Karbon na obrzeżu wyniesienia Sławatycz

(1)

UKD 551. 735:552.14:564.8:581.3311.332:550.822:551.243(438.142-202 Sławatyc

An toni Marian ŻELIOHOWSKI

Karbon na obrzeżeniu wyniesienia Sławałycz

WSTĘP

Utwory

ka~bonu wypełniając.e

basen lubelski

opierają się

na

północ

nym wschodzie w swym obecnym

zasięgu

o wyniesienie

sławatyckie.

Ele- ment ten,

wyróżili-ony

na pod,gtawie

ba·dań.

geofizycmych przez S. Paw-

łowskiego,

ma

lazł późni,ej

potwierdzenie w

materiałach

wiertniczych.

Obraz jego w sZieregu publikacjach j,est odmienny.

Według B.

Arenia i S.

lPawł,owsldego (19518) byłoby to

wyniesienie

Q

kierunku SW-NE, .od- granicZione,od

południa walną dyslokacją ni€ciągłą,

tzw. usk.okiem Hanny.

Na

północ

od niej

istnieć miały płytko występujące skały podłoża

krysta- licznego. Podobnie

przedstawiają

go

A. Dąbrowski

i S. Karaczun

(1956),

przy czym autorzy

ci przypuszczają, że

dyslokacja istnieje 'za,równo po

północnej,

jak i

południowej

stronie wyniesienia.

J. 'Znosko

(IS. SOkołowski,

J. Znoslro,

1009) .określa

wyniesi!enie

sława

tyckie jak.o wyniesienie

podłoża

krystalicznego

^Q

kierunku W-E

łagodnie zapadające

na

północ,

zachód i

południe,

a

wym.urzające się

!ku wschodowi w kierunku 'wyniesie.n:iara,tnowsldieg.o.

J.

I

Skoru,pa

.(1'9601) łączy

wyniesienie

Sławatyczz.

rejonem LukoOwa z wyniesi,eniem

łukow:SkD-'sława'tyclkim,

w którego'

obrębie istnieć

ma

obniżenie radzyńskie.

Talk

wyróżniona

j.ednostlka

.obniżać się

ma

łagod

nie ku

północy,

od strony

południowej

.obcina

ją ~ zrzucający podłoże

ikrystalicZine ,o

około

lOGO m.

!Pogląd

taiki podtrzymuje

au~r

w

następ,.

nyc'h swych publikacjach eJ. ·Sk.orupa, S.

Młynarski,

1

¹

962).

K. Lendzion ((96¹

2)

'omawiając

paleozoik na anrtyklizie

Sławatycz

pod-

kreśla

istnienie dyslokacji Hanny, iktóra przeibiega

pomiędzy

otw.orami wiertniczymi Wisznice

i

Kaplonosy. W

załączonym

do tego opracowania przekroju,

'~onstruowanym

przez Ho Arenia, uSkOk Hanny ma

być

prz;ed.,.

karboński.

i W

części

podniesi.onej (wyniesienie

Sława'tycz) strzęp

ikar- bonu

leży

na utworach kambru, poidczasgdy w

części! Obniżonej

spoczy'wa

na utworach syluru. W

tekście zaś

autorka pisze: ... "karbon natomiast nie

występuj,e

w syneklizie podlaskiej i na anrteklizie

Sława,tycz

... " - op.

cit.,

p.

518.

Utwory mezozoiczne nie

są objęte dys10kacją

Hanny i budowa pa- leozoiku nie ma ,odzwierciedlenia w

uł.ożeniu

osadów jury i kredy. Po-

gląd

ten zgodnie

reprezentują:

K. Lendzion

i(1962), T.

Niemczycka (19'62), J. Skorupa, S.

Młynarski

((962) -oraz B.

heń (11964).

Kwartalnik Geologiczny, nr 2, 1968 r.

(2)

252

Antoni Marian Zelichowski

T. Niemczycka (1962, str. 622-6231 ) podaje:

"Możliwość

zdarcia z kulminacji Wisznie m:anych z

Łukowa

osadów pstrego piaskowca, per- mu i kar.bonu wydaje

się maŁo

prawdopodobne.

Przypuszczać

raczej na-

leży, ilż

.ostateczne

,

wyniesienie

podł.oża nastąpić tu musiał.o

przed kar- bonem i

stanowić mogło pew:ną g'ranicę

r,ozprzestrre:nienia osadów wspom- nianych okresów geologicznych. 'Dopier.o 'transgresja' doggeru, a

następnie

oksfordu

objęła

ten obszar".

J.

'

Sk.orupa w 1962 r. zajmuje

się mortfologią podłoża

krystalicznego i pokryw wul!kanitowych Podlasia.WSkazuje ,on na

rozczłonk.owany

cha- rakter ich powierzchnil , slwmplikowanej ponadto licznymi uskokami.

B.

Areń

0(19164)

omawiając !budowę

wyniesienia

łukowSko-wismickiego pocłkreśla zrębowy j~o

ooail"akter. Stwierdza on,

że: "Srpąg

karbonu w

Łukowie występuje

na

głę'b~i

910 m, aw Radzyniu

zaś

na

głębo

~ości

94: 2 m, czyli pokrywa

ka,rbońSka

wyrównuje

różnicę

zrzutu starsze- g.o paleoroiJku". - op. cilt., p. 83.

Spostrzeż'enie

tego autora

.odnOśnie

do

spągu ikarłbonu

w Radzyniu i

' Łukowie

jest ,baTdzo cenne, wSkazuje bo- wiem na wiek

głównych

dysl.okacji w absza, rze wyniesienia,

łukowsko

-:-wisznickiego. Uskok Hanny, jak wynika z

załączonego

w omawianej pracy rprzekrloju,

zalburzać

ma

również

osady karbonu. Profile karbonu z Kapl'onosów

i1

Holes2iowa omówi,one przeze mnie w niniejszym opraco- waniu

wska'zująna,toroiast

na

przedkarbońgki

wiek

również

i

,tej

dyslo- kacji.

KARBON NA WYNIESI' EiNIiU

SŁAIW,ATYCZ

I JEGO OIBRZ®ZENIU Utwory kaI'lOOnu na wyniesi.eniu

Sławatyc'z

stwierdzon,e

'zostały

w ikil- ku otworach wiertniczych. (fig. 1).

W

bezpośrednim sąsiedztwile

usk, oku Hanny,

po

'Obu jego stronach.

stwierdzono wierc,eniami utw.ory karbonu

małej miążswści.

Po

południo

Iwej

stronie uskOku {w skrzydle zrzuoonym) wykonano .otwór Kaplon,osy.

Z danych

dotyczących

tego wiercenia, wieldkrotnie publikowanych (B.

Areń,

'1

'

964; K. Lendzion, 1962; T. Niemczycka, 19' 62), wiladomQ,

że

pod osadami jury na

głębokoOŚci

402,6 m

występują

utwory karbanu 43,2

ID miążsroś<!i.

W otwor

,

ze Holeszów,

połoilonym

na

północ

00 us1roku Hanny, udo-

stępniolnym

przez doc. J.

Znoskę,

utwory karbanu

majązaled'Wie

9 m

miąższości, występują również

pod

jurą

na podobnej

głębokoOŚci

- 4'2'2 m.

Podłoże

karbonu

stanowią

natomiast wylewowce

młodszego

prekambru.

W

części

zachodniej wyniesiooia ikaI'lbon stwierdzono

także

w

Łuko

wie, Radzyniu (B.

Areń,

1964; A. M.

Żelichowski, 1964b)

oraz w.okolicy

iParczewa.

.

W pracy tej 'omówion,e

zostam.ą

opraoowane przeze mnie profile 'kar- bonu z otworów wi, ertniczych Holeszów 1 i Kaplonosy IG 1 (fig. 2).

OTWÓR wmRTNrozy KAPLONIOSY

W karbonie omawianego wiercenia

wyróżniłem

osady namuru (402,6 +421,0 m)

i

wirenu górnego (421,0+445,8 m),

,spoczywające

na uiworach syluru. Profil wizenu rozpoczyna warstwa utworów tufoidalnych 6,6 m

miąż6z<xści

(W. KiereI, A. M.

żelichowSki

- w !przygotowaniu druku).

Są

to

skały

zbudowane z przemytego

ma'wriału

tufitowego o teksturze war:'"

(3)

Karbon na obrzeżeniu wyniesienia Sławatycz

253 stwowej. Dolna ich

część

ma

barwę czerwonobrunatną,

.górna

szarą;

w części

górnej st'witerdzoIlO detrytus flory. Strop 'Warstwy .tufitowej tworzy warstwa korzeniowa ze stigmariami, przykryta

łupkiem węglo-

Fig. ,1. Mapa zasięgu kaa:bonu na wy- niesieni.u Sławatycz na <tle pod-

łoża ~arbon-u op!18:cowanego na podstawie mapy morfologii ,pod-

ło:ba. J. Skorupy (1962) oraz wy- ników wierceń

~ten.t map of Cal'bon;i(ferous deposits wd.thin rthe Slawatycze elevatiori, seen- against a back- :ground of the CMbondtf,erous basement pI'eseIl!ted here on the bas:iJs of J. Skorups,'s basement morphoI-ogy map (1962), and (lf dril1l:ing.s

l - ^podłożekrystalicznej 3 - si- niani 3 - kambr; 4 - ordowik i sylur; 5 - północno-wschodni zasięg

karbonuj 6 - linie dyslokacji nie-

ciągłych wyznaczone według opracowania J. Skorupy (1963)j '1 - otwo- . ry wiertnicze

l - crystalline basement; 3 - SI- nianj 3 - Cambrlan; 4 - brdovician and Sllur1an; 5 - north-eastern extent ol Carboniferous; 6 - 11nes of interrupted dislocations dlst1n- guished accord1ng to an elaboration ol J. Skorupa (1962); 7 - bore holes

-

.- - - - - - - _ - Mi~/~/k !

9

5 10 15 20 25km

== = == = == = == = == = = ^- ^- ^- ^- ^- ^- !~---;:S ^-

^~,t?^t?

== =

⁼⁼

=

⁼⁼

= = = === == - :::~- =::: ?~\

wyro (taibl. l, fig.

Q). Występujące wyżej

osady górnego wizenu pr.z€dsta-

wiają

6 cyklotemów. !Dolne partie cyiklotemów

rozwinięte są w

postaci

iłowców i mułowców

sza, rychze stigmariami!, 0,4+1,2

ID miąż.smśCi

(!fig.

2~,

które

stanowią ogółem

200/0 osadów wizenu. Jest

to lądowa

seria

Haleszaw Fig. 2. Zestawi-ende profilów karbonu z K.a.plonos6w i HoleBwwa

,Compari&on o:f C8irbonifer<lus secttons foom Kapl<lllJosy and Hole6ZÓW

.1 - piaskowCej 12 - ^mułowce1 ^iłowce;3 - . marglej 4 - wapienie 7Jbilte 1 !IJlał"gIlstej li - wapIenie gru-

złowej 6 - skały tufoldalne; 7 - występowanie

faunyj 8 - występowanlest1gma.ńlj " - serLe mor- skie; IO - serie kiontynent&lne

l - sandStonesj 12 - sUtstooes and claystones; 3 - marls; >4 - compact and maX'ly limestonesj 5 - nodular Ili>mestoneSj 6 - tutfoida,l rocks; 7 - occur- re.nee of launa; 8 - ,occUlrrence ol stigmariaj 9 - mar1ne seriesj W - continenrtal series

osadów wlzenu górn,ego. !MorskLe serie cyklotemów

stanowią

margle

i

wa- pienie z

liczną ,fauną lmra1ow()-lbra~hiopodową.

:W

skałach

marglistych mikrofauna jest hardziej UC2ma

niż

w jasnych, zbitych wapieniach. .

Kwartalnik Geologiczny - 3

(4)

254

Antoni Marian żelichowski

Zawartość węglanów

w

skałach

wapiennych waha

się

od 38+95%.

Są

to w

większości

wapienie organodetrytyezne. Detryt fauny

występuje

w masie pelitu kalcytowego lub w masie marglistej, która

podkreśla

kie-

runkowość

tekstury omawianych

skał.

Niekiedy obserwuje

się

domiesZ'ki kwarcu. Ponadto w

^płyt~ach

cienkich widOczne

^są

liczne otwornice,

głównie

endotyry.

Osady z

;głębakości

43'9,'0+428,5 m zaliellone

^zostały

d'O wizenu gór- nego na podstawie

występowania

przedstawicieli rodzaju Gigantoproduc- tju,s ! z grup giganteus i latissimus.

Występowanie

w stropie serii morSkiej

ułamków

nieoznaczalnyeh gigantoproduktusów wraz z Echinoconchus ele- gans {Me C o y) i Overtonia fimbricata I{S o w.) pozwala na zaliczenie tego odcinka profilu

również

do

^wiZefl'lU

górnegoO. Gatunki zosad6w karhonu w Kap1onosach cytowane

są

szerOlro z utworów wizenu g6rnego Europy zachodiniej, a

talkże

z

regi'OnuśląS1ro-krakowskiegoO

i Luhe1.szczy;my (otwo- ry wiertnicze

Ohehn

i

^Strzyżów

- K. Korej,owo, 1958, 19; 60).

Zestawienie oznacronej fauny podane jest wta:b. 1, niektóre okazy przedstawilan'O na tabl.

I-II.

Wiek

góruowioońSki

oma,wia!Ilej partii osadów

!potwierdzają rów.nieź

badania mikropaleontol'Ogiczne wyk,onane przez S .

WoszC'zyńską

('1962).

Stropowe partie !karbonu (42'l,O+402,' 6 m)

^IW

rKarplonosach reprerento- wan, e

są

przez utwory

ląd'Owe

' zbudowane 'z piaSk'OWCÓW (30%) 'Oraz mu-

łowców

i

iłowców.

Piaskowce

są słabo

scementowane,

'zawiera'ją

niekiedy rizoidy idetryt fl'Ory.

Mułowce i

Uowce

są

barwy jasnoszaa-ej,

C'zęsto

wy-

kazują

pokrój

bryłowy

i

zawierają

stigmarie oraz ksylity. Zaliczenie ca- '

łejtej

Beri] <OSadów do namuru

opall'łem

na podstawie maleziO!Ilej przez T. Marcinkiewicz miJkrospory Microsporites karczewskii t{Z e r n d t) D i j Ik s tra.

Według

S. Dytbovej i A. Jach<micza (1957') milkroospora ta

występuje

w

Zagłębiu Górnośląskim

od namuru B d'O westfalu A. P'O-

nieważ

w Kap1on.osachznaleziooa

':oostała

w

śro~owej ezęśd

osadów, c,a-

łą tę seriężaliczam

do namuru.

OTWÓR WIERTNICZY HOLES2lÓW

WHoleszowie utW'Ory kaTbcmu

występują

na

głębolmści

43.1+422 m i

należą

do jeoo,ego tyLk'O cyklotemu. Dolna

ezę'Ść

utworów kaflbonu jest pochodzenia

~cmty.nentalnego,

ma

~6

m

miąższości

i spoczywa' na balzal- tach sinianu. Zbudowana jest z

muł'Owców 00 ni,ewyraźn.ym

watrstwowaniu i szarej

barwie,zawieraś1ady

fl'Ory i pr,QlbI.ematyezne sty!gmarie

^(rdzeń

o

średnicy paniżej5

cm).

Górną część

stanowi

ławica

wapienia, miejscami marglisteg.o, szarobe:howeg'O. Oprócz 1 ,dka.zu ISpirifer sp. seria ta pralktycz- nie lIlie zawiera makrofauny. W

płytce

denlkiej

zauwa'ża się słabowar

stwową teksturę, 'Orga;nodetrytyczną· strukturę

oraz liczne rozkruszone i przekrystalizowane fragmenty brachiopodów,

mał:horae.2'Jków

'Oraz Hcz- nyeh otwollnic,

^głównie

end'Otyr. N a podstawie tych ostatnich

^'Omawianą

serię

! zaliczam do wizenu górnego i

^{uważam ją}

za odpowitednik wapieni

~

Kaplcm?Sów. Nad · wapieniami

występują

w Holeswwie osady jury srodlkoweJ.

:Brzy porÓWiI1aniu prafilów lka,rtbO!Ilu Holeswwa

i

Kaplonosów widocz-

ny jest ,brak utw'Orów tu:floida1nych w

spągu

karlbanu 'z Holeszowa. Oba

(5)

Platy8Chiama sp.

Philllp.r/Q sp.

+ +

Terracora/Ja sp. div. ind.

+ +

Lithostrotlon sp.

+ +

Crlnoldea sp. <Ii ••

+ + + + + +

(6)

Karbon na obrzeżeniu wyniesienia SłaWlaty,cz

255 te profile

posiadają

odmienIny stosunek serii morSkich do kantynental- nych. Utwóry

'lądowe

kal'lbonu w Holeszowie

mają

6

m miąższOIŚci,

pod- czas' gdy w K,aplonosach maksyma,1na

grubość wkładki lądowIej

wynosi 1,2 m, a sumaryczna ich

miążBzoiść

ponirej 4 m.

Odnośnie

do serii mor- Skich rtruooo

przepr:owadzać

porównania,

panileważ

w Holes7JOwie stwier- dzono tylko

jedną warstwę

wapienia,

leżącą bezpośrednio

pod osadami jury. Wydaje'

się

j,ed.naik,

że wapień

z Holesoowa oopowiada wapieniom

najwyższego

cyklotemu w Kapl,onosach. Bra!k jest bowiem w Holeszowie utworów marglistych

~z liczną makrofauną, cha'ra~terystycznych

dla dol- nych partii wiJzenu górnego

'

z Kaplonosów. Tym dolnym cyklotemom

,'2:

Kaplon·osów

odpowiadazapew.ne21większenie miąższości lądowych

u tw,o-

rów

IW spągu

Holeszowa.

W taikim

ujęciu

wydaje

się prawdopodobne,że

profile ikal'lbonu z Hole- ,sllowa i Kaplonosów

znaczą peryferyczną część

zbLornika, którego brzeg

znajdował się

nieco ku

północnemu

wschodowi. Profile wizenu z Radzy- nia i

Łu!kowa M'Ska:zują również

na brzeg zbiornika.

Znaczą

one maiksy- maJny

zasięg .

basenu

wizeńskieg'o,'

który na tym 'Obszarze

wkraczał

na wyniesienie

Sławatycz.

WNIOSKI

Z

istniejących

obecnie danych geologicznych

dotyczących

obszaru ca-

łego

wyniesienia

sławaltyc!kiego (łuk1owsk-o-wisznickiego)

wynika,

że

utwory ikartbo:nu

osadzały się

na wyrównanej powierzchni i

leżą

prze-

kraczająco

na

różnych

starszych utw,orach (fig .. 1).

Z porównania

rzędnych spągu

ikar.bonu w Holeszowile i Kapl,onosa.ch

możlla wnioskować, że

znajduje

się

on prawie na tym samym poziomie (-2'7!6 i --1297 m), w j,ego

pOldł,ożu

mamy natomiast do czynienia z

od-

mi€!Ilnymi utworami ,(fig. 3).

W

Łulkowie

kar:bon srpoc' zywa na krystalioznym prekambrze,

w

Ra- dzyniu

lIla Skałach

osadowych kambru.

Spąg

karbonu 'zanurza

Slę

nie- znacmie !ku

połuooiowi i

w

Łukowie

przypada na

głębokości ~151

m,' w Radzyniu -789 m, mimo

że

karbon wikracza na

młodsze

utwory (fig. 4).

Bardziej na

południe

w okolicy Parczewa pod karbonem

występują

osady syluru (H. Tomczyik, imormacja ustna).

W osadach starszego

.

paleozoiku nie odzwierciledla

się wypiętr:lJenie sławatyckie. Przemawiają 'Za

tym wyrównane stosulIlki litologic1zm.o-fac- jalne od

najmłods:lJego

prekambru do .syluru. Brak syluru w r,ejanie Ra- dzynLa ,zdaniem

A.

Krassowskiej

(19B5-) związany

jest z

denudacją,

jaka

miała

miejsce w wyniku ruchów

kaledońSkich.

Nile wyda'je

się

prawdo- podOlbn'e, aby osady kambru, ordowiku i syluru

wyklilrowyw,ały ~ię

w ,dbszar obecnego wyniesienia

Sława,tycz,

jak ,to przyjmuje K. Lendzion (19621), czy I

E.

Tomczykowa i(1'964) i H. Tomczyk (19641) •.

Istnienie

"półwyspu" łukowsko-wisznickilego musiałoby wpłynąć

na znaczne róimice w profilach ordowiJku i syluru. Osady ordowiku w Miel-

.

ruku i Karplonosach

wykalzują ·7Jbliżon,e miążs:lJości

i podobny rozwój lito- lqgi

¹

czny. Sylur Kaplonosów nie

może Ibyć

traiktowaJIly jalklO ,osad

brzeżny,

a zatem wy:niesienie

sławatyckie

musia1!o

powstać

w dkresie

późmiejso/m.

(7)

256

Antoni Marian Zelichowskl

Brak jest na omawianym obszarze ,osadów dewonu. Osady ika'rbonu 'zo-

stały

i OO2;p02lD.ane zarówno na obsza['ze wyniesienia, jak i strefach

^OIbniżo

nych. Stwierdzenie utworów karhanu w profilu Ho!eswwa,

położonego

na obszarze wyniesilenia

Słarwatycz,

wskazuje,

że

przynajmniej

częśdowo po-

kryte ono

było również

osadami tego systemu.

Zbliżone rzędne spągu

karbonu w HolesZlowie

i

Kaplonosach, przy

ró:źID.ych

wiekowo

skałach podłoża wSkazują, że pomiędzy

cytowanymi otworami przebiega dyslo- kacja zwana uskokiem Hanny. Jest ona zatem wieku posylurskiego;

a

prredwizeńska·.

!PoWstaje nie

wyjaśnilone

czy

związana

jest ona. z dzia-

łamością

or.ogenezy

~aledońskiej

w

sąsiednich

lublinidach, czy

też była

odzwierciedleniem fazy

·bretońskiej.

.

N s

Wisznice Holeszów Kaplanasy

m T\ T\

::J : ⁺ :+:+:+:+:+:+: +: +:+:+ :+:/::z::~::+ ^{+:ij [:}

[lJ,rn2c=)t:;=4(:'I+++++17 \

⁸

9 l 2 3 4 5km

Fig. 3. Przekrój geoLogiczny Wisznice - Kaplonosy Qeol<lgical cross section Wisznice - Kaplon<lsy 1 - kreda z trzecIorzędem i czwartorzędem łą.cznie; 2 ~ jura; 3 - karbon; 4 - sylur i ordowik; 5 - kambr; 6 - Sinian :(seria wy~ewn.a); 7 ~ podłoże krystaliczne; 8 -

USkoki .

1 - Cretaceous with Tel'ltiary and Quaternary; 2 - Juras- sic; :l - Car'boniferous; 4 ~ StJ.urian and ordovlcian; 5 - Cambrian; 6 - iS:l.nian ,(effusive series); 7 - cry5ta!l1ine basem.ent; 8 - fa<UlJts

IWnioskująez ułożenia'

utworów

podścielających

lkal'bon i wyrównanej powierzchni

spągowej, można przyjąć, że

uskoki zarówno

.obrzeżlijące

wy- niesienie, jak

i przsł:liegająoe

w jego

obrębie są

tego samego

wie~u.

Istnienie pokryw tufitoWlO-wulkanitowych jest jednym z dowodów

działalności

tektanic:zmejw dkresie

poprzedzającym sedym,entację ka~

bonu.

Określenie

wielku

dzilałaLności

wulkanicmej na obszarze wynie- sienia

słarwaiyc1ki,ego na~eży przeprowadzić

przez porównanie ·z pozosta-

łym

Obszarem lubelskim. Utwory iufoidalne

występują

zawsze w

spągu

IWizenu I(górnego

łuJb środ1rowego)

bez

wZlględu

ma wiek

Skał podłoża·.

W Rad:zyniu

podesłane są

one osadami kambru, w Kaplonosach

leżą

na sylurze, natomiast rw

,Qlbsżar·ze

lubelskim

występują pomiędzy

dewonem i karbonem. W Dorohuczy 3-metrowa seriia tufitowaspoc' zyrwa

pomiędzy

utworami facji oldredu dewonu dolnego, a

poniżej

utworów wizenu

niż

szego. W Niedrzrwicy , tufity napotkane

zostały pomiędzy najWYŻ·szym

de- wonem a wizenem (A. M.

Żelichowski, 1964bl);

ostatnio w takiej samej pozycji nawiercone

^'zostały

w wierceniu KorcZIllm 3 nad Igórnym Bugiem.

Można więc przyjąć, że działalność

wuLkaniczna

związana

z potrzaska-

ni,em blOlkorwym wyniesienia

sławatyokiego przypadła

ma dolny karbon -

po

famenie, a przed. wilzenem

środkowym

- czyli na okres fazy

bretoń-

(8)

Karbon na obrzeżeniu wyniesienia Sławatycz

257 skiej. W lturneju

i niższym

wizenie

nastąpiło

zg,radowanie

wydźwignię

tych mas wyniesienia

sła,wa'tycidego.

. W św1eUe

osta'tnich

matedałów

me

można utrzymać poglądu, ż-e

uSkok Hanny zaburza osady karbonu, jak to przyjmowali B.

Areń

(1964, fig. 2) czyJ. ZnoSko {1'9165, fig. 6). . .

Rozpoznanie strefy brzegowej

wśród

osadów karbonu na wyniesieniu slawa'tycklm rzutuj,e ;na

paleogeogrrufię

-omawia,nych osadów

wizeńslkiCh.

~biornik kal"bońsldJ (wizeńSld) rozpl'z'estrzemający się

od centralnych partii basenu lubelskiego

oparł się skośnie

o

wschodnią,

bardziej

wydźwi

gniętą część

wyniesienia

^Sława

tyc'z . .obecnie na

^północny

wschód od linii

Łuków

- Holeszów ,osady karbonu ;nie

są

znane. Z przepvowadzonego wy-

żej

porównania ,osadów wizenu górnego Holeswwa

i

Kaplonosów

widać, że vepIlezen.tują

one najbaIldziej

brzeżną strefę. Należy

tUitaj przypom-

nieć, że W

Zebraku

położonym rw

osiowej

części

'zapadliska podlaskiego (K. ·BojlkowSiki, J. Muller, 19

¹

6:0) brak jest osadów 'Wizenu i osady namuru

spoe.zywają bezpośrednio na~tworach

syluru.

Za,tem

obraz rozprzestrze- nienia .osadów wizenu przedsta-wiony przeze mnie

,~A.

M. Zelichowski,

1964a)

na

tym

obszarze jest

zbliżony

do pierwotnego.

Łuków Radz(jń

m 11

0·1 II I I I I I I I I I I I 1000

2000

Fig •. 4. Prz-ekrój geoJ:ogiczny Łuków - Radzyń Ge'olo~oa1 'C'l'OSS sectilQn Łuków - ~adizyń

o

:1- - kreda z trzeciorzędem i czwartorzędem łącznie; 2 - dura; 3 - trias 'l perm; 4 - karbon; 5 - sylur 1 ol'1dowik II - kambr' s\nLim osadowy; ^~,... ^po.dłoże.ókryst:allczne; ^{8 -}

us~oki _

[ - Cretaceous w'ith Tertiail'Y aru:!.' Quaterna:ry; li - J'ut'8iI!- si-c; 3 - Triassic andPel'lllll.an; ił - CalL'bon1fer,ous; fi - Silurian and Or>dovician; 6 - Cambdan and sedimenta!'Y Sl!lian; 7 - ,crySitaUine basement; 8 - fauUs

Stwi·eIldzenie

'brzeżnej

facji w wizenie wyniesienia:

Sł,a,watycz

i hrak.

jego 'W osiowej partii 'zapadUska podlaskiego wskazuje,

że połączenie

:w»-:-

2Jeńskiego

zbiornika ohszaru Polski

'(i

Europy zachodniej)

IZ

morzami !plat- formy wschodnioeuropejSkiej ni!e

mogło OOibywać się

przez

obniże!nie pod-

laskie i zapadliSko prypeckie. Obszar wyniesienia

Sławatycz

i wschodnia

część

Podlasia

stanowiły źródł.o ma,teriału

klastycznego dla ka:rtbonu

ba-

senu lubelskiego.

^Tworzyły

one

zachodni!ą część

'hall'i,ery

oddzielającej

basen lubelski

od prypęcki,ego.

Potwievdzenie teg,o

poglądumajdujemy

w pracy W. K.

Gołubcowa

i

A.

S. Machnacza(1961), którzy z zachodniej

części

zapadliska prypeckiego

opi.sują brzeżne

facie w utworach kar-

bońskich.-

. .,

Zakład ZłM iR-opy ⁱ Gazu Tnsty-tutu Geologicznego Warszawa. ul. lRaikowieC'ka 4

Nadesłano dnia 29 i1ipca 1968 r.

(9)

258 Antoni Marian Zelichowski

PISMIENNIUl'WO

AREN B. (1964) - Wgl~bna budowa geologiczna wschodniej Polsld

na

^przekroju

Suwalki - Tyszowce. Kwart. ,geo!.. 8. p. 'n-90. nr 1. Warszawa.

BOJKiOWSKl K. Q1960) - Atlas Geologiczny ·Polski. Zagadnienia Sltratygr.aficzno- -fac;jaJne. Kat'lbQn. ~. 6. iW:arszaw&

BoJKIOWSKI K .• M'OLLER J. (1960) - Karbon z ()tworu Zebrak. Kwart. geol .• 4, p. 667--678, nr 13. Warszawa.

Di\BROWSKI A.. KARACZUN (1006) - Morfalogia podlota prekambryjskiego w p61nocno-wschodniej PoIsce. Prz. geol.. 4, p. 341L....344. nr 8, Warszawa.

DYiBOV AS .• JACHOIW:IIOZ A. (1957) ~ IM.:iktr<lspoo'y g6rinioSl~ego kairlbonu produk- tywnego. Pr. Inst. Gedl .• 23. 'W.a:rszawa.

KliEZiEL W .• ZEDIOHOWSKI A. M. (w przygotowaniu do druku) - utwory tufoi- dalne w kal'bonie Podlasi-a. Biul. Inst. Geo!. Warszawa.

XOREJWO K. (1958) - K811bon. strzyiowa oad lBugiem. Biu!. II!l:9t. Gee!.. 136. WSJr- szawa.

KIOREJWIO K. (1960,) - Wyniki wiercenia w.Ohelmie (karbon). Biu!.

Inst.

Geol .• 165, p.23-42, 6O-M. 1<01'--,107. Warszawa.

KRASSOWSKA A. (1965) - Przekr6j geologIczny Pulawy - Radzyn. Kwart. geo!..

9, ,po 53-63. nr 1'. 'Waxszawa.

LENmION' K . .(1962) - a?alJeozoik IllS. l8l!liteIkai7JLe Slaw'atycz. Kwart. gaol., 6, p. 5113~

:535. m 4. IWaJrSlZawa.

NIEMOZYCKA T. (1962) - Pochodzenie materialu doggerSikiego os. wyniesieniu Slawatycz. Kwart. ,geol.. 8, p. 6211-630. or 4. Warszawa.

sKOR)UlEW J. (1960) - MioIrtfo1JQgia \POIcUioZa m!ljgI1etyezllie cz~o i IPQcUoza kIry- staliczneg() w :p61nocno-wschodniej Palsce. B~uil. I'IlISt. Geel.. 160. WSJr- szs.wa.

SKORUPA J. (1962) - Mor~ologia pod~oza krystalicznego i pokryw wulkanitowych Podlasia. Arch. Inst. Geal. (maszynopis). Warszawa.

SKORUPA J .• MLYNARSKI S. (1962) - Pr6ba przedstawien.ia budowy geologi.cznej Lulbelstzczyzny d. poludruowego iPodlasiia 1W nawi~du do geofdzycznych prac regi()nalnych. Pr. Inst. Geo!.. 30, p. 525-561, ez. III. Warszawa.

SQKOLOWSla.

s..

^ZNIOSKOJ. (1959) - Proje1cl mapy tektoni-cznej Polski jak()·

~sc mapy tektonJicznej Europy. Kwart. gool., 3, p. l!-24. nr 1. War- szawa.

'l'QMQZYK H. (a,964) - Stratygr.afta syluru w p6Inocn<l-wschodniej P<>lsoo. Kwart.

gea!.. 8, p. 5I01J...S23, nr 3~ Warszawa.

'l'OMCZ'YIKOWA E. (1964) - Ordowik platformy wschodni()europej,skiej oa obszarze Polski. Kwart. gool.. 8, p. JtJ91-505. nr 3. Warszaw8.

WQSiZC,ZYJ.q'SKA S. (1962') - Stratygrafia mikropaleontologicznakarbonu wiercenia Kaplonosy. Arch. Inst. Geel. (maszynopis). Warszawa.

ZNOSKO J. ('1965) - Problem kaledonid6w i granicy platformyprekoambryjskiej w PoIsce. lBdul. Inst. GeoI., 188, p. 5-40. w'arszawa.

2ELIJOHQWSKI A. M. (1964a) - Problemy :l.itologii i sedymentacji dolnego karbonu Ila IN,iZu IPiOIl&k!im. Kwart. geol., 8. p. 5241-SU,' or 3. W<a~wa.

2lELDCHlOWSKI A. M. (1iOO41b) - Zarys budowy geologicznej lubelskiego basenu karbofrskiego. Prz. geal., 12, p. 401-40'1, nr 10. Warszawa.

rOJIYB~ B. K., MAXHA q A. C. (1961) - cpaQIDt Tepl1'l'OPH'H BeJIoPYccmt

B naJIeoooe.H pa.mn.I.M Me3030e. MHHeK.

(10)

259

AlrroRK Mapm JICEJIHXOBCKH

KAPOOH OIiPAMJ1EHHJI CJIABATLIIICKOrO nO)(IDl'l'H.Sl

Pe3IOMe

B CTan.e paccMaTPHBaIOTCJI o.TJlo.:ateHHJI xap6o.JIll, pll3BlIThIe B nepHcpep1l'lecKo.it 'IacTH JIro6- .JIB1I&CKo.ro. 6acceiHa - B patto.He CJIaMThI'ICII:o.ro. no.~. O~aIOTCH npoq,HJIH o.TJlOlKeHB1i.

xap6o.JIll, BCXpl>ITb1X 6ypo.BldMH CKBIllKHJIllMH Xo.JlewyB H KanJIo.HOCbl «(lHr. 1). B 6yp. CKB. Kan- JIOHOCbI BI>I,ll;eJIHIOTCH BepXHeBll3eitcme (445,8--421,0 M) H JIllMIOpcme (421,0-402,6 M) o.TJlo- lKeHHJI. BepXHeBH3eACKHe no.Po.,II;hI o.6OCHo.BaIILI 6paxu:o.no.,zr;o.Bo.l: (laYHo.l: H3 po,zr;a Gigantoproduc- Ius - G.latlssimus H G. giganteus (Ta6JI. I-II). Pa3Mem;eRKe onpe,zr;eneHHo.l: (IaYJIbI ,zr;aereH B Ta6Jl. 1.

HaMIOpcme OTJlo.:ateHHJI BLI,lI;eJIeHhI JIll OCHo.BaHHH MHKpocno.Pl>I Microsporites karczewskii (Zerndt) Dijkstra, o.npe,lI;eneHHo.l: T. Map~B1I'I.

BepXHeBll3eitCKHe o.TJlo.lKeHHJI Pa3BlIThI B BH,zr;e TOJIm;H MepreneA H o.praHo.,zr;eTpHTo.PhlX H3- BeCTIDlKo.B C npocJIo.ltKaMH aJIeBPo.JIHTOB H aprHJlJlHTo.B co C'l'HI'MaPHJIMH «(lHr. 2). OTJlOlKeHHJI JIllMIOpa -:nO. Ko.HTHHeHTaJIl>Ho.ro. npo.HCXo.lK,lI;eHHJI necrmHIIKH H aJIeBPo.JlHTl>I co CTHrMaPHllMH.

B 6YPo.Bo.I: CKBalKHHe Xo.JlemyB Mo.DJ,HOCTl> o.TJlo.lKeHHit Kap6o.JIll COCTaBJIHeT JllIIJIb 9 M. BHH3Y ORK npe,zr;CTaBJIeHhI aJIeBPo.JIHTaMH co C'l'HI'MaPHJIMH, BHH3Y - CJloeM o.praHo.,zr;eTpHTOBhlX H3-

BeCTHJIKo.B. Ha OCHo.BaHHH (lo.PaMHHHcpepo.BOI: (IaYJIbI, o.6Hapy:areHHo.l: B nIJlH(lax, 3TH IIo.Po.,!I;l>l OTHeceHbI K BepXHeBH3el:cKo.MY· no.,lI;'l>JlpYCY.

- BepXHeBH3eitCKHe o.TJlo.lKeHHJI C'IHTaIOTCH 6epero.Bo.I: (la.qB:ea. B 6yp. CKB. KanJIo.HOcbI B no- )l;o.nJ:Be BH3eAexo.ro. gpyca BbIHBJleJlll To.~ ry(lo.lI,II;HhIX nopo,zr; MODJ,HOCTl>IO 6 M. 06pa30BaHHe :nol: To.JIm;H aBTo.P o.6'l>JJ:CHHeT BYJIKllHH'IecKOI: ,zr;eHTeJIl>HOCTl>IO, CBH3aHHOI: C pacKa3l>IBaHHeM Ha 6Jlo.KH CnaBaThI'ICII:o.ro. no.~ Bo. BPeMJI 6pero.HCKo.I: Wa3b1.

Tax ^KaKo.TJlo.lKeHHJI xap60Jlll HCCJIe,zr;yeMo.ro. patto.Ha TPaHcrPeccHBHo. 3aJIeraIOT JIll pa3HbIX cTPamrpa(l1l'leCKHX 3BeHl>BX (o.T CHHHltCKo.l: ,zr;o. CHJIypHI:cKol: CHCTeMbl) aBTo.P npHXo.,zr;HT K BbI- BO,zr;y, 'ITo. rJIaBHble ,lI;HCJlo.KIIII;IIH npOHCXo.,lI;HJlH ,zr;o. ocalK,lI;eHHJI xap6o.JIll.

Antcm1 Mardan ZELICHOWSKI

CARBONIFEROUS DEPOSITS IN THE MARGINAL ZONE OF THE Sl.AWATYCZE ELEVATION

Summary

Tbeo8l'tlide deals with the Carbonlfel'ous deposits :liound in the peripheral parts

<Xl :the Lubldn basin, wtithin the !8Il'eIa of the 'SlaWl8:tyc:re elevlation. Carboniferous series pierced by ibOire holes HolJesz6w and KaipIOlliOSy (Fig. 1) are discussed. At

~~anosy, Upper 'Visean deposits I81'Ie :Ilound

to.

occux ata depth of 4!4i5.8I-42i1.0 rn, and Namurian deposits - at a depth of 421.0---400.8 m. T.heUpper Vl.sea.n deposits axlE! evidenced by bracmopod fauna with the ^IgOOUlSGigantoproductus - G. Zatissimus and G. giganteus Wlates II-IiIJ. The distributional the determillled :Ilauna is given in Tab. 1. The presence of iNl8muxian deposits has ,been evidenced .by mi.c.oospore Microsporites karczewskii ('Ze r n rd t) :0 i j k s

t:r

a, detel"rruned by T. lMarcinkiewicz.

The Upper !V:ilSean deipositsare d~'1aped a.s marls and arganodeltrdtal Limestones showing iinteroruations of s:iltstones and clays tones with stigmariae eFdg. 12'). The Na-

(11)

260

Antoni Madan Zelichowski

murian is represented by continental deposits ...:.... sandstones IIlnd siltsboines with stigmadae.

!At HIOLes'z6w, tbe tbiCkness of the Carboniferous deposits amounts to merely 9 m. At the base, they consist of slltstones with st~gmQll'iae, higher up - of organo- detdtal limestones. On the basis of the foraminilfea- :Ilauna en'ClOun1iered Iin thin slides, these are referred to Upper 'V:iseaIn.

The Upper Vdsean deposits are thought

to

belong tomarginalifucies. At .Koaplo- nosy, a tu:fiaoeous se:r.iJes, 6 m in thick:nieBS, has been found to 'OcCUr at the base of the 'Visean deposdts. Acoording to the present rautho!l',

tts

origJinoan be l'elated to V!olcanic activity, connected with block daslocatiOM of the !Slawatycze e~ratdon

durdng the Bretonian phase; .

Sin,ce in the I8roo here oonsidered the Olllrbonifel!lous depoSli.ts I'lest tralliSgressively on varw,us members, from iSindian to ISiIuman, a oonclusion mJay be drawn that the main dislocation phase :toak pIrace prior to the depOsitWn of the Oarbondfe1'ous :Ilormations.

TABLlCA I

Fig. 5. Gigantoproductus giganteus {M art.)

~ap1on{)5y, gl~bokosc (depth) 4i3I5,6

m .

Fig. 6. Gigantoproductus superior (is a r.) Kaplonosy, gl~bakoSc (depth) 4133,3 m

(12)

Kwart. geol., nr 2, 1968 r. TABLICA r

Fig. 5

Fig. 6

Antoni Marian ZELICHOWSKI - Karbon na obrzezeniu wyniesienia Slawatycz

(13)

TABLICA II F.ig. 7. Gigantoproductus Zatissimus GS ow.)

IKaplonosy, ,gl~bokO'Sc (depth) 430,5' m

.:F11g. 8. Gigantoproductus Zatiexpansus (P a e c k.)

K'BlplonQsy, ,gl~b()lklosc ~depth) 42J!j',1 m

Fig. 9, 10. Gigantoproductus ZaticompZicatus (IP a e c k.)

x,apl!onosy, gl~bokJoSc(depth) - 4130,7 m (fig. 9), 4310,18 m '(fig. 10) Fig.

n.

Marginifera praecursor (M u i r et ^{Woo. d)}

~ap1oI1Josy, gl~bokosc (depth) 425,3 m Fig. 1.2. Echinoconchus eZegans ,(M c Coy)

KapIonosy, gl~bokosc (deputh) 432,8 m Fig. 13 a, b. Marginifera Zobata Sow.

KaplQnosy, gl~bokoSc (depth) 4'35,1 m

(14)

Kwart. geol., nr 2, 1968 r. TABLICA II

Fig. 9

F,ig. 12 Fig. 11

Fig. 13 b

Fig. 13 a

Antoni Marian ZELICHOWSKI - Karbon na obrzezeniu wyniesienia Slawatycz