Michał Poznański1, Tadeusz Pietras2, Adam Antczak1
1Klinika Pulmonologii Ogólnej i Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
2Zakład Farmakologii Klinicznej I Katedry Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Debata. Czy możemy polecać e-papierosy naszym pacjentom?
Opinia 2
Praca nie była finansowana
Tłumaczenie artykułu, należy cytować wersję oryginalną: Poznanski M, Pietras T, Antczak A. A debate: Can we recommend electronic cigarettes to our patients? Opinion 2. Adv Respir Med 2017; 85: 40–45. doi: 10.5603/ARM.2017.0008.
Streszczenie
Elektroniczne papierosy są coraz częściej używanym sposobem dostarczania nikotyny. Sięgają po nie zarówno użytkownicy papierosów tradycyjnych, jak i osoby do tej pory niepalące. Cały czas pojawiają się nowe artykuły traktujące o potencjalnym wpływie elektronicznych systemów dostarczających nikotynę na zdrowie. Szczególne obawy budzi toksyczność związków che- micznych i pierwiastków dostarczanych wraz z dymem z tych urządzeń. Okazuje się, że produkty, których kreowany medialnie wizerunek jest pozytywny, wcale takimi nie są. Co więcej, ich używanie może skutkować nie tylko uszczerbkiem dla zdrowia, ale i śmiercią.
Słowa kluczowe: elektroniczne papierosy, e-papierosy, elektroniczne systemy dostarczające nikotynę
Adres do korespondencji: Michał Poznański, Klinika Pulmonologii Ogólnej i Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, e-mail: poznanski.michal@gmail.com Wpłynęło do Redakcji: 17.07.2016
Copyright © 2017 PTChP
Wstęp
Elektroniczne papierosy, które należą do elektronicznych systemów dostarczających niko- tynę (ENDS, electronic nicotine delivery systems), są coraz częściej używanym nośnikiem nikotyny, wypierając z rynku tradycyjne wyroby tytonio- we. Badania ankietowe przeprowadzone we Francji w 2014 roku wykazały, że spośród 15 365 ankietowanych aż 25,7% osób w wieku 15–75 lat próbowało elektronicznych papierosów [1].
W Wielkiej Brytanii w 2010 roku 3–4% palaczy lub osób, które niedawno rzuciły palenie, było użyt- kownikami elektronicznych papierosów. W 2014 roku odsetek ten wzrósł do 21% [2]. Również wśród dzieci i młodzieży obserwuje się znaczący wzrost użycia ENDS. Wyniki badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wykazały, że więcej mło- dzieży używało ENDS niż tradycyjnych produktów tytoniowych. Szacuje się, że nawet 29% uczniów szkół ponadgimnazjalnych chociaż raz użyło ENDS,
a nawet 17–18% jest ich obecnymi użytkownikami.
W tych samych badaniach pokazano, że uczniowie sięgający po ENDS mają mniej czynników ryzyka nikotynizmu niż osoby sięgające po tradycyjne pa- pierosy. Musi to prowadzić do wniosku, że gdyby nie e-papierosy, osoby te pewnie nigdy nie zaczę- łyby aktywnie używać nikotyny [3].
W świetle powyższego używanie elektro- nicznych papierosów budzi wiele obaw, szcze- gólnie wśród pracowników opieki zdrowotnej.
Przedstawiony wzrost liczby użytkowników elektronicznych papierosów pośrednio generuje pytania, przede wszystkim o bezpieczeństwo ich stosowania, zarówno w ocenie długo- jak i krótko- terminowej. Potwierdza to baza danych PubMed, w której po wpisaniu hasła „electronic cigarette”
w dniu 17 stycznia 2016 roku pokazuje się lista 2505 artykułów, z czego w roku 2013 zgłoszono 198, w 2014 roku 853, a w 2015 roku aż 1168.
Wśród takiej obfitości prac trudno jest wybrać te najlepiej zaprojektowane i najistotniejsze. Niniej-
szy artykuł ma służyć łatwiejszemu zrozumieniu wpływu elektronicznych papierosów na zdrowie stosujących je osób w świetle aktualnych danych literaturowych.
Skład chemiczny elektronicznych papierosów, ich toksyczność i wpływ na układ oddechowy
Rynek elektronicznych papierosów jest wy- pełniony produktami różnych firm. Brakuje wy- standaryzowanego modelu elektronicznego papie- rosa, co bardzo utrudnia badania. Poszczególne produkty różnią się od siebie tak ważnymi ce- chami, jak temperatura i napięcie na elektrodzie.
Duży wybór smakowych e-liquidów również przy- czynia się do powstawania trudności w ocenie tok- syczności tych produktów. Analizując cząsteczki zawarte w dymie z elektronicznego papierosa, stwierdzono podobieństwa jego składu do papiero- sów konwencjonalnych i papierosa referencyjnego 1R5F. Są to takie związki chemiczne, jak aldehyd octowy, akroleina i aceton [4]. Potwierdzają to wyniki badań prowadzonych przez zespół pod kierownictwem Goniewicza, który dodatkowo stwierdził obecność węglowodorów aromatycz- nych reprezentowanych przez toluen i p-xylen.
Znalezione podczas tej analizy metale ciężkie to kadm, nikiel i ołów, których obecność stwierdza się też w dymie z tradycyjnych papierosów [5].
Dokładniejsze badania dymu generowanego przez elektroniczne i tradycyjne papierosy rozsze- rzają z kolei listę typowych dla dymu tytoniowego pierwiastków o sód, żelazo, glin, potas, miedź, magnez, cynk, chrom i mangan. Lista pierwiast- ków obecnych w dymie z elektronicznych papie- rosów rozszerza się jeszcze o bor, krzem, wapń, siarkę, cynę, bar, cyrkon, stront, tytan i lit. Jest to bardzo istotne, ponieważ większość z nich ma udokumentowany niekorzystny wpływ na komórki układu oddechowego [6].
W jednej z prac przebadano 42 e-liquidy po- chodzące od 14 różnych producentów. Badania prowadzono między innymi pod kątem obecności związków chemicznych zawierających węglo- wodory aromatyczne. Szczególnie duże stężenia różnych związków chemicznych obserwowano w e-liquidach aromatyzowanych. Niepokojąca wydaje się też po raz kolejny potwierdzona obecność aldehydu mrówkowego, którego stę- żenia wahały się od 0,02 do 10,09 mg/l i były stwierdzone w każdej z próbek. Podobnie rzecz ma się z aldehydem octowym, którego stężenia wahały się od 0,10 do 15,63 mg/l [7]. Problemem jest brak norm i badań obserwacyjnych, które określałyby potencjalnie szkodliwe działanie tych
substancji na błonę śluzową jamy ustnej i nabło- nek wyściełający drogi oddechowe.
W składzie e-liquidów znajdowano również takie związki chemiczne jak glikol dietylenowy [8], który jest związkiem o udowodnionym dzia- łaniu toksycznym między innymi na komórki układu oddechowego i układu nerwowego.
Badania nad toksycznością elektronicz- nych papierosów dotarły do punktu, w którym mierzono stężenie benzaldehydu w aerozolu generowanym przez elektroniczne papierosy. Jako generatora używano automatycznego symulatora palenia. Do badania użyto 145 dostępnych na rynku e-liquidów, wykrywając benzaldehyd w 108 próbkach. Najwyższe stężenia benzaldehydu obserwowano w e-liquidach o smaku wiśniowym (5,129–141,2 μg/30 zaciągnięć) i były one istotnie wyższe niż w przypadku pozostałych smaków (p <
0,0001) [9]. Obecność benzaldehydu, który dobrze wchłania się podczas wdychania jego pary, może prowadzić do takich dolegliwości, jak ból gardła i kaszel. Szkodliwe działanie akroleiny na komór- ki nabłonkowe układu oddechowego udowodnił Sun i wsp. [10]. Jej toksyczność objawia się przez aktywację makrofagów do produkcji reaktywnych form tlenu i cytokin prozapalnych (TNF-a [tumor necrosis factor alfa], IL-6 [interleukin 6], IL-12, IRF5 [interferon regulatory factor 5]).
Wykorzystując nicienie jako uznany model zwierzęcy, wykazano, że e-liquidy i ekstrakty z ich pary zwiększają stres oksydacyjny, prowa- dząc do osłabienia wzrastania poszczególnych osobników. Osłabieniu ulega również zdolność reprodukcyjna i żywotności nicieni. Postuluje się tu szczególny udział glikolu propylenowego jako najsilniejszego induktora opisanych zmian [11].
Inni badacze również potwierdzają, że uży- wanie elektronicznych papierosów prowadzi do zwiększenia stresu oksydacyjnego i oporu w dro- gach oddechowych [12]. Stosowanie e-papierosów skutkuje również zwiększeniem stężenia tlenku azo- tu w powietrzu wydychanym. Brakuje jednak da- nych porównujących stężenie tlenku azotu u osób palących e-papierosy i papierosy tradycyjne [13].
Wyniki badań przeprowadzonych na myszach wykazały, że narażenie na dym z elektroniczne- go papierosa prowadzi do zwiększenia stężenia w popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych IL-6 będącej cytokiną prozapalną. Zjawiska tego nie obserwowano u myszy z grupy kontrolnej.
Zachowanie się linii komórkowej H292 ludzkiego nabłonka dróg oddechowych jest podobne.
Stężenia IL-6 i IL-8 oznaczane po 16 godzinach od ekspozycji na aerozol z elektronicznych papierosów były istotnie większe w porównaniu
z grupą kontrolną. W przypadku IL-8 nie obser- wowano efektu zależnego od dawki w przeci- wieństwie do IL-6. Bardzo ważne wydaje się, że stężenie IL-8 było większe w grupie e-liquidów smakowych [14]. Kontrowersje wokół e-liqidów smakowych potwierdzają wyniki innych badań oceniających cytotoksyczność e-liquidów. Bada- cze wykazali związek pomiędzy obserwowaną cytotoksycznością a stężeniem substancji che- micznych użytych jako dodatki smakowe lub za- pachowe [15]. E-liquidy bezsmakowe, uznawane do tej pory za bezpieczne zostały przebadane w kontekście uwalniania różnych cytokin i che- mokin. Okazało się, że takie nie są. Po raz pierwszy wykazano, że ekspozycja na pary z e-papierosów pozbawionych dodatków prowadzi do uwalniania takich cytokin i chemokin, jak PDGF-BB, FGF, IL-8, IL-12, IL-17, GM-CSF, IP-10, MCP-1 i MIP-1b [16].
Nie zaobserwowano, żeby krótkotrwałe użycie elektronicznych papierosów prowadziło do zwięk- szenia stężeń IL-2, TNF-a, EGF, których wzrost obserwowano bezpośrednio po wypaleniu trady- cyjnego papierosa [17]. Nie jest znany efekt, jaki wywiera długotrwała ekspozycja na dym z elektro- nicznych papierosów. Bezpośrednie porównanie cytotoksyczności dymu z klasycznych papierosów i z papierosów elektronicznych wykazało mniej- szą cytotoksyczność drugiej grupy. Po raz kolejny jednak e-liquid smakowy charakteryzował się największą cytotoksycznością w grupie. Był to e-liquid o smaku kawy [18]. W innym badaniu, w którym również oceniano cytotoksyczność róż- nych e-liquidów, wyróżniał się ten o smaku „cyna- monu i ciasteczek” [19]. Dwubiegunowość elektro- nicznych papierosów wykazali Yan i D’Ruiz [20], badając stężenie nikotyny w surowicy, zawartość tlenku węgla w wydychanym powietrzu i efekty sercowo-naczyniowe u 23 osób, które były losowo przydzielane do grupy używającej elektronicznych papierosów (5 różnych produktów) i do grupy uży- wającej klasycznego papierosa marki Marlboro. Po zapoznaniu się z danymi dostępnymi w tabelach okazuje się, że stężenie tlenku węgla w wydycha- nym powietrzu jest istotnie niższe w grupie osób używających elektronicznych papierosów. Inne dane, jak chociażby stężenie nikotyny w surowicy, nie są już tak przekonujące. Uwagę zwraca fakt, że w różnych punktach czasowych stężenie nikotyny często przekraczało stężenia obserwowane u osób palących klasycznego papierosa [20]. Zaobserwo- wano również, że w czasie jednogodzinnej sesji palenia e-paierosów, podczas której osoby badane wykonywały średnio około 46 zaciągnięć, stężenie nikotyny mierzone we krwi osób badanych ro- śnie od 5 minuty ich używania i jest największe,
gdy jest analizowane na końcu sesji ad libitum.
Zwiększona częstość skurczów serca również po- jawia się w 5. minucie obserwacji i podobnie jak stężenie nikotyny utrzymuje się do końca sesji ad libitum [21]. Porównując stężenia kotyniny (me- tabolitu nikotyny) w surowicy aktywnych użyt- kowników elektronicznych papierosów wzglę- dem użytkowników papierosów tradycyjnych, wykazano, że są one podobne w obu grupach (średnie stężenie kotyniny 60,6 v. 61,3 ng/ml).
Stężenie kotyniny wśród biernych palaczy zachowywało się podobnie (2,4 v. 2.6 ng/ml).
Wyniki te stoją jednak w sprzeczności z przywo- łanymi wyżej obserwacjami Van Stadena. W tym samym badaniu podjęto się oceny funkcji płuc i zaobserwowano, że aktywne palenie tradycyj- nych papierosów istotnie (p < 0,001) zmniejsza wartość FEV1/FVC (forced expiratory volume in one second/forced vital capacity) — średnio o 7,2%.
Prawidłowości tej nie zaobserwowano wśród bier- nych palaczy i palaczy elektronicznych papiero- sów [22]. Stężenie kotyniny w ślinie osób używa- jących elektronicznych systemów dostarczających nikotynę jest podobne do tego obserwowanego u osób palących papierosy tradycyjne. Mniejsze stężenia kotyniny obserwowano w grupie osób stosujących nikotynową terapię zastępczą (NRT, nicotine replacement therapies) [23]. Ważnym ele- mentem elektronicznych papierosów jest elektro- da, na której dochodzi do podgrzewania e-liquidu.
Mgiełka pojawia się, gdy napięcie przekracza 3 volty, i jest to napięcie wystarczające do powsta- nia aldehydu mrówkowego, glioksalu, aldehydu octowego i akroleiny. Wykazano związek pomię- dzy składem mgiełki a składnikami użytymi do produkcji e-liquidu [24]. Ilość nikotyny generowa- na przez e-papierosy różnych marek nie jest stała.
Analizując 20 serii po 15 wdechów (jedna seria jest uznawana za ekwiwalent jednego papierosa) obliczono, że dostarczana dawka nikotyny w za- leżności od producenta wynosi od 0,5 do 15,4 mg (0,025–0,77 mg nikotyny na serię). Są to wartości mniejsze niż te, które obserwuje się podczas pale- nia papierosów tradycyjnych, gdzie wykazano, że jeden papieros dostarcza 1,54–2,60 mg nikotyny [25]. Trudno jednak przejść obojętnie obok faktu, że dowolność w wyborze miejsca i czasu palenia elektronicznych papierosów może wpływać na sposób i częstość ich używania. Stąd w niniej- szej ocenie do porównań zakładających taki sam model palenia papierosów tradycyjnych i elek- tronicznych należy podchodzić bardzo ostrożnie.
Być może właściwym kierunkiem dalszych badań byłoby określenie najczęstszego wzorca palenia papierosów elektronicznych.
Wpływ elektronicznych papierosów na układ sercowo-naczyniowy
Wnioski z prac, do których dotarli autorzy niniejszego artykułu, dotyczące wpływu na układ sercowo-naczyniowy, są sprzeczne. W jednych nie wykazuje się żadnego wpływu, w innych zaś pokazano następstwa, które mogą być groźne dla życia. I tak w 2012 roku Czogala i wsp. [26] nie zaobserwowali, aby używanie papierosów elek- tronicznych wpływało w sposób istotny na ciśnie krwi lub częstość skurczów serca.
Do przeciwnych wniosków doszli Lippi i wsp. [27]. Z ich pracy jasno wynika, że regularne korzystanie z papierosów elektronicznych skutku- je podwyższeniem ciśnienia krwi — szczególnie rozkurczowego, tachykardią i dolegliwościami bólowymi w klatce piersiowej.
Bardziej niepokojące wydają się obserwacje Middlekaufa i wsp. [28], którzy donoszą o nieko- rzystnym wpływie elektronicznych papierosów na autonomiczny układ nerwowy. Skutki te są inne niż opisywane powyżej i obejmują hipotonię, bradykardię i napady migotania przedsionków.
Zaburzenia rytmu serca wydają się o tyle interesujące, że wykazano wpływ narażenia na dym tytoniowy poprzez bycie biernym palaczem w dzieciństwie i podczas rozwoju płodowego na częstsze występowanie migotania przedsion- ków w życiu dorosłym [29]. Być może podobne obserwacje będą możliwe do przeprowadzenia w przyszłości, ale na razie należy pamiętać, o stosunkowo krótkim okresie obserwacji użyt- kowników papierosów elektronicznych.
Osobnym problemem pozostaje wpływ na funkcję rozkurczową serca. Farsalinos i wsp. [30]
nie zaobserwowali wpływu na funkcję rozkurczo- wą lewej komory, wskazując jednocześnie, że wy- palenie jednego tradycyjnego papierosa upośledza w sposób istotny tę funkcję [30]. Należy się jednak ponownie zastanowić, czy brak natychmiastowe- go efektu, obserwowanego w echokardiografii po sesji palenia papierosa elektronicznego, jest tożsa- my z całkowitym brakiem jego wpływu na funkcję rozkurczową serca. Być może dłuższa ekspozycja doprowadziłaby do podobnych wniosków?
Wpływ na zaprzestanie palenia
Prowadząc półroczną obserwację, wykazano, że większy odsetek osób palących e-papierosy (7,3%) nie będzie palił papierosów tradycyjnych niż odsetek osób w grupie stosującej plastry zawierające nikotynę (5,8%) lub e-papierosa z placebo (4,1%) [31]. Trudno jest jednak uznać
za sukces rzucenie palenia polegające na zamia- nie papierosów tradycyjnych na elektroniczne.
Szczególnie, że brakuje przekonujących danych, które wskazywałyby na korzyści płynące z takiego postępowania. Potwierdzone są natomiast nega- tywne skutki zdrowotne wynikające z używania ENDS. Analizując dostępne piśmiennictwo, można znaleźć więcej przypadków zamiany pa- pierosów tradycyjnych na elektroniczne, które według autorów tych opisów należy traktować jako sukces — Caponetto i wsp. [32] opisał między innymi przypadki rzucenia palenia polegające na wyżej omówionej zamianie wśród osób, które podejmowały wielokrotne próby rzucenia pale- nia innymi dostępnymi metodami, a udało się, dopiero gdy zaczęły stosować e-papierosa. Pewne źródła mówią o tym, że elektroniczne papierosy mogą być bardziej atrakcyjne do rzucania pale- nia, ponieważ dają mniej odczuwalnych działań niepożądanych niż nikotynowa terapia zastępcza, a także mogą stać się swego rodzaju hobby [33].
Brak jest jednak przekonujących danych, że alternatywne produkty tytoniowe (w tym elek- troniczne papierosy) są użytecznym narzędziem do rzucania palenia [34]. Potwierdza to wniosek z metaanalizy przeprowadzonej przez Kalkhoran i Glantz [35], którzy stwierdzili, że używanie e-papierosów jest związane z mniejszymi szansa- mi na wyjście z nałogu wśród palaczy. Wykazali oni, że wśród użytkowników e-papierosów jako środka do rzucenia palenia odsetek powodzenia jest mniejszy o 28% w porównaniu z grupą, która nie korzystała z e-papierosów.
W związku z powyższym powstaje pytanie, czy zmiana uzależnienia od papierosów w uza- leżnienie od innych źródeł nikotyny jest w ogóle formą leczenia uzależnienia. Z punktu widzenia psychiatrii, systematyczne, regularne przyjmowa- nie nikotyny aktywuje dopaminergiczny szklak mezolimbiczny, powodując poczucie przyjem- ności. Nagłe odstawienie źródła nikotyny, czy to w formie papierosa, czy w innej, wywołuje objawy abstynencji. W tym kontekście używanie e-papie- rosa należy uznać za jedną z form uzależnienia od nikotyny, które ujęto w kategorii rozpoznań psychiatrycznych pod numerem F17.2 według International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-10). Prawdzi- we leczenie uzależnienia od nikotyny polega na uniezależnieniu układu nagrody u człowieka od jakiejkolwiek formy podawania nikotyny.
Ostatecznym dowodem na wątpliwą sku- teczność elektronicznych papierosów jako użytecznego narzędzia do rzucania palenia wydaje się raport World Health Organization
z 2014 roku, w którym wskazano na brak wy- starczających dowodów, aby uznać elektroniczne papierosy jako opcję terapeutyczną [36].
Rzadkie zdarzenia niepożądane i sytuacja prawna W 2013 roku Food and Drug Administration wydało oświadczenie w sprawie zdarzeń niepożą- danych w związku z używaniem elektronicznych papierosów. Przyjęto, że papierosy tradycyjne odpowiadają za 36 rodzajów zdarzeń niepożą- danych, elektroniczne zaś za 47 ich rodzajów.
Zaliczono do nich między innymi zaostrzenie przewlekłej niewydolności serca, zachłystowe za- palenie płuc, poparzenia twarzy drugiego stopnia (na skutek eksplozji elektronicznego papierosa), bóle w klatce piersiowej, tachykardię, zadławie- nie się nabojami do elektronicznych papierosów przez niemowlęta, migrenowe bóle głowy [37].
Szczególnie niebezpieczne są sytuacje, w których e-liquidy zostaną przyjęte doustnie. Przykładowo 5 ml fiolka e-liquidu ze stężeniem nikotyny 20 mg/ml zawiera łącznie 100 mg nikotyny. Dawka śmiertelna u osoby dorosłej szacowana jest na 30–60 mg, a u dzieci na 10 mg [38]. Budzi to wiele obaw o możliwość celowego użycia e-liquidów, aby osiągnąć określony skutek zdrowotny, lub nawet śmierć. W 2013 roku w Wielkiej Brytanii opisano trzy przypadki celowego spożycia płyn- nej nikotyny w celach samobójczych [39].W Inter- necie pojawiają się nawet instrukcje jak popełnić samobójstwo z wykorzystaniem płynnej nikotyny [40]. Znany jest również przypadek popełnienia samobójstwa poprzez wstrzyknięcie dożylne e-liquidu [41].
Obawy związane z używaniem elektronicz- nych papierosów dostrzegła również Komisja Europejska. Od maja 2016 roku rynek e-liquidów i wkładów do e-papierosów jest objęty dyrekty- wami Unii Europejskiej (2001/83/EC; 93/42/EEC;
2014/40/EU). W kontekście wielu wątpliwości, jakie budzi stosowanie i szeroka dostępność tych produktów, wydaje się to bardzo ważnym krokiem naprzód na drodze do uregulowania rynku elektronicznych papierosów. Podjęto próby oceny między innymi informatywności etykiet, zgodności zawartości nikotyny z deklarowanym jej stężeniem, obecności innych składników, od- porności na możliwość niezamierzonego użycia przez dzieci. Wykazano, że 40% z przebadanych popularnych e-liquidów i e-papierosów nie miało wcale, lub posiadało nieaktualne dane kontakto- we do dostawcy. Informacji o tym, że nikotyna jest substancją uzależniającą, nie miało 76,5%
analizowanych produktów, a 53% produktów nie
posiadało informacji o potencjalnej szkodliwości dla ciężarnych i matek karmiących, 33% analizo- wanych marek nie umieszczało na opakowaniu piktogramów informujących o tym, że zawartość jest toksyczna. Jest to wymagane, jeśli zawartość nikotyny przekracza 1% objętości roztworu. Infor- macje o stosowanych dodatkach koloryzujących i smakowych z reguły ograniczały się do stwier- dzenia, że są one „zatwierdzone”. Brakowało na- tomiast nazw substancji chemicznych, które były wykorzystane w procesie produkcji. W obliczu wielu stwierdzonych wad pocieszającym jest, że tylko jeden z badanych produktów nie posiadał zamknięcia uniemożliwiającego otwarcie przez dzieci [42].
Podsumowanie
Elektroniczne papierosy bardzo szybko zdo- bywają rynek, zarówno wśród użytkowników tradycyjnych wyrobów tytoniowych, jak i osób do tej pory niekorzystających z jakichkolwiek systemów dostarczających nikotynę. Piśmiennic- two na temat elektronicznych papierosów wydaje się bardzo bogate, ale jest to bogactwo pozorne.
Brakuje wystarczającej liczby opracowań, które podchodziłyby do problemu szkodliwości zdro- wotnej elektronicznych papierosów w sposób ca- łościowy. Pojawiają się nieliczne prace, zbierające w całość wiele pojedynczych doniesień stano- wiących często jedynie opisy przypadków. Już to każe jednak podać w wątpliwość bezpieczeństwo stosowania elektronicznych papierosów. Bardzo ważnym wydaje się uświadomienie pacjentom, że każdy sposób dostarczania nikotyny jest szko- dliwy. Wzorem krajów zachodnich, osoby uza- leżnione od nikotyny powinny być kierowane do wyspecjalizowanych poradni antynikotynowych po to, by z pomocą profesjonalisty, a nie czerpią- cych krociowe zyski koncernów nikotynowych, zadbać o własne zdrowie.
Autorzy wyrażają nadzieję, że odbiorcy ni- niejszej pracy rozszerzą front osób walczących z nikotynizmem, zarówno tym tradycyjnym, jak i jego najnowocześniejszymi odmianami!
Konflikt i interesów
Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.
Piśmiennictwo:
1. Andler R, Guignard R, Wilquin JL, i wsp. Electronic cigarette use in France in 2014. Int J Public Health. 2016; 61(2): 159–165, doi:
10.1007/s00038-015-0773-9, indexed in Pubmed: 26687039.
2. Brown J, West R, Beard E, i wsp. Prevalence and charac- teristics of e-cigarette users in Great Britain: Findings from
a general population survey of smokers. Addict Behav. 2014;
39(6): 1120–1125, doi: 10.1016/j.addbeh.2014.03.009, indexed in Pubmed: 24679611.
3. Walley SC, Jenssen BP. Section on Tobacco Control. Electronic Nicotine Delivery Systems. Pediatrics. 2015; 136(5): 1018–1026, doi: 10.1542/peds.2015-3222, indexed in Pubmed: 26504128.
4. Blair SL, Epstein SA, Nizkorodov SA, i wsp. A Real-Time Fast-Flow Tube Study of VOC and Particulate Emissions from Electronic, Potentially Reduced-Harm, Conventional, and Refe- rence Cigarettes. Aerosol Sci Technol. 2015; 49(9): 816–827, doi:
10.1080/02786826.2015.1076156, indexed in Pubmed: 26726281.
5. Goniewicz ML, Knysak J, Gawron M, i wsp. Levels of selected carcinogens and toxicants in vapour from electronic cigarettes.
Tob Control. 2014; 23(2): 133–139, doi: 10.1136/tobaccocon- trol-2012-050859, indexed in Pubmed: 23467656.
6. Williams M, Villarreal A, Bozhilov K, i wsp. Metal and silica- te particles including nanoparticles are present in electronic cigarette cartomizer fluid and aerosol. PLoS ONE. 2013; 8(3):
e57987, doi: 10.1371/journal.pone.0057987, indexed in Pub- med: 23526962.
7. Varlet V, Farsalinos K, Augsburger M, i wsp. Toxicity assess- ment of refill liquids for electronic cigarettes. Int J Environ Res Public Health. 2015; 12(5): 4796–4815, doi: 10.3390/
ijerph120504796, indexed in Pubmed: 25941845.
8. Flouris AD, Oikonomou DN. Electronic cigarettes: miracle or menace? BMJ. 2010; 340: c311, doi: 10.1136/bmj.c311, indexed in Pubmed: 20085989.
9. Kosmider L, Sobczak A, Prokopowicz A, i wsp. Cherry-flavo- ured electronic cigarettes expose users to the inhalation irritant, benzaldehyde. Thorax. 2016; 71(4): 376–377, doi: 10.1136/tho- raxjnl-2015-207895, indexed in Pubmed: 26822067.
10. Sun Y, Ito S, Nishio N, i wsp. Acrolein induced both pulmona- ry inflammation and the death of lung epithelial cells. Toxicol.
Lett. 2014; 229(2): 384–392, doi: 10.1016/j.toxlet.2014.06.021, indexed in Pubmed: 24999835.
11. Panitz D, Swamy H, Nehrke K. A C. elegans model of electronic cigarette use: Physiological effects of e-liquids in nematodes.
BMC Pharmacol Toxicol. 2015; 16: 32, doi: 10.1186/s40360- 015-0030-0, indexed in Pubmed: 26637209.
12. Vardavas CI, Anagnostopoulos N, Kougias M, i wsp. Short- term pulmonary effects of using an electronic cigarette: im- pact on respiratory flow resistance, impedance, and exhaled nitric oxide. Chest. 2012; 141(6): 1400–1406, doi: 10.1378/
chest.11-2443, indexed in Pubmed: 22194587.
13. Schober W, Szendrei K, Matzen W, i wsp. Use of electronic ci- garettes (e-cigarettes) impairs indoor air quality and increases FeNO levels of e-cigarette consumers. Int J Hyg Environ He- alth. 2014; 217(6): 628–637, doi: 10.1016/j.ijheh.2013.11.003, indexed in Pubmed: 24373737.
14. Lerner CA, Sundar IK, Yao H, i wsp. Vapors produced by elec- tronic cigarettes and e-juices with flavorings induce toxicity, oxidative stress, and inflammatory response in lung epithelial cells and in mouse lung. PLoS ONE. 2015; 10(2): e0116732, doi: 10.1371/journal.pone.0116732, indexed in Pubmed:
25658421.
15. Bahl V, Lin S, Xu N, i wsp. Comparison of electronic cigarette refill fluid cytotoxicity using embryonic and adult models.
Reprod. Toxicol. 2012; 34(4): 529–537, doi: 10.1016/j.repro- tox.2012.08.001, indexed in Pubmed: 22989551.
16. Cervellati F, Muresan XM, Sticozzi C, i wsp. Comparative effects between electronic and cigarette smoke in human keratinocytes and epithelial lung cells. Toxicol In Vitro. 2014;
28(5): 999–1005, doi: 10.1016/j.tiv.2014.04.012, indexed in Pubmed: 24809892.
17. Tzatzarakis M, Tsitoglou K, Chorti M, i wsp. Acute and short term impact of active and passive tobacco and electronic ci- garette smoking on inflammatory markers. Toxicology Letters.
2013; 221: S86, doi: 10.1016/j.toxlet.2013.05.101.
18. Romagna G, Allifranchini E, Bocchietto E, i wsp. Cytotoxicity evaluation of electronic cigarette vapor extract on cultured mammalian fibroblasts (ClearStream-LIFE): comparison with tobacco cigarette smoke extract. Inhal Toxicol. 2013; 25(6):
354–361, doi: 10.3109/08958378.2013.793439, indexed in Pub- med: 23742112.
19. Farsalinos KE, Romagna G, Allifranchini E, i wsp. Compari- son of the cytotoxic potential of cigarette smoke and electro-
nic cigarette vapour extract on cultured myocardial cells. Int J Environ Res Public Health. 2013; 10(10): 5146–5162, doi:
10.3390/ijerph10105146, indexed in Pubmed: 24135821.
20. Yan XS, D’Ruiz C. Effects of using electronic cigarettes on nicotine delivery and cardiovascular function in comparison with regular cigarettes. Regul. Toxicol. Pharmacol. 2015; 71(1):
24–34, doi: 10.1016/j.yrtph.2014.11.004, indexed in Pubmed:
25460033.
21. Vansickel AR, Eissenberg T. Electronic cigarettes: effective nicotine delivery after acute administration. Nicotine Tob Res.
2013; 15(1): 267–270, doi: 10.1093/ntr/ntr316, indexed in Pub- med: 22311962.
22. Flouris AD, Chorti MS, Poulianiti KP, i wsp. Acute impact of active and passive electronic cigarette smoking on serum coti- nine and lung function. Inhal Toxicol. 2013; 25(2): 91–101, doi:
10.3109/08958378.2012.758197, indexed in Pubmed: 23363041.
23. Etter JF, Bullen C. Saliva cotinine levels in users of electro- nic cigarettes. Eur Respir J. 2011; 38(5): 1219–1220, doi:
10.1183/09031936.00066011, indexed in Pubmed: 22045788.
24. Ohta K, Uchiyama S, Inaba Y, i wsp. Determination of Carbo- nyl Compounds Generated from the Electronic Cigarette Using Coupled Silica Cartridges Impregnated with Hydroquinone and 2,4-Dinitrophenylhydrazine. BUNSEKI KAGAKU. 2011;
60(10): 791–797, doi: 10.2116/bunsekikagaku.60.791.
25. Goniewicz ML, Kuma T, Gawron M, i wsp. Nicotine levels in electronic cigarettes. Nicotine Tob Res. 2013; 15(1): 158–166, doi: 10.1093/ntr/nts103, indexed in Pubmed: 22529223.
26. Czogała J, Cholewiński M, Kutek A, i wsp. [Evaluation of chan- ges in hemodynamic parameters after the use of electronic nicotine delivery systems among regular cigarette smokers].
Prz Lek. 2012; 69(10): 841–845, doi: 10.1186/isrctn43027384, indexed in Pubmed: 23421044.
27. Lippi G, Favaloro EJ, Meschi T, i wsp. E-cigarettes and cardio- vascular risk: beyond science and mysticism. Semin Thromb Hemost. 2014; 40(1): 60–65, doi: 10.1055/s-0033-1363468, in- dexed in Pubmed: 24343348.
28. Middlekauff HR, Park J, Moheimani RS. Adverse effects of cigarette and noncigarette smoke exposure on the autonomic nervous system: mechanisms and implications for cardio- vascular risk. J Am Coll Cardiol. 2014; 64(16): 1740–1750, doi:
10.1016/j.jacc.2014.06.1201, indexed in Pubmed: 25323263.
29. Dixit S, Pletcher MJ, Vittinghoff E, i wsp. Secondhand smoke and atrial fibrillation: Data from the Health eHeart Study. Heart Rhythm. 2016; 13(1): 3–9, doi: 10.1016/j.hrthm.2015.08.004, indexed in Pubmed: 26340844.
30. Farsalinos KE, Tsiapras D, Kyrzopoulos S, i wsp. Acute effects of using an electronic nicotine-delivery device (electronic ci- garette) on myocardial function: comparison with the effects of regular cigarettes. BMC Cardiovasc Disord. 2014; 14: 78, doi: 10.1186/1471-2261-14-78, indexed in Pubmed: 24958250.
31. Bullen C, Howe C, Laugesen M, i wsp. Electronic cigaret- tes for smoking cessation: a randomised controlled trial. The Lancet. 2013; 382(9905): 1629–1637, doi: 10.1016/s0140- 6736(13)61842-5.
32. Caponnetto P, Polosa R, Russo C, i wsp. Successful smoking cessation with electronic cigarettes in smokers with a docu- mented history of recurring relapses: a case series. J Med Case Rep. 2011; 5: 585, doi: 10.1186/1752-1947-5-585, indexed in Pubmed: 22185668.
33. Barbeau AM, Burda J, Siegel M. Perceived efficacy of e-cigarettes versus nicotine replacement therapy among successful e-ciga- rette users: a qualitative approach. Addict Sci Clin Pract. 2013;
8: 5, doi: 10.1186/1940-0640-8-5, indexed in Pubmed: 23497603.
34. Popova L, Ling PM. Alternative tobacco product use and smo- king cessation: a national study. Am J Public Health. 2013;
103(5): 923–930, doi: 10.2105/AJPH.2012.301070, indexed in Pubmed: 23488521.
35. Kalkhoran S, Glantz S. E-cigarettes and smoking cessation in real-world and clinical settings: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Respiratory Medicine. 2016; 4(2):
116–128, doi: 10.1016/s2213-2600(15)00521-4.
36. The WHO Framework Convention on Tobacco Control (FCTC).
Global Tobacco Control. , doi: 10.1057/9780230361249.0014.
37. Chen IL. FDA summary of adverse events on electronic cigaret- tes. Nicotine Tob Res. 2013; 15(2): 615–616, doi: 10.1093/ntr/
nts145, indexed in Pubmed: 22855883.
38. Cameron JM, Howell DN, White JR, i wsp. Variable and po- tentially fatal amounts of nicotine in e-cigarette nicotine solu- tions. Tob Control. 2014; 23(1): 77–78, doi: 10.1136/tobacco- control-2012-050604, indexed in Pubmed: 23407110.
39. Christensen LB. van’tVeen T, Bang J. Three cases of attempted suicide by ingestion of nicotine liquid used in e-cigarettes.
Clin Toxicol. 2013; 51(4): 290–290.
40. Corkery JM, Button J, Vento AE, i wsp. Two UK suicides using nicotine extracted from tobacco employing instructions ava- ilable on the Internet. Forensic Sci Int. 2010; 199(1-3): e9–
13, doi: 10.1016/j.forsciint.2010.02.004, indexed in Pubmed:
20202767.
41. Thornton SL, Oller L, Sawyer T. Fatal intravenous injection of electronic nicotine delivery system refilling solution. J Med Toxicol. 2014; 10(2): 202–204, doi: 10.1007/s13181-014-0380- 9, indexed in Pubmed: 24500565.
42. Buonocore F, Marques Gomes ACN, Nabhani-Gebara S, i wsp.
Labelling of electronic cigarettes: regulations and current prac- tice. Tob Control. 2017; 26(1): 46–52, doi: 10.1136/tobaccocon- trol-2015-052683, indexed in Pubmed: 26790924.
