STOSUNEK ŚW. AMBROŻEGO
DO MAŁŻEŃSTWA I ŻYCIA RODZINNEGO
N i e k t ó r e w y p o w ie d z i i w y r a ż e n ia św . A m brożego, b is k u p a Me d i o l a n u / 3 7 4 - 3 9 7 / o r a z j e g o s z c z e g ó l n y e n tu z ja z m w p ro p a g o w a n iu d z ie w ic tw a z r o d z i ł y z a r z u t y , że d e p r e c j o n u j e m a łż e ń s tw o i g a r d z i n i P o j a w i ły s i ę one j u ż z a ż y c i a M e d io la ń c z y k a i n a d a l p o w r a c a ją w o p r a c o w a n ia c h ^ . Postaw m y s o b i e p y t a n i e , c zv św. A m broży, e n t u z j a s t a i d e i 2 d z i e w i c t w a , r z e c z y w i ś c i e n eg o w ał w a r t o ś ć m a łż e ń s tw a . J a k n a l e ż y r o z u m ie ć t a k i e f a k t y , że o k r e ś l a n i e r a z m a łż e ń s tw o j a k o s t a n p r z e z n a c z o n y d l a l u d z i s ł a b s z y c h i s ł u ż ą c y t y l k o godziw em u u ś m i e r z e n i u p o ż ą d l i w o ś c i , że u w y p u k la j e g o n i e d o g o d n o ś c i , c i ę ż a r y , u t r a p i e n i a , że nazyw a go z n ie w o le n ie m , k a jd a n a m i? Są t o p y t a n i a , n a k t ó r e n a l e ż y p o d j ą ć p ró b ę o d p o w ie d z i, z w ła s z c z a gdy p r z y s tę p u je m y do re w a l o r y z a c j i s t a r o c h r z e ś c i j a ń s k i e j m y ś li o m a łż e ń s tw ie i ż y c i u r o d z i n nym. Pewne w y j a ś n i e n i e z a r z u tó w w tym w z g lę d z ie d a j e k o n t e k s t e p o k i . A n achronizm em j e s t p a t r z e ć n a IV w iek w ś w i e t l e o b e c n e j , s z e r o ko r o z w i n i ę t e j i o g ro m n ie d o w a r to ś c io w a n e j t e o l o g i i i e t y k i m a łż e ń s k i e j . N ie c o u s p r a w i e d l i w i e n i a w n o si f a k t , ż e z a r z u t y wobec s t a n u m a łż e ń s k ie g o n i e b y ły wymysłem św . A m brożego. P o w i e l a ł on bowiem
1 P o r . G . B o i s s i e r , La f i n du p a g a n is m e , t . 2 , P a r i s 1 8 9 4 , 3 6 4 - 3 6 5 . S z e r z e j o z a r z u t a c h s ta w ia n y c h św.Am brożem u z o b . : A . P a r e d i ,
S a i n t A m b ro se, h i s l i f e and t i m e s , N o tr e Damę 1 9 6 4 , 1 4 8 -1 5 0 ;
V .M o n a c h in o , S .A m b ro g io e l a c u r a p a s t o r a l e a M ila n o n e l s e c o - l o IV , M ila n o 1 9 7 3 , 1 6 8 -1 7 3 . P a r e d i i M onachino b r o n i ą b is k u p a m e d i o la ń s k ie g o z e s t a w i a j ą c i a n a l i z u j ą c p o s z c z e g ó ln e j e g o wypo w i e d z i . W ydaje s i ę , że k o n ie c z n e j e s t n a d to n a k r e ś l e n i e pew nych
136
-a rg u m e n ty p o g -a ń s k ie j k r y t y k i m -a łż e ń s tw -a , p r z e w i j -a j ą c e j s i ę od e p o k i s o f i s t ó w , p o p r z e z d i a t r y b ę c y n i c k o - s t o i c k ą w w y p o w ie d z ia c h w i e l u
p i s a r z y i f i l o z o f ó w .
Z a r z u ty ł a g o d z i t a k ż e k o n t e k s t n a u k i a s c e t y c z n e j b is k u p a
M e d io la n u , g ło s z ą c e g o p o w ś c ią g liw o ś ć , o p a n o w a n ie n a m i ę t n o ś c i i r o z k o s z y c i e l e s n y c h , o d e rw a n ie od ś w i a t a . B isk u p k i e r o w a ł s i ę t u n i e
t y l k o p o t ę ż n ą wówczas t e n d e n c j ą u c i e c z k i od ś w i a t a , c i a ł a czy n a m i ę t n o ś c i , a l e tw o r z y ł p rz e c iw w a g ę d l a l a k s y s t y c z n e j m o r a ln o ś c i H e l w i d i u s z a , B o n o z u sa , J o w in ia n a i i c h z w o le n n ik ó w .
P ow yższe o d p o w ie d z i b ę d ą c e j e d n a k j e d y n i e u s p r a w ie d li w i e n i e m , c z ę ś c io w o t y l k o d a j ą o d p o w ied ź n a p y t a n i e , c z y św . Ambroży b y ł
zwo-l e n n i k i e c zy p r z e c iw n ik ie m m a łż e ń s tw a . P u n k t w y j ś c i a d l a o d p o w ie d z i n a p o s ta w io n e p y t a n i a s ta n o w i s p o s t r z e ż e n i e , że św. A m broży, j e ż e l i k r y ty k o w a ł s t a n m a ł ż e ń s k i , t o j e d y n i e j e g o s t r o n ę p r a k t y c z n o - m o r a l n ą , p o d k r e ś l a j ą c c i ę ż a r i n i e d o g o d n o ś c i , j a k i e ze s o b ą n i e s i e ; n ig d y z a ś n i e d o t y k a ł i s t o t y m a łż e ń s tw a . W p ro st p r z e c i w n i e , g ł o s i ł , że j e s t ono z e sw ej i s t o t y dobrem i p o t ę p i a ł t y c h , k t ó r z y n i e d o s t r z e g a j ą j e g o w a r t o ś c i , 2 a n aw et go o d r z u c a j ą . N ie ma u św. A m brożego m a n i c h e j s k i e j , p e s y m i s t y c z n e j k o n c e p c j i p ł c i czy sp ra w c i e l e s n y c h . Do d z ie w ic tw a wzy w ał ze w zględów c z y s t o e w a n g e lic z n y c h - "z e w z g lę d u n a K r ó le s tw o B oże" - r o z w i j a j ą c i d e ę m is ty c z n y c h z a ś l u b i n z B ogiem . D z ie w ic tw u n i e n ad aw ał c h a r a k t e r u a n t y s e k s u a l n e g o , n i e w i d z i a ł w nim s t a n u 3 n e g a ty w n e g o w s to s u n k u do m a łż e ń s tw a .
O grom nie w ażna j e s t w r e s z c i e s p ra w a n a t u r y m e t o d o l o g i c z n e j . C h o d zi m ia n o w ic ie o t o , że s p o s ó b p o t r a k t o w a n i a m a łż e ń s tw a i ż y c i a r o d z in n e g o j e s t u z a l e ż n i o n y zaró w n o od g łó w n eg o c e l u i te m a ty - k i d z i e ł a , j a k i z a m ie r z e ń a u t o r a . W iadomo, że b is k u p M e d io la n u 2 P o r . De v i d u i s 1 3 ,8 1 , PL 1 6 ,2 7 3 : "Non e r g o c o p u la n u p t i a l i s q u a s i c u l p a v i t a n d a , se d q u a s i n e c e s s i t a t i s s a r c i n a d e c l i n a n - d a " ; De v i r g i n i b u s I , 7 , 3 4 - 3 5 , PL 1 6 ,2 0 9 : " D ic e t a l i q u i s : E r go d i s s u a d e s n u p t i a s ? Ego v e r o s u a d e o , e t e o s damno q u i d i s s u a d e r e c o n s u e r u n t . . . Qui enim co p u lam d a m n a t, dam nat e t f i l i o s
. . . Non i t a q u e d i s s u a d e o n u p t i a s , s e d f r u c t u s s a c r a t a e v i r g i n i t a t i s enum ero . . . Bona cum b o n i s c o m p a ro " .
P o r . De v i r g i n i t a t e 6 ,2 8 , PL 1 6 ,2 8 7 : " E s t t i a , quae re g n o c o e lo ru m m i l i t a t " . P o r . A t r y s t y c z n a , Kraków 1 9 6 5 , 163: "D z ie w ic tw o A m b ro żeg o j c n o t ą a k ty w n ą , j e s t c h w a le b n ą n i e b i e s k i e e r g o p r a e c l a r a m i l i B o b e r, A n t o l o g ia pa j e s t d l a n ie g o }^św. w a lk ą o k r ó l e s t w o 3
137
n i e za jm o w a ł s i ę o d d z i e l n i e sp ra w ą m a łż e ń s tw a . P o z o s t a w ił j e d y n i e f r a g m e n t a r y c z n i e sfo rm u ło w a n e p o g lą d y , k t ó r e w y r a ż a ł z a s a d n ic z o
p r z y dwóch o k a z j a c h : po p i e r w s z e , gdy kom en tow ał o d p o w ie d n ie f r a g
m enty P ism a św . lu b gdy b y ł k o n s u lto w a n y w s p r a w ie m a łż e ń stw a i mu- s i a ł d a ć p ise m n ą o d p o w ie d ź / c z y l i w ch o d zą t u k o m e n ta rz e i l i s t y / ,
po d r u g i e , gdy z a c h ę c a ł do d z i e w i c t w a c z y w y tr w a n ia w s t a n i e w d o - „ w ie ń s t w a , lu b gdy b r o n i ł g o d n o ś c i t y c h sta n ó w ^ . Z t y c h dwóch r o d z a
jó w w y p o w ie d z i n i e tr u d n o d o s t r z e c , że u k a z u ją one ja k b y dwa r ó ż n e s t a n o w is k a w obec m a łż e ń s tw a i r o d z i n y .
W p ie rw sz y m r o d z a j u pism św . Am broży p r z e d s t a w i a ł m a łż e ń stw o i r o d z in ę p o z y t y w n ie . G ł o s i ł , że m a łż e ń s tw o j e s t r z e c z y w i s t o ś c i ą
ś w i ę t ą , s tw o r z o n ą od p o c z ą t k u p r z e z B o g a , u ś w ię c o n ą i w y n ie s io n ą p r z e z J e z u s a . B r o n i ł t r w a ł o ś c i i n s t y t u c j i m a łż e ń s tw a , n a u c z a ł o r ó w n o ś c i m ałżon ków ^ . M ó w ił, że d z i e c i s ą r a d o ś c i ą m a t k i, ł a s k ą i
b ło g o s ła w ie ń s tw e m m a łż e ń s tw a , z upodoban iem s ł a w i ł id e ę m a c ie r z y ń - s tw a . U św . A m brożego z a s ię g a n o r ó w n ie ż p o ra d w sp ra w a ch z w ią z a
n y ch z m a łże ń stw e m . S tą d w iadom o, że u c h o d z i ł z a a u t o r y t e t t a k ż e 7 i w t e j d z i e d z i n i e . 4 5 6 P o r . t r a k t a t y : De v i r g i n i b u s , De v i r g i n i t a t e , De i n s t i t u t i o n e v i r g i n i s , E x h o r t a t i o v i r g i n i t a t i s , De v i d u i s , E p i s t u l a e : 4 2 ,5 6 , 5 6 a /De B onoso e p i s c o p o / , 6 3 . W edług K . P . S c h n e i d e r a , św . Am broży n i ż e j s t a w i a ł k o b i e t ę n i ż m ę ż c z y z n ę / C h r i s t l i c h e s L ie b e s g e b o t und w e l t l i c h e O rdnungen.
H i s t o r i s c h e U n te r s u c h u n g e n zu A m b ro siu s von M a ila n d , K d ln 1 9 7 5 , 8 2 - 9 0 ./ L . F . P i z z o l a t o p rzy p o m in a n a t o m ia s t naukę b is k u p a M ed io
la n u o wzajem nym d o p e ł n i a n i u s i ę m ę żc zy zn y i k o b i e t y w m a łż e ń s t w i e /L a c o p p ia umana i n s a n t 'A m b r o g io , w: E t i c a s e s s u a l e e
m a tr im o n io n e l c r i s t i a n e s i m o d e l l e o r i g i n i , M ila n o 1 9 7 6 , 1 8 0 - 2 1 1 / . J a k z a u w a ż a n a d to P i z z o l a t o , żywe s ą u św . Am brożego sym b o le
p r z e j ę t e od F i l o n a : rozum - m ę ż c z y z n a , z m y s ły - k o b i e t a . B isk u p M e d io la n u n i e s t w i e r d z a ł w ię c w y ż s z o ś c i m ę żc zy zn y nad k o b i e t ą
w p o r z ą d k u o n t o lo g ic z n y m , a l e r a c z e j w y ż s z o ś ć m o ra ln ą m ę s k o ś c i nad ż e ń s k o ś c l ą . K a t e g o r i e z a ś m ę s k o ś c i i ż e ń s k o ś c i z n a j d u j ą s i ę
w ja k im ś s t o p n iu zarów n o w m ę ż c z y ź n ie j a k i k o b i e c i e /ta m że 1 8 5 / . R ó w n ież w e k l e z j o l o g i i św . Am broży s z c z e g ó l n i e p o d k r e ś l a ł ma
c i e r z y ń s t w o K o ś c i o ł a , p o r . A . S a n t o r s k i , O d k u p ie n ie c z ł o w ie k a w n a u ce św . A m b ro żeg o , w: D r o e i z b a w i e n i a , P o z n a ń -W a r s z a w a -L u b lin 1 9 7 0 , 3 3 5 -3 6 8 . P o r . o d p o w ie d z i, j a k i c h w s p ra w a c h z w ią z a n y c h z m ałżeń stw em u d z i e l i ł św . Am broży W i g i l i u s z o w i , b is k u p o w i T r y d e n tu o r a z P a t e r n u s o w i / c h o d z i zapew ne o p r o k o n s u la A f r y k i z 393 r . / : E p i s t o ł a 19 i 60: PL 1 6 ,1 0 2 4 - 1 0 3 6 i 1 2 3 4 -1 2 3 7 o r a z l i s t do pew n e g o S y z y n i u s z a z a g n ie w a n e g o na sw ego s y n a , że w y b r a ł żonę b e z
o j c o w s k i e j z g o d y : E p i s t o ł a 83: PL 1 6 ,1 3 3 5 - 1 3 3 8 . 7
138 W p ism a c h n a t o m ia s t t r a k t u j ą c y c h o g o d n o ś c i d z i e w i c t w a p r z e w aża c a łk ie m o d m ien n y , n i e r a z w p r o s t p r z e c iw n y , o b r a z m a łż e ń s t w a . Tu j e s t ono z n ie w a la j ą c y m ja rzm em , k a jd a n a m i, o g r a n ic z e n ie m w o l n o ś c i , p r z e s z k o d ą w z j e d n o c z e n i u z B o g iem , i n s t y t u c j ą d l a s ł a b s z y c h , le k a r s tw e m na p o ż ą d l i w o ś ć . Tu a u t o r o p i s u j e p r z e r a ż a j ą c e b ó l e r o - l z e n i a , k ł o p o t y w y ch o w a n ia d z i e c i , c i ę ż a r p o w in n o ś c i m a ł ż e ń s k i c h . O c z y w i ś c i e , t a k i o b r a z m a łż e ń s tw a b is k u p r y s o w a ł p r z e m a w ia ją c do d z i e w ic łu b p o ś w ię c o n y c h wdów / j a k w iad om o, p ism a św . A m brożego s k ł a d a
j ą s i ę z k a z a ń / . C h c ia ł j e w t e n s p o s ó b p r z e k o n a ć i u t w i e r d z i ć w wy b o r z e d r o g i ż y c i a o r a z z a c h ę c i ć do w y t r w a ł o ś c i . N igd y n i e k ie r o w a ł t a k i c h w y p o w ie d z i do o g ó łu w i e r n y c h , do m a łżo n k ó w , a n i t e ż do p r z y g o t o w u j ą c y c h s i ę do m a łż e ń s t w a . S tą d w n io s e k , że t e g o r o d z a j u w ypo w i e d z i n i e m ają c h a r a k t e r u p ro g ra m o w eg o , d e k la r a t y w n e g o na tem a t m a łż e ń s t w a , i n i e n o ż n a j e z a t a k i e u w a ż a ć . N ie w o ln o na i c h p o d - * *
s t a w i e budow ać p o g lą d u o negatyw nym s t o s u n k u b is k u p a do t e g o s t a n u .
Zwróćmy t e ż uwagę na u ż y c i e s ł o w n i c t w a w obu om aw ianych r o
d z a j a c h w y p o w ie d z i, n p . s ło w a " s e r v i t u s " = " s ta n n i e w o l i ' ! T .H .D u d en u w a ż a ł, ż e b is k u p M e d io la n u c z ę s t o i z u p o d o b a n iem o k r e ś l a ł tym
i a n e a ł ż e ń s t w o , p r z y t a c z a j ą c t e n f a k t j a k o argu m en t ś w ia d c z ą c y o negatyw nym s t o s u n k u M e d io la ń c z y k a do z w ią z k u d w o jg a ł u d z i .
T a k ie o k r e ś l e n i e m a łż e ń s t w a w y s t ę p u j e je d n a k t y l k o w p is m a c h p o ś w ię c o n y c h d z i e w i c t w u . N ie p o j a w ia s i ę w k o m e n ta r z a c h a n i w l i s t a c h , z a w i e r a j ą c y c h o b ie k ty w n e w y p o w ie d z i o m a ł ż e ń s t w i e . P odobną i n t e r p r e t a c j ę p r z y jm u ją in n e o k r e ś l e n i a , j a k "iugum ", " v in c u lu m " . U ż y te na o z n a c z e n i e m a łż e ń s tw a o k r e ś l a j ą moc i w a r t o ś ć w ę z ł a m a ł ż e ń s k i e g o , u w y p u k la ją k o n i e c z n o ś ć z g o d y , w i e r n o ś c i , s t a ł o ś c i . T erm in y t e z a ś u ż y t e w p is m a c h t r a k t u j ą c y c h o g o d n o ś c i d z i e w i c t w a p r z y b i e r a j ą s e n s p e j o r a t y w n y ; m ają z n a c z e n i e z n i e w a l a j ą c e g o ja r z m a , k a j d a n , n i e w o l i 9 c i a ł a i d u c h a .
D och od zim y do k o l e j n e g o p y t a n i a : j e ż e l i św . Ambroży w t e d y ,
T .H .D u d d e n , The l i f e and t i m e s o f S .A m b r o s e , t . 2 , O xford 1 9 3 5 . 1 3 9 . A n a l i z a u ż y c i a w zm iank ow an ych o k r e ś l e ń j e s t p r z e d m io te m J .N a u m o w ic z , W y r a ż e n ia na o z n a c z e n i e m a łż e ń s tw a u św . A g o , L u b lin 1 9 8 0 /m p s BKUL/. p r a c y : b r o ż e -8 9
139 -gdy m ów ił w p r o s t i b e z p o ś r e d n io o m a łż e ń s t w ie , w y p o w ia d a ł s i ę p o - z y t y w n ie o tym s t a n i e , to j a k ą f u n k c j ę m ają w y r a ż e n ia n eg a ty w n e o m a łż e ń s t w ie w w y p o w ie d z ia c h p o ś w ię c o n y c h d z ie w ic tw u ? Główną r o l ę o d g r y w a ją tu k o n w e n c je s t a r o ż y t n e j r e t o r y k i , w j a k i c h t e wypo w i e d z i z o s t a ł y u ł o ż o n e . P ism a t r a k t u j ą c e o g o d n o ś c i d z ie w ic t w a ma j ą c h a r a k t e r p o ch w a ły / p a n e g i r y k u / o r a z z a c h ę t y / p r o t r e p t y k u / .
W edług u t a r t y c h sch em atów r e t o r y c z n y c h , p r z e k o n y w a n ie , p o ch w a ła
i z a c h ę t a p o l e g a ł y c z ę s t o na p o d k r e ś l a n i u , w y ja s k r a w ia n iu i w y o lb r z y m ia n iu / a u x c s i s , a m p l i f i c a t i o / wad, u ło m n o ś c i i n i e b e z p i e c z e ń s t w s t a n u p r z e c iw n e g o , na j e g o n ie m a l o ś m ie s z a n iu i p r z e d s t a w ia n iu w k a r y k a t u r a ln y c h r y s a c h ^ . P rzy t a k i c h z a s a d a c h a r g u m e n to w a n ia , s t a n p r z e c iw n y j a w i ł s i ę ja k o b e z w a r t o ś c io w y , s z k o d l iw y , h a n ie b n y . Jed n ak n i e o t e n s t a n a u to r o w i c h o d z i ł o . N a rzu ca s i ę t u z a s a d a , k t ó r ą w p r o s t p o d a je św . Ambroży m ó w ią c, i ż w y p o w ie d z i t e g o r o d z a j u n i e s ą p o ś w ię c o n e z n i e s ł a w i a n i u m a łż e ń s tw a , l e c z j e d y n i e z a c h ę c i e do d z ie w ic t w a : "Non e r g o q u id e v i r g i n i t a t i s a t t e x o b e n e fic iu m " ^ ^ . d i s s u a d e o m atrim on iu m , s e d Zatem b y ło b y b łęd em m e to d o lo g ic z n y m i n i e s p r a w i e d l i w o ś c i ą w obec Am brożego o d c z y ty w a n ie j e g o s t a n o w is k a w p e r s p e k t y w ie n ie z g o d n e j z j e g o z a ł o ż e n i a m i . W ła śc iw e z a ś p o g lą d y b is k u p a na te m a t m a łż e ń s tw a i r o d z in y w y n ik a ją z e w zm iankow anych w y ż e j j e g o w y p o w ie d z i p o z y ty w n y c h . M n ie j s z y w pływ na t o n p is m a , c h o ć t e ż n i e b a g a t e l n y ,
miała
p o le m ik a św . A m brożego z p o g lą d a m i J o w in ia n a , H e lw id iu s z a i B o n o -z u s a . W yp ow ied zi b is k u p a p o ś w ię c o n e a p o l o g i i
dziewictwa
m ającha-10 S t .L o n g o s z , In w ek tyw a c h r z e ś c i j a ń s k a , SWP 5 3 0 - 5 3 7 . P o r . t e ż : M .M aykowska, K la s y c z n a t e o r i a wymowy, W arszawa 1 9 3 6 .
11 De v i r g i n i b u s I 6 ,2 4 : PL 1 6 ,2 0 6 . J e s t r z e c z ą i n t e r e s u j ą c ą , ż e
w p ism a c h p o ś w ię c o n y c h d z ie w ic t w u j e s t w i e l e c e n n y c h s t w ie r d z e ń na te m a t m a łż e ń s t w a . Gdy bowiem b is k u p z a s y p a ł argum entam i
z barw nego p o r ó w n a n ia obu s t a n ó w , p r z y w o ła ł w s z y s t k i e p on u re s t r o n y m a łż e ń s tw a i p o g r ą ż y ł j e w m roku, p o b u d z ił w y o b r a ź n ię s ł u c h a c z y i w s t r z ą s n ą ł i c h u c z u c ia m i, z m u s ił do p r z y z n a n ia
r a c j i i do u z n a n ia g o d n o ś c i d z i e w i c t w a , w te d y ła g o d n i e i z e
sp o k o jem p r z y z n a w a ł, że m a łż e ń stw o j ę j s t t e ż d o b r e i p o t r z e b n e . L ecz z a z w y c z a j na tym n i e k o ń c z y ł , ja k o d ob ry o r a t o r s z e d ł d a
l e j : na t e z i e o w a r t o ś c i m a łż e ń s tw a budow ał d a l s z e p i ę t r a wy
140
r a k t e r sto su n k o w o wyważony, j e ś l i w eźm ie s i ę pod uwagę f a k t , że n a w y m y śla n ie p rz e c iw n ik o w i w s t a r o ż y t n e j p o le m ic e n a l e ż a ł o n i e m al do d o b re g o t o n u . Na z a k o ń c z e n ie w a r to z a z n a c z y ć , że św. A m broży, j a k o j e d e n z p ie r w s z y c h , d o s t r z e g a ł z w ią z e k d z ie w ic tw a z m a łż e ń stw e m . D z ie w ictw o i c e l i b a t w e d łu g n ie g o n i e t y l k o n i e s p r z e c i w i a j ą s i ę m a łż e ń s tw u , a l e p o d n o s z ą je g o g o d n o ś ć i w a r t o ś ć . N a le ż y t e ż d o d a ć , że s ta n o w is k o św . A m brożego p o s t u l u j e o d p o w ie d z ia ln e i pow aż ne t r a k t o w a n i e z a g a d n ie ń i problem ów m a łż e ń s tw a i r o d z i n y , k t ó r e r z e c z y w i ś c i e w ym agają t r u d u , p o ś w ię c e n ia i o d w a g i.
K s. J ó z e f Naumowicz - W arszaw a
ST.AMBROSE'S ATTITUDE TO MATMMONY AND FAMILY LIFE /S u m m ary / * ' I t w ould be a m e t h o d o l o g i c a l f a i l u r e , on t h e b a s i s o f S t . A m brose*s w o rk s , w h ic h aim a t e n c o u r a g in g an d d e f e n d i n g t h e d i g n i t y o f v i r g i n s o r w idow s* s t a t e , t o c o n c lu d e on t h e a u t h o r 's n e g a t i v e a t t i t u d e t o m a trim o n y an d f a m ily l i f e . A c c o rd in g t o a n c i e n t r h e t o r i c p r i n c i p l e s , e n c o u ra g e m e n t an d p r a i s e f r e q u e n t l y c o n s i s t e d i n e m p h a s iz in g and m a g n if y in g t h e d i s a d v a n t i g e s , d a n g e r s an d b u r d e n s o f o p p o s i t e s t a t e . T h e se n e g a t i v e d e f i n i t i o n s a r e t h e i r e f o r e r h e t o r i c u t t e r a n c e s . They c a n n o t be c o n s i d e r e d a s an i n s t r u m e n t o f p ro g ra m in g o r d e c l a r a t i v e n e s s i n t h e m a t t e r o f
m a trim o n y and f a m il y l i f e . They w e re n e v e r a d d r e s s e d t o t h e s p o u s e s o r t h o s e p r e p a r i n g a m a r r i a g e .
M o re o v e r, i n S t.A m b ro s e s w o rk s n o t d e v o te d t o v i r g i n i t y ,
a p o s i t i v e im age o f m a trim o n y and f a m i l y l i f e r e i g n s , e m p h a s iz in g t h e i r d i g n i t y , h o l i n e s s and i n h e r e n t v a l u e s .
12 P o r . E p i s t o ł a 4 2 , 3 : PL 1 6 ,1 1 7 2 : "S ed q u ae p o t e s t l a u s e s s e c c n i u g i i , s i n u l l a v i r g i n i t a t i s e s t g l o r i a " ?
