Rudziński, Eugeniusz
"Archives de l
'
Agence Havas", Paris
1969 : [recenzja]
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 12/4, 550-554
ograniczona objętość bibliografii spraw ia, że nie zdołano pom ieścić w szy stk ich nazw isk. Posługiw anie się bibliografią u łatw ia ją indeksy: ty tu łó w gazet i osobowy.
P u b lik a c ja G a zie tn y j m ir... je s t pierw szą radziecką p rac ą staw iającą przed sobą zadanie całościowego ujęcia histo rii p rasy radzieckiej. J a k w yn ik a z zestaw ienia dokonanego przez autorów , najw iększa ilość no w y ch ty tu łó w czasopism c e n traln y c h pojaw iła się w ZSRR w okresie la t
1921— 1925. W yrażała się ona liczbą ponad pięćdziesięciu gazet. N ato m iast w okresie po d ru g iej w ojnie św iatow ej, nie licząc zm ian ty tułó w , pojaw iło się zaledw ie sześć now ych gazet, z k tó ry ch n ajb ard ziej znaną jest „Sow ietskaja R ossija”. Nie oznacza to oczywiście jakiegoś regresu, poniew aż większość u k azu jący ch się obecnie gazet radzieckich m a ju ż kilkudziesięcioletnią trad y cję, a w zrost czytelnictw a c h a ra k te ry z u je do sadnie w zrost nakładów . Obecny jednorazow y nak ład „ P ra w d y ” w ynosi 9,2 m in egzem plarzy, a „Izw iestii” ok. 3 m in. C h a ra k te ry sty c zn y m dla w spółczesnych w ielk ich dzienników radzieckich jest rów noczesny ich d ru k w k ilk u lu b k ilk u n a stu m iastach ZSRR.
R easum ując, należy stw ierdzić, że książka I. W. K użniecow a i E. M. F in g e rta zaw iera n i e . ty lk o cenny m ate ria ł p o rząd ku jący wiedzę o ga zetach radzieckich, lecz rów nież dzięki obfitości podstaw ow ych in fo rm a cji m oże służyć za podstaw ę do dalszych studiów .
A n d rze j S k r z y p e k II
Archives de l’Agence Havas, Paris 1969, ss. 487.
O publikow any został opatrzony w stęp em in w e n ta rz m ateriałów a rc h i w alny ch jed n ej z najw ażn iejszy ch info rm acy jn y ch agencji praso w ych św iata od pow stania in fo rm acy jn ej służby prasow ej do w y bu ch u d ru g iej w o jn y św iatow ej. In fo rm acy jno -p raso w ą działalność H avasa przejęła w ro k u 1938 agencja F ran ce-P resse.
0 działalności ag en cji H avas pow stały już cenne opracow ania obco języczne1, a także doczekała się ona om ów ień w polskiej lite ra tu rz e z za k resu h isto rii p rasy 2. B yła to pierw sza in fo rm acy jn a agencja prasow a w świecie, u tw o rzo n a w 1835 r., działająca początkowo na tere n ie F ra n cji, a n a stęp n ie obejm u jąca sw oim i w p ływ am i W łochy, Szw ajcarię, B el gię, Hiszpanię, P o rtu g alię, część A fry k i Północnej i A m eryki P ołudnio 1 P. F r é d e r i x , Un siècle de chasse aux nouvelles: de l’Agence Havas à l’Agence France-Presse, 1835—1957', Paris 1957; R. d e L i v o s , Histoire de la presse française, Paris 1965; Havas, Paris 1954; R. D e s e m o n d , The Press and World Affairs, New York 1937.
2 R . S t a r z y ń s k i , Agencje informacyjne, Warszawa 1935; E. R u d z i ń s k i , Inform acyjne Agencje Prasowe w Polsce 1926— 1939, W arszawa 1970.
w e j. Do czasów pierw szej · w o jn y św iatow ej H avas w spólnie z b ry ty jsk ą agencją R eu tera i niem iecką W olffa kontrolow ał in fo rm acyjną służbę prasow ą w świecie, w y jąw szy S tan y Zjednoczone A m eryki Północnej. Pozostałe agencje in fo rm acy jn e faktycznie sp ełniały ro lę filii w yżej w y m ienionych biu r inform acyjnych.
P u b lik acja A rc h iv e s de VAgence Havas w nosi kilka szczegółowych inform acji dotyczących histo rii tej agencji, któ re poniżej przytaczam . Otóż „w ielkie porozum ienie” tró jk i Havas, R eu ter, W olff z 1870 r. od nośnie podziału w pływ ów w św iecie poprzedzone zostało porozum ieniem tychże p a rtn e ró w z 1859 r. w celu w alki z kon k u ren cją i w y m ian y in form acji.
Isto tn y w p ły w na w zrost potęgi agencji Havas, zajm u jącej się oprócz rozpow szechniania inform acji, w y d aw ania i k o lp o rtażu gazet, także dzia łalnością ogłoszeniową, w yw arło jej zjednoczenie 1 XI 1857 z Société G én érale des Annonces, w skład którego w chodziły m. in. biuro ogłoszeń Bigot, L affite, B ullier. W alory finansow e H avasa w 1879 r. w y ra ż ały się w kap itale w w ysokości 8 500 000 fr. podzielonych n a 17 000 akcji po 500 fr.
W roku 1924 fran cusk ie M inisterstw o S praw Z agranicznych w yraziło zgodę n a subsydiow anie b iu ra H avasa w USA obsługującego A m erykę Łacińską. W ro k u 1931 H avas dla p rzeciw działania propagandzie a n ty francuskiej w A zji o trzy m y w ał od francuskiego MSZ k re d y t w w yso kości 800 000 fran k ów m iesięcznie. Od 1894 r. agencja była połączona z ab onentam i p ry w a tn y m i p rzy pom ocy telesk ry p to ró w i p rzekazyw ała c z te ry rodzaje inform acji: a) wiadom ości hippiczne, b) wiadom ości fin a n sowe, c) w ażne w iadom ości polityczne, d) résu m é ty ch czterech serwisów. Od 1924 r. pow stał także dział in fo rm acji handlow ych.
A rchiw a agencji H avas p rze jęte w depozyt przez francuskie A rchives N ationales liczą 6 m 3, tj. 487 jed n ostek arch iw aln y ch z okresu 1875— 1940. O bejm ują one korespondencję d y rek cji g eneraln ej z b iu ram i we F ra n cji i za granicą, agencjam i sprzym ierzonym i, dziennikam i, różnym i abon entam i i korespondentam i. N iestety b ra k jest w depozycie doku m entów dotyczących R ady A d m in istracyjnej, przechow yw anych przez n ad al istn iejące w e F ra n cji przedsiębiorstw o Havas, któ re odm ówiło ich zm ikrofilm ow ania. D otyczy to także dokum entów finansow ych. A rchives N ationales nie d y sp on u je rów nież korespondencją z p rzedstaw icielam i zagranicznym i (z w y ją tk ie m hiszpańskiej w o jn y dom owej).
Pierw szą gru p ę zachow anych dokum entów stanow i kom plet kopii w y sy łany ch listów w lata ch 1875— 1940 Sklasyfikow anych w porządku alfa betycznym adresatów . M. in. kom pletn e są listy do filii H avasa od roku 1918. Z n a jd u ją się w śród nich pew ne biu ra m niej ważne, takie ja k S aint- D enis de la R eunion (korespondencja k o m pletna za lata 1874— 1927).
N ajw ażniejsza k o respondencja z w ielkim i ag encjam i rozpoczyna się od la t 1929— 1930. T ak jest w p rzy p ad k u agencji R eutera, W iedeńskiego B iura K orespondencyjnego i am ery k ańsk iej A ssociated Press. N ajstarsze listy z agencją W olffa pochodzą z ro k u 1920. K opie w yżej w ym ienionych listów sklasyfikow ane są w p o rządk u geograficznym w edług m iejscow ości adresatów .
D rugą g ru p ę dokum entów stanow ią otrzym ane listy, posegregow ane w porządku alfab ety czny m m iejscow ości nadaw ców .
Trzecia g ru p a to listy z k orespondentam i i dziennikam i prow incjo nalnym i, ag encjam i regionalnym i, dziennikam i p arysk im i i agencjam i k o n k uren cy jn y m i. '
C zw artą g ru p ę dokum entów stanow i seria kon trak tów , k tó ra pozw ala w ejrzeć w cele działania sam ej agencji, zin terp retow ać porozum ienia z w ielkim i ag en cjam i dotyczące „podziału św ia ta ” w zakresie inform acji. Z aw iera ona tra k ta ty z agencjam i sprzym ierzonym i i m odyfikacje poro zum ień. Z n a jd u ją się w niej rów nież s ta tu ty H avasa z 1879 r., a k t w łą czenia do agencji Société G én érale des A nnonces, porozum ienia z dzien nikam i prow incjon aln y m i i zagranicznym i. A kta te in fo rm u ją m. in. 0 h isto rii p ra sy w zakresie kon tak tó w z rządow ym i organizm am i fra n cuskim i i zagranicznym i, różnym i grupam i, izbam i handlow ym i, klubam i 1 bankam i.
Dossier diver zaw iera w ażne inform acje dotyczące stosunków H avasa z m in isterstw am i i radiem . N iestety d o k u m en ty k o n taktó w z M in ister stw em S p raw Z agranicznych nie istn ieją dla okresu z p rzed 1935 r.
Fiszki abonentów agencji pozw alają zorientow ać się w zasięgu jej oddziaływ ania.
A rchiw um filii agencji w N ow ym J o rk u dotyczy okresu 1932—1940. A rchiw um Ligi A gencji S przy m ierzon ych 3, którego d y rek c ję pow ie rzono Havasowi, zaw iera m a te ria ły dotyczące now ej sy tu acji agencji w y nik ającej z rozw oju radia, w a lk i przeciw ko n k u ren cji p ew n y ch rządo w y ch służb inform acyjnych, p raw n e j ochrony inform acji, studiów n a d problem am i w spólnie in te resu jąc y m i Ligę itd.
D o kum enty dotyczące H avasa zdeponow ane dotychczas przez A rchives N ationales rozm ieszczone są w różnych zbiorach: A rchives N ationales posiada d o k um enty M in isterstw a S p ra w W ew n ętrzny ch dotyczące p u b li kacji H avasa, k ry ty k i ty ch publikacji, n o ty i inform acje różne.
B iblioteka N arodow a skupia różnego ro d zaju legalne d ru k i agencji, być może niekom pletne.
A rchiw um M inisterstw a S praw Z agranicznych posiada sześć k a rto nów pt. „ P a p ie ry agencji H avas” byłego d y rek to ra służby prasow ej MSZ C om erta za lata 1933— 1940, zaw ierające m .in . dane o dotacjach dla tej
agencji. Z n a jd u ją się tu także m a te ria ły k ontynuatoró w działalności H a vasa za lata 1939— 1945: Office fran çais d ’inform ation (OFI) i Agence française in d ép en d an te (AFI). M ateriały A rchiw um MSZ nie są udo stępniane.
A rchiw um Legii H onorow ej zaw iera kilk a in fo rm acji o personach od g ry w ający ch w ażną rolę w działalności H avasa. A rchiw um P a ry ża i b y łego d e p a rtam e n tu S ekw any dysponuje głównie a k ta m i handlow ym i agencji. W posiadaniu p ry w a tn y m są m. in. do k um en ty finansow e i do tyczące reorganizacji służby zagranicznej H avasa.
J a k stw ierdził. P ie rre A lbert, jeden z głów nych inicjatoró w opraco w ania in w e n ta rza arch iw u m H avasa, zaw iera ono ciekaw e inform acje nie ty lk o z p u n k tu w idzenia h isto rii prasy, ale i rozw oju służby in fo r m acyjn ej. Z n a jd u ją się w nim liczne d o k um en ty dotyczące rela cji po m iędzy służbą inform acy jn ą, p rasą i w ładzam i państw ow ym i. D y rek to rzy filii H avasa in fo rm u ją o sy tu acji w k raja ch ich urzędow ania i p rze k azu ją także w iadom ości często z pierw szej ręki, k tó re nie przen ik ały do prasy. M. in. w arch iw ach H avasa z n a jd u ją się d o k um en ty o sy tu acji w ew nętrzn ej, w ojskow ej i ekonom icznej H iszpanii podczas w o jn y dom o w ej. R ep rezen tan t agencji w K openhadze w lata ch 1923— 1939 inform o w ał np. o propagandzie nazistow skiej w D anii przed d ru g ą w ojną św ia tową. Dom yślać się należy, że w arch iw ach H avasa z n a jd u ją się także inne liczne info rm acje dotyczące p ra sy i sy tu acji w poszczególnych k ra jach. C ezura pięćdziesięciu la t ogranicza n ieste ty dostęp do licznych c ennych m ateriałów a rch iw aln y ch H avasa.
Poniżej zestaw iono inform acje, n ieste ty tylk o hasłow e, poprzedzone syg naturam i, o dokum entach dotyczących h isto rii p rasy polskiej w okre sie m iędzyw ojennym z n ajd u jące się rów nież w a k ta c h arch iw u m H avasa. Przypuszczać należy, że w m ate ria ła c h ty ch znajdow ać się m ogą ciekaw e inform acje dotyczące działalności prasow ej w Polsce i polskiej za g ra nicą, ja k rów nież e w en tu aln y ch in sp iracji prasow ych zagranicznych, szczególnie H avasa, odnośnie sp raw polskich. Z w iązane one być mogą z ko n tak tam i PA T — H avas w całym okresie m iędzyw ojennym i in fo r m acjam i o sy tu acji w Polsce p rzesy łan ym i przez zagranicznych kores pondentów H avasa. A rchiw a zaw ierają zapew ne częściowe, rów nież zde kom pletow ane w k ra ju zestaw y kom unikatów ta k ic h agencji, ja k E xpress, Iskra, Ofinor, Polp ress i in.
O ddzielną gru p ę stanow ią d o k u m en ty dotyczące stosunków PA T z in n ym i agencjam i sprzym ierzonym i, k tó re w istotn y sposób uzupełnić m o gą inform acje zn ajd u jące się w A rchiw um A kt N ow ych w W arszaw ie. D okum enty o sto sunkach H avasa z czasopism am i zagranicznym i d o sta r czyć m ogą dan ych o działalności p rasy polonijnej w USA w lata ch trz y dziestych.
I. Copie de lettres
5AR 143 Varsovie. Agence télégraphique polonaise ou P.A.T. 1921—1927
5AR 143 Varsovie. Havas 1 9 3 1__1 9 3 7
II. — Lettres; reçues des succursales et bureaux et de l ’étranger, ainsi que des agences alliées
5AR 327 Varsovie. Agence télégraphique polonaise (PAT) 1931—1940
5AR 327 Varsovie. Havas 1 9 3 1— 1936
III. — Correspondance. 3. Étranger
5AR 396 Varsovie. R. K aeppelin 1926—1934
D. Correspondance et renseignem ents sur les agences concurrents
5AR 405 2. Agence polonaise de presse (PAT) 1920— 1929 5AR 406 1. Agence télégraphique ukrainienne 1917—1927
5AR 407 A gence Express (ATE, Pologne) 1929—1938
5AR 407 Agence Iskra 1929—1930
5AR 407 Agence télégraphique Ukraintag (Roumanie) 1922 5AR 408 Express télégraphique de l’Est (East-Exprèss ou E.E., Pologne) 1920— 1921
5AR 409 Ofinor (Geneve) ' 1930
5AR 409 Polpress (Pologne) 1934
5AR 409 Transcontinental Press (Varsovie) 1937—1938
IV. Contrats.
5AR 419 3. Varsovie. Traités H avas-R euter-A gence télégraphique po lonaise (PAT) du 15 décembre 1921, 8 novembre 1926 et
4 janvier 1935 1921—1939
5AR 431 8. Réponses des agences alliées au questionaire du Bureau central de 1938, classées par ville d’origine (Amsterdam...
Varsovie) 1938
5AR 435 10. Varsovie (PAT) 1933
5AR 442 2. Propagande par pays (Organisation et répercusion) A lle
magne... Pologne 1937—1940
5AR 443 1. Correspondance échangée avec liquidateur concernant l ’achat et le payment, par les agences alliées... (PAT de
Varsovie...) 1935— 1938
R elation avec les journaux
5AR 458 14. Dziennik Chicagowski (Polish Daily News, Chicago) 1934—1939 5AR 458 22. Kuryer N arodowy (Polish D aily Courier, N ew York) 1934 5AR 458 33. Nowy Świat (The Polish Morning World, N ew York) 1934—,1939 5AR 438 37. The Polish D aily Record (Rekord Codzienny, Detroit) 1934—1935 5AR 438 43. Zgoda (Polish D aily Zgoda, Chicago) 1934
VIII. Conférence des A gences Télégraphiques A lliées 5AR 464 2. Conférence de Varsovie 23—27 mai 1927
5AR 464 3. Conférence de Varsovie (rapports du bureau central et
! de la com m ission des Sept; organisation et status des con férences des agences alliées)
5AR 470 4. Reunion de Varsovie mai 1927
3. Correspondance avec les agences alliées classe par ordre alfabetique de villes d’origine
5AR 480 A-Z. Varsovie “ 1924— 1938
