11 In de wandelgangen van de faculteit komt de toekomstige internationalisering
regelmatig voorbij. Om in een later stadium daadwerkelijk beslissingen te kunnen maken over de verengelsing van de bachelor, is discussie nodig. Eerder publiceerde Bnieuws een gesprek tussen Directeur Onderwijs Roberto Cavallo en toenmalig voorzitter van de Facultaire Studentenraad Bob Witjes. Deze maand zijn MaartenJan Hoekstra (docent en onderzoeker Stedenbouw kundig ontwerpen en lid Opleidingscommissie Bouwkunde) en Remon Rooij (universitair hoofddocent Ruimtelijke planning & strategie en opleidingscoördi-nator bachelor Bouwkunde) aan het woord over waarom de Nederlandse taal van cruciaal belang is voor de academische vorming van de bachelorstudent.
Aanleiding
De Faculteit Bouwkunde bezint zich op de consequenties van het internationaliserings-beleid van de TU Delft voor haar onderwijsprogramma. In tegenstelling tot het MSc- en PhD-programma wordt de bacheloropleiding Bouwkunde bijna volledig in het Nederlands gegeven, op een klein aantal leermiddelen en colleges van niet-Nederlands-sprekende collega’s na. Dat is ook in lijn met artikel 7.2 van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW, 1992), dat luidt:
“Het onderwijs wordt gegeven en de examens worden afgenomen in het Nederlands. In afwijking van de eerste volzin kan een andere taal worden gebezigd:
a. wanneer het een opleiding met betrekking tot die taal betreft,
b. wanneer het onderwijs betreft dat in het kader van een gastcollege door een anderstalige docent gegeven wordt, of
c. indien de specifieke aard, de inrichting of de kwaliteit van het onderwijs dan wel de herkomst van de studenten daartoe noodzaakt, overeenkomstig een door het instellingsbestuur vastgestelde gedragscode.”
Net als bij veel andere instellingen voor hoger onderwijs (zie bijvoorbeeld Dirven, Van Opstall, Koenen, Gerbrandy, 2014) wordt door het bestuur en in de wandelgangen veel gesproken over de voertaal in de bachelor. Er is op dit vlak echter nog geen facultaire of universitaire ‘gedragscode’ of een ‘duidelijke en gemotiveerde visie op instellingsniveau’, zoals de Onderwijsraad adviseerde in haar rapport Weloverwogen gebruik van Engels in het hoger onderwijs (Onderwijsraad, 2011).
De laatste stand van zaken in Delft is dat het College van Bestuur het aan de facultei-ten en opleidingen zelf over laat om te komen tot een visie op taal in het onderwijs. Onze persoonlijke positie in deze discussie is duidelijk: een volledig Engelstalige
TekstMaartenJan Hoekstra & Remon Rooij
THE BABY AND THE BATH WATER
Essay
12
bacheloropleiding Bouwkunde is onwenselijk, vooral vanwege de volgende vijf argumenten.
Argument 1: academisch leren denken is in je moedertaal al moeilijk genoeg
Een belangrijke verdienste van een universitaire studie is het verder brengen van geslaagde vwo-scholieren in zorgvuldig lezen, creatief interpreteren, overtuigend argumenteren en subtiel formuleren, kortom in academisch denken. Het lijkt ons evident dat dit leerproces moeizamer verloopt indien het plaatsvindt in een taal die niet de moedertaal is van de student. Er moeten dan immers twee dingen geleerd worden in dezelfde tijd: het wetenschappelijk denken en (het wetenschappelijk denken in) het Engels. Ook door anderen is al betoogd dat denken in het Engels moeilijker gaat dan in de eigen taal (Groot, 2014).
Behalve dat het leerproces moeizamer verloopt, is ook het niveau van belang. Uit onderzoek is namelijk bekend dat het op een bepaald niveau (in dit geval: academisch) leren lezen, schrijven en spreken van een tweede taal pas mogelijk is als de spreker dit niveau voor zijn moedertaal beheerst (Cummins, 1991).
Het volledig Engelstalig maken van de bacheloroplei-ding leidt dus tot een kwaliteitsverlies van de bacheloropleiding, omdat studenten minder goed academisch gevormd worden.
Argument 2: een geheel nieuw vakgebied als Bouwkunde leer je beter en sneller in je moedertaal
In tegenstelling tot studenten die na het VWO wiskunde of een ander bekend schoolvak gaan studeren, moeten bachelorstudenten Bouwkunde een compleet nieuw vakgebied leren. Bovendien behoren middelbare schoolvakken die van pas kunnen komen bij Bouwkunde, zoals geschiedenis, aardrijkskunde, tekenen en economie, vanwege het verplichte N&T-profiel vaak niet tot het eindexamenpakket. Zowel het bouwkundig begrippenkader als ontwerp-vaardigheid moet vanaf nul worden opgebouwd. Dat is in je moedertaal al een flinke kluif.
Neem basisbegrippen als ‘ruimte’ en ‘context’. Om studenten met inzicht te kunnen laten spreken over deze begrippen vergt een aantal jaar systematische, gestructureerde en genuanceerde (leer-)oefeningen en reflectie. Ook het aanleren van een complexe vaardigheid als ‘ontwerpen’ inclusief conceptueel denken vraagt herhaaldelijk oefenen in
studioprojecten, onder mondelinge en schetsende begeleiding van een gespecialiseerde vakdocent. Assistenties bij een dergelijk creatief proces verlopen uiteraard beter in de moedertaal van student en docent.
Het aanleren van het nieuwe en specifieke vak Bouwkunde wordt dus gecompliceerd en vertraagd door volledig Engelstalig onderwijs. Daarmee leidt het tot niveauverlies voor de studenten, in vergelijking met de huidige situatie.
Argument 3: de TU heeft de maatschappelijke verantwoordelijkheid om de Nederlandstalige communicatie over Bouwkunde te beschermen en te stimuleren
De Faculteit Bouwkunde leidt mensen op die voor een groot deel in Nederland aan de slag gaan om het land in te richten en vorm te geven. Zo blijkt uit LinkedIn-analyses van de Afdeling Communication van de Faculteit Bouwkunde (april 2015) dat 78% van de daar ingeschreven alumni in Nederland werken. Zij moeten samenwerken met opdrachtge-vers, aannemers, politici, juristen, journalisten en burgers. Al die communicatie verloopt in het Nederlands. Geheel Engelstalig onderwijs kan – ook volgens de Onderwijsraad – leiden tot diglossie (een vorm van maatschappelijke tweetaligheid waarbij twee afzonderlijke talen elk in duidelijk afgebakende leefsituaties worden gebruikt) en domeinverlies voor het Nederlands (Coleman, 2006).
De TU Delft zou zich als ‘hoogste school’ van Nederland verantwoordelijk moeten voelen voor de taalontwikkeling en taalvaardigheden van de toekom-stige leiders van onze Nederlandse samenleving: zij moeten goed kunnen lezen, spreken en schrijven over hun vakgebied.
13 Argument 4: Bouwkunde heeft een specifiek
Nederlandse culturele dimensie
Het vakgebied Bouwkunde is een cultureel bepaald en gevormd vakgebied (Dühr, Colomb, Nadin, 2010). De Bouwkundeopleiding aan de TU Delft vertegenwoordigt het Nederlandse denken en de specifieke Nederlandse traditie van bouwen, ruimtelijke ontwikkeling, planvorming en vormge-ving: de integrale en strategische benadering van ontwerp, techniek, landschap en planning. Wanneer de bacheloropleiding volledig Engelstalig wordt, betekent dit een inhoudelijke vervlakking van het curriculum door het verlies van het Nederlandse karakter en de Nederlandse begrippen, en de uitsluiting van veel waardevol Nederlandstalig lesmateriaal of een gigantische (en dure) vertaal-opgave (waarvan nog maar moet blijken of de Nederlandse bouwcultuur en de bijbehorende begrippen goed te vertalen vallen).
Een kanttekening hierbij: het is ons inziens de vraag of een uit het Nederlands in het Engels ‘vertaalde’ bacheloropleiding hetzelfde is als een internationaal georiënteerde bachelor. Moet daarvoor niet veel meer gebeuren, bijvoorbeeld met meer aandacht voor internationale ontwerpcasussen, processen (bijvoorbeeld bouwmethoden) en contexten (bijvoorbeeld juridisch)? Dat zou dan een compleet nieuwe bacheloropleiding betekenen, die niet langer direct voorbereidt op de Nederlandse maatschappij. Overigens zou zo’n internationaal georiënteerde bachelor ook in het Nederlands gegeven kunnen worden, want voertaal en inhoud zijn twee verschillende dingen.
Argument 5: het niveau van het Engels van studen-ten en docenstuden-ten is niet toereikend
De woordenschatten van een eerstejaarsstudent in het Nederlands en Engels verschillen zodanig dat een academische discussie op niveau in het Engels ondenkbaar is. Bovendien is het docententeam van de faculteit hier voorlopig nog niet klaar voor. Dat geldt voor de vaste staf, en al helemaal voor de in groten getale aanwezige gastdocenten (die je ook
niet zo makkelijk kunt verplichten tot dure taalcursussen).
Niet alleen zijn de taalvaardigheden van het docententeam te zwak, ook wordt van hen verwacht dat ze de studenten op inhoud toetsen, en niet op de kwaliteit van hun Engels. Als die laatste echter achterblijft, is het veel moeilijker om louter op inhoud te toetsen. En vanuit de student geredeneerd: die inhoud blijft ook achter als je je gedachten niet voldoende kunt uitdrukken, volgens onderzoek zelfs met een informatieverlies van 30 procent. Uit ander onderzoek is gebleken dat Nederlandse docenten minder samenvattingen, herformuleringen en voorbeelden geven als ze zich bedienen van het Engels (Vinke, 1995). Dit heeft te maken met de vermindering van het aantal woorden per minuut: een daling van gemiddeld 17 procent. Ook is het op een gepaste manier geven van feedback lastiger, omdat docenten in het Engels over een beperkter repertoire aan uitdrukkingen beschikken (Broeren, 2008).
In de discussie over al dan niet Engelstalig bacheloronderwijs worden natuurlijk ook
argumenten voor het Engels en tegen het Nederlands opgeworpen. De belangrijkste twee willen we hieronder nader beschouwen.
Tegenargument 1: alleen met een volledig Engelstali-ge bachelor telt Bouwkunde internationaal mee
Natuurlijk is het Engels dé (academische) wereldtaal en moet iedere afgestudeerde (ingenieur) en gepromoveerde (doctor) zich in die taal kunnen uiten. Maar vergeet niet: de academische top-instellingen in de wereld hebben (relatief) grote MSc- en PhD-populaties, en niet zozeer een grote BSc-populatie.
Om bachelorstudenten voor te bereiden op de Engelstalige MSc- en PhD-programma’s en om het bacheloronderwijs internationaal toegankelijk en zichtbaar te maken zijn er volgens ons veel
effectievere vormen en maatregelen dan een volledig Engelstalige bacheloropleiding. Bijvoorbeeld door te
14
onderzoeken of delen van het tweede en derde bachelorjaar in het Engels aangeboden kunnen worden. Een andere mogelijkheid ligt in een duidelijke online onderwijsvisie en -strategie, en in goede MOOC’s [Massive Online Open Courses, red.].
En dan nog iets. Er is feitelijk geen internationale noodzaak om de bacheloropleiding Bouwkunde volledig in het Engels aan te bieden. In tegenstelling tot een vakgebied als Luchtvaart- en Ruimtevaart-techniek kun je Bouwkunde op bachelorniveau overal ter wereld volgen.
Tegenargument 2: alleen met een volledig Engelstalige bachelor kan Bouwkunde groeien
Dit argument wordt ingebracht omdat verwacht wordt dat er een latente vraag van buitenlandse studenten is om hier in Delft de bacheloropleiding Bouwkunde te willen doen. Deze perceptie is vooralsnog niet onderbouwd met gericht onderzoek. Laten we dat maar eens eerst gaan (laten) doen. Wij vermoeden dat internationale studenten vooral naar de TU Delft komen vanwege onze goede naam, en dat zij naar Nederland willen komen omdat ze zich in het dagelijks leven – bij de bakker en de kapper – in het Engels kunnen redden. Daarnaast vermoeden wij dat internationale studenten die hier graag de bacheloropleiding Bouwkunde willen doen juist geïnteresseerd zijn in de Nederlands(talig)e context.
Ook alleen een Engelstalig derde bachelorjaar kan overigens voor groei zorgen, omdat dat dan door internationale studenten gevolgd zou kunnen worden als schakeljaar. Voor de internationale studenten die na deze periode willen doorstromen in een Delfts masterprogramma is het daarbij volgens ons van groot belang dat zij deze periode ook gebruiken om de Nederlandse taal op basisniveau machtig te worden. Enerzijds om beter te kunnen functioneren en integreren in de Nederlandse samenleving in brede zin, maar ook om inhoudelijk beter voorbereid te zijn voor de Nederlandse manier van bouwen en de daarbij horende Nederlandstalige literatuur, zoals
de wetgeving en/of de plandocumenten van overheden. Daartoe kunnen ze prima gebruikmaken van de al 25 jaar succesvolle ‘Delftse methode’, ontwikkeld aan de TU Delft.
Conclusie
Universiteiten en opleidingen worden expliciet gevraagd door de samenleving en de politiek – en voelen die verantwoordelijkheid trouwens ook zelf – om een duidelijke, verantwoorde en consistente visie te hebben op de ontwikkeling van hun vakgebied, hun onderzoeksportfolio en hun opleidingenaanbod, inclusief de taal waarin de opleidingen worden aangeboden. Didactische en vakgebiedinhoudelijke argumenten, ervaringen en expertise vertellen ons hoe we bouwkundestudenten het best op weg kunnen helpen in de eerste jaren van hun universitaire scholing.
Wij zien dat zowel Bouwkundestudenten aan het begin van hun universitaire studie als onze docenten over te weinig capaciteiten beschikken om de bachelor volledig Engelstalig te maken, en we constateren dat een Engelstalige bachelor nadelige effecten heeft voor het niveau en de inhoud van de studie. Het is derhalve onze overtuiging dat de Nederlandse taal ook in de toekomst een zeer belangrijke rol moet blijven spelen in de bachelorfase van de Bouwkundeopleiding. De facultaire discussie zou moeten gaan over hoe we de Nederlandse taal én de Engelse taal gezamenlijk kunnen inzetten voor een goed bachelor curriculum.
En het allerbelangrijkste is in ieder geval dat veranderingen in de voertaal van de bacheloroplei-ding Bouwkunde ons niet worden opgedrongen of zomaar ‘overkomen’. In het belang van een duurza-me bacheloropleiding is het onze taak als faculteit – dus van docenten, studenten en management – om intern een goede, genuanceerde discussie te voeren en zelf een weloverwogen taalbeleid te formuleren.
Dit essay is geschreven op persoonlijke titel. Het volledige artikel en de bronnenlijst is online te lezen in Bnieuws 01 EXTRA op issuu.nl/bnieuws
