Zmienne wrelacjach politycznych Unii Europejskiej z Egiptem po roku 2012

Zmienne wrelacjach politycznych

Unii Europejskiej z Egiptem po roku

2012

Rocznik Integracji Europejskiej nr 9, 143-154

2015

BEATA

PRZYBYLSKA-MASZNER

DOI : 10.14746/rie.2015.9.9

Zmienne

w

relacjach

politycznych

Unii

Europejskiej

z Egiptem

po

roku

2012

1

1 Artykuł jest poszerzoną wersją elementu analizy przygotowanej w ramach projektu badawcze­ go pt. Unia Europejska wobec procesów transformacyjnych w Egipcie po 2011 roku, realizowanego na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (NN 2012/05/B/HS5/005).

Wprowadzenie

Po roku 2012 stan relacji egipsko-unijnych jestdeterminowany wydarzeniami arab­ skiej wiosny, które wpłynęły na stan obecnej sytuacji polityczno-gospodarczej Egiptu. Unijna stronamusiała zmienićswoje dotychczasowezałożeniadotyczące współpracy z Egiptem istworzyć nowe ramy instrumentów oddziaływania wszerszej skali regionu

AfrykiPółnocnej i Bliskiego Wschodu.Stanowiąone podstawętrudnego kompromisu

dla obu stron. Unijnastrona jestświadoma konieczności pozostania aktywnym gra­

czemw Egipcie gdziewidoczne są interesy polityczne i gospodarczejej poszczegól­

nychpaństwczłonkowskich. Płaci za tocenę ustępstw w promowaniu wartości,które

uznaje zastandard.Niestabilność sytuacji wEgipcie, czynią wyrażaną w deklaracjach politycznych i uwidocznioną w rolach, które pragnie pełnić w regionie powinność unijnąza niezwykle trudną w realizacji.Co ważne, europejska wizja wspólnych relacji nie znajduje odzwierciedlenia wpotrzebach ioczekiwaniach strony egipskiej. Konse­

kwencją tego jest dużyopór wewdrażaniu wielu instrumentów wsparcia, które Unia oferuje partnerowi.

Celemartykułu jest ukazanie zmiennychokreślających ramy polityki Unii wobec

Egiptupo roku 2012, a także analizazakresu nowegopodejścia dokształtowania wza­

jemnych relacji wich wymiarze politycznym. Szczególnauwaga skupionazostała na mechanizmie zastosowania instrumentów poszczególnych polityk unijnychna tle wy­ darzeńna scenie politycznej Egiptu. Powyższerozważania pozwoląna przedstawienie wnioskówdotyczących dalszych możliwości prowadzeniadziałań przez Unię Euro­ pejską w określonych ramach współpracyz Egiptem, biorąc pod uwagękonieczność ustalaniawspólnych interesów, jak i wdrażania wypracowanego stanowiska.

Rok nadziei na zmiany w relacjach UE-Egipt

Po roku 2011 Europejska Polityka Sąsiedztwa pozostała swoistą bazą na której

tem. Jednakże zmiany na scenie politycznej w Egipcie nie zostały ukierunkowane w celach, którebyłybydobrze odebrane przezstronę europejską.Rok 2012 byłokre­

semnadzieinazmiany korzystnie wpływające na obustronne relacje. Transformacja

politycznawymuszała na stronie europejskiej podejmowanie szybkich decyzji gwaran­

tujących utrzymanie dotychczasowejuprzywilejowanejpozycjiw relacjach.Po wyda­

rzeniach arabskiejwiosny postępw implementacji reformstałsię nieprzewidywalny

dla partnerów. W pierwszych miesiącach po przewrocie odżyły aspiracje każdej ze

stronpolitycznej sceny. Dążenie do transformacji ipozytywnych przemianw państwie

byłobardzo silne. Jednakżeichkierunekdzielił Egipcjan. W deklaracjach unijnych po­

jawiłasię nadzieja, że Egipt, pomimotrudności, będziekontynuował wdrażanie kon­ stytucyjnych reform.

Za rządów Najwyższej Rady Wojskowej do 2 czerwca 2012 r. toczył się proces

Hosni Mubarakaoraz jego synów.Mubarak został skazany na karędożywotniegowię­ zienia za współudziałwśmierci kilkuset demonstrantów. Pierwsza połowa 2012 r.zdo­

minowana została kampanią wyborczą. Początkowo zaplanowanowyboryna kwiecień, później ich datę przesunięto na maji czerwiec2012 r., co także wywołało demonstra­

cje, gdyż społeczeństwo egipskiedomagało się jak najszybszego transferuwładzy.

Początek roku 2012 to czas intensywnej pracy w instytucjachUnii nad ramami wdrożenia postanowień z drugiej połowyroku 2011. W maju 2012, Komisja Europej­ ska wydaje komunikat zatytułowany „Realizacja nowej europejskiej polityki sąsiedz­

twa”, w którym potwierdzono nowe otwarciewrelacjachz państwamiENP słowami: „polityka opierasię na nowychzasadach,wtym «więcej zawięcej»,wzajemnej odpo­ wiedzialności międzyUE a jejpartnerami, partnerstwie nietylko ze stroną rządową,ale

także ze społeczeństwem obywatelskim (np. organizacjamipozarządowymi, przedsię­ biorstwami, środowiskiem akademickim,mediami, związkami i grupamireligijnymi) iuznaniu szczególnej roli kobiet w przekształcaniu politycznym i społecznym”

(Euro-peanCommission,2012a). Podkreślonym elementem wtymtzw. nowym podejściu jest zasada zróżnicowania i relacji namiarę potrzeb i ambicji partnerów (ang. tailors rela-tions). Zróżnicowanie zapewnia dostrzeżenie ograniczeń występujących w konkret­

nych państwach. Takie założenie miało w przyszłości uniemożliwić zablokowanie wdrożenia regionalnego ujęcia zaproponowanego przez UE (Greenfielg, Balfour, 2012). Na forumUnii uwidocznione zostajeprzekonanie, że rozpoczynasiędługi pro­

ces walki o ugruntowaniepozycji w poszczególnych państwach, a rozpoczęteprze­ obrażenia w świecie arabskimnie będą w równym stopniuodczuwalne we wszystkich

państwach regionu. Sytuacja wwielu z nich może ulec pogorszeniu od tej sprzed roku 2011. Unia traci dotychczasowych interlokutorówrozmów, partnerów współpracy.

Egipt jest przykładem państwa, gdzie bardzo widoczne staje sięto, że Unia musi na

nowo stworzyć sieć powiązań. Nowewładze sąniechętne nawiązaniu bliższych relacji i ramwspółzależności, chcąrenegocjowaćwcześniejsze zobowiązania,żądająnowych obietnic.

Podczas spotkania ministrówsprawzagranicznych w lipcu2012r. potwierdzono podstawę do prowadzenia imonitorowaniadalszej realizacji celów Partnerstwa po­ przez określenie partnerów kluczowych iopisywanie tego, co UE może zrobić i jakie

wsparcie może zaoferować. Plan przedstawiakoncepcjęwzajemnejodpowiedzialności i współodpowiedzialności(Council, 2012; Joint Communication, 2012).

Okres2012-2013 to czasporewolucyjnegokryzysupolitycznegowEgipcie,który charakteryzujesięantyrządowymi protestami o charakterzepolitycznym,zmianą rządu,

destabilizacją sceny politycznej, licznymimanifestacj ami,których podłożem jest bunt wobec istniejącej sytuacji.Nowy prezydent Mursi zaprzysiężony zostaje na stanowisko

30czerwca 2012r. Wpierwszychwystąpieniachzobowiązuje się dopowołaniaszero­

kiegorządu, złożonego z przedstawicieli rożnychśrodowisk społecznych. 16 czerwca

2012 r. NajwyższaRada Sił Zbrojnych w wydanym dekrecie oficjalnie rozwiązuje Zgromadzenie Ludowe,gdyż SądNajwyższy podjąłdecyzjęo unieważnieniu wybo­

rów parlamentarnych i przeprowadzeniu nowego głosowania, gdyż odbyło się ono wsprzeczności z konstytucją.Najwyższa Rada Sił Zbrojnych ogłosiła, że Tymczasowa Deklaracja Konstytucyjna, ogranicza kompetencje prezydenta. Nowe wyboryparla­ mentarne mogłybyć zorganizowanedopiero po uchwaleniu nowej konstytucji. Jed­

nak prezydenckimdekretem z 8 lipca 2012 r., MuhammadMursiprzywrócił skład zdominowanego przez islamistówparlamentu,a 24lipca 2012 r.desygnował naurząd

premiera.

Od 2012 roku UEkonsekwentnie starała się wspierać ruch na rzecz demokracji i prawczłowieka w Egipcie,wzywając do pokojowychdziałań(Crawford, 2013).Egipt stałsię miejscem wizyt przedstawicieli instytucjiUnii, PrzewodniczącegoKomisji Eu­

ropejskiej José Manuel Barroso, Przewodniczącego RadyEuropejskiej Hermana Van Rompuy,komisarzads. politykisąsiedztwa Stefana Füle Wysokiej Przedstawiciel Ca­ therineAshton.Szczególnie ta ostatnia podjęła się szeregu działań na rzecz odnowienia relacji z wybranym prezydentem Mursim w ten sposób legitymizując i wspierając jego

działania. Nowy egipski prezydent jakojedenzpierwszych celów wizyty zagranicznej

w roku 2012 obrał instytucje brukselskie.Jego wizyta 13września 2012 roku zaowoco­ wała porozumieniem stanowiącym wznowienie kontaktów dwustronnych poprzez

struktury Układuo stowarzyszeniu UE-Egipti ponownymuruchomieniunegocjacji

w sprawie nowego planu działaniawramachEuropejskiejPolityki Sąsiedztwa. Po roku 2011 Unia skupiła swoje środki na działaniach narzecz transformacji demokratycznej

wEgipcie, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, praworządności, praw człowieka, oraz przede wszystkim przejrzystościi efektywnościprocesuwyborczego, wtympo­ przez zapewnianie doradztwa technicznegoi prowadzeniewspółpracy technicznej oraz rozmieszczanie misji obserwacji wyborów. UE udzieliła także pomocy technicznej

władzom przy zorganizowaniu wyborów w Egipcie. Wysłanow tym celu dwócheks­ pertów do oceny przebiegu wyborów w maju/czerwcu 2012 roku. Z tych środków

wspierano również organizacje społeczeństwa obywatelskiegow podnoszeniu świado­

mości społecznej iprzeprowadzono szkoleniakrajowych obserwatorówwyborów.

Efekty działań Grupy Zadaniowej UniaEuropejska-Egipt

Niezwykłym,jak na dotychczasową praktykę relacji było spotkanie szerokiego gro­ napartnerów wKairze 14 listopada 2012 r. Tanowa platforma dialogu pod nazwą gru­ py zadaniowej(ang.EU-Egypt Task Forcé) miała byćinnowacyjną formą dyplomacji

europejskiej skierowanej do państww procesie transformacji.Grupazadaniowa, której przewodziła m.in. Wysoka Przedstawiciel,wiceprzewodniczącaKomisji Europejskiej

Catherine Ashton. Grupa stała się nowym narzędziem europejskiejpolityki. Jejcelem

było zwiększeniezaangażowania UEwpaństwach będących wokresie transformacji poprzez mobilizacjęwszystkich aktywów UEi współpracę z sektorem publicznym,

prywatnym, jak ipozarządowym w Egipcie. Do osiągnięć grupy zadaniowejnależy za­

liczyć koordynacjęprzyszłychinwestycji wramach instytucji UE, państwczłonkow­ skich, EBI i EBOR-u. Na spotkaniu poruszono także temat wytycznychnegocjacyjnych

dla kompleksowych umówo wolnym handlu (ang.DCFTA) (EU, 2012). Ustalono tak­ że dodatkowe środki finansowe wspierające rozwój gospodarczy Egiptu. Komisja ogłosiła rozpoczęcie wdrażania inicjatywy w celu poprawy wydajności produkcji rol­

nej i rozwojuwsi (ENPARD).Podstawowym założeniem grupy zadaniowej było za­ proszenie do dialogu jak największej liczby partnerów społeczno-gospodarczych różnych

sektorówpublicznego, prywatnego ipozarządowego. Kańskiespotkaniezgromadziło

ponad 500 przedstawicieli instytucji i różnych środowisk życia społeczno-gospo­ darczego. Wśród nich znalazło się ponad 100 europejskich i 200 egipskich przed­ siębiorców. Na tymspotkaniupotwierdzano wielokrotnie hasło „nowej ery w relacjach

między UE i Egiptemjako równych partnerów i bliskichsojuszników zewspólnymi aspiracjami iwartościami” (EU-Egypt Task Force, 2012). Jak się okazało deklaracje były płonne i już za kilka miesięcy sytuacja miała się diametralnie zmienić.

Na potrzeby nawiązania więzi z nowymi władzami uruchomiono także dodatkową

pulę środków finansowych. W zakresie wsparcia finansowego UE zadeklarowała początkowo 449min euro na lata 2011-2013.Wtym też okresieudałosięuruchomić środki z EBI i EBOR. Całościowy pakietfinansowy zadeklarowany podczasszczytu listopadowego grupy zadaniowej UE-Egipt wynosił 5mldeuro. W nimznalazłosię 750 min unijnego wkładu2. Wkład ten stanowiły także środki zprogramu SPRING w wysokości 90 min euro, przeznaczone na wsparcie, wewspółpracyz innymi darczyń­

cami np. Bankiem Światowymi Afrykańskim Bankiem Rozwoju,programuspołecz­ no-gospodarczego rządu (EU, 2011). Najważniejszym sukcesem grupy zadaniowej UE iEgiptu było osiągnięcie zgody, aby wspólniedziałać na rzeczpogłębieniastosunków

handlowych i inwestycyjnych, w tym możliwościnegocjacji kompleksowej umowy

o wolnym handlu (EuropeanCommission, 2013).

2 Na unijną pulę składały się 90 milionów euro w ramach programu SPRING, 163 milionów euro z Instrumentu Sąsiedztwa. Dodatkowo UE zapewniała nawet do 500 min euro pomocy makrofinanso- wej dla Egiptu (do 50 min euro w formie dotacji i 450 min euro w formie pożyczek preferencyjnych).

22 listopada 2012 r.Muhammad Mursiwydał dekrety, którerozszerzyły jego kom­

petencje. Z dekretówwynikało, że do czasu opracowania nowej egipskiej konstytucji,

żaden organ wtym SądNajwyższy, nie możeograniczyć jego decyzji. Dekrety umożli­ wiały procesy wysokich urzędników z czasówrządów Mubaraka, zakazywałyroz­

wiązywania ZgromadzeniaNarodowego do czasu opracowania ustawy zasadniczej

i wyłonienia parlamentu wkolejnychwyborach.Decyzjeprezydenta spotkały się zkry­

tyką opozycji. Dzień poogłoszeniu dekretów na kańskim Placu Tahrir i pod pałacem prezydenckim zebrały się tysiące przeciwników prezydenta. Rozpoczął się kolejny

burzliwy okres protestów społecznych.Po przyjęciu deklaracji konstytucyjnej pod ko­ niec listopada 2012 r. i pośpiesznym przyj ęciu konstytucji przez wyższą izbę parlamen­

grupę popierających Mursiego oraz świecką i liberalną opozycję reprezentowaną głownie przezFront Ocalenia Narodowego.

WEgipcie zauważalne były nowe formy wewnętrznej polaryzacji politycznej i na­ pięcia między świeckimi i islamskimi siłami, aletakże między grupami społecznymi dotkniętymi pogarszającąsię sytuacją gospodarczą.WtymokresieUE zaangażowała

sięwdialog polityczny mający nacelu zbliżenie skonfliktowanych stron.

Proponowane zapisy konstytucjirodziłykolejneprotesty. Kwestionowanoumieszcze­

nie prawakoranicznego w konstytucji, a także regulacjedotyczące prawpodstawowych, a przedewszystkim formuły funkcjonowania państwa. 9 grudnia 2012 r. Muhammad Mursi anuluje dekrety rozszerzające jegowładzę.Pomimoniestabilnej sytuacji trwają

przygotowania doreferendum konstytucyjnego, które ostateczniew dwóch turach prze­ prowadzone zostaje 15 i 22 grudnia2012 roku.

Zasada „obecności zawszelkącenę”w relacjach UniaEuropejska-Egipt w okresie 2013-2014

Rok 2013 dla Egiptu stanowił kolejny czas przełomu. 25 stycznia 2013 r. w drugą rocznicę wybuchu rewolucji egipskiej wybuchłygwałtowne zamieszki. Zwołane przez opozycję demonstracje odbywały się zpowodu żądań ustąpienia prezydenta, zawiesze­

nia obowiązywania nowej konstytucji i ustanowieniapłacy minimalnej.Unijna polity­ ka wobecEgiptu ztakim trudemustalona na kolejnych stronach planów, komunikatów, programów, strategiirozsypała się jak domekz kart.Nie nastąpił spodziewany izapisa­ ny wPlanie Działania postęp(ENP, 2014).Ze względu na rozwój sytuacji politycznej

wEgipcienieosiągnięto kluczowych zaleceń,cozawartow sprawozdaniuz postępów w ramachEPS. Wyjątek stanowiło podpisanie konwencji regionalnejwsprawie pan- eurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia.

W marcu 2013 roku KomisjaEuropejskawydała komunikat zatytułowany „Euro­ pejska Polityka Sąsiedztwa: pracując na rzecz silniejszego partnerstwa”, w którym stwierdzono, żeprzejście w kierunku silniejszych systemów demokratycznychjest

złożone i czasochłonne,postępniezawsze jest liniowy, awyniki są trudne do przewi­

dzenia. Ocena sytuacji w Egipciedokonana przez KE była następująca: „władzazos­

tałaprzekazana rządowi cywilnemu i stanwyjątkowy zostałzniesiony. Konstytucja

została przygotowanai przyjęta w powszechnymreferendum. Jednak tenproces był krytykowany przez opozycję, co doprowadziło do kryzysu politycznegoi głębokich

podziałów politycznych” (European Commission and High Representative, 2013).

Wodpowiedzi na tę sytuację uznanoza właściwe podjęcie następujących działań: po­ głębiona współpraca wobszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, wszcze­

gólności poprzez dialogi na temat migracji, mobilności ibezpieczeństwa; promowanie wspólnego dobrobytu gospodarczego, wtym utrzymanie tempanegocjacji komplekso­

wych umówo wolnym handlu;kontakty międzyludzkie, w szczególności w zakresie promowania wymian młodzieży wramach programu ErasmusMundus; wzmocnienie

społeczeństwa obywatelskiego; współpracaw dziedzinach, takich jak badanianaukowe,

przedsiębiorczość i MŚP, rolnictwo,transport,wtym usługi lotnicze i morskie, środo­

nych, kultura oraz dzielenie sięwiedzą i wymiany ekspertów w zakresie przemian, wzmocnienie współpracy regionalnej.

PolitycznapolaryzacjawEgipcie pogłębiłasię wiosną 2013 r.Kryzys polityczny

doprowadził wkońcu czerwca domasowychdemonstracjiantyrządowychw całympań­

stwie. Po ultimatum postawionym przez siły zbrojne, Mohamed Morsi zostałusunięty z urzędu prezydenckiego 3 lipca 2013 r. Unia Europejskaporaz kolejny musiała skon­

frontować swoje planyz destabilizacją sytuacji politycznejw Egipciei przyjąćnowe scenariusze rozwoju wydarzeń.Popierająctak aktywnie Mursiegodyplomaci europej­ scy zrazili dużączęść egipskich przedstawicieli ugrupowań radykalnych. Dotychcza­ sowa polityka odbudowy relacji okazała siękrotochwilna.Pomimotego, przedstawiciele

Uniina czele z Wysoką Przedstawicielpodjęlipróbę współpracy ze wszystkimi strona­ mio pokojowe rozwiązaniekryzysu. CatherineAshtonodwiedziła Egipt 17i między

29 a 3 0lipca. Działania podjął takżepowołanywdrugiejpołowie2011 roku Specjalny Przedstawiciel UniiEuropejskiej w południowymregionie Morza Śródziemnego Ber-

nardino Leona (Council decision, 2011). Oboje podkreślali przyróżnych okazjach,że Egipt potrzebuje procesu transformacji, w który będą włączone wszystkie grupy poli­

tyczne, co umożliwi zorganizowanie wolnych i uczciwych wyboróworaz cywilnego rządu. W odpowiedzi na to, ugrupowaniaislamistyczne w Egipcie wysłały jasnysygnał

do Catherine Ashton, że antyrządowe protesty będą trwały aż do przywróceniapo­

rządku konstytucyjnego w państwie.Sytuacjaw Egipcie stała się coraz bardzo napięta.

Społeczeństwodzieliło się prawie po połowie na zwolenników i przeciwnikówbyłego

prezydenta. Według tych ostatnichMursi iBractwo Muzułmańskie, z którego on się

wywodzi, za swoich rządów zmonopolizowali władzęi nie rozwiązywali najważniej­ szych problemów. Koalicja ugrupowańislamistycznychpopierających obalonego pre­

zydentawezwaładoudziałuwmarszu protestacyjnym przeciwko władzom. W lipcu

2013roku Ashtonudajesiędotrzećdo obalonego prezydentaMursiego i porozmawiać

z nim prawie przez dwie godziny.Mursi przetrzymywany był w nieznanym miejscu

i abysię z nim spotkać Ashton wnocywyleciała zKairu śmigłowcemw nieznanym

kierunku. W europejskich przekazach medialnych uznano to spotkanie jako swoistą,

rozpaczliwą próbę mediacji. W nadzieina możliwość wywarcia wpływu Catherine

Ashtonprzyleciałado Egiptu nieznając dokładnego celu i pozostając wpewnymza­ kresie pozostawiona dodyspozycjinowego reżimu. Symbolika tego spotkania nabrała

naznaczeniudopiero w świetle kolejnych, dramatycznych wydarzeń w Egipcie, co

uwidoczniło fakt, iż europejska mediatorka,pełna dobrej woli, nie miała wystar­ czających argumentówprzekonywania. Szefowa unijnej dyplomacji przybyłado Ka­

iru, apelując o włączenie do procesu transformacji politycznej w Egipcie członków Bractwa Muzułmańskiego. Stanęła ona na stanowisku, iż proces zmian musi doprowa­ dzić, najszybciej jak to możliwe, doporządkukonstytucyjnego, wolnych i uczciwych wyborów oraz utworzeniacywilnego rządu. Postronie Bractwa Muzułmańskiegonie­

spodziewanie opowiedziała się także Francja. Minister spraw zagranicznych Francji

Laurent Fabius wezwał douwolnieniaobalonego przezarmię prezydenta Egiptu Mu-hammadaMursiego oraz innych egipskich więźniów politycznych.

Od lipca pogłębiłsię chaos i przemoc w państwie. Fiasko ponieśli kolejni mediato­ rzy międzynarodowi, wtym także europejscy. W Kairze podczas demonstracjisierp­

23 wrześniaegipski sąd zakazał działalnościBractwa Muzułmańskiego, konfiskując

jego aktywa. Rozpoczął się okres represjiwobec jegoczłonków.Wokresie od sierpnia do grudnia 2013 r. konstytuantaprzygotowywała nowy projekt ustawy zasadniczej

wmiejsce zawieszonej konstytucji po lipcowym zamachustanu.Tymczasowy prezy­

dent Adli Mansur ogłosiłprzeprowadzenie referendum konstytucyjnego w styczniu 2014roku. Podczas niego obywatelemieli się wypowiedzieć za projektempozbawio­

nym odwołań do prawa koranicznego. Po rewizjikonstytucjidokonanej przez egipskie władze tymczasowe,wstyczniu 2014 r.odbyło się referendum w sprawie zatwierdze­

nia projektu konstytucji. Jednak frekwencja wyborcza byłastosunkowo niska, a możli­ wości prowadzeniadziałań przedwyborczych przez opozycję były znaczącoograniczone. Wyniki głosowania ogłoszono 18stycznia 2014r.Nowa konstytucjaweszławżycie, ale nadal trwały zamieszki na tle polityczno-społecznym.25 stycznia 2014 r., w trzecią

rocznicę wybuchu rewolucji zroku 2011, dochodzido krwawych starćzwolenników

tymczasowego rządu z islamistami. 27 stycznia pełniący obowiązkiprezydentaAdli

Mansur awansował generałaAbdel’a Fatah Al-Sisi na stanowisko marszałka. Ponadto

armia udzieliła mu mandatudo kandydowania w wyborach prezydenckich. Rozpoczął się okreskampanii przedwyborczej. Wybory monitorowałoszereg organizacji między­ narodowych, w tym Unia Europejska, która krytycznie oceniła wiele elementów

związanych z przygotowaniem wyborów(EU Election Observation Mission,2014).

Dla Uniidoj ście do władzy generałaSisiego to swoista porażka dotychczasowych unij -nych wysiłków iwyzwanie dotyczące konieczności odnowienia ram współpracyi dialo­ gu politycznego. Rozpoczyna się kolejny trudny okres wrelacjach. Pomimo zapewnień

wyrażonych w deklaracji po wyborach, że „Unia Europejska wyraża wolębliskiej

współpracy z nowymi władzami wEgipcie w ramachkonstruktywnegopartnerstwa,

aby wzmocnić wzajemne relacje” (European Union,2014).Realia tejwspółpracy oka­ zały się dużo trudniejsze od dotychczasowych.

Kluczowa zmiana, która nastąpiła w podejściu UE do współpracy z Egiptem w okresie 2011-2014 wiąże się z uznaniem,że wprzeszłościpolitykaopierałasię na

założeniu, że autorytaryzm stałsię swoistą przeszkodą przeciwko terroryzmowi, fun­

damentalizmowi, nielegalnej migracji. Paradygmat dążeniado demokracjiistabilno­ ści, który podkreślany był w deklaracjach UE, był daleki od realiów prowadzenia polityki. Poroku 2012 nastąpiło przeorientowanie podejściaw stosunkachdyploma­

tycznych. O ile wcześniej można było powiedzieć, że władze egipskie gwarantowały stabilność, aleniedemokrację,to po zmianach Unia toczyładialogzegipskim partne­

remw warunkach braku stabilności, zjeszczemniejszymi niżwcześniej szansami na rozpoczęcieprocesów demokratyzacyjnych. Istotnym unijnymposunięciem było po­

stawienie nacisku na zaangażowaniesię lokalnych podmiotów społeczeństwa obywa­

telskiego (podkreślone to zostało wramachcorocznegoprzegląduEPS). Zwiększono możliwość dofinansowania inicjatyw i organizacji pozarządowychpoprzez Instrument

narzeczSpołeczeństwa Obywatelskiego (ang. CivilSociety Facility). Utworzony tak­ żezostał Funduszna rzeczDemokracji(ang. Endowmentfor Democracy)organ dyspo­

nujący dotacjami skierowanymi do niezarejestrowanych organizacji pozarządowych

i partii politycznych. Wprowadzono także zmianę regulacji istniejącej Europejskiej Inicjatywy na rzecz Demokracjii Praw Człowieka. Uznano, że rola społeczeństwa oby­

zapewnieniaodpowiedzialności publicznej. Ten element był już obecnywewcześniej­ szych zapisach reorientujących politykę sąsiedztwa UE (Balfour, 2012; Cavatora, 2012),jednak po roku 2012 podjętorealnedziałania by wzmocnićwcześniej ustalone

założenie.

Unia, stosując to nowe podejście, odchodzi od przyjętej zasady niestronniczości

angażującsięwpolitykę wewnętrznąpaństwtrzecich. Wspierane sączęsto małe,grupy

nieformalne, stowarzyszeniai fundacj e działające na rzeczprzemian demokratycznych

i praw człowieka.Tepodmioty nie sąprzygotowane do konkurowania z podmiotami ta­ kimi jak Bractwo Muzułmańskie w kolejnych wyborach. Jednakże ich wpływ na kształtowanie określonych standardów reakcjijest duży. Przykładem tegonowegopo­

dejścia mogą być projekty współfinansowane przez Europejski Fundusz na rzecz De­ mokracji (EED),który uruchomiono na początku2013 roku. Jego powstaniemożna postrzegaćjakojeden z elementówdługotrwałegoprocesu reformy zewnętrznych ins­ trumentów UniiEuropejskiej dotyczących promowania demokracjina świecie.Nowo­

powstały fundusz w założeniu miałuzupełniać inne formy działań UE pozwalające wpływaćna sytuację w jej wschodnim i południowym sąsiedztwie (European Commis­

sion2012c; Leininger,Richter, 2012).Jego celem stałosiępromowanie inicjatyw de- mokratyzacyjnych wpisanych w ramy budowy społeczeństwa obywatelskiego oraz

wsparcia transformacji politycznej poprzez dotowanie osóbi podmiotów, które miały

utrudniony dostęp lub nie były w gronie potencjalnychbeneficjentów środków po­ chodzących z innych unijnych źródeł (Ligor2014). Szybki dostęp do środków,mniej

zbiurokratyzowane procedury, elastyczność mechanizmu aplikowania to atutynowego instrumentu. Jednakże skala realizowanych projektów jest mała, a możliwość weryfi­ kacjirealnego oddziaływaniaprojektów ograniczona.Biorąc pod uwagę pierwsze dwa latajego funkcjonowania, udzielone wramachEED wsparcie, w odniesieniu do real­

nych potrzeb inwestowania wprocesprzemianw poszczególnych państwachsąsiedz­ twa, ma charakter symboliczny.

Zakończenie

Unia Europejska iEgipt oficjalnie uznają się wzajemnie za ważnych, strategicz­

nych partnerów. W kształtowanych relacjach Egipt z Unią łączy ijednocześnie dzieli

historia wspólnychdoświadczeń, konieczność współpracygospodarczej, a także wyz­ waniawynikające z zagrożeń dla bezpieczeństwa. Przezwielelat, UniaEuropejska za

pomocą dostępnych instrumentów jej poszczególnych polityk starała się działać na

rzecz demokratycznych przemianw Egipcie. Naciskała politycznie, atakżepoprzez zachęty mechanizmów gospodarczych dozmian. Przekazywała środki finansowe, któ­

re miały przyczynić się do koniecznych reform. Niewątpliwie nacisk na użycie ins­ trumentów Unii wrelacjach zEgiptem był podyktowany koniecznością zapewnienia

Unii, jak i w szczególny sposób jej kilku państwom członkowskim niezbędnego

wpływu na rzeczrealizacji interesów gospodarczych i politycznych. Unia, wdrażając

instrumenty poszczególnych polityk, nawoływała do przełomu na rzecz wpisanych

w ramy jejpodejścia strategicznegopostulatów:dążeniadodemokracji, poszanowania praw człowieka, swobód obywatelskich,budowy społeczeństwa obywatelskiego. Dążę-

niado zmian systemowychwpaństwach AfrykiPółnocnej i Bliskiego Wschodu wy­ rosły napodwalinachbuntu podsycanego przezpromująceideały i określoneeuropej skie standardy państwa członkowskie i instytucje Unii. Poprzez wieloletnie wzmacnianie

przekonania o możliwościbudowy nowego porządku prawnego i ładu społecznego, Uniaprowadząc w wielowymiarowym zakresie politykęzewnętrznąprzyczyniła się w pewnej mierzedo wydarzeń, które nazwano arabską wiosną (Przybylska-Maszner, 2014). Wydarzenia roku 2011 zburzyły dotychczasowe więzipolityczne i podwaliny

przez lata budowanej stabilności w relacjach. Kolejne burzliwe lata próby transforma­

cjiw Egipcie spowodowały konieczność budowy nowego podejścia dorelacji obu

partnerów. Konsekwencjezainicjowanych zmian, trudne do przewidzeniaw momen­ cie ich inicjowania,nie zawsze mogłybyć pozytywnie przyjęte przez stronęunijną.

Unia, zakładając zasadę zróżnicowania,w bilateralnym wymiarze współpracy mu- siaławyznaczyć zakres relacji znowymi władzami w Egipcie. Uniawpisała zakres

swych polityk w kształt ról,które chce pełnić na areniemiędzynarodowej. Unijnapo­

lityka w dużej mierzebyła polityką ‘na papierze’, gdyż napotkała opór po stronie

egipskiej. Barierypostawione przeznowe władze wymusiły na Unii odstępstwaod

przyjętychzałożeńza cenę obecności i możliwości kształtowaniagospodarczego wy­

miaru relacji.

Egipt jest dla UE niezwykle ważnym państwem strategicznym, partnerem dla

ochronyjej interesów wregionie. Sytuacja gospodarcza i polityczna wEgipcie i szerzej

w regionie wywiera wpływ na gospodarkępaństw europejskich, europejskirynek pra­

cy oraz tendencje społecznew Europie. W obliczu zachodzących wEgipcie zmian

państwaUnii Europejskiej i jej instytucjenie pozostająpozbawioneinstrumentów re­ akcji. Jednakże ich zastosowaniejestwielokrotnie udaremniane, bądź ograniczane.Nie jestto tylko efekt działań kolejnychrządów egipskich. Wynika to także z trzech dodat­

kowych powodów: mechanizmu odroczonej reakcji mechanizmu instytucjonalnego Unii, trudności w ustalaniuwspólnego stanowiska napłaszczyźniedialogu między­

rządowego, trudnych interakcji zpodmiotami trzecimizaangażowanymi w Egipcie. Pamiętać należy, że Unia ma ograniczone możliwości i legitymizację do od­ działywania nasytuacjęwewnętrzną Egiptu. Wdrażanie polityki sąsiedztwa to koordy­ nacja działań w wielu sektorach, co już w założeniujest arcytrudne. Prawdziwym wyzwaniem będzie długoterminowa pespektywaprowadzenianowej odsłony dotych­ czasowejpolityki napłaszczyźnie gospodarczej iprzyudziale instrumentów politycz­

nej manifestacji stanowiska.Politykata będzie jakdotychczas wypadkową interesów i siły przekonywania poszczególnych państw członkowskich. Dużo zależy od tego, czy za deklaracjami i strategicznymi ramami będą się kryły mechanizmy i działania zaak­

ceptowane w ramachwdrażania przezpartnera.

W Egipcie zapoczątkowana zmiana nie prowadzi do z góry wyznaczonego celu, nie

jest ukierunkowana naosiągnięcie założeń wpisanych w liczne unijne dokumenty. Unijne decyzje podejmowane poroku 2012 wyznaczająnowy kierunek podejściado

relacji z partnerem egipskim,zarówno na niwie płaszczyzny regionalnej potwierdzonej

w założeniach ENP, jak i poprzez szereg inicjatywbilateralnych. Bardzo duże znacze­

niedla Egiptu będziemiałasytuacja zewnętrzna, przemiany państw w regionie (Durac,

2013). Uwzględniając istniejący dorobek polityk iprogramów, UE była ijest zdetermi­

czać działań na rzecz zapewnienia wartości, propagowanych przez państwa członkowskie Unii, pokoju, dobrobytuiposzanowania prawpodstawowych. Próba wypracowania

nowego podejścia strategicznego w regionie, uwzględniając tak ważnych partnerów

jak Egipt, w ramach partnerstwa na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu nie wywoła natychmiastowych efektów. Pierwszelata wdrażania tych założeń pokazały, iż

podobnie jak w przypadkuwcześniejszych inicjatyw, coraz trudniejsza staje się ich re­ alizacja. Dynamika zmian wEgipcie jest bardzo duża. Istniejerealne zagrożeniepo­

wrotudosystemu niedemokratycznego. Równie pewne jest potencjalne przyzwolenie

na współpracę UEzwładzami autorytarnymi w wielu dziedzinach.

Jednym z podstawowych pytań, na które przedstawiciele państw członkowskich i Unii Europejskiej będą musieli odpowiedzieć w najbliższych latach jest to: czego

oczekująod Egiptui czy jesttomożliwe, gdyż zgodne zintencjamiwspółpracyze stro­ nypartnera? Odrzucającbalast politycznych iluzji i deklarowanych roli na arenie mię­

dzynarodowej, w odpowiedzi zawrzeć należyprzekonanie okoniecznościzapewnienia

względnej stabilnościpolitycznej wregionie, której gwarantem jest Egipt. Daje to na­ dzieję na utrzymanie przez Unię w relacjachz Egiptemważnej pozycji głównego

partneragospodarczego opierającsię na mechanizmie preferencyjnych regulacji han­ dlowych. Na tej gospodarczej bazieobustronnych korzyści Egipt dlamiałby stać się partneremwprzezwyciężaniu zagrożeń takich jak nielegalnamigracja i terroryzm.

Bibliografia

Balfour R. (2012), Changes and Continuities In EU-Mediterranean Relations after the Arab Spring, w: An Arab SpringboardforEUforeign policy?, eds. S. Biscop, R. Balfour, M. Emerson, Eg- mont Paper 54, Academia Press, January 2012, p. 27-36.

Cavatora F. (2012), Arab Spring: The Awekening of Civil Society. A General Overview, Institute Euro­ pean of Meditterranean, IEMed Paper.

Council decision 2011/424/CFSP appointing a European Union Special Representative for the Sout­ hern Mediterranean region, 18 July 2011.

Council of the European Union (2012), Joint Statement of the Eastern Partnership Foreign Ministers ’ Meeting, Brussels, 23 July 2012, 12862/12, PRESSE 348.

Crawford G. (2013), EU human rights and democracy promotion in Africa: normative power or rea­ list interests?, w: The European Union in Africa, Incoherent policies, asymmetrical partners­ hip, declining relevance?, ed. M. Carbone, Manchester University Press, p. 142-164. Durac V. (2013), The impact of external actors on the distribution ofpower in the Middle East: the

case ofEgypt, w: The Foreign Policies of the European Union and the United States in North Africa. Diverging or Converging Dynamics?, F. Cavatorta, V. Durac, Routledge, s. 72-87. ENP Country Progress Report 2013 - Egypt, Brussels, 27 March 2014.

EUElection Observation Mission, Arab Republic of Egypt, Final Report Presidential Election, 26/27 May 2014.

EU-Egypt Task Force Co-chairs Conclusions, Cairo, 14 November 2012, http://www.enpi-info.eu/ library/content/eu-egypt-task-force-co-chairs-conclusions.

European Commission (2012a), Delivering on a new European Neighbourhood Policy, Joint commu­ nication to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Com­ mittee and the Committee of the Regions, JOIN (2012) 14 final, 14 May 2012.

European Commission (2012b), The European Endowment for Democracy - Support for the Unsup­ ported, Press Release, 12 November 2012.

European Commission and High Representative of the European Union for F oreign Affairs and Secu­ rity Policy (2013), Joint communication to the European Parliament, the Council, the Europe­ an Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, European Neighbourhood Policy: Working towards a Stronger Partnership, Brussels, 20.3.2013, JOIN(2013) 4 final.

European Commission and High Representative of the European Union for F oreign Affairs and Secu­ rity Policy (2014), Joint Staff Working Document, Implementation of the European Neighbourhood Policy in Egypt, Progress in 2013 and recommendations for action, Brussels, 27.3.2014, SWD(2014) 71 final.

EuropeanUnion (201 \ }.EI J response to the Arab spring: the SPRING Programme, Fact Sheet, Memo 11/636, Brussels, 27 September 2011.

European Union (2012), EU-Egypt Task Force Fact Sheet, Memo A 515/12, Brussels, 14 November 2012. EuropeanUnion (2014), Declaration on behalf of the European Union on the presidential elections in

Egypt, Brussels, 5 June 2014, 10649/1/14 REV 1, PRESSE 330.

Greenfield D., Balfour R. (2012), Arab Awakening: Are the US and EUMissing the Challenge?, At­ lantic Council, June.

Joint Communication to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Eastern Partnership: A Roadmap to the au­ tumn 2013 Summit, JOIN(2012) 13 final, 15.5.2012

Leininger J., Richter S. (2012), The European Endowment for Democracy between Wishful Thinking and Reality. Flexible and Unburocratic?, Brifing Paper, Deutche Institut fur Entwicklungspo- litik, 1 November, http://papers.ssm.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2480126.

Ligor M. (2014), European Endowment for Democracy - supporting the unsupported, „Europolity”, vol. 8, nr 2.

Przybylska-Maszner B. (red.) (2014), Operacje wojskowe Unii Europejskiej w Afryce, Poznań.

Streszczenie

Celem artykułu jest ukazanie zmiennych określających ramy polityki Unii wobec Egiptu w latach 2012-2014, a także analiza zakresu nowego podejścia do kształtowania wzajemnych relacji w ich wymiarze politycznym. Szczególna uwaga skupiona została na mechanizmie zasto­ sowania instrumentów poszczególnych polityk unijnych na tle wydarzeń na scenie politycznej Egiptu. Powyższe rozważania pozwolą na przedstawienie wniosków dotyczących dalszych możliwości prowadzenia działań przez Unię Europejską w określonych ramach współpracy z Egiptem, biorąc pod uwagę konieczność ustalania wspólnych interesów, jak i wdrażania wy­ pracowanego stanowiska.

Słowa kluczowe: relacje zewnętrzne UE, polityka zagraniczna UE, relacje UE-Egipt

Variables in the political relations between the European Union and Egypt after 2012 Summary

The paper attempts to indicate the variables that define the framework of EU policy towards Egypt in 2012-2014, and to analyse the scope of the new approach to mutual relations in terms of

politics. Particular attention is given to the mechanism of various instruments applied by differ­ ent EU policies and their implementation in the context of political developments in Egypt. These considerations allow the author to draw conclusions on the future possibilities for the Eu­ ropean Union to continue its activities within the framework of cooperation in Egypt, taking into consideration the necessity to agree on common interests and to implement an adopted stand­ point.