Komisya Edukacyi Narodowej

Komisya Edukacyi Narodowej.

W ro k u 1 9 0 1 z a c z ą łe m w y d a w a ć m a te r y a ły p. t.: „ K o m is y a E d u ­ k a c y i N a r o d o w e j i je j s z k o ły w K o r o n ie , 1 7 7 3 — 1 7 9 4 “ , k t ó r y c h w y s z ło d o tą d z p o d p r a sy 6 z e s z y t ó w , o b e jm u ją c y c h r a p o r ty s z e ś c iu s z k ó ł ś r e d n ic h w y d z ia łu M a z o w ie c k ie g o . W n a jn o w s z y m z e s z y c i e 3 -im „ K w a r ­ ta ln ik a h is t o r y c z n e g o " p o d a n o s p r a w o z d a n ie o n ic h (str. 4 4 3 — 4 4 6 ), n a p is a n e p r z e z p rof. A n t o n ie g o K a r b o w ia k a . R e c e n z e n t z n a n y j e s t w lite r a tu r z e ja k o z d o ln y i p r a c o w it y a u to r h is t o r y i s z k ó ł w P o l s c e i k ilk u r o z p r a w , k t ó r y c h p r z e d m io te m b }d y s p r a w y K o m is y i E d u k a c y jn e j, je j s z k o ły i p e d a g o g ic z n e z a s a d y . T e n w ła ś n ie p o w ó d , ż e r e c e n z y a w y s z ła z p o d p ió r a r z e c z o z n a w c y , z n ie w a la m ię d o n a p is a n ia n in i e j s z e g o a r ty k u łu w c e lu le p s z e g o w y j a ś n ie n ia s p r a w y i ty c h z a r z u tó w , ja k ie r e c e n z e n t z r o b ił m e m u w y d a w n ic tw u . B ra k i, k tó r e p. K a r b o w ia k w n ie m w y tk n ą ł, t y c z ą s i ę p la n u i r e - d a k c y i r a p o r tó w d o d ru k u . Z a c z n ę o d tej o s ta tn ie j k w e s t y i, a d o p ie r o p o t e m o p la n ie m ó w ić b ę d ę . , P r o f. K a r b o w ia k tw ie r d z i, ż e r a p o r ty „ p r z e d s ta w ia ją b a r d z o j e d n o ­ s t a j n y w tr e ś c i, a n a w e t fo r m ie m a te r y a ł. T r e ś ć i z a k r e s n a u k i n ie z m ie n ia ją s ię , b o o k r e ś la ją j e i u s t a w y s z k o ln e i p o d r ę c z n ik i n a u k o w e w s p o s ó b ja k n a jb a r d z ie j s t a n o w c z y . R ó ż n ic e w z a k r e s ie i t r e ś c i m o g ą z a c h o d z ić w ty c h j e d y n i e n ie l ic z n y c h p r z e d m io ta c h , d la k t ó r y c h K o m is y a n ie z d ą ż y ła w y d a ć p o d r ę c z n ik ó w . A z a te m n a u c z y c ie l d a n e g o p r z e d ­ m io tu lu b k la s y s t r e s z c z a w s p r a w o z d a n iu w z w ię z łe j lu b o b s z e r n e j , lu b b a r d z o r o z w le k łe j fo r m ie u s t a w y , a w ic h ra m a c h p r z e p is a n y p o d ­ r ę c z n ik . A t e s p r a w o z d a n ia p o w ta r z a ją s ię w m n ie j lu b w ię c e j z m ie ­ n io n e j o s n o w ie , a n ie k ie d y w d o s ło w n e m b r z m ie n iu , z r o k u n a r o k . K a ż d y ta k i p o w t ó r z o n y r a p o r t n ie p r z y n o s i n ic n o w e g o . A d a le j r a p o r ty z j e d n e j s z k o ły p o d o b n e są p o d ty m w z g lę d e m d o r a p o r tó w w s z y s t k ic h in n y c h s z k ó ł, b o w s z y s t k i e m a ją j e d e n i t e n sa m p r o g r a m n a u k i, o ra z j e d n e i t e s a m e p o d r ę c z n ik i."

KOM ISYA E D U K A C Y I N A R O D O W E J. _{3 9 7}

N ie b ę d ę s ię sp ie r a ł z r e c e n z e n t e m o w ię k s z ą lu b m n ie js z ą s łu s z n o ś ć k a ż d e g o z tych- z d a ń i c a łe g o o k r e s u w o g ó l e . N ie m o g ę ic h z a a p r o ­ b o w a ć , d la t e g o , ż e n ie są n a le ż y c i e d o k ła d n e , i d la t e g o ż e m ój p o g lą d n a tę sp r a w ę , ja k m n ie m a m , j e s t s z e r s z y . N ie p r z e c z ę , ż e j e d n o s t a j n o ś ć u ja w n ia s ię w r a p o r ta c h , a le o n a j e s t z a s a d n ic z o k o n ie c z n ą i n ie u n ik ­ n io n ą . O p r ó c z t e g o w s z a k ż e , c o n a m d a je ta c e c h a r a p o r tó w , w a r t o ś ć ich w id z ę w ła ś n ie w tej d r o b ia z g o w o ś c i i w s z c z e g ó ła c h . W n ic h s ię g łó w n ie u w y d a tn ia o s o b is t a in d y w id u a ln o ś ć n a u c z y c ie li, ja k o p e d a g o g ó w . W ie lu z n ic h z a ję ło w y ż s z e s t a n o w is k a , r e k t o r o w i w iz y t a t o r ó w , i w ty m c h a r a k te r z e o b o w ią z a n i b y li w y d a w a ć o p in ie o p e d a g o g ic z n y c h z d o ln o ś c ia c h in n y c h n a u c z y c ie li; j a k w ię c o n i sa m i to z a d a n ie sp e łn ia li, n a u c z y c ie la m i b ę d ą c , j e s t d la n a s r z e c z ą c ie k a w ą i w a ż n ą , a t y lk o z e s z c z e g ó ł ó w p r o g r a m ó w w id o c z n ą . N a u c z y c ie le , w s z c z e g ó l n o ś c i z a ś n a u k i m o r a ln e j i p ra w a , w d r a ż a li u c z n io m w i e l e n o w y c h i p o s t ę p o w y c h m y śli; a z a te m m u si n a s o b c h o d z ić k w e s t y ą , w ja k i s p o s ó b t e m y ś li r o z w ija li, n a czem j e o p ie r a li, ja k m o t y w o w a li, o ile s z li z a p o d r ę c z n ik a m i, o ile z a ś b y li s a m o d z ie ln i i z in n y c h k orz}rstali ź r ó d e ł? — z o g ó ln i k o w y c h r a p o r tó w tr u d n o b y ło b y w y c ią g a ć j a k ie k o lw ie k w n io s k i. D o w y k ła d u w ie lu n a u k , n p . h is t o r y i p o ls k ie j, lo g ik i, h is to r y i k u n s z t ó w n ie b y ło w c a le lu b n ie b y ło o d p o w ie d n ic h p o d r ę c z n ik ó w ; n a u c z y c ie le n ie r a z k o r z y s t a li ty lk o z t e g o , c o w y p a d k ie m z n a la z ło s ię p o d r ę k ą , a lb o z lite r a tu r y b ie ż ą c e j, lu b te ż z a g r a n ic z n e j, s ta r sz e j i n o w s z e j; a z a te m ich s p o s ó b k o r z y s t a n ia z ty c h ź r ó d e ł d o c e l ó w w y k ła d u i p e łn o ś ć j e g o ty lk o z e s z c z e g ó ł ó w w y j a ś n i o n e b y ć m o g ą . W ia d o m o , ż e w ie lu d a w n y c h p e d a g o g ó w , e k s - j e z u i t ó w , n a le ż a ło d o sta n u a k a d e m ic k ie g o , c z y li s łu ż y li K o m is y i E d u k a ­ c y jn e j ja k o n a u c z y c ie le ; e m u lo w a li z n im i, p o c z ą w s z y o d r. 1 7 8 0 , n a u ­ c z y c i e le ś w ie c c y , w y k s z t a ł c e n i ju ż s t o s o w n i e d o p o tr z e b n o w -y ch s z k ó ł. J a k ż e u c h w y c ić r ó ż n ic ę w p e d a g o g ic z n y c h i d y d a k t y c z n y c h p o g lą d a c h o r a z s p o s o b a c h ic h s t o s o w a n ia , n ie w n ik n ą w s z y w s z c z e g ó ł y s p r a w o ­ z d a ń n a u c z y c ie li tej i o w e j gru p y? Z ty c h p o w o d ó w r a p o r ty n ie m o g ą b y ć d r u k o w a n e w tak s k r ó c o n e j fo r m ie , ja k b y s o b ie t e g o ż y c z y ł s z a n o w n y r e c e n z e n t . G d y b y m j e g o p o g lą d c h c ia ł p r z e p r o w a d z a ć w p r a k ty c e , z r o b io n o b y m i m o ż e za rzu t, ż e w sk r a c a n iu k ie r u ję s ię d o w o ln o ś c ią i ż e w r e d a g o w a n iu r a p o r tó w d o d ruku n ie u w z g lę d n ia m w s z y s t k ie g o , c o j e s t w a ż n e i c o z n ic h w y - c ią g n ą ć b y n a le ż a ło . C h c ą c z a d o s y ć u c z y n i ć w s p o m n ia n y m w y m a g a n io m , a z d ru g iej s t r o n y u n ik n ą ć m o ż e b n y c h z a r z u tó w , p o r ó w n y w a m r a p o r ty d o s y ć s t a r a n n ie i p r z y r e d a g o w a n iu ic h d o d ruku p r z y ją łe m n a s t ę p u ją c e z a sa d y : 1) j e ż e l i r a p o r ty o w y k ła d z ie d a n e g o p r z e d m io tu w o d p o w ie d n ic h k la s a c h s ą z u p e łn ie id e n t y c z n e , a lb o m ają n ie w ie l k ie s t y lis t y c z n e j e d y n i e r ó ż n ic e : to n o tu j ę , ż e r e d a k c y a ich ta k a sa m a , ja k w r a p o r c ie z p o ­ p r z e d n ie j d aty; 2 ) j e ż e l i ra p o r t z a w ie r a ty lk o p r o s t y s z e r e g a lb o w y l i ­ c z e n ie p y ta ń z d a n e g o p r z e d m io tu ( s z c z e g ó ln ie j w z a k r e s ie h is to r y i): to n o t u j ę ty lk o il o ś ć p y ta ń i ic h g r a n ic e c h r o n o lo g ic z n e ; 3) w z a k r e s ie n a u k m a t e m a ty c z n y c h c y tu j ę ty t u ły r o z d z ia łó w , a lb o d a ję o d s y ła c z e d o p o p r z e d n ic h r a p o r tó w , k tó r y c h d w a a lb o tr z y b y ły ju ż p o d a n e w p e łn e j fo rm ie; 4 ) o p u s z c z a m d n i i g o d z in y w y k ła d u , o ile s ą t e s a m e , ja k raz ju ż p r z y to c z o n e ; 5 ) ty t u ły p o d r ę c z n ik ó w w o d s y ła c z a c h raz ty lk o d a ję p e ł­ n ie j s z e , z e w s k a z ó w k ą c o d o m ie js c a i r o k u w y d a n ia . P o z a te m w s z a k ż e d ru k u ję w s z y s t k o w c a ło ś c i. O b a w y r e c e n z e n t a c o d o w ie lk ie j o b j ę ­ t o ś c i w y d a w n ic t w a n ie s ą s łu s z n e d la d w ó c h p r z y c z y n : 1) r a p o r ty s z k ó ł

3 9 8 KOM ISYA E D U K A C Y I N A R O D O W EJ.

d r u g o r z ę d n y c h s ą m n ie j s z e c o d o o b j ę t o ś c i i c z ę ś c ie j s ię p o w ta r z a ją w s w e j fo r m ie i r e d a k c y i; 2 ) b a r d z o w ie lu r a p o r tó w b ra k u je,

gdyż

alb o n ie d o c h o w a ł} ’ s ię , a lb o z g i n ę ł y w d r o d z e j e s z c z e w ó w c z a s , k ie d y b y ły w y s ła n e d o S z k ó ł G łó w n y c h , a lb o te ż z u p e łn ie s k ła d a n e n ie b y ły , w s k u t e k o p ie s z a ło ś c i r e k to r ó w

czy

p r e fe k t ó w .

W s z k o ła c h w y d z ia ło w y c h , z n a jd u ją c y c h s ię w lu d n ie j s z y c h m ia ­ s t a c h , b y li le p s i n a u c z y c ie le p e d a g o g o w ie , w ię c i r a p o r ty z t y c h s z k ó ł s ą p e łn i e j s z e . R a p o r ty s z k o ły P o z n a ń s k ie j (k tó r e w y jd ą z p o d p r a s y z a p a r ę ty g o d n i), s t a n o w ić b ę d ą z e s z y t z 15 a r k u sz y d la t e g o , ż e s ą o b s z e r ­ n ie j s z e , a n ie m v a ż a !e m za s t o s o w n e sk r a c a ć ic h , n a p r z ó d z t e g o p o w o d u , ż e s z k o ła z a jm o w a ła w y b it n e m i e j s c e i p r e t e n d o w a ła n a w e t d o ty tu łu a k a d e m ii W ie lk o p o ls k ie j , p o w t ó r e z a ś , n a le ż a ło j a s n o d o w ie ś ć n ie m ie c k im u c z o n y m , ż e w ó w c z a s m ie liś m y ta k ie s z k o ły ś r e d n ie , ta k ic h n a u c z y c ie li, ta k ie sp r a w o z d a n ia i ta k ie w y m a g a n ia p o d w z g lę d e m z w ie r z c h n o ś c i s z k o ln e j , o ja k ic h w ó w c z e s n y c h N ie m c z e c h j e s z c z e n ie m ia n o p o ję c ia ; w ła ś n ie n a P o z n a n iu g łó w n ie to o k a z a ć w y p a d a ło . M y ślę z r e s z t ą , ż e s z c z e g ó ł o w a tr e ś ć ty c h r a p o r tó w m o ż e s ię p r z y d a ć n a w e t d z is ie js z y m n a u c z y c ie lo m s z k ó ł ś r e d n ic h , ja k o m a te r y a ł in fo r m a c y jn y , b ą d ź to p r z y d a w a n iu t e m a tó w d o ć w ic z e ń , b ą d ź to p r z y w y k ła d z ie j ę z y k ó w , b ąd ź te ż p r z y u c z e n iu p o c z ą t k ó w p r a w a , k t ó r e g o w p r o w a d z e n ie d o n a s z y c h s z k ó ł ś r e d n i c h j e s t o b e c n ie n a p o r z ą d k u d z ie n n y m . O p r ó c z t e g o g ł ó w n e g o z a r z u tu , r e c e n z e n t w y t y k a m i, ż e j e d n ę i tę s a m ą k s ią ż k ę o p is u ję w k ilk u z e s z y t a c h ; o d c z u w a ta k ż e brak a lf a b e ty c z ­ n e g o w y k a z u p o d r ę c z n ik ó w , w s p o m n ia n y c h w r a p o r ta c h . M }'ślę, ż e i te u w a g i w y n ik ły j e d y n i e z n ie d o k ła d n e g o r o z u m ie n ia r z e c z y . J a m n ie m a m , ż e n p . r a p o r ty s z k o ły K r a k o w s k ie j b ę d ą c ie k a w s z e d la K r a k o w ia n , n iż r a p o r ty s z k o ły W a r s z a w s k ie j a lb o P o z n a ń s k i e j — i v ic e v e r s a ; j e ż e l i w i ę c k t o ś k u p i s o b ie j e d e n b a rd ziej in t e r e s u j ą c y g o z e s z y t , d la c z e g o n ie m a w n im z n a le ś ć w p r z y p is k u ż ą d a n e g o o b ja ś n ie n ia o p o d r ę c z n ik u , u ż y w a n y m p r z e z n a u c z y c ie la ? , c z y ż m a b y ć z m u s z o n y d o n a b y w a n ia d r u g ie g o z e s z y t u , w k tó r y m b y z n a la z ł ta k ie o b ja ś n ie n ia ? — B y ło b y to n ie ­ s ł u s z n e i d la t e g o o b ja ś n ie n ia p o w ta r z a ją s ię w k a ż d y m z e s z y c i e p o razie; n a d d a te k k ilk u n a stu w ie r s z y druku j e s t w o b e c t e g o d r o b n o s tk ą . P r o w a d z ę o s o b n ą k o n t r o lę , w k tó r e j z a p is u ją s ię p o d r ę c z n ik i i p o m o c ­ n ic z e d z ie ła , u ż y w a n e p r z e z n a u c z y c ie li k ażd ej s z k o ły . U o g ó ln ie n ia i p o g lą d k r y t y c z n y n a tę k w e s t y ę n a d a je s ię ra czej d o m o n o g r a fii; z r e s z t ą i t e n w y k a z m o ż e b y ć w y d r u k o w a n y , a le c h y b a d o p ie r o w d o ­ d a tk u d o o s t a t n ie g o z e s z y t u r a p o r tó w , b o c ó ż z a c e l b y łb y d r u k o w a ć ta k i w y k a z o b e c n ie ? — Z d a je m i s ię , ż e i n a ty m p u n k c ie sa m r e c e n z e n t p r z y z n a m i z u p e łn ą r a c y ę .

P ro f. K a r b o w ia k u z n a je p o w o d y , k tó r e m ię s k ło n iły d o d r u k o w a n ia li s t y u c z n ió w k a żd ej s z k o ły , a k tó r e w y ło ż y łe m w p r z e d m o w ie d o I-g o z e s z y t u . D o d a m j e s z c z e i to , ż e w lis ta c h u c z n ió w n ie k t ó r y c h s z k ó ł b ę d z ie p o d a n e ta k ż e , j a k i e g o b y li w y z n a n ia . P o r ó w n a n ie n a z w is k i p o ­ c h o d z e n ia u c z n ió w , w y m ie n io n y c h w ty c h s p is a c h , z m ie js c e m o s i e d le n i a o s ó b , n o s z ą c y c h d zisiaj t e s a m e n a z w is k a , ilu str u je sa m r u c h p o ls k ie g o e le m e n t u z z a c h o d u n a w s c h ó d . Z ty c h s p is ó w w id a ć r ó w n ie ż , k tó r e r o d z in y o n g i b y ły p o ls k ie m i lu b k s z t a łc iły d z ie c i w s z k o ła c h p o ls k ic h , g d y d z iś n ie p r z y z n a ją s ię d o n a r o d o w o ś c i n a s z e j . W r e s z c i e k a ż d y , w y d r u k o w a n y p r z e z e m n ie s p is u c z n ió w , j e s t s y s t e m a t y c z n ie i ś c i ś le u ło ż o n y z 1 0 — 12 list, d o łą c z a n y c h d o k a ż d e g o raportu; t e z a ś r ę k o ­

K O M ISY A EDUK ACY1 N A R O D O W E J. 3 9 9

p iś m ie n n e li s t y o t y l e s ą b a ła m u tn e , ż e u k ła d a n o j e a lf a b e ty c z n ie , a le w e d łu g ... im io n ! — z a k o n n y m o b y c z a je m ; n ie m o ż n a s i ę w n ic h o r y e n - to w a ć , a n i z n ic h k o r z y s t a ć b e z m o j e g o d r u k o w a n e g o s p isu .

W p r z e d m o w ie d o I-g o z e s z y t u w y r a z iłe m s ię , ż e p la n w y d a w ­ n ic t w a u w id o c z n i s ię sa m p r z e z s ię w m ia rę j e g o w y k o n a n ia , g d y ż ju ż w ó w c z a s m ia łe m z a m ia r w y d a w a ć z e s z y t y n ie k o le j n o , le c z r ó w n o l e g l e m a t e r y a ły r o z m a ity c h k a te g o r y j . N a s tą p i to w s z a k ż e d o p ie r o w ro k u p rz y sz ły m ; d o t y c h c z a s b o w ie m w j-p a d a lo m i n ie j a k o fu n d a m e n t p o ło ż y ć p r z e z w y d a n ie k o le j n e p ie r w s z y c h sie d m iu z e sz y tó w '. N ie b ę d ę z n o w u s ię sp ie r a ł z р. К . o to , k tó r a g r u p a m a t e r y a łó w j e s t n a jw a ż n ie j s z a ? — Z p u n k tu w id z e n ia h is t o r y c z n o - p e d a g o g i c z n e g o , n ie m o ż n a c h y b a n ie u w a ż a ć r a p o r tó w s z k o ln y c h o n a u k a c h z a g r u p ę n a j g łó w n ie j s z ą . R e c e n z e n t s t o i n a p u n k c ie c z y s t o h is to iw c z n ja n , w ię c n a p ie r w s z e m m ie js c u k ła d z ie p r o t o k ó ły p o s ie d z e ń K o m is y i E d u k a c j’jn e j . Z t e g o n ie w y n ik a w s z a k ż e , a ż e b y m j a n ie j a k o z a p o z n a w a ł d o n io s ło ś ć i z n a c z e n ie ty c h p r o t o k ó łó w . M o ż e b y m n a w e t o d n ic h r o z p o c z ą ł m o je w y d a w n ic t w o , g d y b y n ie s t a ły te m u n a p r z e s z k o d z ie wTz g lę d y n a tu r y t e c h n ic z n e j i n a u k o w e j. P r o t o k ó ły p o s ie d z e ń K o m is y i E d u k a c y jn e j s ą d w o ja k ie : r) S e n t e n - c y o n a r z e , c z y li p o s t a n o w i e n ia w m o ż liw ie tr e ś c iw e j o s n o w ie , z o r y g i­ n a ln y m i p o d p is a m i w s z y s t k ic h c z ło n k ó w k o m is y i, o b e c n y c h n a d a n ej s e s y i: j e s t ic h 5 to m ó w ; z a c z y n a ją s ię o n e d o p ie r o o d 12 w r z e ś n ia r. 1 7 7 6 ; p o s ia d a j e A r c h iw u m G łó w n e . 2 ) P r o t o k ó ły p e łn e a lb o r o z w in ię t e , w k tó r y c h tr e ś ć p o s t a n o w ie n ia j e s t w y łu s z c z o n a d o k ła d n ie , a d o p r o to k ó łu b a r d z o c z ę s t o w c ią g a n e s ą in e x t e n s o r o z m a ite p r o ś b y , m e m o r y a ły , u k ła d y , p r o j e k t y b u d ż e t o w e i t. p. a lle g a ty ; t e z a c z y n a j ą s ię 17 p a ź ­ d z ie r n ik a r . 1 7 7 3 ; j e s t ic h i i t o m ó w (3 3 6 5 s t r o n n ic ś c i s ł e g o p is m a ) i z n a jd u ją s ię w a r c h iw u m m in is te r y u m r o ln ic t w a w P e te r s b u r g u . O tó ż d o w y d a n ia k w a lifik u je s ię p ie r w s z a r e d a k c y a , a le w y m a g a n a p r z ó d u z u p e łn ie n ia p o c z ą t k o w y m i p r o to k ó ła m i z r e d a k c ja d r u g ie j, a p o te m o d s j d a c z ó w d o p r o t o k ó łó w 2 -ej r e d a k c ja i d o r o z m a ity c h in n jm h d o k u ­ m e n t ó w , k tó r e n ie w e jd ą d o z b io r u m a te r jm łó w d r u k o w a n y c h . A ż e b y t e o d s y ł a c z e m ia ły w a r t o ś ć d la m n ie i d la przj^sztych b a d a c z ó w , m u s z ą bj'ć d o k ła d n e i p o le g a ć n a z u p e łn e m o p a n o w a n iu c a łe g o r ę k o p iś m ie n n e g o m a terjm łu . J a k a z a ś j e s t t e g o m a te r y a łu il o ś ć , to z a p e w n e s z a n o ­

w n e m u r e c e n z e n t o w i o tem d o k ła d n ie n ie w ia d o m o ; p o w ie m w ię c , ż e w A r c h iw u m G ło w n e m m am d w ie g r u p y m a te r jm łó w : j e d n a s k ła d a s ię z e 1 0 9 w o lu m in ó w , d r u g a z a ś (k tó r ą sa m r o z s e g r e g o w a łe m i u p o r z ą d ­ k o w a łe m ) z e 1 2 4 to m ó w ; w a r c h iw u m p r z y Izb ie S k a r b o w e j w W a r ­ s z a w ie j e s t c a ły d zia ł z 2 6 t o m ó w z ło ż o n j ę m iędzjr r ę k o p is m a m i b ib lio te k i u n iw e r s y t e c k ie j w W a r s z a w ie j e s t 3 5 w o lu m in ó w ; w a r c h iw u m m in i­ s te r y u m s p r a w ie d liw o ś c i w M o s k w ie , w m e t r y c e lit e w s k ie j , j e s t 31 to m ó w ; w a rch iw u m m in is te r y u m o ś w ia t y w P e t e r s b u r g u — 21 to m ó w (n ie k tó r e p r z e s z ło p o 1 0 0 0 kart); w a r c h iw u m z a ś m in iste r jm m r o ln ic tw a ta m ż e 4 5 3 w o lu m in y i k s i ę g i (akta lu s tr a to r ó w . K o m isja R o z d a w n ic z e j, K o ­ m is ja S ą d o w e j , lis ty , m e m o r y a ły , r a c h u n k i), a n a d to s ą j e s z c z e ja k ie t a k ie m a te r jm ty i w in n y c h a rch iw a ch : w P o z n a n iu , w K r a k o w ie , w K i­ j o w ie , w W iln ie . Z tak im z a s o b e m n ie ła t w o s ię u p o r a ć . S z c z e g ó l n i e j d o P e te r s b u r g a i M o s k w y m o ż n a ty lk o p r z y g o d n ie je ź d z ić , n a p r z ó d d la t e g o , ż e to d r o g o k o s z t u je , a n a s t ę p n ie , ż e n ie z a w s z e m a s ię c z a s n a to , gdjrż j e ż e l i k to in t e n s y w n ie p r a c u je n a m ie js c u p r z e z 1 0 — 11

m ie s ię c y w ro k u , to k r ó tk ic h w a k a c y i m u s i u ż y ć n a w y p o c z y n e k , a n ie n a p o z a m ie j s c o w ą p r a c ę . N a d s y ła j ą m i w p r a w d z ie d o W a r sz a w } - n i e ­ k t ó r e m a t e r y a ły , a le n ie w s z y s t k ie , k tó r e b y n ie z b ę d n e b y ły , i a ż e b y j e tu m ie ć , tr z e b a c z e k a ć s p o s o b n ie j s z e j c h w ili i s p o k o j n ie j s z y c h c z a s ó w . J a s n e m w ię c j e s t z u p e łn ie , d la c z e g o w m o im p la n ie w y d a w n ic t w a , p r o ­ t o k ó ł y p o s i e d z e ń K o m is y i E d u k a c y jn e j m u s z ą b y ć u m ie s z c z o n e n a k o ń c u , n ie z a ś n a p o c z ą tk u , ja k b y s o b ie t e g o ż y c z y ł p rof. K a r b o w ia k . A ż e b y z a d o w o lić s łu s z n ą c ie k a w o ś ć n ie t y lk o m e g o r e c e n z e n t a , a le i w s z y s tk ic h , k tó r z y s ię in t e r e s u j ą m o je m w y d a w n ic tw e m , o ś w ia d ­ c z a m , ż e p la n j e g o — c o d o o g ło s z e n ia m a t e r y a łó w — j e s t n a s tę p u ją c y : 4 0 0 K O M ISYA E D U K A C Y I N A R O D O W EJ.

J(o roi] a.

I.

R a p o r ty s z k ó ł w y d z ia ło w y c h i p o d w y d z ia ło w y c h .

A .

W y d zia ł Mazowiecki.

Z e s z y t i . W a r s z a w a . , „ 2 . Ł ę c z y c a . „ 3 . P ło c k . „ 4 . P u łtu s k . „ 5 . R a w a . „ 6 . W ę g r ó w .

B.

W y d z ia ł W ielkopolski.

„ 7. P o z n a ń . „ 8. K a lis z . „ 9. T o r u ń , T r z e m e s z n o , W s c h o w a ,

C.

W y d zia ł Małopolski.

10. K r a k ó w . 1 1 . K ie lc e , L u b lin , P iń c z ó w . 12. S a n d o m ie r z .

D.

W yd zia ł W ołyński.

13. K r z e m ie n ie c . 1 4. B a r, K a m ie n ie c . 1 5 . Ł u ck , O ły k a , O s tr ó g , S z a r o g r ó d , W ło d z im ie r z .

E.

W y d zia ł Ukraiński.

1 6. W in n ic a , H u m a ń , K a n ió w . 1 7 . L u b a r , O w r u c z , Ż y to m ie r z .

K O M ISY A E D U K A C Y I N A R O D O W E J. 4 0 1

F.

W y d zia ł pijarski.

1 8. C h e łm , D ro h icz}^ !, G ó ra . 1 9 . Ł o m ż a , Ł o w ic z , Ł u k ó w . „ 2 0 . M ię d z y r z e c K o r e c k i, P io tr k ó w , R a d o m . 2 1 . R a d z ie j ó w , R y d z y n a , S z c z u c z y n . „ 2 2 . W a r s z a w a , W ie lu ń . II.

Z e s z y t 2 3 . R a p o r ty s z k ó l n iż s z y c h i o s z k o ła c h p a r a fia ln y c h .

2 4

25

2 6 2 7 2 8 2 9

30

31

32

33 34

35

III. R a p o r t y g e n e r a ln y c h w iz y t a t o r ó w z r. 1 7 7 4 . „ „ z la t 1 7 7 4 — 1 7 8 2 .

„

„

z r- W

83

„

„

„

1 7 8 4

„

»

» W

85

„

-

» z ł 86

П

»

’>

z 787

„

„

» W

88

»

»

»

z789

„

„

» I7 9 ° „ „ z la t 1 7 9 1 — 1 7 9 2 . » » z r - I7 9 3 -I V . 3 6 . P r o t o k ó ły p o s i e d z e ń T o w a r z y s t w a d o ksiąg ta r n y c h . e le m e n -V . 3 7 . P r o t o k ó ły p o s ie d z e ń K o m is y i E d u k a c y jn e j z lat:

1773— W76

3 8 . „ „ „ „ 1 7 7 7 — 1 7 8 0 39- „ » „ » 1 7 8 I — 1 7 8 4 40. „ „ „ „ 1 7 8 5 — 1 7 8 7 4 i - „ „

it

„

1 7 8 8 — 1 7 9 0 4 2. „ „ „ „ 1 7 9 1 — 1 7 9 4

JLitwa.

T o m I. R a p o r ty s z k ó ł w y d z ia łó w L it e w s k i e g o i P o le s k i e g o . „ II. „ „ „ R u s k ie g o i Ż m u d z k ie g o . „ III. „ „ n iż s z y c h i g e n e r a ln y c h w iz y ta t o r ó w . „ I V . „ S z k o ły G łó w n e j L it e w s k ie j , s k ła d a n e K o m is y i E d u k a c y jn e j.

4 0 2 KO M ISY A EDUK ACY1 N A R O D O W EJ.

W y k o n a n ie t e g o p la n u z a le ż e ć b ę d z ie g łó w n ie o d ś r o d k ó w , j a ­ k im i b ę d ę m ó g ł r o z p o r z ą d z a ć — m n ie n ie z b r a k n ie e n e r g ii, a n i c h ę c i d o p r a c y . O d la t p r z e s z ło s z e ś c iu ta p r a c a p r o w a d z i s ię w d w ó c h k ie r u n k a c h : s e g r e g u j ą s ię i p o r z ą d k u ją w p e w n e ru b ry k i m a t e r y a ły d o m o n o g r a fii, a j e d n o c z e ś n i e c z ę ś ć ic h s ię d ru k u je. W y k a z a n e j e s t s z c z e g ó ł o w o w m o ic h n o ta t a c h , ja k ie m a te r y a ły , z k tó r y c h a r c h iw ó w i w o lu m in ó w w e jd ą d o k a ż d e g o z e s z y tu ; 3 — 4 z e s z y t y z a w s z e le ż ą w z a p a s ie z u p e łn ie g o t o w e d o druku. M y ślę , ż e w, c ią g u 1 0 — 12 la t m o ż n a b ę d z ie n ie t y lk o t e n p la n w y d a w n ic t w a m a t e r y a łó w w y k o n a ć , a le n a w e t z n a c z n ą c z ę ś ć m o n o g r a f ii d ru k iem o g ło s ić . Q u o d fe lix fa u s - tu m q u e sit!

T E O D O R W I E R Z B O W S K I .