BADANIA NAD PRZEBIEGIEM ODNOWIENIA SAMOSIEWNEGO W DRZEWOSTANACH MIESZANYCH Z JODŁĄ I JODŁOWYCH

PRACE INSTYTUTU BADAWCZEGO LESNICTW A

Warszawa 1978 Nr 561

Stefan Graniczny

BADANIA NAD PRZEBIEGIEM ODNOWIENIA

SAMOSIEWNEGO W DRZEWOSTANACH MIESZANYCH Z

JODŁĄ

I

JODŁOWYCH

J1CCJIE,n;OBAHJ1H xo,n;A CAMOCEBHOro B030BHOBnEHJ1H B CMEIIIAHHł>IX J1 'CIJ1CTł>IX IU1XTOBł>IX HACA2K,n;EHJ1HX

UNTERSUCHUNGEN tlBER DEN VERLAUF DER VERJUNGUNG DURCH NATURBESAMUNG IN MISCHBESTANDEN MIT TANNE UND IN TANNEBE- STANDEN

W pracy przedstawiono badania w drzewostanach

jodłowo-mieszanych i jodłowych dotyczące wpływu

ich struktury wytworzonej przy stosowaniu

rębni

gniazdowej

przerębowej i przerębowej

-na przebieg procesów odnowienia samosiewnego.

U zyskane wyniki

badań pozwalają

na przedstawie-

nie

zaleceń

w zakresie

prawidłowej

dla · odnowienia la-

su techniki stosowania

rębni.

I.

WSTĘP

Biocąc

pod

uwagę

biologiczne

właściwości jodły (wrażliwość

na

wpły­

·wy klimatyczne i ·powolny wzrost w

młodości), już

na

przełomie

XIX i XX wieku opracowano dla d(rze'wostanów z

udziałem jodły

specjalne me- tody zagospodaTowania (Ba doux, G ou r na u d-B io

1

e y, En- g le r

i

in.).

Jednakże,

mimo

odstąpienia

od stosowania ni

¹

eodpowiedniej dla

jodły rębni zupełnej, udział

jej

w

drzewostanach · stale

się

kurczy.

P1·zyczyny ubytku

jodły

lub jej zamierania

badało

i bada wielu nau- kowców oraz praktyków.

Badania

wpływu

czynników klimaty

¹

cznych

prowadził

ro.in.

M

e y e r (32), a czynników geologiczno-glebowych - Ro u s s e a u, Pa va r i,

D

u c

h

a

f

o u r. ,

M

o s e r,

B

o

u T g

e o

i

s,

F

r a n

~

o

i

s

i

la C h a-

u s s e · e (cyt. za S c r e m e m - 40) oraz A da m c z y k, B a r a n i J a-

w

o r s k

i

(23).

Zróżnicowanie zespołów roślinnych

i zmiany

składu

gatunkowego drzewostanów analizowali ro.in. G i a c o b e. , N a g e

1

i D u c h a

f

o u r (cyt. za . Sc r e m e m - 40), S im a k -

i

Ka d

1

us (24) oraz Dz i u- b a

ł t

o w s k i, C e 1 i

ń

s k i, Z a r z y c k i, , F a b

i j

a n o

w

s k i, F i- j a

ł

k o w s k i, S z y n a

1

i M y c z k o

W:

s k

i

· (cyit. za J a - w o r s k i m -- 23).

Wpływ

warunków

świetlnych

w dTzewostanach na procesy odnowie- niowe

^1badał

R o u s s. e 1 (39), a

^zależność

tych procesów

od

sumy

po-

wierzchni przekroju

ipierśnkowego

drzew, jako

wskaźnika

odpowia-

dającego

czynnikowi zadrzewienia, analizowali Il di T e 11 a, G

i

ac o- b e, Patron e, Sus me

1

i Sc r e m · (40).

Wielu

leśników zwróciło

ostatnio

uwagę

na szkodliwy dia

jodły

wpływ

emisji

przemysłowych,

szkody od owadów i patogenów '(45) oraz

występ0wanie klęsk żywiołowy·ch,

np. szkód od wiatru,

^śniegu

i mroou (28, 34).

Niektórzy badacze doszukiwali

się ustępowania jodły w błędach po'"'

pełnianyich

w ' gospodarce

leśnej, zniekształcający.eh skład

gatunkowy drzewostanów

i

ich

strukturę piętro'wą

oraz

deformujących

pokrój drzew, co

obniża

kh

biologiczną odporność

(10, 17, 26, 27, 32, 38). Dzieje go- sp0darki w lasach

jodłowych

Gór

Świętokrzyskich

opisywali B a r a

ń­

s k

i,

K r

y

s z

t

of

i

k

i

Z

i

e 1

i ń

s k

i (

49).

.

[ 3]

Badania nad odnowieniem w drzewostanach z udziałem jodły

91 Znieksztakone drzewostany, w których powinna

występować jodła,

w XIX i XX wieku

zaczęto

iplanowo

pr~e:budowywać,

np. w

'

CSRS K o n j a s (patrz Mothl - 33), C i z ^{e k,} K r a t o c h w i I, P e r

ⁱ

^{n a}

(9),

Kr e c ^{m er}

ⁱ

^in.

^U

nas problem ten omawiali

C

ho dz

i

c k i

(7),

Fab i janowski

i

O 1 e ks y (11), Tr am p 1 er, Be

T

n ad z ki, Ku lig i in.

Rębnie

najbardziej

odpowiadające

sposobom zagospodarowania drze-·

wostanów

jodłowych

i z

udziałem jodły

propagowano w

podręcznikach

hodo_wli 1asu i oddzielnych Tozprawach, np. w CSRS - Be z ac

ⁱ

^{n sk} y

(5),

Polans:ky

(36)

i Za kopal

(47),

w

1

NRD - Blanckmei- s t e r (6), w Szwajcarii - L e i b u n d g u t

'(31 ),

a w Polsce - S ok o-

ł

o w s k i, Je d

1

i

ń s k

i (22),

S

u

c

h e c k i (

41 ), C

ho dz i c k i

(8), W ł

o ^{cze ws}

^{k i . ( 46), I 1 m}

^{ur z} y

^ń

^{s k}

^{i 1}

^(20), P u c h a 1 s k

i (37),

Kulig

(29),

Zoll (50),

Zieliński (49),

Krysztnfik

(28),

Ber n ad z ki

(2,

3) i autor.

(15).

Jednak nawet w drzewostanach o

właściwym: składzie

gatunkowym

i

odpowi· edniej strukturze

·

problem stosowania

różnych rębni

i ich klasy- fikacji

budziły

i

budzą

szereg kontrawerS'ji

(8, 12, 16, 19,

35,

42, 44, 46).

Badania krajowe w tym zakresie

są

stosunkowo nieliczne

(2,

3, 4, 18,

23,

41,

43).

W

tej sytuacji

zaistniała

pilna potrZ.eba kontynuowania

badań

nad odnowieniem naturalnym w drzewostanach mieszanych z

udziałem jodły

i

jodłowych, zwłaszcza

przy

małym

jej udziale w zapa. sie drz· ewost.a- nów - 4,5°/o, a

iprzy dużym

procencie powierzchni siedlisk

nadających się

do jej W.prowadzenia w formie :domieszek 1ub jako gatunku

głów­

nego (w kraina' ch V, VI, VII, a

z1właszcza

VIII

~ poJWYŻej

50

¹⁰/o).

Il. CEL I PRZEDMIOT

BADAŃ

Głównym

celem prowadzonych

badań

j-est przeanalizowanie przebie- gu procesów odnowienia samosiewnego w

przykładowych

drzewosta- nach

jodłowy¹ch

mieszanych

i

litych

jodłowy¹ch,

w warunkach specyficz- nej struktury wytwarzanej w nich w toku stosowania zalecanych

rębni, zbJiżonych

do gniazdowej

przerębowej i przerębow·ej (21,

48).

· Zgodnie z posta·

wionym celem, przedmiotem szczególnego zaintereso-

wania

będą

w badaniach elementy strtiktuTy drzewostanów

:roz¹ważane

w as:pekcie

wpływu

ich na stan

ilościowy

o1'az na przebieg wzrostu od-

nowień jodły

oraz ni

¹

ektórych

ga funków towarzyszący.eh,

przede wszy- stkim buka.

Przewiduje

się, 'Że osiągane

sukcesywnie wyniki prac badawczych, prowadzonych

w·edług

metodyki dostosowanej do celu i zakresu

badań, posłużą do

udokumentowania kierunków doskonalenia techniki

cięć w

rębniach odpowiadający.eh

tym ckzewostanom.

92

S. Graniczny

[4]

III. METODYKA BADAN 1.

Założenia

ogólne

Możliwość

wykorzystania w pracy metodyki

badań

obcych jest ogra- niczona z uwagi na odmienne warunki kHmatycme lub warunki eko- nomiczne gospodarowania. Inny jest

też przeważnie

aspekt zaintereso-

wań

badaczy obcych i krajowych, np. w zakresie

wpływu

struktury drzewostanu na stosunki przyrostu zapasu (1, 25. , 43) lub w zakresie struktury wieku drz· ewostanu

:

(30). Niektóre badania prowadzt

się

meto- dami

urządzeniowymi,

inne geobotanicznymi,

często

bez

możliwości

sprawdzenia wyników zastosowanych zabiegów gospodaTczych.

Z cytowanych

badań

niektóre ich elementy lub

założenia

metodycz- ne wykorzystano po odpowiedni

¹

ej modyfikacji w niniejszej pracy.

W stadium

początkowym zakłada się, ·że

aktualne badania

mają

obec- nie charakter Tozpoznawczy,

dokumentujący wstępnie

stan

wyjściowy

struktury drzewostanów i :prz

·

ebiegu procesów odnowienia. W

miarę wy-

konywania odpowiednich zabiegów, stosownie do

przyjętych

kierunków planowania hodowlanego, badania

nabiorą

charakteru wieloletnich prac sprawdzeniowo-dydaktycznych.

2. Badania

szczegółowe

Badania w drzewostanach, dobranych pod

w~ględem składu

gatun- kowego, struktury drzewostanów i procesów samosiewnego odnowienia oraz

odpowiadających różnym

sposobom zagospodarowania, przeprowa- dzono w latach 1966 - 75.

$tałe

powierzchnie badawcze zlokalizowano w

zasięgu

masowego wy-

stępowania jodły

na terenie krainy VI -

Wyżyn ŚTodkowopolskich 1.

Dwie

duże

powierzchnie

(I

i II) po

około

5,5 ha, w drzewostanach mieszanych z

jodłą,

bukiem i innymi gatunkamt,

odpowiadające

zago- spodarowaniu

rębnią gnia~dowo-przerębową, założono

w 1966 r.

w

Nadl.

Skarżysko

(dawni· ej Nadl.

BliżylJl). Następne

trzy powierzchnie (I, II

i

Ia)

wi·elkości

po 1,4-2,0 ha, w drzewostanach

jodłowych, odpowiadające

zagospodarowaniu

rębnią przerębową, założono

w dbecnym

Roz.toczań­

skim Parkiu Narodowym w 1968 r. oraz w nadl. Zwierzyniec w 1972 r.

i

Józefów (dawniej :Nadl. Susiec) w 1971 r.

Stosunki klimatyczne scharakteryzowano na podstawie dany

¹

ch naj-

bliższych

stacji meteorologicznych

według

Er mi

,

cha i Wis z n ie w-

1 Przy pracach badawczych na powierzchniach doświadczalnych wydatną .po- moc okazał personel terenowy, a szczególnie dr inż. S. Bar a ń ski i mgr in.

Z. Kotuła.

Wskaźniki klimatyczne i c]J.arakterystyka gleb powierzchni badawczych w ·Krainie VI

Jednostka ~p Nadl. Skarżysko Nad!. Skarżysko Roztoczański Park

obecnie _{(Bliżyn) (Bliżyn)} Narodowy

(dawniej nadl.) (Zwierzyniec)

Nr powierzchni I

I

^{- II I}

Stacja meteorologiczna Kielce

I

^Kielce Tomaszów Lubelski

Położenie cp 2 <P = 50°53' /.. = 20°38' <P = 50°27'

Wysokość n.f>.m. m 276

Temperatura I-XII °C 7,5

Temperatura VII °C 18,0

Temperatura I °C -3,5

Opad I-XII mm 653

...

Skarżysko 600 Józefów

Bartków 631 Narol

Typ gleby brunatna wyługowana brunatna wyługowana bielicowa słabo zbieli- cowana akumulacji lodowcowej

Wytworzona z iłu triasowego lub z iłu triasowego lub z piasku drobnego gliny na ile triasowym, gliny na ile triasowym, podścielonego utwo- albo z piasku słabo albo z piasku słabo rem pyłowym

gliniastego gliniastego

Odczyn gleby 5,8 5,8 6,0

pH w KCl głębiej 7,0 głębiej 7,0 głębiej 6,6

\

Nadl. Zwierzyniec (Zwierzyniec)

I

^Il

I

Tomaszów Lubelski

273 7,2 17,8 -4,5

711 720 763

szarobrunatna leśna,

m. pseudoglejowa z piasku luźnego, średnio głębokiego,

w części płn. i zach.

zalegającego na glinie lekkiej

5,6

głębiej 5,9 lub 6,3

Tabela 1

Nadl. Józefów (Susiec)

I

^Ja

I

Tomaszów Lubelski 2 = 23°25'

brunatna wyługowana

pseudoglejowa z piasku gliniastego

zalegającego na gli- nie średnkj, spora- dycznie ciężkiej i

zbitej

5,5-5,8

głębiej 6,0 l'Qb 7 ,O

,..._

... Ol

~ b:l

R. ~

s·

;:3

~

R.

R. o

;:3 o

~-

~

;:3

~·

~

~ R. ~

~

g

Cl) ...

p

;:3 n ~

;;:s' {\!

~ R.

{\!

<"'•

-

~

~ ~

'-"·

o R.

-

~

w co

...

94 S. Graniczny

[8)

s k i e go, a stosunki glebowe - na podstawie profili glebowych i wier-

C€ń według

metod polowych PTG {tab. 1 ).

W

celu przeprowadzenia

porównań

w zakresie

szczegółowej

analizy struktury drzewostanów i przebiegu ich samosiewnego odnawiania

się

powierzchnie badawcze podzielono na tzw.

wyłączenia

kontrolne drze- wost.anowo-odnowieniowe

w

drzewostanach mieszanych (rye. 1 i 2) oraz

m

I

-w~Ta.czenie lttJnfrolns

1 ,.--:::-'\ - dawna lulca przskntaf cano.

t....::!.J

w odnowione gnia1do - ... ' - dróżka leśna.

nalot

podrost

Ryc. 1. Wyłączenia kontrolne z odnowieniem samosiewnym w drzewostanach mie- szanych z udZtiałem jodły, buka i in. - Nad!. Skarżysko (dawniej Bliżyn), pow.

bad. I, oddz. 75

na

regularne 4-arowe kwatery kontrolne w drzewostanach

jodłowych

(ryc.

3-5).

Wyznaczono

^też

„stanowiska kontrolne" do pomiarów odno-

wień. Wyłączenia,

kwatery

i

stanowsika kontrolne utrwalono

na

grun- cie.

W drzewostanach zagospodarowanych

rębnią gniazdowo-przerębową

w

wyłączeniach

kontrolnych (ryc.

1

i

2)

wykonano pomiar

wysokości

drzew i pomiar

pierśnic

w stopniach

2

cm.,

począwszy od

progu

14

cm

pierśnicy, ponieważ cieńszych

drzew nie

było,

a podrost nie

osiągał

7 cm

pierśnicy.

Z danych pomiarowych obliczono

powierzchnię

przekroju

pierśnicowego

oraz zapas drzewostanów przy

użyciu

ta.blic

miąższości

Grundnera-Schwappacha.

W drzewostanach zagospodarowanych

rębnią przerębową

w kwate-

• I

[7]

Badania nad odnowieni'em

w

drzewostanach z udziałem jodły

wyla,czenie kontrolne

~ - dawna luka przeksztalcona

lJ"

w odnowione gniazdo

• • •

• •

^nalot

podrost

95

Ryc. 2. Wyłączenia kontrolne z odnowieniem samosiewnym w drzewostanach mie- szanych z udziiałem jodły, 'buka i in. - Nadl. Skarżysko (dawniej Bliżyn), pow. bad.

II, oddz. 75

rach kontrolnych (ryc. 3-5) wykonano z

dokładnością ·do 1 mm pomiar

pierśnicy

wszystkich drzew od 5 cm,

przeprowadzając jednocześnie

ich

numerację

i

klasyfikację biologiczną

(wg metod uproszczonych

przyję-

-

ty· ch przez IUFRO) oraz

_mieTząc wysokość części

drz.ew w celu oblicze- nia zapasu drzewostanów. Obliczono

także

sumy powierzchni przekroju

pierśnicowego.

W

.

drz.ewostanach tych przeprowadzono

też metodą

wier-

ceń

pomiar przyrostu

pierśnic

drzew modelowych

(w

5 klasach

igru'bości

o równej sumie przekroju)

'w

celu obliczenia przyrostu

bieżącego

zapa- su

~a

okres 5 i 10 lat na podstawie

wskaźnika

procentu przyrostu prze- kroju.

Pomia!y

^pierśnic

i

wysokości posłużyły

do zbadania ·struktUTy gru-

bościowej

i

piętrowej

drz. ewostanó.w dla

całości

powierz

¹

chni

i

poszcze- gólnych

wyłączeń

lub kwa ter kontrolnych, na podstawie opracowanych krzywych frekwencji drzew oraz krzywy

.

eh

vry-sokości.

Wykonane po- miary

posłużyły również

do obliczenia

udziału

gatunków w

składzie

drzewostan.ów. Otrzymane wyniki zestawiono w tabelaGh 2-5.

Ponadto w celu

dokładniejszego

scharakteryzowania zwaTcia

i

wa- runków

świetlnych

drzewostanów wykonano szkice

i

obliczono po-

~

96

•

• •

• •

S. Graniczny

[8]

D kwatera konfl'o/na

( } luka bez odnowienia lub z pojedynczym odnowieniem

• • • nalot

•••

podrost

<:

zachwaszczenie wysokie

...

"'·

\

Ryc. 3. Prziebieg odnowienia samosiewnego jodły w drzewostanie jodłowym o struk- turze wielopiętrowej - Roztoczański Park Narodowy, ^ipow. bad. I, oddz. 6lb

wierzchnię większych

luk lub gniazd w drzewostanach oraz zaznaczono

lokalizację kęp odnowień

(ryc.

1-5),

a

także występującego

zachwasz- czenia w drzewostanach zagospodarowanych

rębnią przerębową

(ryc.

3-5).

(9) Badania nad odnowieniem w drzewosta11:ach z udzialem jodły 97

J

kwatera kontrolna

linia oddzialowa

• • • nalot

• •

I ¹ I I podrost

I I

•

\

( ]

luka bez odnowienia.

lub z pojedynczym odnowieniem

V v zachwaszczenie

V wysokie

Ryc. 4. Przebieg odnowienia samosiewnego jodły w drzewostanie jodłowym o stru•

kturze wielopiętrowej - Nadl. Zwierzyniec, pow. ·bad. II, oddz. 42 c

Inwentaryzację

odnowienia samosiewnego,

stosując

poletka pomiaro-

we 0,5 a, przeprowadzono na stanowiskach kontrolnych

odnowień

roz-

mieszczonych

lOS'Owo lub

regularnie (20

do

50 m); pomiarami

objęto

8

lub 12°/o

powierzchni drzewostanu.

Dane tabacyJne dotycqce powłerzdmł badawczych w Krainie VI (stan w roku założenia powierzchni)

Jednostka

u> I

^{Nadl. Skarżysko Nadl. Skarżysko} Roztoczański Park

Nadl. Zwierzyniec Narodowy

Dzielnica ^Góry Świętokrzyskie Góry Świętokrzyskie Roztocze Roztocze

Rok zaloienia powierzchni 1966 1966 l.968 1972

Nr powierzchni I Il I li

Oddział 75 75 61 b 42 c

Wicll:~ powierzchni ha 5,87 5,53 2,00 1,40

Rodzaj rcbni

me

lic

IV IV

Ud7iał gatUDków w zapasie Jd 70 do l.5 Jd 100 do O Jd95 Jd 98

drzewoltanów % ^{Bk50 do 5} Bk 80 do O

So 40 do O So 35 do O Sos

Jw 35 do O

Db25 do O Db 10 do O pjd Sw, Bk Św2

0120 do O spor. Bk, Brz, Jrzb

Mddo5 Md lOdoO

i in. i in.

Typ aiedlittowy 1uu Uwwyżynny Uwwyżynny LM \\'yŻynny Lśwwyżynny

.

Banitlltja aiedlilb _{Jdl Jdl Jdl} Jdl

Bk I/Il Btl/ll

Struktura piętrowa m jednopica-owa jednopica-owa wielopi~a wielopiętrowa

25--30 26-30 _~ 32-40

pjcf. ^W)isze i podrost pjd. wytsze i podrast 20-30 23--32

lS-20 15-.23

10-15 4-15

s-10

Tabela 2

Nadl. Józefów

Równ. Biłgorajska

pogran. Roztocza

1971

la 2.30 b

1,60 IV Jd 98

Św2 pjd. So, Brz

Lśw

Jd I

wielopiętrowa

30--42 23--30 11-22 6-12

CC ClO

~

~

a

;s

~·

~

-

^~ _o

-

Wiek drzew lat 100-:-120 (200) 100-l20 (200) do 140. (180) pjd. młodsze pjd. młodsze V-VII kl. w.

podrost 15-40 podrost 15-40 III-IV kl. w.

podrost

Wysokość drzew ^najwyż- Jd 28-35 Jd 26-36 Jd 35-45

szychm Bk 28-31 Bk 26-32

Db 26-28 Db ^26~32

So 28-33

Pierśnica drzew najgrub- Jd 50-70 (115) Jd 50-75 (115) Jd 95,3

szych cm Bk 50-70 (95) Bk 50--75 (95) So 74,0

Db 50-60 Db 50--60

So 35-55 So 30--50 (59)

Zapas m³ /ha ' ^śr. 292 (189-636) śr.264 (220--464) 507,60 ^; Przyrost zapasu m³(1 ha)

1 rok

-

w 5 latach

- · ^-

^9,75

NV 10 latach

- ^-

^9,15

Suma powierzchni prze-

kroju pierśnic (ll,8-41,5) (17 ,9-30~ 7) (7,0-40,0)

drzew m²/ha śr. 20,96 śr. 18,63 śr. 34,9

..

do 140

v--vu

^{kl. w.}

IV kl. w.

II-III kl. w.

podrost Jd 35-42

św 37

Jd 94,1

św 63,2 474,07

- ·

9,60 10,10

(U,5-50,4)

śr. 32,8

do 170

V-VIII kl. w.

IV kl. w.

II-III kl. w.

podrost Jd 35-43

św 30 So 24 ·

Jd 96,2 So 33,9

św 43,2 542,09

8,70

-

8,70

(14, 7-54, 7)

śr. 35,4

...

1---4 1---4

...

Oj . (:) '2.

(:)

Q. ~

~ ~

'2.

o '2.

<:!

§.

~

~ ~·

~

~ '2.

fil

E o &.I

S-

E

(")

;;:r' N

~ ~

...

~

~

~. o

~

co co

100

D

^{kontrolna kwatera} • • nalot

• •

11 11

11 podrost

S. Graniczny

V V zachwaszczenie v V wysokie

[12]

0

luka bez odnowienia lub z pojedynczym odnowieni.em

Ryc. 5. Przebieg odnowienia samosiewnego jodły w drzewostanie jodłowym o stru- kturze wielopiętrowej - Nadl. Józefów (dawniej Susiec), pow. bad. la, oddz. 230b

Tabela 3 Struktura grubościowa wielopiętrowych drzewostanów jodłowych

Liczba drzew w klasie grubości

Pow. I II III IV V VI VII Razem

J ed.nostka LP bad. 5,0- 14,0- 26,0- 38,0- 50,0- 62,0- 74,0 szt./

-13,9 -25,9 -37,9 -49,9 -61,9 73,9- i /ha

wyżej

Roztoczański Park Narodo-

wy I 417 218 50 37 33 21 3 779

Nadl. Zwierzyniec II 270 121 68 36 29 14 10 548

Nadl. Józefów Ja 188 92 56 37 28 21 15 437

Tab.ela 4

. Struktura zapasu, wielopiętrowych drzewostanów jodłowych

.

Zapas grubizny w klasie grubości

Razem Pow.

J ed.nostka LP

bad.

o

^{I II III}

IV V

^m3/

5,0-13,9 14,0-25,9 26,0-37,9 38,0-49,9 50,0-69,9 70,0-93,9 /ha

Roztoczański ~

Park Narodowy I 13,32 63,17 53,09 85,37 240,32 52,37 507,64 Nadl. Zwie-

rzyniec II 7,08 35,56 65,75 70,63 181,30 113,75 474,07 Nadl. Józefów Ja 5,28 27,08 57,02 82,40 203,54 166,76 542,09

[13]

Badania riad odnowieni·em w drzewostanach z udzialem jodly

101

·

Tabela 5 Struktura przyrostu zapasu wielopiętrowych drzewostanów jodłowych

Przyrost i zapas w klasie grnbości Przy-

Pow. rost Razem

Jednostka LP

bad. (za- m³/ha

I II III IV V _pas)

Roztoczański I 5,0-21,9 22,0-41,9 42,0-57,9 58,0-65,9 66,0-93,9

Park Narodowy 9,04 19,39 9,19 7,22 4,12 5 I 48,97

18,82 29,97 16,69 16,07 9,92 10 I 91,48 (53,96) (97,31) (U2,78) (119,60) (123,98) (507,64) Nad.I. Zwie- Il 5,0-29,9 30,0-43,9 44,0-57,9 58,0-69,9 70,0-97,9

rzyniec 12,02 12,34 10,68 6,00 7,04 5 I 48,10

22,86 27,67 22,13 13,33 14,78 10 I 100,76 (60,31) (89,84) (102,49) (107,67) (113,76) (474,07) Nadl. Józefów Ja 5,0-33,9 34,0-49,9 50,0-61,9 62,0-73,9 74,0-97,9

7,44 10,01 8,81 10,70 6,46 5 1 . 43,43 17,68 20,36 17,63 19,18 12,01 10 I 86,86 (71,39) (106,98) (119,10) (122,18) (122,41) (542,09)

PomiaTy

wysokości odnowień

wykonano

^grupując

drzewka w kla- sach

'wysokości

do 20 i

powyżej

20 cm,

określając według

gatunków ich stan

ilościowy

oraz

klasyfikując

je pod

względem jakości i przygłu­

szenia.

Wiek

odnowień

oraz ich

strukturę wysokościową

i

warstwowość,

jak

również

przebieg wzrostu

^odnowień

przebadano za

^pomocą

analizy pnio- wej drzewek modelowych; drze. wka te wybrano w poszczególnych

wy-

łączeniach

kontrolnych lub kwaterach kontrolnych z waTstw górnej,

środkowej i

dolnej

odnowień

(tab. 6-11).

Ponadto scharakteryzowano

1(tab.

12 i 13)

kształtowanie się

rocznych przyrostów

wysokości

drzewek w

wyróżnionych

warstwach

odnowień

w przekroju korzystnych i niekorzystnych warunków

osłony.

Na

· ·

podstawie wyników

badań

na powierzchniach badawczych zapro- jektowano i przeprowadzono

cięcia rębne

oraz

pielęgnacyjne. Następne

pomiary kontrolne przewidziano

prz.eprowadzać

po

upływie

5 do 10 lat od chwili wykonania zabiegów

1.

1 Całość szczegółowych wyników badań zestawiono liczbowo oraz opracowano . graficznie na 52 rycinach obrazujących stan odnowień w postaci danych cyfrowych, diagramów kolistych i słupkowych oraz wykresów w.spółzależnoś<Ci, kió['ych w ni- niejszej praicy nie przedstawiono. Sz-czegółowy opis metodyki tyoh badań będlZl.ie

przedmi¹otem odrębnego opracowania.

\

102

S. Graniczny (14]

Tabela 6 Drzewostany mieszane z udziałem jodły, buka i inuych gatunków - stan ilościowy odnowień samosiewnych na powierzchniach badawczych w Nadl. Skariysko

Wysokość Wyłączenie odnowienia

cm

m <20

>20

m1 <20

>20

n <20

>20

o <20

>20

p <20

>20

r <20

>20

w <20

>20

Wi <20

I >20

Wz <20

>20

Średnio <20

>20

i <20

>20

i3 ^<20

>20

j <20

>20

h

^<20

>20

h

^<20

>20

k <20

>20

ki <20

>20

kz <20

>20

Liczba

odnowień

szt.fa

Udział gatunków

%

Powierzchnia I

53 77 J d, 13 Bk, 10 in.

178 59 J d, 30 Bk, 11 in.

20 90 Jd, 10 Db

139 66 Jd, 22 Bk, 10 Db, 2 in.

306 66 Bk, 27 Jd, 7 in.

262 44 Bk, 26 Jd, 16 Db, 14 in.

32 54 Jd, 17 Bk, 6 Db, 23 in.

111 61Jd,12 Db, 5 Bk, 22 in.

2 100 Jd

87 76 Jd, 9 Bk, 15 in.

16 79 Jd, 9 Bk, 12 in.

129 63 J d, 26 Bk, 10 in.

70 59 Jw, 28 Jd, 9 Bk, 4 Db 235 49 Jd, 42 Bk, 9 in.

34 79 Jd, 12 Db, 7 Bk, 2 in.

142 47 Jd, 39 Bk, 9 Db, 5 in.

12 94 Jd, 6 in.

177 44 Jd, 44 Bk, 12 in.

61

-

162

Powierzchnia II

43 60 Jd, 35 Bk, 5 Db, i in.

370 49 Jd, 48 Bk, 3 in.

29 91 Jd, 8 Bk, l in.

255 61 Jd, 34 Bk, 5 św, i in.

799 75 Bk, 25 Jd

249 60 Jd, 33 Bk, 5 św, 2 Soi in~

4 100 Jd

334 57 Bk, 35 Jd, 6 Św. 2 i in.

15 90 Jd, 10 św.

382 62 Jd, 35 Bk, 3 Św. So, Md 44 92 J d, 5 Db, 3 Bk

216 67 Jd, 21 Bk, 4 So, 4 Brz, f.ł Db, Św 277 75 Jd, 25 Bk

175 65 Jd, 28 Bk, 3 Db, 4 Św. i in.

29 74 Jd, 25 Bk, 1 in.

386 60 Bk, 34 Jd, 4 So, 2 Św.

, .

'

-

„.'\.,

\

'[15] ^Badania. nad odnowieniem w drzewostanach z udziałem jodly

cd. tabeli 6

Wysokość Liczba

Udział gatunków

Wyłączenie odnowienia ^odnowień

- cm szt.fa

%

,

ka <20 16 54 Jd, 46 Bk

>20 233 62 Jd, 34 Bk, 4 So -

s

^<20

lO

84 Jd, 3 Bk, 13 in.

. >20 143 49 Jd, 45 Bk, 6 in .

t <20 16 93 Jd, 7 Db

>20 188 54 Jd, 28 Db, 13 Bk, 5 in.

Średnio <20 117

>20 266

-

Tabela 7 Drzewostany mieszane z udziałem jodły, buka i innych gatunków-· struktura wieku

'różnych warstw odnowienia samosiewnego na powierzchniach badawczych w Nadl.

Skarżysko

Powierz- ^Jodła Buk _..

chnia Warstwa wysokość wiek wysokość wiek

·badawcza m lat m lat

I ^{najwyż- >6,0} 25-40, max. 42 >6,0 . 20-28-

II ^sza >6,0 22-33, max. 40 >6,0 20-30

I ^{średnia 3,0-6,0} 21-31, max. 35 3,0-6,0 15-24

II ^3,0-6,0 20-26, max, 30 . 3,0-6,0 16-24

I ^niska

--

^1,0-3,0 8-23, max. 33 1,0-3,0 9-16, max. 20

.II 1,0-3,0 15-23, max. 26 1,0-3,0 12-19

I ^{najniż- <1,0 1-14 <1,0}

-

^{1- 8}

II sza <1,0 1.- 7 <1,0 1- 8

Tabela 8 Drzewostany ~ieszane z udziałem jodły, buka i innych gatunków - roczne przyrosty

wysokości różnych warstw odnowienia samosiewnego na powierzchniach badawczych w Nadl. Skarżysko

Jodła

I

^Buk

.

Powierzchnia

badawcza Warstwa przyrost wysokości

cm/rok

I ^górna 15-30, max. 33 28-:-50. max. 56

II

"

8-30, max. 36 15-40, max. 42

.

I środkowa 12-25, max. 32 18-38

II ^. 4--21, max. 28 8-39

-

"

I ^{dolna 7-10. 10-15}

II

"

^5-10 ok. 10, max. 15

-_,

I

104 S. Graniczny

[16)

Tabela 9

Wielopiętrowe drzewostany jodłowe - stan ilościowy samosiewnych odnowień jodło•

wych i sporadycznie innych na powierzchniach badawczych

Roztoczański Park

Nadl. Zwierzyniec Nadl. Józefów Jednostka Narodowy

(pow. Jl) (pow. Ja)

(pow. I) Lp

szt. fa ^średnio szt.fa ^średnio szt.fa ^średnio

szt.fa szt.fa ^<- szt.fa

Odnowie- nie

<20cm l8-l314 359 0-54 12 0-28 2

Odnowie- nie

>20cm 2-166 39 0-144 18 2-92 21

IV. WYNIKI BADAŃ

1. Stosunki klimatyczne i glebowe

Warunki klimatyczne dla wszystkich powierzchni _ (tab. 1)

są

na

ogół

korzystne i :bardzo

zbliżone (poło~enie wyżynne,

dostatek- opadów, umiar- kowane temperatUTy zimy i okTesu · wegetacji).

Stosunki siedliskowe

są z.różnicowane

w ramach typów siedliskowych las

świeży

- las .. mieszany

wyżynny

(Nadl.

Skarżysko

i Józefów - las

świeży wyżynny, Roztoczański

Park Narodowy - las mieszany

wy.żyn­

ny, Nad1. Zwi&.zym.iec -

przejście

od lasu

świeżego

ku lasowi miesza- nemu

wyży1Ilnemu).

Natomiast bonitacje siedlisk dla

jodły są

na wszy-

stkich powierzchniach bardzo

zbliżone

(' bon. I).

2. Stosunki drzewostanowe

a.

P.

o w

i

er z c h n i e

b

a daw-cz e z a go sp o da

^T

o w a n e r

ę b-

n

i ą gniazdowo-przerębową

Reprezentują

one drzewostany

jodłowo-ibukowe

i

fbuko;wo-jodłowo­

mieszane o bardzo

z:różnioowanym składzie

gatunkowym, zmiennym

~a­

drzewieniu i

lukowatości

oraz strukturze

jednopiętrowej odpowiadającej przyjętej rębni, wszędzie wypełnione

wysokim, obfitym podrostem two-

rzącym

dodatkowe

piętro. Na

powierzchniach

badaiwc~ych

w

N

adl.

Skar-

żysko,

nie

licząc małych

luk

i

przerzedzenia

występują

gniazda o po- wierzchni

0,27

do

0,40 zajmujące łącznie 1'1'°/o

(pow.

I) i 23⁶/o

(pow.

II).

Sumy powierzchni przekroju

pierśnioowego

drzew

były

w poszczegól-

nych

wyłączeniach

kontrolnych bardzo

zróżnicowane:

od 11,8 do 41,5 m

^2/

J

(17]

Badania nad odnowieni'em- w drzewostanach z udziałem jodły

105

Tab e I a 10

Wielopiętrowe drzewostany jodłowe - struktura wieku różnych warstw odnowienia samosiewnego na powierzchniach badawczych

Jodła Buk

Pow.

wy:kość

^\

Jednostka LP bad. Warstwa wysokość wiek wiek

m lat lat

Roztoczański Park

Narodowy _{I najwyż-}

sza 2,0-5,0 30-55

- -

Nadl. Zwierzyniec Il najwyż-

• sza

3,5-7,0 32-46, 3,5-6,5 17-28,

max. 51 max. 35

Nadl. Józefów Ja najwyż-

sza 4,0-6,8 35-50,

- -

max. 54

Roztoczański Park

Narodowy I średnia 1,0-2,0 22-45

- -

Nadl. Zwierzyniec _{l i średnia} 1,5-3,0 22-43, 1,5-3,0 12-23 max. 49

Nadl. Józefów Ja średnia 2,0-4,0 30-41,

- -

max. 44

Roztoczański Park

Narodowy I niska 0,5-1,0 9-26

- ^-

Nadl. Zwierzyniec _Il niska 0,7-1,5 21-28, <1,5 <13

- max. 34

Nadl. Józefów Ja niska 0,5-2,0 11.-36

- -

Roztoczański Park

Narodowy I najniż-

sza <0,5 1.-8 Nad!. Z~ierzyniec Il najniż-

sza <0,7 <20 Nadl. Józefów Ja najniż-

sza <0,5 1-10

/ha

(przeciętnie: I -

20,96,

II -

18,61 3 m2/ha); zapas

wahał się

w grani- cach od 189 do 636

m

2 /ha;

(przeciętnie: I -

292,

II -

264 m2/ha). Wiek

drzew

w

~zewostanach jodłowo-mies:zanych

w 1967 r.

wynosił

100-120 lat, a wiek podrostu - 15---40 lat.

b. P o w i e r z c h n

i

· e b a d a w c z e z a g os p o d a ro

w

a n e r

ę

b- n i

ą przerębową·

Obejmują.

one drzewostany

jodłowe

z

domieszką

innych gatunków do flJ/o;

reprezentują

one

strukturę wielopiętrową przeTębową.

W kwaterach kontrolnych suma

powię·rzchni

p!'Zekroju

pierśnicowe-

106

S. Graniczny .

[18]

/ Tabela 11

Wielopiętrowe drzewostany jodłowe - roczne przyrosty wysokości różnych warstw odnowienia samosiewnego na powierzchniach badawczych (cm)

Pow.

Jednostka LP bad. Warstwa Jodła

Roztoczański Park Narodowy

I górna 3,0-13,0, max. 14,0

Nadl. Zwierzyniec II górna 6,0-14,0, max. 16,5

Nadl. Józefów Ja górna 6,0-14,0, max. 15,0

Roztoczański Park Narodowy

I środkowa 3,0-9,0, max. pjd. 12,0 Nadl. Zwierzyniec II środkowa 4,0-9,5, max. pjd. 13,0

Nadl. Józefów Ja środkowa 3,0-10,0, max. 11,2

Roztoczański Park Narodowy I dolna 2,9-5,5

Nadl. Zwierzyniec II dolna 3,0-6,0, max. 7,0

Nadl: Józefów Ja dolna 2,0-6,0, max. 7,0

Tab e I a 12 Drzewostany mieszane z udziałem jodły, buka i innych gatunków - roczne przyrosty

wysokości różnych warstw odnowienia samosiewnego w korzystnych i niekorzystnych warunkach osłony na poWierzchniach badawczych w Nadl. Skarżysko (cm)

Po- Warunki korzystne Warunki niekorzystne

w ierzchnia _jodła buk jodła buk

badawcza

Warstwa górna odnowień

I 23-25 38-40

I

^{ok.21 33-35}

II ok.26 ok.35 18-23 25-27

Warstwa środkowa odnowień

I ok.21 28-29 ok.18 25-27

II ok.20 ok.29 14-16 20-23

go jest silnie

zróż;niicowana:

7 ,O do 60,4 m

²

/ha,

(przeciętne

dla

całości

po- wierzchni 32,8 do 35,4 m

²

/ha). StruktuTa

przerębowa

jest najbardziej

prawidłowa

na powierz

¹

chni I, mniej korzystna na powierzchni

II,

a naj-

słabsza

na powierzchni

la.

Zapas na wszystkich powi&zchniach

był

do-

syć zbliżony:

507,6 m

³

/ha na pow. I, 474,07 m

³

/ha na pow.

II

i 542,09 m

^3/

/ha na pow. Ia. Prz)'Tosty

bieżące

roczne zapasu obliczone dla okresów 5

i

10 lat

^wynosiły: I -

9,75-9,15;

II -

9,60-10,10

i la -

8,7-·

8,7 m

³

/ha.

Na powierzchniach badawczych silnie

różnicowała się lukowatość

i zadrzewienie, ieo

miało powaiŻ!ly wpłyiW

na procesy zachwaszczenia oraz na

występowanie

i rozmieszczenie

odnowień

(ryc. 3-5). Najmniej luk (7°/o powierzchni) i najmniejsze luki (do 1,0 a) oraz

^małe

zachwaszczenie

wykazy-wała

powierzchnia

I.

Na powierzchni

la

16

⁸

/o

zaj~owały

luki

wielkości

0,2 do 1,0 a

i

gniazda

wielkości

2,0-5,0 a,

wykazujące

najsil·

:'I.

',

[19] ' Badania nad odno·tvieni'em w drzewostanach z udziałem jodły

Tab e 1 a 13

W.ielopiętrowe drzewostan~ jodłowe - roczne przyrosty wysokości różnych warstw odnowienia samosiewnego jodły w korzystnych i niekorzystnych warunkach osłony

na powierzchniach badawczych (cm)

Jednostka LP

Roztoczański - Park Narodowy Nad!. Zwierzyniec

Nadl. Józefów

Roztoczański Park Narodowy Nad!. Zwierzyniec

Nad!. Józefów

Roztoczański Park Narodowy Nadl. Zwierzyniec

Nadl. Józefów

Pow.

bad.

Warunki korzystne Warstwa górna odnowień

~

I ok. 8,0-9,0 II ok. U,O Ja 10,0-11,2 Warstwa środkowa odnowień

I ok. 5,5 Il ok. 7,0 Ja ok. 6,0-8,0 Warstwa dolna odnowień

I ok. 3,5 II ok. 5,0

Ja 4,0-4,5

Warunki niekorzystne

ok. 5,0-7,0 ok. 8,5-11,0 ok. 9,0-9,2

ok. 3,0-4,5 ok. 5,5-6,0 6,7-7,4

ok. 3,5 ok. 3,0-4,0

3,6-3,8

niejsze zachwaszczenie.

Najwięcej (30°/o

powierzchni)

zajmowały

naj-

większe

gniazda (1,0-2,0 lub 5,0--10,0 a) na powierzchni

II,

przy czym przestrzennie

międzygniazdowe były

silnie zadxzewione. Wiek drzew na powierzchniach od I do VII kl. w.: pjd. do 180 1 w

Roztoczańskim

Parku NarodQIWY'IIl, do 140 I w

:

Nadl. Zwierizyniec

i

do 170. I

,

w

·

Nadl.

Józefów.

3.

Stosunki odnowieniowe

a. Powierzchnie bad a wcze z ag osp od ar o w a n e r

ę b-

n

i ą g

n

i

a z do w o - :p r z e r

ę

b o

w ą ·w

N a d I. S k a r

ż

y s k o Rozmieszcz· enie oraz

strukturę wysokościową

i

wiekową odnowień prżedstawiają

ryciny 1 i 2 ora:z ta'bele 6 i 7. Bujnie

występujące

odno- wienie

wyższe i średnie

nie

dopuszczało

do powstawania nowych nalo- tów óraz do przechodzenia .

odnowień

z' warstwy

najniższej

w

warstwę

podrostu.

Ilość

podrostu i odnowienia

wyższego niż

20 cm

wahała się

na pow.

I

od 87 do 262 szt.fa, a na porw.

II -

od 143 do 386 szt.la.

Najmniejs~e

odnowienie

,wysokości

(do 20 cm)

występowało

tylko fragmentarycznie w

ilości

do

306

szt.la na pow.

I i do 799

szt.fa na pow.

II; pTZeważnie

liczba samosiewek na obu powierzchniach nie

iprz.ekTa:czała kilkudzesię­

ciu

sztuk na

ar.

/

108

S. Graniczny

[20]

W roku 1967

najwyiższe

podrosty hukowe

osiągały wysokość

10-

-

12 m na pow.

I

i 8-12 m na pow.

II;

podrosty

jodłowe były

o 1-2 m

niższe.

Skład

gatunkowy odnowienia

był

zmienny;

odpowiadał

on na

ogół

aktualnemu i

pożądanemu składowi

drzewostanu. W odnowieniach

niż­

szych

przeważała

na obu powierzchniach

jodła,

w

najwy~zych zaś

licz- niejszy

był

.buk. Poza

jodłą

i bukiem

występował

fTagmentaryC2}!lie

_dąb:

do

16~/o

na pow.

I

i do 28°/o

1

(sporadycznie do 30-60°/o na niektórych poletkach) na pow.

II.

U dział sosny f['agmentarycznie" osiągał 4!1/o. Zda-

rzało się też

pojedyncze odnowienie modTz, ewia.

Najobficiej odnowienie

grupowało się

w

wysokościach

0,2-3,0 m na pow.

I

i do 4,0 m na pow. II.

Wiek

odnowień,

nie

licząc świeżo pojawiającego się

sporadycznie na- lotu,

wynosił.

u

jodły

w 1967 r. do 35 lat (7 do 42

lat)~

a u buka 22 lata (8 do 30 iat).

Jodła była

o 5· -10, a czasem o 20 lat starsza. W -gniazdach odnowienie najstarsze

grupowało się

w

środku,

a

najmłodsze

na ob-

rzeżach; zróżnicowanie

wieku

wynosiło

do 18 lat. Pojawienie

się

gatun- ków

odnowień świadczy

o sposobie stooowania

cięć.

Przed 35--40 laty (w lataich 1926 - 31) w

cięciach

}ednostkowych

pojawiała się jodła;

przed

około

25 laty (ok. 1941 r.), po

przekształcęniu się małych

luk w

średnie

{wskutek

przejścia

z

cięć

jednostkowych na grupowe),

pojawiał się

buk i obfity samosiew

jodły; .

przed

około

12...-20 laty (w latach 1946 - 54) luki

średnie powiększono

do

wielkości

obecnych gniazd, co spowo-

dowało

masowy obsiew buka oraz powstanie

odnowień

sosny i modrze-

wia liczących

w 19. 67 r.

około

12 lat.

Stwierdzono powolny wzrost

początkowy

u

jodły

do 5 -20 lub 25 roku, u buka tylko do 5-1 O roku oraz w

ogólności

szybszy wzrost buka (ryc.

6a

i b). Naj.wolrniej

przyrasrtały

odnowienia waxstwy dolnej wsku- tek

zwiększającego się wpływu ZW(ł[l'łcia

drzewostanu

i

dodatkowo przy-

głuszania

przez starsze podrosty.

Po okresie powolnego przyrostu,

wynoszącego

u

jodły

4-9 cm na rok, a u buka 8-25 cm,

nastąpiło

przyspieszenie przyrostu u

jodły

do 25-30 cm, a u huka do

około

40 cm na :rok; w ostatnich 5-10 latach

nastąpiło

ogólne zrn.ni· ejszenie · przyrostu

odnowień

na

wysokość.

Szybszy przyrost

przejawiały

odnowienia w gniazdach

niż

w

zasięgu osłony

górnej drzewostanu. O korzystnych w

ogólności

warunkach wzro- stu

świadczy

u

jodły

stosunek przyrostu

pędów

.bocznych

Cło wierz·choł­

kowego,

wynoszący około

0,8-1,0.

Zależność

stanu

ilościowego

i prze- biegu wzrostu odnowienia od

układu

warunków zadrzewienia

wykazała pewną kierunkowość. Duża ilość odnowień zdarzała się

jeszcze przy su- mie powierzchni przekroju

pierśnkowego

drzew

wynoszącej-około

30 m

2/

/ha;

powyżej tej granicy ilość odnowień się zmniejszała. Przeciętny rocz-

ny przyrost

wysokości odnowień

warstwy górnej i

środkowej spadał

już

po przekroczeniu sumy powierzchni przekroju

· pierśnicowego

drzew