- 2 4 4
M Ę C Z E Ń S T W O ŚW/ G E N E Z J U S Z A* /P o g a ń sk ie w y szy d za n ie Sakramentów ó w ./
W s t ę p
Podany n i ż e j o p is m ęczeństw a św .G e n e z ju sz ą .c h o ó n ie na l e ż y do n a jp r z e d n ie j s z e j w a r to ó c i dokumentów s t a r o ż y t n o ó c i o h r z e ó c ij a ń s k ie j , to je d n a k , ja k o św ia d c z a ją b o lla n d y ó c i, n ie j e s t oałkiem zm yślon y. G enezjusz b y ł sek r e ta r z em / n o t a r i u s / w A r le s , a n ie ch cąc p rzep isy w a ó edyktów nak azu jących p r z e ś l a dowanie c h r z e ś c ij a n , p u b lic z n ie r z u c i ł t a b l i c e , w y z n a ł, że j e s t c h r z e ś c ija n in e m i z o s t a ł ś c i ę t y / o k . 3 0 3 /^ . K u lt je g o r o z
-x Opracował i tłu m a c z y ł Andrzej Bobor SJ z t e k s t u ł a c iń s k ie g o : T .H u in a r t, A cta Martyrum, R a tisb o n a e 1859, 3 1 2 -3 1 3 . I s t o t ną C zęść dokumentu /c p 1 / c y t u j e
W.
den B oer, Soriptorum paganorum I -I V s a e c . de c h r i s t i a n i s t e s t lm o n ia , L eid en 1965, 33/Ludus de m y s t e r iis c h r i s t i a n i s / .1 M artyrologium Hieronymianum, A cta Sanctorum / e d . B o l l a n d ./ , Novembris I I , p ars p o s t e r i o r , B r u x e l l i s 1931, 464; " A relato
n a t a le s a n o t i G enesi m a r ty r ls " . M artyrologium Romanum /2 5 A u g u s t i/, Romae 1939, 3 1 8 , tłu m . P .T urbak, M artyrologium rz y m sk ie , Kraków 1967, 245: " . . . Także w Rzymie św .G e n e z ju sz a , m ęczen n ik a. Jako p ogan in i a k to r w yszyd zał pewnego razu
w t e a t r z e p rzed D iok lecjan em ta je m n ic e c h r z e ś c i j a ń s k i e . Na g l e t k n ię t y ła s k ą Bożą n a w r ó c ił s i ę do w iary C hrystusow ej i p r z y j ą ł c h r z e s t . Wnet na r o zk a z c e s a r z a z b it o go o k r u t n ie k ij a m i, r o z c ią g a n o na k a to w n i, d łu g o szarpano je g o c i a ł o żelazn ym i hakami, p rzy p iek a n o go ogniem . On jed n ak tr w a ł n ie z ło m n ie w sw o je j w ie r z e i w o ła ł: "Nie ma k r ó la op rócz J e z u sa C h r y stu sa . A c h o ó b y ś c ie mnie t y s i ą c ra zy z a b i l i , n ie z d o ła c ie wyrwaó C h rystu sa z u s t m oich i z mo je g o s e r c a " . Za t a k ie w yznanie z o s t a ł ś c i ę t y i z a s ł u ż y ł s o b ie na koronę m ęczeńską /+ 3 0 3 / . W A r le s , we F r a n c j i, ta k ż e św .G e n e z ju sz a . Jako p is a r z sądowy n ie c h c i a ł p r z y - k ła d a ó r ę k i do wyroków ś m ie r c i na c h r z o s c ij a n i d la t e g o p o r z u c ił zawód p is a r z a i w y z n a ł, żo j e s t c h r z e ś c ija n in e m . Pojmano go i skazano na k arę ś m ie r c i p r z e z ś c i ę c i e . Tak w ła sn ą krw ią och rzczon y otrzym ał w ie n ie o m ęczeń sk i /o k .
245
s z e r z y ł s i ę sz e r o k o i d o t a r ł do Rzymu. Tu, n ie z n a ją o je g o h i s t o r i i , dostosow an o do n ie g o znaną sk ą d in ą d pobożną h i s t o r i ę mi ma, k tó r y z a m ia st parodiow ać na s c e n i e c h r z e s t , d a ł s i ę napraw dę o o h r z c ić , w yznał p u b lic z n ie w ia r ę i z o s t a ł ś c i ę t y . Tak w ię c z G en ezju sza s e k r e t a r z a z r o b io n o G en ezju sza mima. J ego d z i e j e o p is u j e le g e n d a r n a " P a sslo S a n c ti G e n e s ii ex mimo m a r ty r is" /M ęczeństw o ó w .G e n e z ju sz a , k tó ry z a k to r a m im icznego s t a ł s i ę m ęo zen n ik iem /. Mimo p o ś le d n ie j w a r to ś c i te g o dokumentu, z a m ieszczam j e g o p r z e k ła d z powodu je d n e g o znam iennego s z o z e g ó łu . Oto o k a zu je s i ę , że w d o b ie p rześla d o w a ń n is z c z o n o c h r z e ś c ij a ń stw o n ie t y lk o m ieczem , n ie t y lk o zw alczan o j e p ió rem , a l e rów
-2
n ie ż na s o e n ie w ystaw iano j e na k p in y 1 s z y d e r stw a , c z e g o wy mowną i l u s t r a o j ę d a je p o n iż s z y dokument. Kiedy z a p o z n a ł s i ę z nim tw órca "Reduty" J u l i u s z O sterwa /+ 1 9 4 7 /, p o s ta n o w ił swyoh aktorów "oddać w o p ie k ę zapom nianego to w a r z y sz a w purpurze mę c z e ń s k ie j "**.
BIBLIOGRAFIA
B . van d er L agę, S tu d ie n zur G e n e s iu s le g e n d e , B e r lin 1 8 9 8 -1 8 9 9 . C. van den V o r st, Une p a s s io n l n e d i t e de S .P orp h yre l e mime , "A nalecta B o lla n d ia n a " 2 9 /1 9 1 0 / 2 5 8 -2 6 3 . H .L e c le r o ą , Genes /L e c o m e d ie n /, DACL V I, 1 ,9 0 3 - 9 0 9 . P .F r a n c h i de C a y a i i e r i , S .G e n e - s i o d i A r e l a t e . . . Nota A g io g r a fic h e V III "Studi e T e s t i" 65 / 1 9 3 5 / 2 0 3 -2 2 9 . S .P r e t e , G en esio d i Roma, B ib lio t h e o a S a n o to - rum, Roma 1965, VI^ 1 2 1 -1 2 4 . T en że, G en esio d i A r le s , tam że, 1 1 5 -1 1 7 .
P r z e k ł a d
1 . Św .G enezjusz b y ł w Rzymie n a u c z y c ie le m s z t u k i m im icz n e j . S ta ją o przy p u l p l o i e , nazywanym t e m e le , wykonywał p ie ś n i 1 przy pomocy m im iki n a śla d o w a ł pewne sprawy lu d z k ie . K iedy pew
3 P. de L a b r i o l l e , La r e a c t io n p a ie n n e . #tu d e su r l a p olem iąue a n t ic h r e t ie n n e du I e r au VIe s i e c l e , P a r is 1934, 3 3 0 -3 3 4 . 3 K s.K o n sta n ty M ic h a ls k i, J u liu s z O sterw a. P rzem ów ienie nad
grobem, TP 3 / 1 9 4 7 / nr 25 /2 2 V I/; przedruk w: T en że, S p o t k a n ie z prawdą, Kraków 1982, 2 6 9 -2 7 0 .
246
nogo razu p o sta n o w ił p r z o d sta w ić c e sa r z o w i D io k le c ja n o w i, okrutnemu tyran ow i nienaw idzącem u o h r z e ś o ij a n , w idow isko o śm ie s z a j ą c e m i s t e r i a r e l i g i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , l e ż ą o , na o cza ch c e s a r z a i o a łe j w id ow n i, na środku t e a t r u udawał ch orego i popro s i ł o o h r z e s t . G rając t ę r o l ę m lmiozną w y p o w ied zia ł t e sło w a :
" P r z y jd ź o ie n a s i , c z u je s i e c i ę ż k i i choe być le k k i" . Cl od p o w ie d z ie li: "Jakże o i e lekkim uczynim y, j e ż e l i J e s t e ś o i e ż - k i? Czyż je s te ś m y r z e m ie śln ik a m i 1 mamy o i e p o s ła ć do s t o l a r n i? " Słow a t e w yw ołały śm iech p u b l i c z n o ś c i . G en ezju sz znów: " S z a le n i, ohoe umrzeć ja k o c h r z e ś c ij a n in " . " D laozego" ?, mćwią. Na t o G en ezju sz: "Abym w tamtym d n iu z n a la z ł s i e ja k o z b ie g u Boga".
2 . K iedy przyw ołano kapłana 1 e g z o r o y s te n a g le za Bożym n a to h n ien iem u w ie r z y ł. Gdy u s i e d l i k o ło je g o ł o ż a , o d e z w a li s i e do n ie g o : "W jakim o e lu po nas p o s ł a ł e ś , synu?" A le Ge n e z ju s z ju ż n lo u d ając a n i n ie z m y śla ją o , a l e z c z y s t e g o s e r ca o d p o w ie d z ia ł: "Bo ohoe otrzym ać ła s k ę C h r y stu sa , abym odro dzony p r z e z n i ą , z o s t a ł uw olniony z ru in y n ie p r a w o śc i m oich". Kiedy u k o ń o z y li m is t e r ia sa k r a m e n ta ln e , a on z o s t a ł od zia n y b la
ł ą s z a t ą , ż o łn ie r z e p o r w a li go niby żartom 1 na p od ob ień stw o męczenników s t a w i l i go przed cesarzem celem r o z p o c z ę c ia d o o h c- dzeń w Bprawie im ie n ia C h rystu sow ego. Stanąw szy wówczas na m ie jso u podwyższonym, ta k z a o z ą ł mówić: " S łuchaj c e s a r z u i w szysoy ż o ł n i e r z e , medroy i ludu te g o m ia s t a . I l e razy p o s ły szałem choćby t y lk o wzmiankę o im io n iu c h r z e ś c ij a ń s k im , wpa dałem w gniew 1 s z y d z iłe m z tr w a ją c y c h w tym wyznawaniu. Nawet sw oich rodzioów i krewnych p r z e k lin a łe m za t o im ię c h r z e ś c i j a ń s k i e , sami z a ś c h r z e ś o iJ a n ie b y l i d l a mnie takim p ośm ie w isk ie m , że p i l n i e wykrywałem i badałem io h m is t e r ia ,a b y dać t o b i e w idow isko ic h św ię ty o h obrzędów . Jednakże k ie d y woda d o t k n ę ła mojego n a g ie g o o l a ł a 1 na z a p y ta n ie o d p o w ied zia łem , że w ie r z e , u jr z a łe m nad sob ą r e k e z b llż a j ą o ą s i e ku mnie z n ie b a i e to ją o y c h nade mną p r o m ie n ie ją c y c h a n io łó w , k tó r z y o d o z y ta - 11 z k s i ę g i w s z y s t k ie moje grzeoh y p o p e łn io n e od n a j w c z e ś n ie j s z e j m ło d o śo i i z m y li j e niebawem w t e j samej w o d z ie , k tó r ą po la n o mnie na w aszyoh oozaoh 1 u k a z a li mi j ą b i e l s z ą nad ś n i e g .
- 247
T eraz w ię c , d o s to jn y c e s a r z u , i wy w szysoy w id z o w ie , k t ó r z y ś c i e s i ę ś m ia li z ty c h m is te r ió w , u w ie r z c ie razem z e mną, Ze C h ry stu s j e s t prawdziwym Panem, on j e s t św ia tło m , on j e s t praw d ą , on j e s t p o b o ż n o ś o ią , i p r z e z n ie g o moZeole d o j ś ó do odpu- s z o z e n ia grzech ów " .
3v Ma t e sło w a o e s a r z D io k le c ja n wpadł w w i e l k i gniew i o k r u tn ie skatow anego b ic z a m i o d d a ł w r ę c e p r e f e k t a P la u o j a - n a , aby go z m u sił do o f i a r . R o z o ią g n lę ty p r z e z e ń na "koniu", d łu g o szarp an y żela z n y m i hakami i p rzyp iek an y płonącym i po ch od n iam i, tr w a ł n ie z ło m n ie w w ie r z e 1 w o ła ł: "Nie ma in n e g o k r ó la , p róoz t e g o , k tó r e g o w id z ia łe m , jemu o d d aję h o łd i c z e ś ó A o h o ó b y śo ie mnie z a oddawanie mu c z c i nawet t y s i ą o ra zy z a b i l i , d a l e j , Jak z a o z ą łe m , do n ie g o będę n a l e ż a ł . Żadne t o r t u ry n ie z d o ła j ą wyrwać mi C h r y stu sa a n i z u s t , _ a n i z s e r c a . Od czuwam g łę b o k ą sk ru ch ę z a mój d otyohozasow y b łą d , że ze w s t r ę tem odwracałem s i ę od ś w ię te g o Im ie n ia w ś w ię ty c h lu d z ia c h 1 z b y t późno sta w iłe m s i ę , za r o z u m ia ły ż o ł n i e r z , do od d an ia h o łd u prawdziwemu k r ó lo w i" . Koronę m ęczeńską zd o b y ł p r z e z ś c i ę o i e g ło w y .
