej M 15 22,39

40 punktów razem 32 47,76

RAZEM 67 100

(5)

150

130

110

90

70

50 78,47–135,40

94,46 90,46±20,11

minimum-maks., Me, X±SD: – kobiety, mê¿czyŸni, razem 81,45–141,30

100,81 111,35±24,18 U/mg

bia³ka GRUPA ODNIESIENIA (O) GRUPA BADANA (B)

78,47–141,30 90,27 98,49±21,27

83,75–130,27 100,11 118,35±22,77

85,44–128,35 94,68 90,70±17,79

83,75–130,27 105,75 91,27±18,79

Ryc. 1. Badania laboratoryjne: aktywnoœæ katepsyny G

Analiza statystyczna wyników

Aktywnoœæ katepsyny G – wartoœci liczbowe

test U Manna-Whitney’a porównywane grupy wartoœæ poziom zna-

O:K vs M U=-3,16 p<0,05

B:K vs M U=3,01 p<0,05

O vs B K U=3,41 p<0,05

M U=2,61 p>0,05

razem Z=2,11 p>0,05

n₁=16 n₂=14 n₃=30 n₁=37 n₂=30 n₃=67

1,100 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200

0,441–0,890 0,440 0,616±0,200

minimum-maks., Me, X±SD: kobiety, mê¿czyŸni, razem– 0,375–0,900

0,563 0,794±0,271 U/mg

0,375–0,900 0,614 0,715±0,232

0,399–0,910 0,645 0,637±0,212

0,411–0,850 0,740 0,704±0,291

0,399–0,910 0,650 0,755±0,241

Ryc. 2. Badania laboratoryjne: aktywnoœæ katepsyny D

Aktywnoœæ katepsyny D – wartoœci liczbowe

O:K vs M U=-2,44 p>0,05

B:K vs M U=-2,01 p>0,05

O vs B K U=-0,66 p>0,05

M U=-0,78 p>0,05

razem Z=-0,81 p>0,05

n₁=16 n₂=14 n₃=30 n₁=37 n₂=30 n₃=67

1 600

1 400

1 200

1 000

800

600

688,40–1 399,60 849,30 917,18±251,36

minimum-maks ., Me, X±SD: – kobiety, mê¿czyŸni, razem U/mg

Ryc. 3. Badania laboratoryjne: aktywnoœæ katepsyny B

Aktywnoœæ katepsyny B – wartoœci liczbowe

O:K vs M U=1,08 p> 0,05

B:K vs M U=-3,11 p<0,05

O vs B K U=3,21 p<0,05

M U=-3,44 p<0,05

razem Z=2,11 p>0,05

n₁=16 n₂=14 n₃=30 n₁=37 n₂=30 n₃=67

706,27–1 385,60 911,46 876,40±211,44

688,40–1 385,60 887,35 971,15±244,81

711,46–1 410,60 750,88 832,61±169,90

655,30–1 360,45 788,40 971,38±177,46

655,30–1 410,60 940,50 907,38±190,34

(6)

0,500 0,450 0,400 0,350 0,300 0,250 0,200 0,150 0,100

0,165–0,450 0,225 0,276±0,071

0,220 0,231±0,063 U/mg

0,165–0,461 0,235 0,251±0,065

0,170–0,432 0,260 0,249±0,051

0,160–0,470 0,227 0,201±0,060

0,160–0,470 0,200 0,223±0,051

Ryc. 4. Badania laboratoryjne: aktywnoœæ katepsyn tiolowych

Aktywnoœæ katepsyn tiolowych – wartoœci liczbowe test U Manna-Whitney’a porównywane grupy wartoœæ poziom zna-

O:K vs M U=1,88 p>0,05

B:K vs M U=-2,11 p>0,05

O vs B K U=1,46 p>0,05

M U=2,03 p>0,05

razem Z=1,94 p>0,05

n₁=16 n₂=14 n₃=30 n₁=37 n₂=30 n₃=67

140 130 120 110 100 90 80 70 60

83,75–130,27 108,47 99,64±22,68

91,27 105,30±18,46 U/mg

bia³ka ≤≤40 40<

83,75–130,27 95,46 100,42±20,34

83,75–108,90 88,46 85,20±16,47

91,34–130,27 110,46 100,37±20,45

83,75–130,27 94,65 90,27±18,67

Ryc. 5. Grupa badana – analiza zale¿noœci wyników badañ laboratoryjnych od wyników badañ klinicznych: aktywnoœæ katepsyny G a stopieñ nasilenia procesu chorobowego wg skali SCORAD

Aktywnoœæ katepsyny G – wartoœci liczbowe

SCORAD: K U=3,41 p<0,05

≤40 VS 40< M U=1,34 p>0,05

razem Z=3,22 p<0,05

n₁=20 n₂=15 n₃=35 n₁=17 n₂=15 n₃=32

niu do ca³ej grupy chorych ze wskaŸnikiem SCORAD poni¿ej 40, by³a znamiennie (p<0,05) ni¿sza (ryc. 5.).

Aktywnoœæ katepsyny D u kobiet z wartoœci¹ wskaŸ- nika SCORAD powy¿ej 40, w porównaniu do kobiet z wartoœci¹ wskaŸnika SCORAD poni¿ej 40, by³a znamiennie (p<0,05) wy¿sza; u mê¿czyzn – bez ró¿nic istotnych. Aktywnoœæ katepsyny D w ca³ej grupie osobowej z wartoœci¹ wskaŸnika SCORAD powy¿ej 40 w porównaniu do ca³ej grupy chorych z wartoœci¹ wskaŸnika SCORAD poni¿ej 40, by³a znamiennie (p<0,01) wy¿sza (ryc. 6.).

Aktywnoœæ katepsyny B u chorych z wartoœci¹ wskaŸ- nika SCORAD powy¿ej 40, w porównaniu do chorych z wartoœci¹ wskaŸnika SCORAD poni¿ej 40, u kobiet i w ca³ej grupie by³a znamiennie (p<0,05) wy¿sza, natomiast u mê¿czyzn znamiennie (p<0,05) ni¿sza (ryc. 7.).

Aktywnoœæ katepsyn tiolowych w grupie osób z wartoœci¹ wskaŸnika SOCRAD powy¿ej 40, w po- równaniu do chorych z wartoœci¹ wskaŸnika SCORAD poni¿ej 40 (oddzielnie kobiet, mê¿czyzn i w ca³ych grupach osobowych) nie wykazywa³a ró¿nic znamiennych (ryc. 8.).

Omówienie wyników

W ostatnim czasie coraz czêœciej przedmiotem licznych badañ jest udzia³ p³ytek krwi w wielu procesach immunologicznych ustroju, zw³aszcza o charakterze przewlek³ym. Z dotychczasowych badañ wynika, ¿e ak- tywnoœæ trombocytów w przebiegu AZS jest bezsporna.

W procesie alergicznego zapalenia p³ytki krwi s¹ akty- wowane przez szereg mediatorów: PAF, serotoninê,

(7)

1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300

0,399–0,910 0,570 0,644±0,210

0,640 0,710±0,190 U/mg

bia³ka

≤≤40 40<

0,399–0,910 0,575 0,624±0,195

0,448–0,910 0,750 0,770±0,244

0,410–0,880 0,710 0,685±0,199

0,410–0,910 0,745 0,807±0,255

Ryc. 6. Grupa badana – analiza zale¿noœci wyników badañ laboratoryjnych od wyników badañ klinicznych: aktywnoœæ katepsyny D a stopieñ nasilenia procesu chorobowego wg skali SCORAD

Aktywnoœæ katepsyny D – wartoœci liczbowe

SCORAD: K U=-3,49 p<0,05

≤40 VS 40< M U=1,05 p>0,05

razem Z=4,06 p<0,01

n₁=20 n₂=15 n₃=35 n₁=17 n₂=15 n₃=32

MBP, MPO, trombinê [25, 26]. Ponadto zauwa¿ono, ¿e s¹ one dodatkowo pobudzane przez cz¹stki IgE, reagu- j¹ce ze znajduj¹cym siê na ich powierzchni receptorem Fcε(RII [27]. W wyniku tych procesów trombocyty ulegaj¹ wzmo¿onej agregacji, uwalniaj¹ wolne rodniki, a tak¿e wydzielaj¹ szereg enzymów. I tak stwierdzono wzmo¿on¹ czynnoœæ wydzielnicz¹ w pobudzonych p³ytkach, m.in. z ziarnistoœci zbitych (histamina, serotoni- na), czy te¿ ziaren α (PF4, selektyna P) [5, 28]. W dotychczas opublikowanych pracach nie uda³o siê odszu- kaæ jakichkolwiek doniesieñ dotycz¹cych sekrecji enzymów z lizosomów p³ytek krwi, mimo ¿e uwalniane

enzymy lizosomalne s¹ wa¿nym wskaŸnikiem aktywno- œci biologicznej komórki w przewlek³ym zapalnym procesie chorobowym [29].

W warunkach fizjologicznych hydrolazy i proteazy utrzymywane s¹ w stanie spoczynku, zamkniête struk- turami b³onowymi lizosomów, stanowi¹ tym samym potê¿ny ³adunek enzymatyczny. Wszelkie procesy powoduj¹ce rozpad komórki lub jej uaktywnienie desta- bilizuj¹ b³ony lizosomalne, powoduj¹c uwolnienie i uaktywnienie nagromadzonych enzymów do wnêtrza komórki i poza struktury komórkowe; w ten sposób rozpoczynaj¹ kaskadê procesów biochemicznych.

1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400

655,30–1 410,60 811,35 866,44±196,46

minimum-maks., Me, X±SD: – kobiety, mê¿czyŸni, razem 715,80–1 337,46

835,46 956,80±201,40 U/mg

bia³ka ≤≤40 40<

655,30–1 410,60 951,44 906,42±185,46

728,46–1 391,40 835,30 966,43±203,40

655,30–1 410,60 900,36 839,46±185,46

655,30–1 410,60 847,37 913,46±194,30

Ryc. 7. Grupa badana – analiza zale¿noœci wyników badañ laboratoryjnych od wyników badañ klinicznych: aktywnoœæ katepsyny B a stopieñ nasilenia procesu chorobowego wg skali SCORAD

Aktywnoœæ katepsyny B – wartoœci liczbowe

SCORAD: K U=-3,14 p<0,05

≤40 VS 40< M U=3,28 p<0,05

razem Z=-3,99 p<0,05

n₁=20 n₂=15 n₃=35 n₁=17 n₂=15 n₃=32

(8)

0,500

0,400

0,300

0,200

0,100 0,166–0,404

0,221 0,201±0,050

0,207 0,207±0,062 U/mg

bia³ka ≤≤40 40<

0,166–0,440 0,210 0,221±0,059

0,160–0,470 0,227 0,268±0,049

0,177–0,440 0,199 0,288±0,035

0,160–0,470 0,225 0,217±0,048

Ryc. 8. Grupa badana – analiza zale¿noœci wyników badañ laboratoryjnych od wyników badañ klinicznych: aktywnoœæ katepsyn tiolowych a stopieñ nasilenia procesu chorobowego wg skali SCORAD

Aktywnoœæ katepsyn tiolowych – wartoœci liczbowe test U Manna-Whitney’a porównywane grupy wartoœæ poziom zna-

SCORAD: K U=-0,99 p>0,05

≤40 VS 40< M U=0,77 p>0,05

razem Z=0,11 p>0,05

n₁=20 n₂=15 n₃=35 n₁=17 n₂=15 n₃=32

Wœród zbadanych enzymów obserwuje siê znamienny statystycznie spadek poziomów katepsyny D (u kobiet) w stosunku do odpowiedniej grupy odniesienia.

Wyniki potwierdzaj¹, ¿e p³ytki krwi odgrywaj¹ rolê w patogenezie AZS, co jest zgodne z wieloma wcze- œniejszymi badaniami, udowadniaj¹cymi udzia³ trombo- cytów w nasileniu procesu zapalnego, odpowiedzialne- go za wystêpowanie objawów atopowego zapalenia skó- ry [27, 30–37]. Gdyby aktywnoœæ wszystkich zbadanych enzymów utrzymywa³a siê na niezmiennym statystycznie poziomie, mo¿na by zastanawiaæ siê, czy procesy ustrojowe inicjowane lub kontynuowane przez p³ytki krwi stanowi¹ znacz¹cy czynnik patogenetyczny AZS.

Zmiany aktywnoœci enzymatycznej lizosomów, któ- ra ulega nasileniu u chorych z bardziej zaawansowanym procesem chorobowym, wskazuj¹ jednoczeœnie na udzia³ enzymów produkowanych przez te organelle w przebiegu AZS.

Z rezultatów badañ w³asnych trudno jednak¿e wy- ci¹gn¹æ oczywiste wnioski, tym bardziej, ¿e nie mo¿na posi³kowaæ siê wynikami doœwiadczeñ innych autorów dotycz¹cych tego lub zbli¿onych zagadnieñ. Nale¿y wiêc rozwa¿yæ dwie ró¿ni¹ce siê hipotezy:

jedn¹ z przyczyn powstawania i rozwoju AZS mo¿e byæ pierwotny defekt procesu syntezy i aktywacji en- zymów lizosomalnych w p³ytkach krwi;

lub:

obni¿enie aktywnoœci N-acetyloglikozaminidazy, β-glukuronidazy lizozymu i kwaœnej fosfatazy w lizosomach p³ytek krwi u chorych na AZS jest zwi¹zane z labilizacj¹ b³on lizosomalnych i nadmiernym uwalnia- niem tych enzymów do wnêtrza trombocytu, a nastêp- nie poza komórkê (wprost proporcjonalnie do stopnia nasilenia procesu chorobowego) oraz z anga¿owaniem

tych enzymów w wiele procesów biologicznych i zu¿y- waniem lizosomalnych zapasów badanych enzymów.

Interesuj¹cym zagadnieniem s¹ statystycznie znamien- ne: wzrost aktywnoœci katepsyny G w p³ytkach pobra- nych od chorych kobiet oraz wzrost aktywnoœci katepsyny B u chorych mê¿czyzn w stosunku do grup odniesienia. Interpretacja tego zjawiska nie jest jednoznaczna.

Porównuj¹c aktywnoœæ tych enzymów u chorych z war- toœci¹ wskaŸnika SCORAD powy¿ej 40 w stosunku do osób z wartoœci¹ wskaŸnika poni¿ej 40 okazuje siê, ¿e za- równo katepsyna G u kobiet, jak i katepsyna B u mê¿- czyzn z bardziej zaawansowanym procesem chorobowym osi¹gaj¹ wartoœci znamiennie ni¿sze. Mo¿na zatem przy- puszczaæ, ¿e katepsyny G i B z lizosomów p³ytek krwi rozpoczynaj¹ swój udzia³ w procesie chorobowym nieco póŸniej w stosunku do enzymów znacznikowych. Dlate- go u chorych z mniejszym nasileniem choroby wykazu- j¹ znamienny wzrost aktywnoœci. Gdy ju¿ proces jest utrwalony i nasilony, mo¿e wtórnie dochodziæ do wyczerpania enzymatycznego lizosomów p³ytkowych.

U chorych z du¿ym nasileniem procesu chorobowego, opisywanym wartoœciami wskaŸnika SCORAD przekraczaj¹cymi 40, bardzo charakterystyczny jest spadek aktywnoœci katepsyny G, z jednoczeœnie obserwowanym wzrostem aktywnoœci katepsyny D i B. Wynika z tego, ¿e poziomy wymienionych enzymów lizosomalnych w p³ytkach krwi mog¹ byæ wskaŸnikiem stopnia ciê¿koœci atopowego zapalenia skóry.

Obserwowany wzrost aktywnoœci niektórych enzy- mów lizosomalnych w p³ytkach (katepsyna G, D i B) wynikaæ mo¿e tak¿e z obecnoœci u czêœci chorych nie stwierdzonych w badaniu lekarskim utajonych infekcji, które mog¹ odgrywaæ znacz¹c¹ rolê w etiopatogenezie

(9)

AZS. Drobnoustroje mog¹ dodatkowo pobudzaæ proces syntezy i uwalniania enzymów lizosomalnych [38–41].

W przeprowadzonych badaniach zwracaj¹ uwagê, wspominane ju¿, charakterystyczne zmiany aktywnoœci niektórych enzymów lizosomalnych, obserwowane u chorych w zale¿noœci od p³ci. I tak poziomy lizozymu, katepsyny G czy D znamiennie ulegaj¹ obni¿eniu lub podwy¿- szeniu jedynie w grupie badanych kobiet. W badaniach aktywnoœci katepsyny B, zarówno u osób ze wskaŸnikiem SCORAD poni¿ej, jak i powy¿ej 40, obserwowane wyniki w porównywalnych grupach kobiet i mê¿czyzn s¹ od- mienne. Mo¿e to œwiadczyæ o tym, ¿e du¿y wp³yw na wydzielanie i udzia³ w procesach biologicznych niektórych enzymów maj¹ hormony p³ciowe. Najnowsze badania Ki- riyama i wspó³pracowników udowadniaj¹ wyraŸne za- ostrzenie procesu chorobowego u 47% kobiet z AZS w ty- godniu poprzedzaj¹cym menstruacjê [42–44].

Z przeprowadzonych badañ w³asnych wynika, ¿e sta- bilizacja b³on lizosomalnych, powodowana czynnikami farmakologicznymi, mo¿e mieæ du¿e znaczenie w kon- trolowaniu choroby. Z jednej strony nale¿y poszukiwaæ leków zmniejszaj¹cych procesy i czynniki aktywuj¹ce p³ytki krwi, a wiêc zwi¹zków blokuj¹cych wydzielanie lub wi¹zanie PAF, serotoniny czy innych agonistów trom- bocytarnych (np. stosowany wiele lat nedokromil sodu).

Z drugiej strony nale¿a³oby doœwiadczalnie testowaæ metody lecznicze, prowadz¹ce bezpoœrednio do stabilizacji b³on lizosomalnych. Dzia³anie takie mog³oby sprzyjaæ zmniejszaniu nasilenia stanu zapalnego, hamowaniu procesu uszkadzania naczyñ, obni¿aniu stopnia wykrzepia- nia, regulacji tworzenia zwi¹zków typu kinin, czy unika- niu degradacji struktur b³onowych. Œrodki farmakologicz- ne lub metody lecznicze, stabilizuj¹ce b³ony lizosomalne, mog³yby te¿ wp³ywaæ na zwiêkszenie stanu odpornoœci organizmu, zmniejszaj¹c zw³aszcza zapadalnoœæ na przewlek³e infekcje, bardzo czêsto wik³aj¹ce proces chorobo- wy, utrudniaj¹ce leczenie i pogarszaj¹ce rokowanie.

Przywracaniem stabilnoœci b³onom lizosomalnym mo¿- na m.in. t³umaczyæ skutecznoœæ kliniczn¹ uznanych leków, takich jak nedokromil sodu czy ketotifen, ale w tym procesie tkwi równie¿ nadzieja na lepsze efekty lecznicze sub- stancji dopiero testowanych (np. ZK 118.182) [45–48].

W zwi¹zku z brakiem mo¿liwoœci porównania tych ba- dañ z innymi, bardziej szczegó³owe i pewniejsze odpowiedzi na pytanie o rolê p³ytkowych enzymów lizosomalnych w patogenezie AZS mog¹ daæ kolejne prace badawcze.

I tak w kolejnych etapach, najlepiej u tych samych chorych, nale¿a³oby zbadaæ poziomy identycznych enzymów lizosomalnych, znajduj¹cych siê w stanie niezwi¹zanym w surowicy krwi. Wskazanym by³oby oczywiœcie moni- torowanie wielkoœci badanych wartoœci, w zale¿noœci od stopnia nasilenia objawów chorobowych. Znamiennie podwy¿szona aktywnoœæ tych enzymów stanowi³aby potwier- dzenie hipotezy o wyczerpywaniu siê ich zapasów lizosomalnych w p³ytkach krwi w przebiegu choroby.

Wspominano ju¿ o koniecznoœci wyodrêbnienia wœród badanych chorych grupy z niewielkim nasileniem objawów chorobowych. Byæ mo¿e nale¿a³oby te¿ zwró- ciæ uwagê na fazê cyklu miesi¹czkowego badanych kobiet w dniu pobierania materia³u.

Jednoczesne badania aktywnoœci enzymów lizosomalnych p³ytek krwi rodziców chorych (oczywiœcie z za³o¿e- niem niewystêpowania u nich czynnych objawów klinicznych chorób z krêgu atopii) da³yby byæ mo¿e odpowiedŸ na pytanie: czy uszkodzenie cyklu przemian enzymatycz- nych w lizosomach trombocytów nie jest jedn¹ z pierwot- nych przyczyn wystêpowania i zaostrzania siê choroby (nale¿a³oby wtedy myœleæ o jakimœ defekcie genetycznym).

Reasumuj¹c, uzyskane wyniki badañ potwierdzaj¹ udzia³ p³ytek krwi w patogenezie AZS. Przewlek³y i nasilony proces zapalny prowadzi do destabilizacji b³on lizosomalnych i ucieczki wielu enzymów na zewn¹trz b³ony komórkowej. To z kolei prawdopodobnie skutkuje wtór- nym uszkodzeniem komórek i tkanek oraz zmniejszeniem odpornoœci na infekcje. Jednoczeœnie okazuje siê, ¿e ak- tywnoœæ niektórych enzymów lizosomalnych w p³ytkach mo¿e s³u¿yæ jako wskaŸnik ciê¿koœci choroby.

Wnioski

1. W patogenezie atopowego zapalenia skóry wa¿n¹ ro- lê odgrywaj¹ procesy zwi¹zane z aktywnoœci¹ enzy- mów lizosomalnych p³ytek krwi.

2. Przewlek³y i nawrotowy charakter atopowego zapalenia skóry prowadziæ mo¿e do wyczerpania enzymatycznego lizosomów p³ytkowych, o czym œwiadczy spadek aktywnoœci niektórych badanych enzymów w p³ytkach krwi chorych.

3. Dla chorych ze znacznym stopniem nasilenia procesu chorobowego (SCORAD powy¿ej 40) charakterystyczny jest spadek katepsyny G z jednoczeœnie obserwowanym wzrostem aktywnoœci katepsyny D i B.

Aktywnoœæ tych enzymów mo¿e stanowiæ wskaŸnik stopnia ciê¿koœci AZS.

4. Wspó³czesne metody leczenia atopowego zapalenia skóry powinny w wiêkszym stopniu uwzglêdniaæ me- chanizmy zwi¹zane ze stabilizacj¹ b³on lizosomalnych p³ytek krwi – komórek zaanga¿owanych w patogene- zê procesu chorobowego.

Piœmiennictwo

1. Ellis C, Luger T, Abeck D, et al.: International Consensus Conference on Atopic Dermatitis II (ICCAD II): clinical update and current treatment. Br J Dermatol 2003; 148, suppl. 63: 3-10.

2. Misery L: Atopic dermatitis and the nervous system. JEADV 2003; suppl. 3: 71.

3. Turjanmaa K.: New aspects of the atopy patch test. JEADV 2003; 17, suppl. 3: 36-37.

4. Taieb A, Labreze L, Stalder JF, et al.: Clinical validation of the SCORAD-index. Eur J Dermtol 1995; 5: 69.

(10)

5. Masini E, Di Bello MG, Raspanti S, et al.: The role of histamine in platelet aggregation by physiological and immunological stimuli. Inflamm Res 1998; 47: 211-20.

6. Joseph M, Tsicopoulos A, Tonnel AB, et al.: Modulation by nedocromil sodium of immunologic and nonimmunologic activation of monocytes, macrophages, and platelets. J Allergy Clin Immunol 1993; 92 (1 Pt 2): 165-70.

7. Spiegelberg H: Fc receptors for IgE and interleukin-4 induced IgE and IgG4 secretion. J Invest Dermatol 1990; 94: 49S-52S.

8. Looney RJ: Structure and function of human and mouse Fc gamma RII. Struktura i funkcja receptora Fc gamma RII u cz³owieka i myszy. Blood Cells 1993; 19 (2): 353-9.

9. Gropp U: Neurodermatitis endogenous eczema-atopic dermatitis- atopic eczema. Kinderkrankenschwester 1999; 18 (3): 91-95.

10. Astafieva NG: Platelet role in pathogenesis of atopic and nonimmunologic asthma. Allergol Immunopathol (Madr) 1990; 18: 19-26.

11. Seiberler S, Bugajska-Schretter A, Hufnagl P, et al.:

Characterization of IgE-reactive autoantigens in atopic dermatitis. 1. Subcellular distribution and tissue-specific expression. Int Arch Allergy Immunol 1999; 120 (2): 108-16.

12. Hilger RA, Neuber K, Konig W: Conversion of leukotriene A4 by neutrophils and platelets from patients with atopic dermatitis. Immunology 1991; 74 (4): 689-95.

13. Koro O, Furutani K, Hide M, et al.: Chemical mediators in atopic dermatitis: involvement of leukotriene B4 released by a type I allergic reaction in the pathogenesis of atopic dermatitis. J Allergy Clin Immun 1999; 103 (4): 663-70.

14. Peciak B, Filipowska B, Gawlik R i wsp.: Leukotrieny cysteinylowe i ich prawdopodobny udzia³ w patomechanizmie atopowego zapalenia skóry. Przegl Dermatol 1998; 85 (1): 65-71.

15. Kieæ-Œwierczyñska M, Pra¿anowski M, Skulimowska H:

Zró¿nicowanie rozpoznania alergicznego i nie-alergicznego zapalenia skóry mierzeniem poziomu kwasu fosfatazowego w granulocytach obojêtnoch³onnych i limfocytach krwi obwodowej. Przegl Dermatol 1990; 77: 102-6.

16. Peciak B, Tarnowski R, Gawlik R i wsp.: Uwalnianie leukotrienów cysteinylowych z izolowanych leukocytów krwi obwodowej chorych na atopowe zapalnie skóry. Przegl Dermatol 1999; 86 (6): 555-65.

17. Neuber K, Hilger RA, Konig W: Differential increase in 12-HETE release and CD29/CD49f expression of platelets from normal donors and from patients with atopic dermatitis by Staphylococcus aureus. Int Arch Allergy Immunol. 1992; 98 (4): 339-42.

18. Kawiak J, Mirecka J, Olszewska M i wsp.: Podstawy cytofizjologii, Warszawa, 1985: 230-4.

19. Lombardo A, Caimi L, Marchesini S, et al.: Enzymes of lysosomal origin in human plasma and serum: assay conditions and parameters influencing the assay. Clin Chim Acta 1980;

22/108 (3): 337-46.

20. Wachowicz B, Buczyñski A, Krajewski T i wsp.: Mikrometoda oznaczania nukleotydów adeninowych w krwinkach p³ytkowych krwi u cz³owieka. Pol Tyg Lek 1988; 7: 230-2.

21. Barret JNWM: The pathophysiology of psoriasis. Lancet, 1991; 338: 227-30.

22. Langner A, Wakil A, Zimmerman M, et al.: Aktivitätsbestimmung proteolytischer Enzyme mit Azokasein als substrat. Acta Biol Med Germ 1973; 31: 1-18.

23. Low’ry OH, Rosenbrough NJ, Farr AL, Randall RJ: Protein measurement with the Folin phenol reagent. J Biol Chem 1951;

193: 265-9.

24. £omnicki A: Wprowadzenie do statystyki dla przyrodników.

PWN, Warszawa, 2000.

25. Averill FJ, Hubbard WC, Proud D: Platelet activation in the lung after antigen challenge in a model of allergic asthma. Am Rev Respir Dis 1992; 145: 571-6.

26. Knauer AA, Lichtenstein IM, Adkinson FN: Platelet activation during antigen-induced airway reaction in asthmatic subjects.

N Engl J Med 1981; 204: 1404-6.

27. Joseph M, Capron A, Ameisen JC: The receptor for IgE on blood platelets. Eur J Immunol 1986; 16: 306-2.

28. Mannaioni PF, Palmerani B, Pistelli A, et al.: Histamine release by platelet aggregation. Agents Actions 1990; 30: 44-8.

29. Tchórzewski H: Zapalenie – patofizjologia i klinika. Medpress, Warszawa, 1998.

30. Del-Maschio A, Corvazier E, Maillet F, et al.: Platelet-dependent induction and amplification of polymorphonuclear leucocyte lysosomal enzyme release. Br J Haematol 1989; 72 (3): 329-35.

31. Kotlinowska T: Zaburzenia agregacji p³ytek w chorobach atopowych. Pol Arch Med Wewn 1982; 68: 141-7.

32. MacLouf JA, Murphy RC: Transcellular metabolism of neutrofil -derived leukotriene A4 by human platelets. J Biol Chem 1988; 263: 174.

33. Randi ML, Rossi C, Fabris F, et al.: Atopic dermatitis and allergic diseases with thrombocytosis: a possible link. Ann Allergy Asthma Immun 1995; 75 (6 Pt 1): 530-2.

34. Ring J, Dorsch W: Altered releasability of vasoactive mediator secreting cells in atopic eczema. Acta Derm Venereol Suppl (Stockh), 1985; 114: 9-23.

35. Rossi EC: Platelets, thrombospondin, and atopic dermatitis (editorial, comment). Allergy Proc 1993; 14 (5), 357-361: 369-70.

36. Simon HU, Yousefi S, Weber M, et al.: Human peripheral blood eosinophils express and release interleukin-8. Int. Arch Allergy Immun 1995; 107 (1-3): 124-6.

37. Zurier RB: Lysosomes and dermatology. Int J Dermatol, 1977;

16: 727-35.

38. Casolaro V, Georas SN, Song Z, et al.: Biology and genetics of atopic disease. Curr Opin Immunol 1996; 8: 796-803.

39. Jakóbisiak M: Immunologia. Warszawa, 1995.

40. Ruzicka T, Ring J: Enhanced releasability of prostaglandin E2 and leukotrienes B4 and C4 from leukocytes of patients with atopic eczema. Acta Derm. Venereol (Stockh) 1987; 73: 469.

41. Stingl G, Maurer D: IgE mediated allergen presentation via Fc epsilon R1 on antigen-presenting cells. Int Arch Allergy Immunol 1997; 113: 24-9.

42. Joseph M, Capron A, Thorel T, et al.: Nedocromil sodium inhibits IgE-dependent activation of rat macrophages and platelets as measured by schistosome killing, chemiluminescence and enzyme release. Eur J Respir Dis Suppl 1986; 147: 220-2.

43. Kiriyama K, Sugiura H, Uehara M: Premenstrual Deterioration of Skin Symptoms in Female Patients with Atopic Dermatitis.

Dermatology. Int J Clin Invest Dermatol 2003; 206 (2): 110-2.

44. Page CP, Sanyar S, Morley J: Platelet and asthma. Lancet, 1985; 346-7.

45. Crook M, Crawford N: Electrokinetic, analytical and functional heterogeneity of circulating human platelets: separation of subpopulations by continuous flow electrophoresis after taxol stabilization. Biochim Biophys Acta 1989; 30/1014 (1): 26-39.

46. Darius H, Michael-Hepp J, Thierauch KH, et al.: Inhibition of human platelets and polymorphonuclear neutrophils by the potent and metabolically stable prostaglandin D2 analog ZK 118.182. Eur. J. Pharmacol. 1994; 13/258 (3): 207-13.

47. Legieæ C, Moszczyñski P, Moszczyñski PJ: Badania histochemiczne neutrofilów krwi obwodowej u chorych na atopowe zapalenie skóry. Przegl Dermatol 1986; (73) 4: 280-3.

48. Vashkinel VK: Ultrastrukturalnyje izmienienija lizosomalnovo apparata trombocytov czeloveka w patologiczeskich sostajanijach.

Ultrastructural changes in lysosomal apparatus of human platelets in pathologic states. Gematol Transfuziol 1992; 37 (3): 10-5.

Praca finansowana przez Uniwersytet Medyczny w £odzi w ramach dzia³alnoœci statutowej Nr 503-519-1.